I WOULD LOVE TO PLAY, BUT NOW I AM AT THIS SYMPOSIUM THINGY...

PROGRAMMABOEKJE

2 3

INLEIDINGSpelen is een basisbehoefte van de mens en het spel is stevig verankerd in onze samenleving. We lijken soms niets liever te doen dan spelen. Via een app op onze smartphone spelen we Wordfeud, in virtuele werelden laten we ons vervangen door een avatar, en in veel televisieprogramma’s – zoals Big Brother, De Pfaffs en De Grote Donorshow – is de grens tus-sen realiteit en spel behoorlijk onduidelijk geworden.

In feite bestaan heel veel aspecten van ons leven uit spel: of dat nu voetbal is, onuit-gesproken kledingcodes of de mores op ons werk. In 1938 schreef Johan Huizinga hierover al een belangrijk boek: Homo Ludens. Hierin typeert Huizinga onze hele cultuur als spel. Hij beschrijft de mens niet zozeer als kennend (homo sapiens) of werkend /makend (homo faber), maar veel meer als spelend (homo ludens). Het spel typeert Huizinga als ‘vrijwillig, een uittreden uit het “gewone” leven, door tijd en ruimte begrensd, herhaalbaar, voorzien van een streven naar spanning, gebonden aan geheel eigen regels en afhankelijk van een spelbestemming’. Volgens Huizinga is het spel eerste levensbehoefte en biedt een andere wereld waarin andere regels bestaan en waarin we ons willen verliezen. Het spel is een manifestatie van onze geest: wij spelen en wij weten dat wij spelen.

Ook de kunsten kunnen begrepen worden in termen van het spel. Kunstenaars spelen niet zozeer binnen de regels van het spel, maar mét de regels van het spel. Ze creëren hun eigen wereld, met eigen codes, regels en spelers. Beeldend kunste-naar en theatermaker Benjamin Verdonck verwoordt het als volgt: ‘Kunst is eigenlijk gewoon een spel. Je speelt binnen een aantal grenzen waar je juist wel of niet over-gaat.’ In de muziek is het ‘vrije spel’ of improvisatie bij uitstek een manier om tot de meest bijzondere composities te komen. ‘I’ll play it first and tell you what it is later,’ zoals Miles Davis stelt. De structuur of opzet van het spel zelf is ook een dankbaar onderwerp voor de kunsten. Zo wilde de Fluxusbeweging in de jaren zestig van de vorige eeuw het volle leven in een soort spelvorm bijeen brengen.

Tijdens de manifestatie SPELEN! worden de vele facetten van het spel ontrafeld in lezingen, masterclasses en krijg je de gelegenheid diverse games te spelen. De kunsten staan centraal, maar ook ontwikkelingen in wetenschap, filosofie, media en biologie komen aan bod. Een niet te missen caleidoscoop van ideeën, invalshoeken en meningen!

Het team van ArtEZ studium generale wenst je veel speelplezier!

INHOUDSOPGAVE

INLEIDING 3TIJS GOLDSCHMIDT

DE ERNST VAN HET SPEL 7 PROGRAMMAOVERZICHT 8GROTE ZAAL

LEZINGEN & INTERVIEWS 10 DIVERSE ZALEN & FOYERS

KEUZELEZINGEN 12 MASTERCLASSES 14 GAMES 19BIOGRAFIEEN 24COLOFON 31

IK ZIE IK ZIE...EN HET IS..... BLAUW

6 7

In zijn meesterwerk Homo ludens (1938) liet de historicus Johan Huizinga zien dat menselijke cultuur in werkelijk al z’n facetten wortelt in het spel. Hoe grauw en naargeestig zou het leven zijn zonder spel. Overal op aarde, zelfs in de meest geïso-leerde samenlevingen, wordt gespeeld. Er bestaat vermoedelijk geen enkele cultuur die gestalte kreeg zonder dat ‘doen alsof’ daarin een sleutelrol speelde. Huizinga was dan ook in staat om het spel in de meest onverwachte bezigheden waar te nemen. Niet alleen in het dobbelen, maar ook in het maken van kunst, het musiceren en toneelspelen. Ja, zelfs in de rechtszaal, religie en oorlogvoering.

‘There is joy in repetition,’ zong Prince en hij had gelijk. Ritmische herhaling en rol-wisseling zijn belangrijk in veel speluitingen, zowel bij mensen als bij andere sociale zoogdieren en slimme vogels. ‘Nog een keer, nog een keer,’ vraagt de peuter met wie je stoeit of acrobatische spelletjes doet.

Hoe geringer de dominantieverschillen tussen twee speelpartners zijn, en hoe meer ze aan elkaar gewaagd zijn in fysieke kracht, motorische vaardigheden en cognitieve capaciteiten, des te uitdagender en spannender zullen ze het spel vinden.

Intuïtief klinkt het aannemelijk dat spelen oefenen is voor later. Een dier dat op jonge leeftijd speels heeft leren vechten, zal het er, naar verwachting, als volwassene beter afbrengen wanneer het in echte gevechten om territoria, voedsel of seksuele part-ners, verwikkeld raakt. Het heeft spierkracht ontwikkeld en motorische vaardigheden. Het is soepel en behendig geworden, en heeft zich bovendien cognitief ontwikkeld. Het dier heeft spelenderwijs ervaring opgedaan met andere dieren, en kan adequaat op ze reageren, en er in het geval van mens en mensaap zelfs op anticiperen. Het is in staat andermans bedoelingen te begrijpen, en tegenstanders bijtijds te ontmaske-ren. De intelligentste dieren maken mogelijk zelfs schijnbewegingen.

Spelen is doen alsof. Spelen komt in feite neer op het maken van schijnbewegingen in overdrachtelijke zin. Mensen behouden dat vermogen als volwassene, kunstenaars en wetenschappelijk onderzoekers in het bijzonder. Als intelligente dieren, inclusief de mens, zich veilig voelen en genoeg te eten hebben dan is er ruimte om plezier te maken, energie te verspillen en tijd te verprutsen. Die condities moeten ook solitair werkende kunstenaars voor zichzelf zien te scheppen. Als het goed is, blijven ze tot op hoge leeftijd experimenteren, (eigen) grenzen verleggen en risico’s nemen. Voorwaarde om iets nieuws te kunnen ontdekken, iets te maken dat ongezien is. Ze spelen een ernstig spel.

Tijs Goldschmidt schreef deze tekst in opdracht van ArtEZ studium generale, ten behoeve van de manifestatie

SPELEN! Bron: Doen alsof je doet alsof. Huizingalezing 2007, Prometheus/NRC Handelsblad, verschenen 2008.

DE ERNST VAN HET SPEL door Tijs Goldschmidt

BUUTVRIJ

DAMN...

BUUTVRIJ

8 9

In het ochtendprogramma spreekt een aantal bijzondere gasten over het thema vanuit de filosofie, mediatheorie, biologie, sociologie en natuurlijk de kunsten.

In het middagprogramma maak je kennis met belangrijke kunstenaars en denkers van nu in lezingen en masterclasses. Onderwerpen zijn o.a.: serious games, geluid en beeld in games, games en educatie, spel en design, improvisatie, spelen met je publiek, de morele grenzen van het spel, het erotisch spel enz.

Daartussendoor véél ruimte en tijd voor het spelen van allerlei bijzondere, entertainende, leerzame en artistic games!

