Programma - Voor ondernemers in het groen · Atrium lijkt licht op te warmen, maar dat is niet zo....

1

KLIMAATADAPTATIE IN DE BUITENRUIMTEJeroen Rijsdijk, Senior Adviseur

© Arcadis 2019

❖ Introductie klimaatadaptatie

❖ Het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie

❖ Klimaatadaptatie dilemma’s

❖ Hitte

❖ Wateroverlast

❖ Droogte

❖ Tot slot

Programma

1

3

2

© Arcadis 2019

Klimaatadaptatie is voor mij..

A. ..een thema waar ik wel iets mee moet, maar

nog niet (helemaal) weet wat en hoe.

B. ..standaard werk, ik weet hoe ik hier mee om

moet gaan.

C. ..totaal nieuw, leg uit!

D. ..mijn werk wordt er niet anders door.

E. ..(anders)

© Arcadis 2019

Wateroverlast, hitte, droogte, overstroming

Ons klimaat verandert…

“De extremen van nu, zijn in de toekomst de nieuwe normaal”

4

6

3

© Arcadis 2019

Klimaatverandering, hoe zit het ook al weer?

VerdrogingZeespiegelstijgingHeviger buienTemperatuurstijging

Bronnen: Deltares en KNMI

© Arcadis 2019

Kans op voorkomenversus impact

bron: World Economic Forum

7

8

4

© Arcadis 2019

• Economische schade:

• Wateroverlast: 29 miljard

• Paalrot: 25 miljard

• Zakking: 9 miljard

• Hittestress: 8 miljard

• Veiligheid en gezondheid:

• Hittestress (2006: 1000 meer doden)

Wat staat er op het spel?

© Arcadis 2019

5 Deltabeslissingen,

o.m. Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie met de volgende doelen:

Mitigatie en adaptatie Nederlandse overheid

2014 Klimaat hoog op de agenda

➢ 2020 Klimaatbestendig inrichten is onderdeel van beleid en handelen van NL overheden

➢ 2050 Nederland is zo goed mogelijk water robuust en klimaatbestendig ingericht

De Nederlandse overheden hebben de gezamenlijke inzet hiervoor

vastgelegd in de Bestuursovereenkomst Deltaprogramma!

9

10

5

© Arcadis 2019

Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie

Maken van afspraken over ruimtelijke maatregelen om de gevolgen van wateroverlast, hittestress, droogte en overstromingen te beperken.

2017 Prinsjesdag

Niet vrijblijvend: het Rijk verwacht in 2020 dat klimaatbestendig inrichten is verankerd in beleid en handelen

2017 2018

© Arcadis 2019

• Een (gestandaardiseerde) stresstest voor overheden

• Risicodialoog voeren en strategie opstellen met gebiedspartners

• Maken van een uitvoeringsagenda

• Meekoppelkansen benutten (integraal werken)

• Stimuleren en faciliteren

• Reguleren en borgen

• Beter voorbereid op calamiteiten

S

7 Ambities van het DPRA

11

12

6

© Arcadis 2019

© Arcadis 2019

Risico’s beheersen…

Wateroverlast Hittestress Droogte Overstroming

13

14

7

© Arcadis 2019

Klimaatbestendig én veiliger, aantrekkelijker, gezonder

Groen en water in het

stedelijk gebied

Verbeteren van de lokale

leefbaarheid

Verbinden van publieke en

private partijen

Klimaatbestendig ontwikkelen,

transformeren en revitaliseren

Continuïteit vitale,

kwetsbare infrastructuur

Behoud ruimtelijke kwaliteit

en recreatie

…én benutten van kansen

© Arcadis 2019

Een maatschappelijke opgave

Hoe maken we de stad klimaatbestendig?

• 60 tot 70 % van de stad is privaat terrein

• Adaptatie moet dus niet alleen van de overheid komen: sleutelrol voor burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties

• Verbind klimaatadaptatie met andere transities:

• Woningbouwopgave 2040

• Stedelijke vernieuwing

• Energietransitie

• …

→ omgevingsvisie, programma’s

15

16

8

Alle overheden aan de gang…

© Arcadis 2019

17

18

9

© Arcadis 2019

© Arcadis 2019

19

20

10

© Arcadis 2019

Klimaatadaptatie: de dilemma’s

21

23

11

© Arcadis 2019

Hittestress: waar blijven de klanten?

