1

Pedagogie: Reggio EmiliaWendy Doeleman

De Reggio Emilia-visie, ontstaan in het gelijknamige Italiaanse stadje. Onderbegeleiding van Stichting Pedagogiekontwikkeling 0-7 is het Amsterdamsekindercentrum de Platanen tien jaar geleden begonnen de inspiratie uitReggio Emilia te vertalen naar de Nederlandse kinderopvangpraktijk. Hetpedagogisch programma ‘Sporen van Reggio’ is gemaakt voor de kinder-opvang, peuterspeelzaal, groepen 1 en 2 van de basisschool en als VVE-programma te gebruiken.

BeeldmateriaalEen ronde door kindercentrum de Platanen maakt indruk. Dat komt nietalleen door de vele gangen, trappen en doorkijkjes in het prachtige, oudegebouw. Het is ook vanwege de vele foto’s met begeleidende teksten dieoveral te zien zijn en zo kenmerkend zijn voor de Reggio Emilia-visie van ditkindercentrum. In deze visie hebben alle ruimtes een functie en zo wordenook de gangen en trappenhuizen benut om in beeld te brengen wat dekinderen zoal bezighoudt, van het spreken van de eerste woordjes, het

beleven van een feest tot het stampen in de plassen als het heeft geregend.

De kindvisie van Reggio EmiliaDe Reggio Emilia-visie is ontstaan in de Italiaanse stad Reggio Emilia, waar sinds 1964 zo’n 33 centra voorjonge kinderen zijn opgericht, allemaal met dezelfde bijzondere pedagogische visie. In de Reggio Emilia-visie wordt het kind gezien als een ‘rijk’ kind met, al vanaf de geboorte, vele mogelijkheden en talenten.Kinderen zijn in wezen al van jongs af aan bezig met leren, ze zijn nieuwsgierig en vol creativiteit, hebbenhun eigen passies en zijn van nature uit op contact.

Wat houdt kinderen bezig?De genoemde visie op kinderen betekent in de praktijk dat de leid(st)ers op de Platanen de kinderen veelruimte geven om dingen te ontdekken en om hun eigen weg te gaan. Pedagoog Margot Meeuwig: ‘Wevragen ons steeds weer af: “Wat houdt de kinderen bezig”, in plaats van dat we kinderen “bezighouden”.’Om te ontdekken wat kinderen bezighoudt, kijkt en luistert de groepsleiding veel en goed naar de kinderenen noteren de leid(st)ers hun observaties. Op basis van deze observaties maken zij voor iedere dag eenplan waarmee ze inspelen op dat wat kinderen bezighoudt. Dat betekent niet dat zij voor iedere dag een(doe-)activiteit plannen, het plan kan bijvoorbeeld ook zijn dat een kind dat net zijn eerste stapjes zet, diedag specifiek geobserveerd wordt. Een plan komt in ieder geval altijd voort uit het verleden, dus uit dingendie eerder gezien en gehoord zijn.

De kinderen volgenIedere ochtend wordt de babygroep van de Platanen gesplitst in de jongere en de oudere baby’s. Zo isgroepsleider Bruno deze ochtend met de oudere baby’s op bezoek in de ruimte van de peutergroep, dieleeg is omdat de peuters op dat moment buiten zijn. Hij kijkt naar de kinderen terwijl zij deze voor hen‘nieuwe’ ruimte aan het ontdekken zijn. Zijn observaties noteert hij op een speciaal daarvoor bestemdformulier. Bruno: ‘Ik had eigenlijk een plan voor een bepaalde activiteit vandaag, maar ik zie dat de kinderenzich zo vermaken hier, dat ik ze lekker laat spelen. Flexibel zijn vind ik belangrijk, we hebben geen vastprogramma, maar kijken vooral wat de kinderen boeit.’

Muziek en dansIntussen is leidster Hayet met een groep oudere peuters in het atelier bezig. Het atelier is een specialeruimte op de zolder van de Platanen waar allerlei kunstzinnige en bewegingsactiviteiten gedaan kunnenworden. Alle kinderen, ook de baby’s, komen hier regelmatig. Hayet laat de kinderen vandaag vrij dansenop muziek terwijl een diaprojector met sjablonen beelden geeft op de muur. Hayet zit bewust aan de zijkantvan de ruimte. Ze kijkt en schrijft op wat de kinderen zoal ontdekken, wat hen boeit en waar hun aandachtis. Ook maakt ze af en toe een foto. Even later klinkt er mysterieuze muziek en vertelt Hayet: ‘Ik gebruikdeze muziek al twee jaar. In het begin vroegen de kinderen: Hoe heet deze muziek? Ik zei toen: Het paleis

2

van de sultan. De kinderen bedachten er vervolgens zelf een soort toneelstukje bij, waarbij ze gingen liggenslapen. Bij een bepaald stukje in de muziek speelden ze dat er paarden aankwamen en gingen ze staan.Dat verhaal geven de kinderen nu uit zichzelf steeds weer door aan nieuwe kinderen.’

