PROEFSLEUVENONDERZOEK (IVO-P) SINT JANSTRAAT 7 TE STANDDAARBUITEN … · 2017. 10. 3. · Plaats...

PROEFSLEUVENONDERZOEK (IVO-P)

SINT JANSTRAAT 7

TE STANDDAARBUITEN

GEMEENTE MOERDIJK

Econsultancy Archeologisch Rapport

1 Versie 1 betreft een rapport waarvan geen beoordeling van het bevoegd gezag is ontvangen, bij versie 2 is het rapport wel

beoordeelt door het bevoegd gezag.

Rapportage Proefsleuvenonderzoek (IVO-P)

Sint Janstraat 7 te Standdaarbuiten

in de gemeente Moerdijk

Opdrachtgever Woonkwartier

Hollandsdiepstraat 4

4709 PH Nispen

Rapportnummer 3343.003

Versienummer1 D1

Datum 16 juni 2017

Vestiging Gelderland

Fabriekstraat 19c

7005 AP Doetinchem

0314 - 365150

[email protected]

Opsteller ir. E.M. ten Broeke, drs. E. Louwe & P.J.L. Wemerman

Paraaf

Autorisatie Drs. A.H. Schutte (Senior KNA-Archeoloog)

Paraaf

© Econsultancy bv, Vestiging

Foto’s en tekeningen: Econsultancy bv, tenzij anders vermeld

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van

druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de

uitgevers. Econsultancy aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de

toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek.

ISSN: 2210-8777 (Analoog rapport)

ISSN: 2210-8785 (Digitaal rapport E-depot)

mailto:[email protected]

Econsultancy Archeologisch Rapport

Administratieve gegevens plangebied

Projectcode 3343.003

Toponiem Sint Janstraat 7

Opdrachtgever Woonkwartier

Gemeente Moerdijk

Plaats Standdaarbuiten

Provincie Noord-Brabant

Kadastrale gegevens Gemeente Standdaarbuiten, sectie D, nummer 3173 en 3176 (ged.)

Omvang plangebied Circa 1.035 m²

Kaartblad 43 H (1:25.000)

Coördinaten centrum plangebied X: 94.408 / Y: 402.876

Bevoegd gezag Gemeente Moerdijk

Postbus 4

4760 AA Zevenbergen

Tel. 14-0168

Email: [email protected]

Deskundige namens het bevoegd gezag Regioarcheologen programmabureau RWB

Mevrouw drs. L. Weterings-Korthorst

Postbus 503

4870 AM Etten-Leur

Tel. 076-5027229


Gemeente Gemeente Moerdijk

Postbus 4

4760 AA Zevenbergen

Tel. 14-0168


ARCHIS3

Onderzoeksmeldingsnummer (OM-nr.)

Proefsleuvenonderzoek (IVO-P)

4042697100

Archeoregio NOaA Zeeuws kleigebied

Beheer en plaats documentatie Econsultancy, Doetinchem / Provinciaal Archeologisch Depot Noord-Brabant

Uitvoerders Econsultancy, ir. E.M. ten Broeke & drs. E. Louwe

Kwaliteitszorg

Econsultancy beschikt over een eigen opgravingsvergunning, afgegeven door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

(RCE). De opgravingsvergunning geeft opdrachtgevers de zekerheid dat het uitvoerend bureau werkt conform de eisen die

de RCE stelt op het gebied van competenties en integriteit van medewerkers en het toepassen van vigerende normen en

onderzoeksprotocollen.

Betrouwbaarheid

Dit onderzoek is op zorgvuldige wijze uitgevoerd, conform de toepasselijke en van kracht zijnde regelgeving en richtlijnen die

zijn opgesteld in het Programma van Eisen: Sint Janstraat 7 te Standdaarbuiten in de gemeente Moerdijk. PvE nr. 3343.002.

3343.003

SAMENVATTING

Econsultancy heeft in opdracht van Woonkwartier een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd ter plaatse

van het plangebied gelegen aan de Sint Janstraat 7 te Standdaarbuiten in de gemeente Moerdijk (zie

afbeeldingen 1 en 2). Het proefsleuvenonderzoek is uitgevoerd op 11 mei 2017.

In het plangebied zal de nieuwbouw van vier rijtjeswoningen met bijbehorende bergingen worden ge-

realiseerd. De toekomstige bebouwing zal naar verwachting worden gefundeerd op betonbalken tot

circa 100 cm -mv en liggend op heipalen. Voor zover bekend zal de nieuwbouw niet worden onderkel-

derd. Het deel van de basisschool dat binnen het plangebied heeft gestaan is recentelijk gesloopt.

Doel van het proefsleuvenonderzoek is het aanvullen en toetsen van de gespecificeerde archeolo-

gische verwachting zoals vermeld in het bureau- en booronderzoek. Het gaat om gebied- of vind-

plaatsgericht onderzoek. Het proefsleuvenonderzoek gebeurt door middel van waarnemingen in het

veld, waarbij (extra) informatie wordt verkregen over bekende en/of verwachte archeologische waar-

den binnen een onderzoeksgebied. Dit omvat de aan- of afwezigheid, de aard, de omvang, de date-

ring, de gaafheid, de conservering en de inhoudelijke kwaliteit van de archeologische waarden.