© Arcadis 2019

Hoe moeten we nu al handelen op extreme neerslag?

Apeldoorn:

120 mm in 75 min (2009)

Herwijnen:

94 mm in 70 min (2011)

Deelen:

75 mm in 60 min (2014)

Munster:

220 mm in 90 min (2014)

Kopenhagen:

150 mm in 120 min (2011)

24

25

12

© Arcadis 2019

Wat betekent droogte voor het groen?

Voorbeeld: groenschade door droogte zomer 2018

…traditioneel ontwerpen werkt niet langer. Meer koppeling nodig tussen ontwerp en techniek

Traditioneel Voorbereid

© Arcadis 2017

Hoe helpen bomen ons met klimaatadaptatieHelpt hittestress te bestrijden in de bebouwde

omgeving

Zorgt met het overige groen voor een buffer

van neerslag

Kan in periodes van lange droogte de groene

leefomgeving in standhouden (bij de juiste

boomkeuze en/of ondergrondse

voorzieningen)

Zorgt voor biodiversiteit in de bebouwde

omgeving

Overheden zijn tot begin 2021 bezig met het formuleren van beleid op

klimaatadaptatie…..

….maar hoe kunnen we nu al anticiperen

26

27

13

Hittestress

© Arcadis 2019

Verfijnd beeld van hitte-eilanden in de gemeente

Op basis van oppervlaktetemperatuur

Volgende stap: omzetten naar gevoelstemperatuur

Inzicht in hitte

28

29

14

© Arcadis 2019

Verkoelend effect van groen

© Arcadis 2019

Bouwjaar: 2015

30

31

15

© Arcadis 2019

Bouwjaar: 2000

© Arcadis 2019

Bouwjaar: 1980

32

33

16

© Arcadis 2019

Groen genoeg?

© Arcadis 2019

Groenindex

Onderzoek World Health Organization (WHO, 2016):

▪ Wonen binnen 300 m van groen heeft een positief

effect op de gezondheid en het verminderen van

hittestress bij kwetsbare groepen mensen.

▪ “A linear distance of 300 m is reasonable as it

corresponds to approximately 5 min walking distance

along walkable roads or pathways.”

34

35

17

© Arcadis 2019

Voorbeeld: Gemeente Wageningen

Onderzoek World Health Organization (WHO, 2016):

▪ Wonen binnen 300 m van groen heeft een positief

effect op de gezondheid en het verminderen van

hittestress bij kwetsbare groepen mensen.

▪ “A linear distance of 300 m is reasonable as it

corresponds to approximately 5 min walking distance

along walkable roads or pathways.”

© Arcadis 2017

Koele materialen toepassenOmschrijving maatregel

Materialen die kunnen worden opgewarmd door de

zon hebben invloed op de omgevingstemperatuur.

Dit heeft te maken met het vermogen tot

reflecteren (albedo) en absorberen. Factoren die

hier invloed op hebben zijn onder andere de kleur

van het materiaal, de vochtigheidsgraad, de vorm

en of een materiaal dof of glanzend is.

Beheer en onderhoud

Beheer en onderhoud is afhankelijk van het

gekozen materiaal.

Bron afbeeldingen: http://flickrhivemind.net/ (links) en http://www.climatechallenge.be/ (rechts)

Bijdrage aan klimaatopgave

Hittestress Infiltratie/vernatten Duurzaamheid Particulier

Droogte Bergen Waterbewustzijn Openbaar

Afstromend hemelwater Afvoeren Beleving

Verkoeling Biodiversiteit

36

37

18

© Arcadis 2017

Gevelgroen toepassen

Omschrijving maatregel

Gevelgroen werkt meervoudig verkoelend: het

creeërt schaduw, het werkt isolerend, en het

verdampt water. Daarnaast kan het esthetisch

bijdragen aan het stadsbeeld. De vegetatiekeuze is

afhankelijk van de lokale omstandigheden en de

gewenste belevingswaarde.

Beheer en onderhoud

Vegetatie vergt (specialistisch) onderhoud. De

onderhoudsopgave is afhankelijk van de gekozen

vegetatie. Bij de keuze dient rekening te worden

gehouden met irrigatie- en voedingsbehoefte en

snoeibeheer.