10.00 – 12.10 GROTE ZAALLEZINGEN & INTERVIEWS (zie pag. 10)

09.30 - 10.00 Inloop10.00 - 10.05 Welkom Dingeman Kuilman (voorzitter College van Bestuur ArtEZ)10.05 - 10.25 Inleiding door moderator Raoul Heertje (stand-up comediant, schrijver)10.25 - 10.55 Lezing Tijs Goldschmidt (evolutionair bioloog)10.55 - 11.20 Lezing Martine Delfos (biopsycholoog)11.20 - 11.50 Lezing Joost Raessens (mediatheoreticus)11.50 - 12.05 Interview Arjan Ederveen (acteur) door Raoul Heertje12.05 - 12.10 Afsluiting ochtendprogramma door Raoul Heertje

12.10 – 13.00 FOYERS & GANGEN & DIVERSE ZALENLUNCH & GAMES (zie pag. 19)Gratis broodjes zolang de voorraad strekt

13.00 – 13.30 DIVERSE ZALENKEUZELEZINGEN (zie pag. 12)

Christopher Dell (musician, improvisation theoretician) English spokenRené van Engelenburg (designer en ontwikkelaar urban screen-based games)Evert Hoogendoorn (designer serious games)Eric de Kuyper (filmregisseur, schrijver)Willem de Ridder (Fluxuskunstenaar, meesterverteller)

13.30 – 14.00 FOYERS & GANGEN & DIVERSE ZALENPAUZE & GAMES (zie pag. 19)

14.00 – 15.30 DIVERSE ZALENMASTERCLASSES (zie pag. 14)

Wafaa Bilal (visual artist) English spokenEllen ten Damme (musicus, performer)Ivo Dimchev (choreographer, performer) English spokenRichard Hutten (product designer)Guus Janssen (componist, improvisatiemeester)Erik Kaiel (choreographer, performer) English spokenJurriaan Kamp (improvisatie theatermaker)Joris de Man (sound designer games) & Erik t’ Sas (game designer) English spokenRacké & Muskens (beeldend kunstenaars, filmmakers)Peter Slavenburg (designer interactieve experiences)John-Paul Sumner (learning and access curator) English spokenBenjamin Verdonck (beeldend kunstenaar, theatermaker)

15.45 – 16.15 GROTE ZAALAFSLUITINGReflectie door Bart van Rosmalen (musicus, theoreticus)Performance door Willem de Ridder (meesterverteller)

16.15 – 18.00 FOYER BOVEN & DIVERSE ZALENGRATIS BORREL & SILENT DISCO & GAMES (zie pag. 19) Met medewerking van DJ’s Arvid & Co.

PROGRAMMAOVERZICHT

PROGRAMMAOVERZICHT

10 11

LEZINGEN & INTERVIEWSGrote Zaal / 10.00 – 12.10

10.00 Dingeman Kuilman voorzitter College van Bestuur ArtEZ hogeschool voor de kunstenWelkom

10.05 Inleiding Raoul Heertje‘Dagelijks spelen wij met z’n allen over de hele wereld toneelstukken en gaan wij met elkaar om volgens afspraken die niet te zien zijn en die je niet kunt bewijzen.’

Raoul Heertje is voorzitter van het ochtendprogramma. Hij leidt de dag in, introdu-ceert de andere sprekers, interviewt de gasten en sluit het programma af.

10.25 Lezing Tijs Goldschmidt ‘Spelen is doen alsof. Spelen komt in feite neer op het maken van schijnbeweging-en in overdrachtelijke zin.‘

Er bestaat vermoedelijk geen enkele cultuur die gestalte kreeg zonder dat ‘doen als-of’ daarin een sleutelrol speelde. In zijn meesterwerk Homo ludens wist de historicus Johan Huizinga dit spelelement aan te wijzen in de meest uiteenlopende menselijke bezigheden. Niet alleen in het dobbelen, musiceren en toneelspelen, maar ook in de rechtszaal, de cultus, de religie en de oorlogvoering. Hoewel Huizinga zich er terdege van bewust was dat ook intelligente dieren spelen, beperkte hij zich in zijn studie tot het menselijk domein. Tijs Goldschmidt zal in zijn voordracht een poging doen verder te gaan dan Huizinga in de hoop de biologische betekenis van spelen te achterhalen bij verschillende diersoorten, inclusief de mens. Want dat de mens een extreem intelligente prater is met een geweten, betekent niet dat hij los is komen te staan van zijn biologische wortels.

10.55 Lezing Martine Delfos Homo ludens, homo virtualis?

Het spel is van wezenlijk belang voor mensen. Een voorwaarde zelfs voor de ont-wikkeling van kinderen. Toch hebben we de neiging het minder serieus te nemen. Terecht? Doet spel iets met het brein? Wat betekent het voor de mogelijkheden die het virtuele milieu daarin biedt? Biopsycholoog Martine Delfos onderzoekt de ontplooiing van kinderen binnen deze nieuwe leefwereld.

11.20 Lezing Joost Raessens‘Het teken van postmoderne volwassenheid is de bereidheid om het spel van ganser harte te omarmen, zoals kinderen doen.’Zygmunt Bauman

De hedendaagse cultuur karakteriseert zich door een proces van ludificering (ver-speelsing). Dit zien we niet alleen terug in de opkomst en het succes van computer-games, maar ook in de digitalisering van de mediacultuur als zodanig. In zijn lezing gaat Joost Raessens op zoek naar een antwoord op de vraag waarom we onze hedendaagse mediacultuur speels zouden noemen. Uiteindelijk houdt hij een pleidooi voor een nieuwe vorm van geletterdheid die je spelwijsheid zou kunnen noemen.

11.50 Interview Arjan Ederveen‘Spelen houdt mij van de straat.’

Raoul Heertje interviewt acteur en auteur Arjan Ederveen over het plezier en de noodzaak van spelen. Ederveen speelt vanaf 1981 in het theater, in films en mis-schien ook wel in het gewone leven. Hij werd bekend met Theo & Thea, Kreatief met kurk, 30 minuten en reist nu met zijn one-man show Ederveenzaamheid langs de theaters in Nederland.

12.05 Afsluiting ochtendprogramma door Raoul Heertje

LEZINGEN LEZINGEN

12 13

KEUZELEZINGENDiverse zalen / 12.30 – 13.00

Christopher Dell Improvisation as TechnologyWith the help of a vibraphone philosopher and musician Christopher Dell talks about whether improvisation could be the practice form that enables us to navigate through contemporary complexity. Originally the term improvisation was used to describe a stage of repairing situations, to correct in a sloppy way what went wrong. Although improvisation is inherently associated with flexibility and mobility it was only ever meant to be in temporary use. Now the situation seems to turns around: the lifestyle of transition becomes one of the key features of the everyday life of people living in the improvisatory state. And in this way improvisation technology becomes the technology of the self (Foucault) that enables the individuals to intersubjectively produce and use space. Dell’s ideas are relevant for music, architecture, city plan-ning as for our daily lives in general.

René van Engelenburg Urban Screen-Based GamesRené van Engelenburg is ontwerper en o.a. directeur van Dropstuff. Dropstuff stimuleert in samenwerking met diverse culturele partners de professionele ontwik-kelingen in de interactieve digitale kunsten op public screens door het geven van opdrachten aan kunstenaars, ontwerpers en interaction designers. Bij die opdrach-ten ligt de nadruk op kunstwerken die verbindingen leggen tussen de digitale wereld en het publiek in de openbare ruimte. De uitkomsten worden Artistieke Multiplayer Games of Urban Games genoemd: Het publiek kan via een touchscreen, webcam of zijn mobiele telefoon reageren, meespelen of is alleen door aanwezigheid al een onderdeel van het kunstwerk.  Via een voortdurend proces van ‘trial and error’ waarbij de ene ontwerper verder gaat waar de vorige gebleven is, vindt een continue ontwikkeling plaats. René van Engelenburg laat de ontwikkeling in dit proces sinds 2008 zien.

Evert Hoogendoorn Serious Games‘Play is the highest form of research.’ Albert Einstein

Game designer Evert Hoogendoorn spreekt over serious games en hoe deze het gedrag van de spelers ontwerpen. Gamers kunnen enorme hoeveelheden ingewik-kelde informatie onthouden en weten deze creatief in te zetten in nieuwe situaties. Dat klinkt alsof we er nuttige dingen mee kunnen doen. Een speler is in een spel bereid om veel verder te gaan met het zoeken naar oplossingen dan in het werkelijke leven. In games laten spelers zich verleiden om zichzelf te verrassen. De kunst is om die energie mee te nemen in het werkelijke gedrag, buiten de game.