Het resultaat van een proefsleuvenonderzoek is een rapport met een waardering en een inhoudelijk

(selectie-)advies (buiten normen van tijd en geld), aan de hand waarvan een beleidsbeslissing (een

selectiebesluit) kan worden genomen. Dit betekent dat de veldactiviteiten uitgevoerd worden tot het

niveau waarop deze beslissing gefundeerd genomen kan worden, dat wil zeggen dat de archeolo-

gische waarden van het terrein/vindplaats in voldoende mate zijn vastgesteld.

Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel

Voor het plangebied is de archeologische verwachting alleen hoog voor het einde van de Late-Mid-

deleeuwen (na de periode van de stormvloeden) en de Nieuwe tijd en voor alle voorgaande perioden

laag. Archeologische resten en/of sporen worden dan ook alleen verwacht in de top van de getijdeaf-

zettingen die ten gevolge van historische bewoning is omgevormd tot een oude woongrond, wellicht

afgedekt met een ophogingspakket. Archeologische resten zullen vooral bestaan uit fragmenten aar-

dewerk, maar er kunnen ook natuursteen gebruiksvoorwerpen, metaalresten, houtskool, botresten en

gebruiksvoorwerpen worden aangetroffen. Organische resten en bot zullen tevens goed zijn gecon-

serveerd wanneer er sprake is van een afdekkende ophogingslaag. Verder dient er rekening te wor-

den gehouden met de aanwezigheid van ondergrondse restanten (muurwerk/funderingen) van de

historische bebouwing die in het plangebied heeft gestaan. De archeologische resten en sporen wor-

den in de gehele cultuurlaag wacht. Paalsporen en waterputten kunnen op grotere diepte worden

verwacht.

Gevolgde onderzoeksmethode

Tijdens het veldwerk was er geen reden om van de onderzoeksmethodiek af te wijken zoals beschre-

ven in het PvE. Er zijn in het plangebied twee proefsleuven aangelegd van 15 x 4 m (zie bijlage 1). De

proefsleuven hebben een oppervlakte van circa 120 m2. In de eerste proefsleuf zijn twee vlakken

aangelegd, omdat in eerste instantie gedacht werd dat de aanwezige puinbaan een mogelijke uit-

braaksleuf zou kunnen betreffen waar funderingen hebben gestaan. Het betreft echter een halfver-

hardingslaag/stabilisatielaag die buiten het voorheen bebouwde oppervlak is gestort. In het eerste

vlak is dus geen sprake van archeologisch relevante sporen dan wel structuren. Het tweede vlak is

aangelegd op de diepte van circa 120 tot 150 cm beneden het maaiveld, vrijwel direct onder het ni-

veau van de oude en door recent materiaal afgedekte bouwvoor. In de tweede proefsleuf is één vlak

aangelegd op hetzelfde niveau

3343.003

Resultaten/conclusie proefsleuvenonderzoek

Binnen het plangebied hebben vrij recente ophogingen plaatsgevonden, tijdens het gebruik van het

terrein als basisschool zijn aangebracht. De oude bouwvoor is hieronder nog aanwezig, gevolgd door

de natuurlijke bodemopbouw die zeer jong is en bestaat uit oeverwal- op getijdeafzettingen die tij-

dens/direct na de St. Elisabethsvloed en tijdens overstromingen vanuit de kreeksystemen van de

rivier de Mark/Dintel (ten zuiden van Standdaarbuiten) of de Keene (ten noordwesten van Standdaar-

buiten) zijn gesedimenteerd. Deze afzettingen behorend tot het Laagpakket van Walcheren van de

Formatie van Naaldwijk

Aangetroffen archeologische relevante resten met een ouderdom ouder dan de 2e helft van de 20

e

eeuw betreffen alleen een zeer beperkt restant van een onderzijde van een fundering en een greppel.

Voor de fundering is bouwmateriaal hergebruikt (kalkzandsteen), dat zeer waarschijnlijk afkomstig

van de nabijgelegen voorlopers van de Johannes de Doperkerk (sloopafval), circa 100 meter ten

noordoosten van het plangebied. De greppel was aan het begin van de 19e eeuw nog in gebruik. En-

kele losse fragmenten aardewerk die zijn aangetroffen in de oude bouwvoor en op de overgang naar

de natuurlijke ondergrond betreft gebruiksaardewerk en bestaat uit fragmenten roodbakkend aarde-

werk en een deel van een kleipijp, dat waarschijnlijk als afvalresten en vervolgens door opspit in de

bodem terecht is geraakt.

Uit de waardering volgens door de KNA voorgeschreven wijze blijkt dat de vindplaats die is aangetrof-

fen niet behoudenswaardig is.

Selectieadvies

De waardering van de vindplaats leidt tot een selectieadvies: niet behoudenswaardig.