Bron afbeeldingen: http://www.climateapp.nl/






© Arcadis 2017

Hoge bebouwingOmschrijving maatregel

Door slim om te gaan met hoogbouw kan dit op

een drietal manieren positief bijdragen aan

klimaateffecten. Door rekening te houden met de

richting, vorm en het toegepaste materiaal kan het

optimaal schaduw creeëren, windstromen

bevorderen voor het doorluchten van de stad, en

zonlicht reflecteren.

Beheer en onderhoud

Beheer en onderhoud is afhankelijk van de

toegepaste constructies en materialen.







38

39

19

© Arcadis 2017

Ventilatie


Door bij het plaatsen van gebouwen en

groenstroken rekening te houden met de

verhouding en (wind)richting kan de ‘groene

ventilatiestroming’ uit het buitengebied de

binnenste delen van een stad bereiken en

kan luchtuitwisseling plaatsvinden.

Beheer en onderhoud

Deze maatregel is vooral van toepassing bij

de (her)inrichting van gebieden.

Bron afbeeldingen: http://www.groenblauwenetwerken.com/






© Arcadis 2017

Lage vegetatieOmschrijving maatregel

Vegetatie verdampt water. Deze verdamping heeft

een koelend effect op de omgeving. Als het

oppervlak groot genoeg is kunnen deze

maatregelen worden gecombineerd met

bijvoorbeeld infiltratievoorzieningen of een

speelveld. De vegetatiekeuze is afhankelijk van de

lokale omstandigheden en de gewenste

belevingswaarde.

Beheer en onderhoud

De onderhoudsopgave is afhankelijk van de

gekozen vegetatie.







40

41

20

© Arcadis 2017

Hoge vegetatieOmschrijving maatregel

Hogere vegetatie zoals struikgewas en bomen

hebben naast verdamping ook een koelend

effect in verband met de schaduwwerking. De

vegetatiekeuze is afhankelijk van de lokale

omstandigheden en de gewenste

belevingswaarde. Hierbij dient ook rekening te

worden gehouden met kroontype in verband met

warmte-ophoping onder een ‘dak’.

Beheer en onderhoud


onderhoudsopgave is afhankelijk van de

gekozen vegetatie.






Bron afbeeldingen: http://www.groenblauwenetwerken.com

© Arcadis 2017

Voorbeeld ambitie projectontwikkelaar hittestress

42

43

21

© Arcadis 2017

Resultaten

9 juli 2018 (25°C) 1 augustus 2018 (30°C)

Gevoelstemperatuur (PET in °C) om 15:00 uur

Buitengebied Binnentuin Oostvleugel

© Arcadis 2017

• Binnentuin gemiddeld 5°C warmer dan buitengebied (10-18h)

• Oostvleugel ca. 6 tot 9°C warmer dan buitengebied (10-15h)

PET (gemiddeld) Binnentuin Buitengebied Oostvleugel

Zomerse dag 38.1 32.9 41.9

Tropische dag 45.4 40.5 46.4

44

45

22

© Arcadis 2017

Koelt de binnentuin af door deze combinatie van maatregelen?

Toepassing van meer groenOpen cilindrische bouwvorm

Groene gevels toegepast op eerste 6

meter (onderste 2 verdiepingen) aan

noord- en oostzijde binnentuin

Extra bomen toegevoegd aan

oostelijke tuin (kruin 5 meter

hoog) n.a.v. nieuw

stedenbouwkundig plan

Extra bomen toegevoegd aan

binnentuin (kruin 15 meter hoog)

© Arcadis 2017

Koelen de oostzijde en binnentuin af door deze combinatie van maatregelen?

Toepassing van meer ventilatieOpen cilindrische bouwvorm

Entree binnentuin noordwestzijde

4 meter verbreed.

Bouwblok midden (kubus)

5 meter naar westen verzet.

Entree oostvleugel 12 meter

verbreed (6m hoog).

Uitbouw noordzijde

binnentuin verwijderd.

46

47

23

© Arcadis 2017

Verschil met origineel ontwerp

* Vergelijking tropische dag (30°C) om 15:00 uur

Verschillen in berekende

schaduw door aanpassing

ontwerp:

Zonzijde gebouw warmer dan

origineel ontwerp door hoek

t.o.v. zon, schaduw koeler

Wind wordt geblokkeerd door de grote(re)

boom waardoor warmte zich ophoopt. De

lekkende warmte uit de opening noordwest

bouwblok voert temperatuur ook op.