KEUZELEZINGEN KEUZELEZINGEN

Eric de Kuyper Het Erotische Spel‘Niet elk spel is erotisch, maar elke vorm van erotiek is een spel.’

Belgisch filmregisseur, filmtheoreticus en schrijver Eric de Kuyper meent dat erotiek met spel gemeen heeft dat het vrijblijvend is. En dient te zijn. Is het dat niet, dan verglijden we in een ander gebied: dat van de seksualiteit. Erotiek speelt op dat grensgebied, zonder de grens ooit te overschrijden. Uiteraard is het lichaam hier het uitverkoren spelmateriaal. Geen wonder dus dat kleding en mode de meest geschik-te middelen zijn om het erotische spel te spelen.

Willem de Ridder Fluxus – het Leven een Spel‘Mijn uitgangspunt is dat het niet mag ontaarden in WERK. Als ik helemaal geïnspi-reerd opga in het spelen, speelt iedereen mee. We zijn EEN. Zodra het moeite kost, voelt iedereen de moeite. Brrr.’

Meesterverteller, radiomaker en Fluxuskunstenaar Willem de Ridder vertelt uitgebreid over de eerste internationale multimedia beweging Fluxus, die vijftig jaar geleden ontstond en die een grote invloed heeft gehad op de manier waarop er nu met me-dia wordt omgegaan. Hoe hij er via Nam June Paik bij betrokken is geraakt en hoe hij grote Fluxus ‘concerten’ in Nederland organiseerde, een mail order warehouse voor Fluxuswerken opzette (nu te bezichtigen in het Museum of Modern Art in New York) en deelnam aan performances in Europa, Korea en Amerika. En nog veel meer.

14 15

MASTERCLASSES MASTERCLASSES

MASTERCLASSESDiverse zalen / 14.00 – 15.30

Wafaa Bilal‘Video games have become the medium of our time, so many people use this popu-lar medium to convey a message. With video games, people are engaged beyond art, their senses are engaged.’

Visual artist and Professor at New York University’s Tisch School of the Arts Wafaa Bilal uses diverse mediums including installation, photography, performance, ‘re-skinned’ video games and even tattoos to provoke and challenge audiences. In this masterclass Bilal will discuss specific bodies of work including Domestic Tension aka Shoot an Iraqi, Virtual Jihadi and the 3rdi, elaborating on the evolution of his work, reflecting his personal narrative and experiences living in both the conflict zone of Iraq and the comfort zone of the United States. His dynamic, participatory work blends technology and performance to engage viewers in dialogue. The controver-sial aspects of his work spark deeper conversation, posing questions about political and personal realities. Bilal’s work places him in the role of artist as platform initiator, helping to shift and change distribution channels in media.

Ellen ten Damme‘Mijn werk is eigenlijk (letterlijk) spelen: als een Pippi Langkous die nooit volwassen wordt. Never a dull moment.’

Ellen ten Damme vraagt zich in deze masterclass af hoe je kunt spelen met je publiek. Moet je naakt? Of een goed verhaal hebben? Of maakt het niet uit, omdat het publiek doorgaans over de hele wereld ongeveer hetzelfde reageert. Je moet in ieder geval menen wat je staat te verkondigen. Ten Damme geeft een inkijkje in een aantal regels die je zelf zou kunnen toepassen, bijvoorbeeld in de opbouw van een show. Maar deze ‘regels’ zijn net zo goed van toepassing op boeken, films, voordrachten, toneelstukken, enz. Om de boel op te leuken zingt ze nog een paar liedjes. p.s. Je hoeft niet op je handen te kunnen lopen voor deze masterclass.

Ivo DimchevCan improvisation improve our artistic and personal vision? Maybe this happens when we playfully - and not always carefully - deconstruct and reconstruct the ele-ments constructing the world we live in. This world, in most cases, is WE ourselves. That’s why improvisation  is not just a naive game and it’s not very safe neither. WE need to have the guts to ‘see’ our own world and playfully deconstruct it. Maybe we can get a personal advantage of that effort, which is a bit more than just having ‘aesthetic’ fun.In the workshop the participants will explore through improvisation the different relations between verbal and physical languages and try to develop more complex dynamics between them. They will also try to focus their attention on basic technical

terms as volume, rhythm, accents and intensity.For this workshop stage experience is preferred. Dancers and actors can participate.

Guus Janssen ‘Als pianist probeer ik altijd alle ballen in de lucht te houden.  Als componist pro-beer ik altijd zó te schrijven dat alle ballen in de lucht blijven.’

De werkwijze van componist Guus Janssen staat centraal in deze masterclass. Zijn muziek laat zich moeilijk categoriseren. Het kan een gecomponeerde improvisatie zijn (Brake voor pianosolo) of een geïmproviseerde compositie (delen uit zijn Viool-concert en zijn opera Noach). Muziek vraagt net als het leven zelf nu eens om snelle beslissingen en dan weer om een lange bedenktijd. Na een kort inleidend gesprek met Guus Janssen door ArtEZ docent Huib Ramaer zal Janssen spreken over de wisselwerking tussen componeren en improviseren en hoe daarbij het spelelement een beslissende rol speelt. Voorbeelden worden live op de piano gespeeld, of vanaf CD ten gehore gebracht. Deelnemers kunnen vragen stellen, of de antwoorden geven. Specialistische kennis van muziek is niet nodig voor deze masterclass.

Richard Hutten‘Designing is like a game to me. You make a set of rules. You play according the rules and the design will follow.’

Ontwerper Richard Hutten maakt met zijn designstudio meubel-, product-, interieur- en tentoonstellingsontwerpen. Hij is een sleutelfiguur binnen Droog Design, waarbij hij vanaf het begin was betrokken. Hutten is geïnspireerd door het boek Homo Ludens van Johan Huizinga. Hij ziet zichzelf ook als een homo ludens, een spelende mens. Want ontwerpen is spelen. Je maakt zelf de regels en als je je hier tijdens het spelen aan houdt, volgt het ontwerp vanzelf. Hoe dit in zijn werk gaat, kun je ontdek-ken in deze masterclass. Onderdelen van deze masterclass zijn een presentatie van zijn werk door Hutten, een interview met de ontwerper door kunsthistorica Irene Constandse en tenslotte een korte praktische opdracht voor de deelnemers.

Erik Kaiel‘Words are the fossils of thoughts, actions are thoughts as-they-happen.’

Dancer, choreographer and teacher Erik Kaiel has been making dances for 20 years in subway stations, sculpture gardens, empty swimming pools, streets, and occasio-nally on stage. In 2010, he won the Prize of the Nederlandse Dansdagen 2010 for Choreographic Talent with Tetris, a choreography inspired by the computer game with the same name. This performance and the performance Murikamification (based on the surrealistic stories of Murakami) are the startingpoint for a special workshop focusing on the

16 17

MASTERCLASSESMASTERCLASSES

playful body. This workshop is open to participants from different (including non-dance) disciplines. Jurriaan Kamp‘Spelen doe je niet met je hoofd, maar met je hele lijf!’

Jurriaan Kamp is ArtEZ alumnus (docent theater) en inmiddels een specialist in het improvisatietheater. In deze workshop kun je kennis maken met de oudste vorm van improvisatietheater: de Commedia dell’Arte. Deze theatervorm maakt gebruik van vaste personages en maskers. Dat gaat verder dan een bedekking van het gezicht: je hele lijf wordt ingezet om het personage vorm te geven. Op deze manier wordt elke handeling theatraal. In deze workshop leer je van een aantal personages de karaktereigenschappen en fysieke kenmerken. Deze kenmerken zijn het begin. De inspiratie die het oplevert om overal problemen en oplossingen in te vinden het doel!