DocumenterenIn de Reggio Emilia-aanpak worden heel veel gebeurtenissen en activiteiten van de kinderen gedocumen-teerd. Dit gebeurt via verslagen en foto’s en soms ook met film- of geluidsopnamen. Recente foto’s krijgeneen zichtbare plek in de groepsruimten, meestal toegelicht met een tekst. Op deze manier kunnen kinderenen ouders terugblikken op hun belevenissen en hebben de leid(st)ers concreet beeldmateriaal voorhandenom te reflecteren op hun werk. Voor het fotograferen is het nemen van enige afstand noodzakelijk; tegelijkmoet een leid(st)er in contact blijven met de kinderen. Soms is dat een hele kunst: een activiteit zoals kleienbegeleiden, waarbij je de kinderen laat experimenteren met de klei en daar ook nog eens foto’s van maakt.Het is dan ook nodig dat een leid(st)er bereid is om tijd te steken in het documenteren en er de waarde vaninziet. Het documenteren gebeurt ook van activiteiten waar ouders bij zijn. Ook zij worden, net als hunkinderen, uitgenodigd om talenten te tonen en te delen.

OndersteuningDe groepsleiding van de Platanen wordt structureel ondersteund door een pedagoog van Stichting Pedago-giekontwikkeling 0-7 en door een beeldend kunstenaar. Zij komen een maal per maand langs voor eenpedagogisch overleg: de werkochtend. In zo’n overleg wordt met elkaar over het werk gesproken, veelalaan de hand van documentatie en werk van de kinderen. De leid(st)ers vinden het heel prettig dat iemandvan buitenaf hen helpt om op hun werk te reflecteren. Margot: ‘Tijdens zo’n werkochtend kijken we terugnaar wat er in de groep gebeurd is aan de hand van de documentatie. Allerlei verschillende ideeën komenop tafel en samen maken we plannen voor een vervolg. Zo speelt in een van de peutergroepen het onder-werp ‘Sterke en Stoere Mannen’ naar aanleiding van de steigerbouwers op de speelplaats. Dan onderzoek-en we wat en waarom dit de kinderen zo aanspreekt en hoe we hierop aan kunnen sluiten.’

Samen op ontdekkingstochtAls begeleid(st)er op een Reggio kindercentrum moet je uiteraard het bijbehorende kindbeeld onderschrij-ven. Dit betekent dat je uitgaat van een rijk, nieuwsgierig, leergierig en creatief kind dat uit is op communi-catie met kinderen onderling, met de groepsleiding, met de ruimte en materialen. Het houdt niet in dat je dekinderen de hele tijd laat tekenen of schilderen. De creativiteit bij kinderen stimuleren betekent vooral ze deruimte geven om zelf nieuwe dingen te ontdekken. Als je daarop let, dan zie je bijvoorbeeld dat kinderenheel druk kunnen zijn met een paar kasten en stoelen: ze maken er een trein van, een huis of een kring ofweer iets anders. Het betekent ook dat je ze regelmatig (nieuwe) materialen aanbiedt, zoals klei of verfmaar daarbij geef je geen vaste opdracht zoals ‘we gaan nu allemaal een huis verven’. De creativiteit vankinderen stimuleren betekent ondermeer dat jij niet voor ze gaat bedenken wat ze moeten doen, maar dat jeze zelf op ontdekkingstocht laat gaan en daarin als het ware met ze meereist.’

Zelf een kunstenaar zijn?Als het stimuleren van de creativiteit van kinderen een belangrijk deel van je werk is, hoe creatief moet jedan zelf zijn? Uiteraard moet je affiniteit met deze manier van werken hebben, maar het betekent niet dat jeper se goed moet kunnen schilderen, dansen of toneelspelen. Creativiteit is vooral ook een bepaalde, vrijeen speelse manier van denken. Een goede Reggio-leid(st)er kan zichzelf steeds weer laten verrassen, isflexibel, wil zichzelf ontwikkelen en denkt niet in vaste kaders, zoals: het is herfst DUS we moeten iets metpaddenstoelen doen.

Hecht teamHet team van de Platanen bestaat overigens uit relatief veel mannen en die diversiteit wordt in het team ergop prijs gesteld. De leid(st)ers zijn allemaal erg blij met hun werk. Hayet: ‘Het mooie van het werken hiervind ik dat ik steeds weer nieuwe dingen kan uitproberen. Er zijn veel mogelijkheden door de verschillenderuimtes, de materialen en het feit dat we ’s ochtends de groep splitsen. Alle medewerkers brengen hier ietseigens in en dat wordt erg gewaardeerd door de kinderen, de ouders, de collega’s, maar ook bijvoorbeelddoor de mensen hier in de buurt. We worden serieus genomen in ons werk, en dat vind ik heel erg prettig!’

Zie ook het bijbehorende filmpje: http://nl.youtube.com/watch?v=pYGB7uZWu9I