+2°C

De extra warmte vanuit het noordwesten, in

combinatie met een verlaging van de

windsnelheid (en dus ventilatie) zorgt voor een

lichte stijging van de PET in de binnentuin.

+1°C

Schaduw van bomen zorgt plaatselijk voor

significante daling gevoelstemperatuur.

Voor maximaal koelend effect over grotere

oppervlaktes en minder beperking van ventilatie:

Cluster bomen in groepen (creëer koelte eilanden)

-10°C

Schaduw van bomen zorgt plaatselijk voor

significante daling gevoelstemperatuur.

-5°C

Bomen zorgen voor een koeling over een groter

gebied

-1°C

Groene gevels zorgen voor daling

gevoelstemperatuur langs de gevels

Compenseert deels voor afname ventilatie

-1°C

© Arcadis 2017

Verschil met origineel ontwerp

Vergelijking zomerse dag (25°C) om 15:00 uur

Verschillen in berekende

schaduw door aanpassing

ontwerp:

Zonzijde gebouw warmer dan

origineel ontwerp door hoek

t.o.v. zon, schaduw koeler

Atrium lijkt licht op te warmen,

maar dat is niet zo.

Dit komt omdat de entree naar

binnentuin breder is gemaakt,

met als gevolg dat deze ruimte

kleiner wordt en de warmte als

het ware 4 meter mee schuift

naar het zuiden, waardoor het

warmer lijkt dan in het originele

ontwerp.

Zuidzijde binnentuin licht

opgewarmd door

veranderende windpatronen

(niet significant)

Verbeterde ventilatiemogelijkheden

richting de oostzijde verlagen de

gevoelstemperatuur over een groot

oppervlak binnen het ontwerp. Met

name de oostelijke binnentuin koelt

af.

-1 tot -5°C

48

49

24

Wateroverlast

© Arcadis 2017

Wateroverlast…

50

51

25

© Arcadis 2017

…of waterberging

© Arcadis 2017

Inrichting wegprofiel


De straat wordt ingericht om bij extreme neerslag

water op straat te bergen. Voorbeelden van

maatregelen zijn een aangepaste wegverkanting,

verhoogde stoepranden, verkeersdrempels en

goten aangelegd.

Beheer en onderhoud

Beheer en onderhoud is gelijk aan een reguliere

straat.







52

53

26

© Arcadis 2017

Groene daken


Daken worden met vegetatie bedekt waardoor op

het dak bergend vermogen wordt gecreëerd en de

verdamping toeneemt. Door de aanleg van

vegetatie neemt de afstroming van hemelwater af

daarnaast leveren groene daken een positieve

bijdrage aan de vermindering van hittestress en

hebben ze een isolerende werking.

Beheer en onderhoud

Groene daken vergen specialistisch onderhoud. De


vegetatie. Daktuinen vragen een intensief

onderhoudsregime waar sedum-vegetatie

onderhoud extensief is.

Bron afbeeldingen: gemeente Loon op Zand en http://www.climateapp.nl/






© Arcadis 2017

Afstroming naar laag gelegen groen


Groen(voorzieningen) wordt lager aangelegd dan

de omliggende verharding waardoor het water naar

deze velden afstroomt en daar geborgen en

geïnfiltreerd wordt.

Beheer en onderhoud

Beheer en onderhoud is gelijk aan regulier

openbaar groen. Na een regenbui kan het groen

tijdelijk minder begaanbaar zijn. De vegetatie in de

groenstrook moet afgestemd worden op de

waterbergende functie van het groen.







54

55

27

© Arcadis 2017

Wadi en infiltratievijver


Water wordt in een groene voorziening

opgevangen waarna het in de bodem infiltreert.

Naast opvang van afstromend hemelwater wordt

door deze maatregel tevens het grondwater

aangevuld en kan door de (tijdelijke) bovengrondse

berging het verkoelend bijdragen op warme dagen.

Beheer en onderhoud

Naast het reguliere maairegime van

groenvoorzieningen moet de wadi periodiek

machinaal worden bewerkt zodat de

infiltratiecapaciteit van de voorziening gewaarborgd

worden. Afhankelijk van het ontwerp kan het nodig

zijn om de aanvoer/overstortleiding te reinigen.