Joris de Man & Erik t’ Sas‘With films, the viewer has absolutely no influence on the story, the image or the music. But with games, the player has a great deal of influence on the image and sometimes on the story, and that gives him more and more influence (indirectly) over the music.’Joris de Man

Game Music composer Joris de Man will discuss how a cue evolves from initial conception to a fully-fledged score, and the materials provided by the game deve-loper’s various departments that inspire and help him to achieve his final composi-tion. As music is created while the game itself is still being developed, inspiration can’t always be provided by the gameplay itself. De Man will show examples of how moodboards, the script, early level designs and animation playblasts can help a composer lock down his or her sonic vision.

In the same master class game designer Erik t’ Sas will talk about creative direction (directing design, art and engineering), its importance when developing games and how it presents different creative challenges when developing for different platforms. Using real world examples, he will illustrate how the creative combination of techno-logy, art and design is a wonderful yet volatile mix of creativity and passion that somehow needs to end up in a high quality piece of software that runs on a machine.

Racké & Muskens‘Truth is stranger than fiction.’

In hun films gaan beeldend kunstenaars Racké & Muskens uit van de werkelijkheid die zij vervolgens uitvergroten. Door deze aanpak wordt de realiteit getheatraliseerd. Tijdens deze masterclass spreken Racké & Muskens over het spel tussen fictie en werkelijkheid in hun werk en over de manier waarop de media hun blik op de werkelijkheid hebben getransformeerd. Ook de terugkerende thema’s ‘identiteit’ en

‘gemeenschap’ worden uitgediept. Tijdens de masterclass vertonen zij de volgende films: The Tower, over een Oostenrijkse aristocratische hippiefamilie, Celebration, over het stadje van Disney in Florida, Come Back Kate, over de fans van Kate Bush en Diamond Dancers, waarin veertig ouderen een flash mob doen.

Peter Slavenburg ‘Sinds de mens rechtop ging lopen, is hij maar in twee dingen echt geïnteresseerd: spelen en verhalen vertellen.’

Gamification is een modewoord voor iets dat Peter Slavenburg en zijn bedrijf NorthernLight al jaren doen: mensen inspireren en informeren via spelstructuren en interactie. Maar leent ieder onderwerp zich voor deze aanpak? Of zijn er grenzen aan de onderwerpen die kunnen worden ‘gamified’? Peter Slavenburg is opgeleid als industrieel ontwerper, maar werkt tegenwoordig als experience designer. Met zijn bureau NorthernLight heeft hij ruim vijftig projecten voor musea en bezoekerscen-tra in meer dan tien verschillende landen gedaan. In Nederland ontwierp hij onder andere aan de Experience van Beeld en Geluid in Hilversum en de reizende tentoon-stelling Backstage voor het Theater Instituut Nederland.

John-Paul Sumner‘Through play, we can find the hero within, we can discover strengths we never knew we had and we can learn how to use these strength to help other people.’

Learning and Access Curator John-Paul Sumner is developer of The Centre of New Enlightenment (TCONE), a cinematic, interactive tour for young people at Kelving-rove Art Gallery in Glasgow, the UK’s most visited museum outside of London. What this tour tries to do is change young people’s behaviour so that they question the world they’re in and to actually try and change it. The visitors go on what is called the Heroes Journey. The hero goes to somewhere new, alien to him, and he’s given a number of trials and tribulations there. During these the visitor discovers something about himself that he didn’t know about. This masterclass will show how a game can help people to really think about themselves; their hopes and aspirations; It will show how we interpret hopes and aspirations. This masterclass will include a practical session where the participants can discover their own values and how to express them.

Benjamin Verdonck‘Rond 1970 krijgt de Argentijnse schrijver Julio Cortázar het verwijt dat zijn werk frivool en vrijblijvend humoristisch is ten aanzien van de politieke situatie in zijn land. Hij antwoordt: “ik ben van mening dat wij de verschrikkingen van elke dag onder ogen moeten zien met de enige houding die ons tenslotte de overwinning zal opleveren, namelijk door angstvallig en als iets kostbaars het vermogen te koeste-ren om te leven zoals we dat voor die toekomst zouden wensen met alles wat dit veronderstelt aan liefde, spel en vreugde.’

18 19

MASTERCLASSES GAMES

Het zich spelenderwijs toe-eigenen van een plek. Dat was het vertrekpunt voor het project Kalender van theatermaker en beeldend kunstenaar Benjamin Verdonck. Kalender was een opeenstapeling van 150 onaangekondigde acties in de stad Ant-werpen over de periode van een jaar. Eén grote oefening in en een onderzoek naar manieren van spelen in en met publieke ruimtes: op een museum, aan een winkel-centrum en een synagoge, achter een reclamepaneel, voor het theater, in de krant op het internet, met de dienst stadsreiniging en die van vreemdelingenzaken. In deze masterclass zal Benjamin Verdonck zijn Kalender project toelichten met woord en beeld vervolgens inzoomen op een aantal acties en een nieuw werk voorstellen dat uit Kalender is voortgekomen. Dit nieuwe werk Handvest voor een actieve mede-werking van de podiumkunstensector aan een transitie naar duurzame rechtvaardig-heid is tenslotte onderwerp van een gesprek.

GAMESFoyers & gangen & diverse zalen / 12.30 – 18.00

Kiss the Frog EyeHet reuzenoog volgt iedereen die langs komt en kijkt je aan wanneer je stil staat. Het reageert en lokt zelf reacties uit. Het reuzenoog is ontwikkeld voor de grote centrale hal van de Kelvingrove Art Galleries & Museum in Glasgow. Het is onderdeel van de PDA tour voor jongeren waarover John-Paul Sumner zal vertellen in zijn masterclass.

Identity Games GameChangerEen Nederlands bedrijf is in de VS groot aan het worden met een gemoderniseerd bordspel. De GameChanger is een combinatie van het ouderwetse bordspel en de iPad. Hij bestaat uit een elektronisch bord met in het midden een GameChanger cradle waar je je iPad in kunt zetten die is verbonden met het bord. De iPad geeft aan wie er aan de beurt is, stelt de vragen en heeft een virtueel draaiwiel. Ieder spel heeft een andere plastic laag die op het bord kan worden geplaatst. Maar er zijn ook ‘actieve’ spelletjes waarvoor je alleen het basisbord nodig hebt. Om de spellen te kunnen spelen moet je wel een app downloaden. Vrijdag 2 maart j.l. waren de twee Nederlandse oprichters te gast in het programma De Wereld Draait Door, waar ze vertelden hoe hun grootste droom werkelijkheid is geworden. Vandaag tijdens SPE-LEN! presenteren ze hun spel in de bovenfoyer.

Next Architects Modern Architecture GameModern Architecture Game is gemaakt door de 4 partners van Next Architects. Het is een spel over de internationale architectuurgeschiedenis van de afgelopen eeuw met vragen over beelden, architecten, invloeden, projecten, stromingen en beroemde quotes. Het spel geeft een allesomvattend beeld van de architectuurpraktijk met de hoogte- en dieptepunten, flaters en schandalen, innovatie en tegenslag. De vra-gen spreiden zich uit over de volle breedte van de moderne wereldgeschiedenis. De belangrijkste verdienste van het spel is de speelse manier waarop mensen hun kennis op het gebied van de architectuur kunnen onderwerpen aan een onderzoek. Een kennismaking die breed is ingezet en ook kennis omvat die niet in de specifieke kennisrichting valt van de speler. O.K. PARKING Remote Labyrinth In dit spel, dat is ontwikkeld door de grafisch ontwerpers van SPELEN!, word je geblinddoekt en je krijgt een koptelefoon op. Je partner-in-game krijgt een joystick in handen waarmee hij jou, middels ‘3D’-geluid, aanstuurt. Jij volgt blind de geluiden en navigeert zo door het onzichtbare doolhof naar de finishlijn. De finishlijn die je hopelijk het snelste haalt, en zonder buiten de paden te geraken!

