Professor Joris Slaets wil welzijnsvragen niet met zorg oplossen

Slijtage van het lichaam en beperkingen gaan

gepaard met verouderen. De gezondheidszorg

focust zich gewoontetrouw op zaken waar

mensen last van hebben. Narigheden.

“Leefplezier is veel belangrijker”, stelt Joris

Slaets, professor Ouderengeneeskunde, daar

droogjes tegenover.

Vijftien jaar geleden ging Slaets met het

fenomeen welbevinden aan de slag. Naar zijn

idee kunnen mensen tegelijkertijd beperkingen of pijn hebben, en genieten van hun partner

en kleinkinderen. “Duizenden keren heb ik in mijn spreekkamer gevraagd: ‘Waar beleeft u

plezier aan?’ Mensen zijn niet gewend om daarover te praten. Ze kunnen makkelijker

ophoesten waar ze last van hebben, dan waar ze genoegen aan beleven”, constateert hij.

Gelukkig blijkt uit experimenten dat dat verandert. Een half jaar later weten ze veel meer te

verzinnen. “En kunnen wij daar beter op acteren.” Zo kunnen ouderen de persoon blijven die

ze graag willen zijn.

Mensen zelf tillen niet zo zwaar aan lichamelijke problemen. “Wist je dat verpleegkundigen

altijd hoger scoren dan de oudere zelf als het gaat om een zorgbehoefte? We leveren

aanbod vanuit de visie van de jongere (professional). Dat levert overbodige zorg op, en

schadelijke zorg. Aan heel veel behandelingen hangen normatieve kaders: dit mag niet en

dat ook niet. Dat geeft beperkingen aan het leefplezier.” Slaets staat keuzevrijheid voor van

de mens, zonder waardeoordeel. “Je moet dit niet willen kwantificeren. Het heeft niets te

maken met publieke verantwoording of financiering. Dat vertel ik ook aan zorgverzekeraars.”

Verlangengerichte zorg

Hoe kom je erachter of iemand genoegen beleeft aan zijn bestaan? Hiertoe ontwikkelde de

hoogleraar de Groningen Well Being Indicator. Het bestaat uit drie vragen: wat vindt u

belangrijk, bent u daar tevreden mee, en zo nee, waarom niet? Het is te vinden op internet.

Terecht, vindt Slaets, want het is betaald met belastinggeld. Inmiddels passen veel

organisaties het toe, zoals Vilente, Meander en Icare bijvoorbeeld. “Maar het gaat uiteindelijk

om het gesprek, niet om het instrument”, benadrukt hij. “Wie is die persoon waarmee je

praat? Verpleegkundigen communiceren nu vaak in betaaltitels, chargeer ik. Voor je het weet

bestaat een cliënt alleen nog uit een indicatie en behandelmodules waar geld aan hangt.”

Aardig: Leyden Academy onderzoekt of de indicator werkelijk meet wat de bedoeling is.

Om de verhalen te delen die illustreren wat een andere oriëntatie doet, heeft Espria een app

ontwikkeld. Daarop doen medewerkers hun relaas om anderen te inspireren. Zoals in dit

ingekorte verhaal over een onrustige man.

‘Hij deed regelmatig vluchtpogingen. We hebben gekeken wat we voor meneer konden

doen. Naar buiten gaan was voor meneer heel belangrijk. We zijn met meneer gaan

wandelen. Uiteindelijk kon hij dat weer zelfstandig. Na verloop van tijd lukte het zijn

vrouw en dochter om meneer op te halen en thuis te laten zijn. Meneer genoot hier

aantoonbaar van, hij werd rustiger en kwam ook terug op zijn belevenissen.’

Het gaat in de visie van de professor kortom om verlangengerichte zorg. Dat hangt samen

met welzijn, de sociale omgeving, eenzaamheid en de woning van een persoon. “We moeten

een welzijnsvraag niet met zorg willen oplossen.”

Ook bij de zorgverzekeraars begint de oriëntatie te kantelen. Welbevinden is nu in alle

visiedocumenten opgenomen, in tegenstelling tot pakweg tien jaar terug. Mooi is dat de

zorgkosten lager uitvallen als wonen en welzijn goed geregeld zijn. Maar de zorgverzekeraar

heeft geen invloed op deze domeinen. En als die aspecten niet goed zijn geregeld, gaan de

kosten linea recta omhoog in de Wet Langdurige Zorg. “Ik erken dat er een probleem in het

systeem zit. De oplossing moeten we samen ontwikkelen.”

“Wie is die persoon waarmee je praat? Voor je het weet bestaat een cliënt alleen nog uit een

indicatie en behandelmodules waar geld aan hangt.”