© Arcadis 2017

Voorbeeld: ontwikkelopgave

56

57

28

© Arcadis 2017

Simuleren van neerslaggebeurtenissen

© Arcadis 2017

Belangrijk: waar komt het water vandaan?

58

59

30

© Arcadis 2019

Zomer 2018

© Arcadis 2017

Droogtebestendige vegetatieOmschrijving maatregel

Droogtebestendige vegetatie heeft minder

(grond)water nodig en kan langere droogteperioden

overleven. In Nederland moet de vegetatie tevens

bestand zijn tegen vorst. De vegetatiekeuze is

afhankelijk van de lokale omstandigheden en de

gewenste belevingswaarde. Houdt rekening met

eventuele natte perioden die de vegetatie potentieel

moet overbruggen.

Beheer en onderhoud



vegetatie.

Bron afbeeldingen: http://www.groenblauwenetwerken.com/ en http://www.tuinplantenstekplek.nl/






62

63

31

© Arcadis 2017

(Stedelijke) waterbufferOmschrijving maatregel

Met de Stedelijk Waterbuffer wordt het

regenwater opgevangen, gezuiverd en

ondergronds vastgehouden in diepere

watervoerende lagen. In tijden van droogte kan

het water aangewend worden als bron voor

besproeiing van sportvelden, groene daken,

doorstroming vijvers of als proceswater.

Door het opslaan en hergebruiken van het

hemelwater ontstaat er een circulair systeem,

waarmee het (onnodig)gebruik van drinkwater

afneemt. Het principe wordt al actief toegepast

bij kassen. Momenteel worden de eerste

systemen aangelegd in stedelijk gebied

Beheer en onderhoud

Een stedelijk waterbuffer vergt (specialistisch)

onderhoud. De onderhoudsopgave is

afhankelijk van de gekozen opstelling.Bijdrage aan klimaatopgave






© Arcadis 2017

Schouwburgplein Rotterdam:samenwerking publiek-privaat in dichtstedelijke omgevingStart met dromen!

64

65

32

© Arcadis 2017

Het gebied

© Arcadis 2017

BOUWSTENEN WATERPLAN

Circuleren

Polderdaken Groene gevels

Zichtbaar waterDecentrale afvalwaterzuiveringWaterberging

Urban Water BufferVergroenen/ontharden

66

67

33

© Arcadis 2017

Hemelwater stroomt over de bestrating naar lokale waterberging.

WATERSYSTEEM

© Arcadis 2017

Hemelwater wordt lokaal vastgehouden en met helofytenfilter gezuiverd. Ook op daken wordt water vastgehouden.

WATERSYSTEEM

68

69

34

© Arcadis 2017

Het hemelwater wordt afgevoerd naar de daken. De waterberging is weer beschikbaar. Vanaf de daken wordt het water vertraagd afgevoerd en opgeslagen in de Urban Water Buffer.

WATERSYSTEEM

© Arcadis 2017

WATERSYTEEM

70

71

35

© Arcadis 2017

Tijdens hitte/droogte wordt water opgepompt en als watervoorziening voor o.a. de groene daken = beperking van gebruik drinkwater.

WATERSYTEEM

© Arcadis 2017

72

73

36

Biodiversiteit

© Arcadis 2017

Creëer ecologische hotspots

Wonderwoods UtrechtHet plan Wonderwoods omvat twee

torens van 90 en 70 meter hoog

waarin plaats is voor wonen, werken,

ontspanning en vermaak.

PROJECTPLAN

Deze ziet eruit als een verticaal bos

met beplanting op de balkons en aan

de gevel.

74

75

40

© Arcadis 2019

Bomen voor nat en droog…

Gleditsia triacanthis

Euronymus europaeus

Alnus incana

Dendroflora nr. 49

© Arcadis 2019


Gleditsia triacanthis

Euronymus europaeus

Alnus incana

82

83

41

© Arcadis 2019


Platanus occidentalis

Platanus hispanica

Acer saccharinum

Acer negundo

Fraxinuspennsylvanica

© Arcadis 2019

Arcadis.Improving quality of life.

84

85

Programma - Voor ondernemers in het groen · Atrium lijkt licht op te warmen, maar dat is niet zo....

Documents

Transcript of Programma - Voor ondernemers in het groen · Atrium lijkt licht op te warmen, maar dat is niet zo....