Bill Viola The Night JourneyArtEZ studium generale is trots om het unieke en geheel nieuwe spel The Night Journey van de wereldberoemde kunstenaar Bill Viola als eerste in Nederland te mogen presenteren. The Night Journey is een video game/ kunst project dat is

20 21

gebaseerd op het universele verhaal van de mystieke zoektocht van een individu naar verlichting. Als visuele inspiratie dient het werk van Bill Viola zelf. Narratieve inspiratie komt van de levens en geschriften van belangrijke historische figuren als: Rumi (13de eeuwse Islamitische dichter en mysticus), Ryokan (18de eeuwse Zen Boeddhistische dichter), Johannes van het Kruis (16de eeuwse Spaanse mysticus en dichter) en Plotinus (3de eeuwse filosoof). De game is gemaakt voor mensen die niet gewend zijn aan het spelen van games en tijdens het spelen leer je steeds beter hoe het werkt. De reis van de speler door het spel beweegt hem door een poëtisch landschap, een ruimte met meer reflectieve en spirituele kwaliteiten dan de gewone geografische ruimte. De kern van het spel is de reis, het onderzoek van de ruimte en de reflectie en niet zozeer het bereiken van een bepaalde bestemming.

Joost van Dongen ProunProun is een unieke race game in een wereld van geometrische objecten en grote gekleurde vlakken. Je ontwijkt obstakels door rond een kabel te draaien, om op die manier een zo hoog mogelijke snelheid te halen. Er is geen boven of onder; er is alleen de kabel waar je aan vast zit. Proun heeft een unieke grafische stijl, die minimalistische geometrische vormen en felle kleuren samenbrengt tot levendige composities. Voor de wereld van Proun zocht Van Dongen inspiratie in de abstracte schilderkunst en met name bij Kandinsky (al verwijst de naam Proun naar werk van de eveneens Russische kunstenaar El Lissitzky). In 2011 won Proun de prijs voor Best Original Game Design bij de Dutch Game Awards.

Dropstuff Urban GamesDropstuff.nl toont diverse Urban Games. Via een touchscreen, webcam of je mo-biele telefoon kun je reageren en meespelen. Soms is alleen je aanwezigheid al een onderdeel van het kunstwerk.  Dropstuff.nl stimuleert in samenwerking met diverse culturele partners de profes-sionele ontwikkelingen in de interactieve digitale kunsten op public screens door het geven van opdrachten aan kunstenaars, ontwerpers en interaction designers. Bij die opdrachten ligt de nadruk op kunstwerken die verbindingen leggen tussen de digi-tale wereld en het publiek in de openbare ruimte. De uitkomsten worden Artistieke Multiplayer Games of Urban Games genoemd. René van Engelenburg vertelt tijdens een keuzelezing meer over deze games.

Kiss the Frog Virtueel Voetbal Virtueel Voetbal is de manier om zonder grasvlekken op je knieën een potje te voetballen. Een camera aan het plafond volgt de bewegingen van de spelers. Kiss the Frog heeft al verschillende voetbal-exhibits ontwikkeld, onder andere voor de Manchester United Experience in Macau in China, voor de Ajax Experience in Am-sterdam en voor het nieuwe National Football Museum in Manchester. De meeste exhibits zijn te groot en complex om mee te nemen, maar Virtueel Voetbal past overal.

GAMES GAMES

Mary Flanagan [pileOfSecrets] 2011 (video series)What is a game but a pile of secrets? Flanagan captured several terabytes of video imagery from computer games published from 1980 - present, playing then sam-pling thousands of excerpts what answer her question, ‘What makes a game a game?’ The artist has excerpted each of these moments from their original context and edited them together in individual themes. The captures are compiled into individual thematic videos such as ‘Jump,’ ‘Death,’ ‘Keys,’ ‘Treasure’ and more. Each of the videos is constructed from a dizzying array of game genres from different platforms.  The resulting videos each explore the quintessential aspects of the expe-rience of video games.

Nopper Everdien Breker & Spinsels Laura Sasse & Landscape Linen Jo SzczepanskaPLAY+ART verkoopt en verhuurt objecten aan musea, bedrijven, instellingen en evenementen. Een PLAY+ART object of installatie is een kunstwerk dat je kunt aan-raken, veranderen of waarvan je zelf onderdeel kunt worden door ermee te spelen. Door deze ervaring te delen met anderen brengt het mensen dichter bij elkaar, wat de kunstwerken interessant maakt voor de openbare ruimte. Zo worden PLAY+ART projecten vaak gebruikt in wachtruimtes met kinderen, zoals in ziekenhuizen. PLAY+ART maakt kunst spelenderwijs toegankelijk voor jong én oud.

22 23

NIETES, JIJ WAS EERDER AF!

NIETES, JIJ WAS EERDER AF!

24 25

BIOGRAFIEENBIOGRAFIEEN

Wafaa BilalIraqi-born artist Wafaa Bilal (1966), Assistant Arts Professor at New York University’s Tisch School of the Arts, specializes in on-line per-formative and interactive works and interactive

works provoking dialogue about international politics and internal dy-namics. His current project, the 3rdi, features a camera surgically implan-ted on the back of his head trans-mitting images to the web. In Bilal’s 2010 work …And Counting he had his back tattooed with a map of Iraq and dots representing casualties. For

2007’s Domestic Tension, Bilal spent a month in a gallery with a paintball gun that people could shoot at him over the internet – a statement on the Iraq war. The Chicago Tribune called it ‘one of the sharpest works of political art to be seen in a long time’ and named him 2008 Artist of the Year. Bilal fled Iraq in 1991and came to the U.S. after two years in refugee camps.www.wafaabilal.com

Martine DelfosMartine F. Delfos (1947) is biopsycholoog en werkzaam als wetenschappelijk onderzoeker, als therapeut, als docent en als schrijfster. Ze studeerde klinische research psychologie en Franse taal en letterkunde. In 1997 richtte zij het PICOWO op: Psychologisch Instituut voor

Consultatie, Onderwijs en Weten-schappelijk Onderzoek om haar researchwerk vorm te geven. Vanaf 1993 publiceert zij onder andere op het gebied van de psychologie. In 2008 is Martine Delfos aangesteld als lector aan de Hogeschool Edith Stein met als leeropdracht de virtuele ont-wikkeling van jeugdigen. Het virtuele

milieu (tv, mobieltjes, computer, internet, gaming, iPods enz. ) is voor kinderen niet een instrument maar een leefwereld, waar ze recht hebben om zich vrijuit te ontplooien. Delfos onderzoekt wat de specifieke dingen zijn waar we rekening mee moeten houden bij de ontwikkeling van kinderen in deze nieuwe leefwereld. www.mdelfos.nl

Ellen ten DammeEllen ten Damme (1967) is een artieste pur sang, die met volle overgave leeft voor het po-dium, haar kunst en haar publiek. Ze is zangeres, actrice, acrobate, danseres, muzikant, schrijfster en componiste. Ze zoekt altijd de grenzen op van verschillende disciplines en van haar eigen kunnen. En is altijd op zoek naar het artistieke avontuur. Een van haar grootste kwaliteiten is

haar theatraliteit. Weinigen zijn in staat om mu-ziek en teksten zo dwingend over het voetlicht te brengen als zij. Een ander kenmer-kend aspect is haar vermogen om het podium te veroveren. Ze is een podi-umbeest met ongelofelijke intensiteit. In het voorjaar van 2012 verschijnt haar nieuwe album Het Regende Zon. Ten Damme studeerde een paar jaar Nederlandse literatuur in Groningen, deed een vooropleiding aan het conservatorium en studeerde tenslotte af aan de Academie voor Kleinkunst in Amsterdam.www.ellentendamme.nl