Plak- en knipsjablonen

Momenteel experimenteert Slaets met gebiedsaanpak. Waarbij hij wel aantekent dat

verschillende streken andere oplossingen nodig hebben. “In Noordoost Groningen, met veel

werkloosheid en ongeletterdheid, moet je andere dingen ontwikkelen dan in een stad als

Groningen of Amsterdam. Je kunt niet met plak- en knipsjablonen werken om de problemen

op te lossen.” Zorgverzekeraars zijn al in overleg met gemeentes in verband met de Wmo.

“Woningcorporaties zouden eveneens deel moeten nemen. Door de stelselwijziging zijn de

partijen sowieso tot elkaar veroordeeld.”

In Appingedam en een wijk van Emmen hebben bewoners het gebied omgevormd tot een

‘lerend zorgsysteem’. Daar vormen de bewoners een gemeenschap met jong, oud, gezond

en ziek. En die groep wenst veel zaken zelfstandig op te lossen. Ook de zorgaanbieders

onderhouden contacten. “Voorheen bezochten GGZ, thuiszorg en welzijn allemaal hetzelfde

adres, zonder overleg. Dat noem ik ondoelmatig, frustrerend en gefragmenteerd. Nu zitten

ze met elkaar om tafel, met een consulente van de woningbouwcorporatie. Samen kunnen

ze veel meer bewerkstelligen in het leefplezier van die mensen, dan afzonderlijk!”

Een wijkverpleegkundige zou in een dergelijke context een goede rol kunnen spelen, denkt

de professor. Idealiter een white label verpleegkundige, in dienst van de gemeenschap, en

niet van een zorgaanbieder of de gemeente. Iemand die als een spin in het netwerk een

gidsrol kan vervullen. Die er zo aan bijdraagt dat mensen het meeste leefplezier hebben.

“Maar daar moet ze wel de juiste competenties voor hebben.”

Daarom ontwikkelt Slaets modules over dit thema voor opleidingen. Hoe praat je over dit

onderwerp en hoe gebruik je de uitkomsten van zo’n gesprek in het plan dat je vervolgens

opstelt. “Jaren terug heeft ActiZ het boekje Leefplezier hierover uitgegeven. Aan de

concepten heb ik meegewerkt. Een vervolgboekje over de praktijk van leefplezier voor

hulpverleners is inmiddels klaar.”

“Wat je doet moet van waarde zijn voor het individu, het moet van belang zijn voor de

gemeenschap en zo goedkoop mogelijk, waardoor de zorg betaalbaar en toegankelijk blijft.”

Op hoger niveau

Inmiddels is Slaets betrokken bij een aantal grotere en kleinere proeftuinen. Hij rept over

twee initiatieven in Drenthe rondom de eerste lijn vanuit huisartsen, die zorg rondom

kwetsbare ouderen beter willen organiseren. Hij noemt de provincie Drenthe die samen met

twee belangrijke zorgverzekeraars overweegt om de hele provincie om te turnen tot

proeftuin. En nog veel meer.

Proeftuinen op een hoger abstractieniveau vindt hij veel boeiender. “Mijn idee is om ze met

elkaar te verbinden, waardoor we kunnen standaardiseren en opschalen. Dat zie ik als een

probleem in de zorg: steeds wordt het wiel opnieuw uitgevonden. Weliswaar moet je

luisteren naar de wensen van het individu, maar anderzijds zijn er modules in het aanbod die

vaak voorkomen. Altijd heeft een kwetsbare oudere een laagdrempelig contact nodig met de

huisarts, in samenwerking met de thuiszorg.”

De Triple Aim-gedachte van het Amerikaans Institute of Health Innovation, sluit hier naadloos

bij aan. “Zij stellen dat je op drie dingen moet letten als je voor de volksgezondheid betekenis

wilt hebben. Wat je doet moet van waarde zijn voor het individu, het moet van belang zijn

voor de gemeenschap en zo goedkoop mogelijk, waardoor de zorg betaalbaar en

toegankelijk blijft. In mijn optiek brengen deze principes ons verder.”

Vitaal blijven

Veroudering als vakgebied is Joris Slaets op het lijf geschreven. Hij vervult drie

convergerende functies die hiermee samenhangen. Als professor Ouderengeneeskunde is

hij oprichter van en verbonden aan het Centrum voor ouderengeneeskunde van het

Universitair Medisch Centrum Groningen, als wetenschappelijk adviseur werkt hij voor Espria

en dit jaar is hij benoemd als directeur van het Kennisinstituut Leyden Academy als opvolger

van Rudi Westendorp. Dit instituut houdt zich bezig met onderwijs en onderzoek naar vragen

uit de samenleving, zoals vitaal blijven. Onderzoek, zorginnovatie en een leer- en

ontwikkelagenda op de werkvloer zijn onderwerpen die Slaets dagelijks bezighouden. Tot

voor kort zag hij als dokter bovendien patiënten in zijn spreekkamer bij het UMC Groningen.