Christopher DellChristopher Dell (1965) lives and works as a theoretician, artist and musician in Berlin and Hamburg. He studied Philosophy at the TU Darmstadt as well as Music and Composition at the Conservatory of Hilversum, Rotterdam and Berklee School of Music, Boston. From 1992 to 2000 he was Head of the Studio for Improvisation at the Academy of Music, Darmstadt. Since 2002 he is Head of ifit, Institute for Improvisation Technology in Berlin. From 2008 to 2010 he was Professor for Urban Design Theory at HafenCity University, Hamburg. Dell is author of numerous articles and books, including Prinzip Improvisation, Improvisations on Urbanity (with Ton Matton), and REPLAYCITY. Dell is one of Europe’s leading vibraphonists. He has recorded numerous CD’s and toured throughout Europe, Canada, China, USA, Japan, India and Africa. His work as musician was honoured with several awards.www.christopher-dell.de

Ivo DimchevIvo Dimchev (1976) is a choreographer and performer from Bulgaria. His work is an extreme and colourful mixture of performance art, dance, theater, music, drawings and photography. He has  received numerous international awards for dance and theater including ‘one of the 5 most recommended performances for the season 2011-2012’ by Theaterma-ker magazine for his performance We.art.dog.come. After finishing his master studies in performing arts in 2009 at Dasarts in Amsterdam, Dimchev moved to Brussels where he opened the performance space Volksroom where he often presents international young artists. In April 2012 he performs I-ON during Springdance in which

he uses sculptural objects by visual artist Franz West. Dimchev is manipulating them, challenging them, and thrashing them. Using his impressive body language and voice, Dimchev manages to transform the meaning of West’s sculptures. From January 2013 Ivo Dimchev will be Artist in Residence in Kaaitheater / Brussels for a period of 4 years.www.ivodimchev.com/bio.htm

Arjan EderveenArjan Ederveen (1956) is acteur en heeft zijn eigen productiebedrijf, De Toko, waarmee hij zijn projecten op het gebied van film, theater en tele-visie produceert. Ederveen studeerde in 1981 af aan de Academie voor Kleinkunst in Amsterdam. Hij werkte daarna een paar jaar bij Het Werkthe-ater en tijdens deze periode richtte hij met Kees

Prins De Duo’s op. In 1984 startte Ederveen samen met Tosca Niterink de populaire televisieserie Theo en Thea voor VPRO televisie. Vanaf 1993 was het duo te zien in de televi-sieprogramma’s Kreatief met Kurk en Borreltijd. Ederveens serie 30 Minu-ten (docudrama’s met tegenspelers als Albert Mol, Patty Brard en Mary

Dresselhuys) en onder regie van Pieter Kramer werd bekroond met een NipKowschijf, de jaarlijkse prijs van tv-critici, en een Gouden Kalf. Opvallend aan de vele personages in Ederveens creaties is hun trivialiteit, hun antiheldendom, hun bekommeringen om de kleinste alledaagse dingetjes. Ederveen wil met zijn personages mensen raken, ze een spiegel voorhouden. www.arjanederveen.nl

René van EngelenburgRené van Engelenburg (1977) is ontwerper en directeur van Stichting Pleinmuseum, Am-sterdam en initieerde onder meer het platform Dropstuff.nl, een ‘urban screen network’ voor

digitale en interactieve kunsten. Dropstuff.nl heeft zich inmiddels ont-wikkeld tot een landelijk platform voor mediakunst en e-culture dat een mix van digitale en interactieve kunstwer-ken van professionele kunstenaars en creatieve bijdragen vanuit het publiek live uitzendt op een netwerk van Dropstuff hotspots: modules met

schermen en reactietechnieken die op diverse plekken geplaatst kunnen worden. Van Engelen-burg studeerde Architectonisch Ontwerpen aan de Gerrit Rietveld Academie, Amsterdam (2002) en deed een Masteropleiding Ontwerpen; Ar-chitectuur en Media aan het Sandberg Instituut, Amsterdam (2005). 

www.renevanengelenburg.comwww.dropstuff.nl

Mary FlanaganMary Flanagan’s wide range of work explores our relationship to technologies and games. As an artist, her works range from game-inspired systems to computer viruses, embodied interfa-ces to interactive texts. As a scholar interested in how human values are in play across technologies and systems, Flanagan has written more than 20 critical essays and chapters on games, empathy, gender and digital representation, art and technology, and responsible design. Her three books in English include Critical Play (2009) with MIT Press. Flanagan founded the Tiltfactor game research laboratory in 2003, where researchers study and make so-cial games, urban games, and software in a rigorous theory/practice environment. She is the Sherman Fairchild Distinguished Professor in Digital Humanities at Dartmouth College.www.maryflanagan.com

Tijs GoldschmidtTijs Goldschmidt (1953) is een Nederlandse schrijver en evolutiebioloog. Hij studeerde biologie in Amsterdam en Leiden, en woonde van 1981 tot 1986 in Tanzania, waar hij cichliden in het Victoriameer bestudeerde als onderzoeker van de Rijksuniversiteit Leiden. Hij schreef er een proefschrift over en publiceerde het boek Darwins hofvijver, waarin hij het we-tenschappelijke met het persoonlijke verweeft. In 1993 stopte hij met het doen van wetenschappelijk onderzoek om zich geheel aan het schrijven te wijden. Zijn boek Darwins Hofvijver werd genomineerd voor de AKO Literatuurprijs en bekroond met de KIJK / Wetenschapsweekprijs (later opgegaan in de Eureka! prijs) en is inmiddels vertaald in onder andere het Engels, Frans, Duits, Italiaans, Japans en Chinees. Na dit boek publiceerde Goldschmidt vele essays, waar-onder De andere linkerkant. Voor zijn bundel Oversprongen ontving hij in 2001 de Jan Hanlo Essayprijs. In 2007 hield hij de Huizingalezing onder de titel Doen alsof je doet alsof in de Pieterskerk te Leiden.www.pg.science.ru.nl/en/art_goldschmidt.html

Guus JanssenDe muziek van improvisatiemeester Guus Janssen (1951) laat zich moeilijk categoriseren. Het kan een gecomponeerde improvisatie zijn

26 27

BIOGRAFIEENBIOGRAFIEEN

(Brake voor pianosolo) of een geïmproviseerde compositie (delen uit zijn Vioolconcert en zijn opera Noach). Muziek vraagt net als het leven zelf nu eens om snelle beslissingen en dan weer

om een lange bedenktijd. Als pianist, clavecinist trad hij op in verschillende bezettingen met musici van John Zorn tot Gidon Kremer. Sinds begin jaren tachtig leidt hij zijn eigen ensembles, van (piano-) trio tot 11-tet en (opera-) orkest. Als solist was hij te horen in eigen composities en als improvisator op diverse internationale festivals.

Janssens composities reiken van pianomuziek en kamermuziek tot symfonisch werk en opera. Zij werden uitgevoerd door vooraanstaande Neder-landse en buitenlandse orkesten en ensembles. Janssen ontving de Boy Edgar Prijs voor Jazz en Geïmproviseerde Muziek en zijn compositorisch werk werd bekroond met de prestigieuze Matthijs Vermeulenprijs.www.guusjanssen.com

Raoul HeertjeRaoul Heertje (1963) is samen met zijn broer Eric de oprichter van Comedytrain in 1990, met als doel de Nederlandse stand-up comedy op te stuwen in de vaart der volkeren. Dat gaat behoorlijk aardig want naar aanleiding van de optredens in het Nederlandse circuit vindt hij zichzelf tot zijn eigen verbazing in no time terug in diverse comedyclubs en televisieprogramma’s

in Amerika en Engeland. Vanaf 1996 is Heertje één van de vaste team-captains in Dit was het nieuws. Hij schrijft columns voor o.a. Sportweek, het NRC Handelsblad en Het Parool, maakt interviews voor Vrij Nederland en is als tekstadviseur bij diverse televisieprogramma’s betrokken. In 2007 speelt hij in het toneelstuk Het

Verschil. Voor IDTV ontwikkelt hij multimediale televisieformats, waaronder het eigen program-ma Heerlijk Eerlijk Heertje. Ook presenteerde hij een aantal keer het programma Wintergasten. In september 2011 verscheen van zijn hand het boek Mark Rutte is lesbisch. www.raoulheertje.nl

Richard HuttenRichard Hutten (1967) studeerde in 1991 af aan de Design Academy Eindhoven. Datzelfde jaar begon hij zijn eigen designstudio, en werkte aan een diversiteit van projecten zoals meubel-, pro-duct-, interieur- en tentoonstellingsontwerp. Hij is een van Nederlands internationaal succesvolste ontwerpers en een sleutelfiguur binnen Droog Design, waarin hij sinds het begin deel van heeft

uitgemaakt. Zijn werk bevindt zich in de vaste collecties van o.a. het Centraal Museum, Stedelijk Museum, Vitra Museum Weil am Rhein, San Francisco Museum of Modern Art. Zijn werk is tentoongesteld in Milaan, Keu-len, Parijs, Londen, Berlijn, Weimar, Toronto, Gent, Verona, Amsterdam, Utrecht, Rotterdam, Den Bosch, Breda, New York, Kopenhagen, Helsinki, Bremen, Montreal, Tokyo, Osaka, Stuttgard en San Francisco. En zijn werk is gepubliceerd in alle toonaangevende internationale designmagazines.www.richardhutten.com

Evert HoogendoornEvert Hoogendoorn is strateeg en gamedesigner bij IJsfontein, specialist in interactieve communi-catie en crossmedia design. Daar ontwikkelt hij voornamelijk games ten behoeve van organi-satie- en cultuurverandering binnen grote en middelgrote bedrijven als Schiphol, ASML en grote instel-lingen in de financiële sector en de zorg. Daarvoor was hij tien jaar lang hoofd van de opleiding Design for Virtual Theatre and Games aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Daarnaast gaf hij de afgelopen jaren lezingen, workshops, en adviezen over games en social media bij verschillende culturele instelling-en, overheden en binnen de creatieve industrie.www.ijsfontein.nl

Erik KaielErik Kaiel has been making dances for twenty years. In subway stations, sculpture gardens, empty swimming pools, city streets, and oc-casionally on stage. In 2003, after a decade in New York City, he moved to the Netherlands. He performs, choreographs and teaches throughout the Netherlands, Europe, and the world. In the last few years, he taught and built public space performances with local dancers in Benin, Senegal, Utrecht and The Hague. He is the artistic director of Crosstown Den Haag, a choreographic fellow at Danslab, and a faculty member at the ArtEZ Dance Academy in Arnhem. He won the 2010 No Ballet competition in Germany, and premiered Blade Runner in an enormous warehouse in the 2010 Nederlandse Dansdagen, after winning the Dutch national pri-ze for choreographic talent. Tetris, a piece he made for young audiences, is currently touring internationally.www.crosstowndh.nl

Jurriaan KampJurriaan Kamp voltooide in 2008 de Theaterop-leiding Docent Drama aan ArtEZ hogeschool voor de kunsten. Tijdens het laatste jaar van zijn opleiding heeft hij, samen met Gert Jan Groen en Jus Roelofs, Theater Raak opgericht. Met als specialisatie improvisatietheater geven zij door

het hele land workshops aan een divers publiek, van leerlingen van de basisschool tot studenten aan de universiteit en volwassenen. Om de kneepjes van het vak te leren heeft Kamp in Italië Commedia dell’Arte, de oudste vorm van improvisatietheater, bestudeerd en is in de leer gegaan bij Antonio Fava, een autoriteit op het

gebied van Commedia dell’Arte. Deze vorm van theater is onvoorstelbaar theatraal en is na ruim 400 jaar nog steeds actueel en terug te vinden in moderne komedies.www.theaterraak.nl

Kiss the FrogHet Delftse bureau Kiss the Frog ontwerpt en maakt interactieve opstellingen voor musea, bezoekerscentra en tijdelijke tentoonstellingen in

binnen- en buitenland, onder andere de Experience in het Instituut voor Beeld en Geluid, Het Scheepvaart Museum, Hong Kong Wetland Parks, de Manchester United Experience, Kelvingrove Museum en het Van Gogh Museum. Een team van ervaren ontwerpers met diverse achtergron-den, industrieel, grafisch en interactie,

werkt samen met ontwikkelaars en producenten aan de projecten. De juiste balans vinden tussen inhoud en technologie, educatie en plezier is de kracht van Kiss the Frog.

Eric de KuyperEric de Kuyper (1942) is filmregisseur, filmthe-oreticus en schrijver. Gedurende een tiental jaren was hij producer en presentator van een filmprogramma bij de Vlaamse Televisie. Na zijn promotie in Parijs was hij hoofddocent aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, waar hij Film-

en Opvoeringskunsten oprichtte en leidde. Na een vijftal jaren adjunct-directeur te zijn geweest bij het Nederlandse Filmmuseum, wijdde hij zich voornamelijk aan de literatuur. Hij schreef een twintigtal boeken, meestal autobiografisch of essayis-tisch van aard. De Hoed van tante Jeannot is zijn bekendste werk. Op

filmtheoretisch vlak publiceerde hij De Verbeel-ding van het mannelijk Lichaam. Tijdens de jaren

tachtig regisseerde hij een aantal kunstfilms waaronder Casta Diva en Naughty Boys. De laatste jaren regisseerde hij muziekfilms voor de Opera Dagen Rotterdam. Hij bereidt momenteel een speelfilm voor: My Life as an Actor, waarin hij de rol van psychoanalyticus speelt. Onlangs verscheen zijn boek Applaus en later in het jaar verschijnt Theatraliteit.

Joris de Man & Erik t’ SasJoris de Man is a freelance composer working in Brighton, England. De Man studied sonology at the Royal Conservatoire in The Hague and music technology at the Utrecht School of the Arts. De Man composes sound and music for the game industry. He has worked for the illustrious Bitmap Brothers in London and for Guerrilla, where he made the music for Killzone. In addition to his work for the game industry he has also collaborated with composers such as Louis Andriessen, Peter Eotveos, Alexander Knaifel and Johan de Meij. In 2010 he received the highly prestigious Ivor Novello Award for music, the first to be given the prize in the new category of video game scores for his music for Killzone 2.www.jorisdeman.nl Erik t’ Sas is the co-founder and chief creative officer of Rough Cookie in Amsterdam, and co-founder and managing partner of Khaeon Game Studio in The Hague. With his back-ground in engineering combined with more than fifteen years’ experience as a game developer, he has acquired extensive and in-depth knowledge of hardware platforms and game tech-nologies. Among his projects are: the Fight Game serie (Windows Phone 7, Android), Star Defense (iOS), Spell-born MMORPG (PC) and Alpha Black Zero: Intrepid Protocol (PC).www.roughcookie.comwww.khaeon.com

O.K. PARKINGO.K. PARKING is een grafisch ontwerpbureau uit Arnhem, gedreven door William van Giessen en Joost van der Steen. De kracht van O.K. Parking ligt in het ontwerpen van oplossingen. Vanuit de inhoud van een opdracht wordt een sterk con-cept geformuleerd. Op basis daarvan wordt een visueel onderzoeksproces in gang gezet. Dit resulteert in hel-dere, functionele, unieke en innova-tieve ontwerpen. Naast het werken in

28 29

opdracht initiëren ze zelf veelzijdige projecten die verder dan het grafische ontwerpen gaan. Zoals bijvoorbeeld Facing Pages; een driedaagse biënnale over onafhankelijke magazines.www.ok-parking.nlwww.facingpages.org

Racké & MuskensQuirine Racké (1965) en Helena Muskens (1963) regisseren en produceren films en documentaires waarin zij de thema’s identiteit en gemeenschap onderzoeken. Hun films worden nationaal en internationaal vertoond op filmfes-

tivals, in musea en op televisie, o.a. in het Stedelijk Museum Amsterdam, Whitechapel Gallery in Londen, Getty Center in Los Angeles, Guggen-heim Museum Bilbao, LA Freewaves Festival in Los Angeles, IFFR in Rotterdam en IDFA te Amsterdam. In 2002 ontvingen Racké & Muskens de Viper Award op het Viper Festival in

Basel voor hun korte film The Tower. Deze film is aangekocht door Harvard University om de ver-haallijn en de montage te bestuderen. Hun films, zoals, Celebration en Come Back Kate, worden gedistribueerd door Films Transit in Montreal / New York en de Video Data Bank in Chicago en zijn vertoond door vele internationale televisie-zenders zoals SVT Sweden en het Sundance Channel in de Verenigde Staten.

Joost RaessensJoost Raessens is als hoogleraar Mediatheorie en Onderwijsdirecteur verbonden aan de Facul-teit Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht. In 2003 was hij conference chair van het openingscongres van de Digital Games Research Association (DiGRA). Raessens

redigeerde Level Up. Digital Games Research Conference 2003, het Handbook of Computer Game Stu-dies (2005, MIT Press) en Digital Ma-terial. Tracing New Media in Everyday Life and Technology (2009, AUP). In 2010 hield hij zijn oratie: Spelen-derwijs. De ludische wending in de mediatheorie. Van 2005 tot 2011 gaf

hij leiding aan het NWO-onderzoeksprogramma Playful Identities. Momenteel is hij projectleider van de onderzoeksprogramma’s Design Rules for Learning through Simulated Worlds en Mobile Learning - Citizen Science (GATE). Hij is de oprichter van GAP, het Center for the Study of Digital Games and Play.www.raessens.nlwww.gamesandplay.org

Willem de RidderWillem de Ridder (1939) is radiomaker, verha-lenverteller, tijdschriftenmaker, internationaal bekend Fluxuskunstenaar en ‘spiegeloog’. Nadat De Ridder van de kunstacademie in ‘s-Herto-genbosch kwam, hing hij ezel en kwast aan de wilgen en ontwikkelde tal van andere activiteiten. Fluxusvoorman George Maciunas benoemde hem tot voorzit-ter van de Noord-Europese afdeling van Fluxus. Hij heeft samengewerkt met cineast Wim van der Linden, componisten als Dick Raaijmakers, Louis Andriessen en Mischa Meng-elberg, Wim T. Schippers, Annie Sprinkle en vele anderen. De Ridder bedacht en realiseerde in de loop der jaren een hele reeks bladen, waaronder Hitweek, Aloha en Suck, het eerste Europese sekstijdschrift. Als verhalenver-teller en maker van eigenzinnige audiotours heeft hij grote faam verworven. www.ridderradio.comwww.wdro.tvwww.willemderidder.com

Bart van RosmalenBart van Rosmalen (1957) is van origine improviserend cellist en theatermaker (Orkater). Hij werkte bij de Rotterdamse Kunststichting-muziekprojecten (beleid en advies), bij de NCRV als eindredacteur muziek en cultuur en bij het Walter Maas Huis, waar hij debatten, studiedagen en trajec-ten voor professionals in de kunst organiseerde. Vanuit het lectoraat ‘docent voor de 21e eeuw’ bij het Koninklijk Conservatorium ontwik-kelde Van Rosmalen het internationale project The Innovative Conservatoire voor muziekvakdocenten. Voor ArtEZ werkt hij aan een project rond interdisciplinariteit in de kunsten. Van Rosmalen is initiatiefnemer van ‘Connecting Conversations’, projecten en leertrajecten waarin verbindingen worden gelegd tussen professionals in de kunst, de wetenschap en het bedrijfsleven.www.connectingconversations.nl

Peter SlavenburgPeter Slavenburg is medeoprichter en directeur van NorthernLight. NorthernLight ontwerpt we-reldwijd interactieve experiences voor educatieve tentoonstellingen en bezoekerscentra. In al deze experiences staat interactie, spel en storytelling centraal. De laatste jaren opereert NorthernLight meer en meer op het grensvlak tussen fysieke en digitale experiences. In de projecten van NorthernLight worden digitale media ingezet

zoals multi touch screens, augmented reality, RFID en interactieve smart-phone apps. In sommige gevallen is de fysieke ervaring niet eens meer nodig, en kunnen digitale middelen zoals de smartphone de volledige interactieve beleving bieden. Peter Slavenburg is opgeleid als industri-eel ontwerper, maar heeft altijd als

experience designer gewerkt. Eerst twee jaar bij science center NEMO, daarna bij NorthernLight. Bij NorthernLight heeft hij ruim 50 projecten in meer dan tien verschillende landen gerealiseerd. Tevens heeft hij in 2008 in China het Asia Pacific kantoor van NorthernLight opgezet.www.northernlight.nl

John-Paul SumnerJohn-Paul Sumner graduated in 1995 from the University of Glasgow with a Ph.D in Molecular Biology. He joined the BBC as a radio producer. Special programmes included the 1997 General Election, the Edinburgh Festival, and the 1998

World Cup. Sumner was the first ‘Staff Scientist’ on the project that became The Glasgow Science Cen-tre. He contributed to the develop-ment of the £1.5 million interactive and multimedia issues-based ‘Sci-ence and You’ gallery. The objective was to communicate complex science issues on health and the environment

to a family audience. Currently he is Project Curator at Kelvingrove Art Gallery and Museum. His role is to research and develop exhibitions that target new audiences and maximise access to the collections. Recently Sumner worked towards the development of Tcone, a multimedia experience to improve confidence and self es-teem in young people. This project was a Finalist in the 2009 Art Fund Prize for Excellence.

Benjamin VerdonckBenjamin Verdonck (1972) is acteur, schrijver, beeldend kunstenaar en theatermaker. Dat laatste zowel in de reguliere theaterzaal als in de publieke ruimte. 2009 stond volledig in het teken van Kalender, Verdoncks actiecyclus in de

openbare ruimte in Antwerpen. In dit project maakte hij de publieke ruimte een jaar lang tot het centrum van zijn artistieke praktijk. In het voorjaar van 2010 kreeg Kalender een autonome neerslag in de white cube van het museum als Kalender / Wit, en in de zwarte doos van de theaterzaal als Kalender / Zwart. In 2010-2011 zette

Verdonck het project verder onder de titel Altijd

Kalender. Verdoncks voortdurende beweging naar dat wat buiten de kunst ligt, buiten het theater, in de stad, in de wereld, en weer terug, vindt een speelse synthese in zijn Handvest voor een actieve medewerking van de podium-kunsten aan een transitie naar rechtvaardige duurzaamheid (2011).www.benjamin-verdonck.be

BIOGRAFIEEN BIOGRAFIEEN

30 31

COLOFONConcept & organisatie: ArtEZ studium generalewww.artez.nl/studiumgenerale

Productie: Productiehuis Godschalkwww.productiehuisgodschalk.nl

Grafisch ontwerp en illustraties: O.K. PARKING www.ok-parking.nl

Met dank aan de ArtEZ studenten: Marleen Regterschot (Entre Act), Frank van Geest (Entre Act), Arvid Jense (DJ), Florien Vernooy, Ward Meijer, Ferdinand Binnendijk, Masha Galperina, Gert-Jan Oosting, Emma Ringelberg, Ellen Harder, Folkert Nijholt, Chantal de Wolde, Suzanne Kleine, de eerste-jaars studenten docent theater Zwolle en hun docenten Lex Prinzen en Petra van Aken en alle docenten en medewerkers van ArtEZ die ons met goede ideeën en adviezen hebben bijgestaan!

27 april 2012Regardz Zwolle

Hoewel aan dit programmaboek de uiterste zorg is besteed, kunnen wij niet instaan voor eventuele onvolkomenheden en zijn wijzigingen voorbehouden.

EXCUUS,OU EST LA TOILETTE

GAME ON