Het aangetroffen restant van historische bebouwing ouder dan de 2e helft van de 20

e eeuw betreft niet

meer dan een beperkt deel van een onderzijde van een fundering, waardoor niet meer te achterhalen

is tot welke historische bebouwing deze heeft behoord, en een greppel die aan het begin van de 19e

eeuw nog in gebruik was. Het selectieadvies is daarom dan ook om geen vervolgonderzoek uit te

voeren en het gehele plangebied vrij te geven voor verdere ontwikkeling. Het definitieve selectiebe-

sluit zal worden genomen door de bevoegde overheid, de gemeente Moerdijk.

3343.003

INHOUDSOPGAVE

1 INLEIDING .................................................................................................................................. 1

2 DOELSTELLING ONDERZOEK ................................................................................................. 3

3 ARCHEOLOGISCHE GEGEVENS VAN HET PLANGEBIED .................................................... 3

3.1 Ligging en huidige situatie plangebied ............................................................................. 3 3.2 Methodiek vooronderzoek ................................................................................................ 3 3.3 Archeologische verwachting op basis van het vooronderzoek ........................................ 4

4 METHODIEK VELDONDERZOEK ............................................................................................. 5

4.1 Inleiding ............................................................................................................................ 5 4.2 Methodiek proefsleuvenonderzoek................................................................................... 5 4.3 Onderzoeksvragen ........................................................................................................... 5

5 RESULTATEN VELDONDERZOEK ........................................................................................... 7

5.1 Landschapsgenese en bodemopbouw ............................................................................. 7 5.2 Analyse sporen en structuren ........................................................................................... 9 5.3 Vondstmateriaal .............................................................................................................. 14 5.4 Grondmonsters ............................................................................................................... 18 5.5 Conclusie veldonderzoek ............................................................................................... 19

6 WAARDERING, CONCLUSIE EN SELECTIEADVIES ............................................................ 20

6.1 Waardering ..................................................................................................................... 20 6.2 Conclusie ........................................................................................................................ 22 6.3 Selectieadvies ................................................................................................................. 23

7 BEANTWOORDING VAN DE ONDERZOEKSVRAGEN ......................................................... 23

LITERATUUR ...................................................................................................................................... 29

BRONNEN .......................................................................................................................................... 29

3343.003

LIJST VAN TABELLEN

Tabel I Overzicht vondstmateriaal Tabel II Scoretabel waardestelling van het plangebied

LIJST VAN AFBEELDINGEN

Afbeelding 1 Situering van het plangebied binnen Nederland Afbeelding 2 Detailkaart van het plangebied Afbeelding 3 Profiel 1 werkput 1 Afbeelding 4 Profiel 6 werkput 2 Afbeelding 5 Start aanleg proefsleuf 1 Afbeelding 6 Vlakfoto proefsleuf 1 (2e vlak) met zichtbaar resterend deel onderzijde van

vermoedelijke fundering ouder de dan de basisschool en onderkelderd deel van

basisschool (tijdens de sloop nog niet verwijderd deel van de CV-ruimte) Afbeelding 7 Detail resterend deel onderzijde van vermoedelijke fundering van (historische)

bebouwing ouder dan de dan de basisschool (spoor 3) Afbeelding 8 Vlakfoto proefsleuf 2 Afbeelding 9 Coupe greppel (spoor 6) Afbeelding 10 Situering van het plangebied binnen de Kadastrale kaart uit 1819 (Minuutplan), de

rode pijl geeft de ligging van de greppel aan Afbeelding 11 Betonnen balk, ondersteund door een gemetselde baksteenlaag (spoor 6) Afbeelding 12 Ovoïde pijpenkop en hielmerk met zwaan Afbeelding 13 Vloertegel Afbeelding 14 Fragmenten sierlijsten van zandsteen Afbeelding 15 Details van de fragmenten zandsteen sierlijsten. Links resten pleisterwerk met

daaronder een gefrijnd oppervlak, rechts een ongepleisterd gefrijnd oppervlak Afbeelding 16 Situering van het plangebied binnen de Militaire topografische kaart uit 1879

(Bonneblad)

BIJLAGEN

Bijlage 1 Overzicht proefsleuven Bijlage 2a Allesporenkaart werkput 1 vlak 1 Bijlage 2b Allesporenkaart alle werkputten Bijlage 3 Sporenlijst Bijlage 4 Vondstenlijst met determinatie Bijlage 5 Overzicht geologische en archeologische tijdvakken Bijlage 6 Bewoningsgeschiedenis van Nederland Bijlage 7 AMZ-cyclus Bijlage 8 Inrichtingsplan

Rapport 3343.003 versie D1 Pagina 1 van 29

1 INLEIDING

Econsultancy heeft in opdracht van Woonkwartier een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd ter plaatse

van het plangebied gelegen aan de Sint Janstraat 7 te Standdaarbuiten in de gemeente Moerdijk (zie

afbeeldingen 1 en 2). Het proefsleuvenonderzoek is uitgevoerd op 11 mei 2017.

Afbeelding 1 Situering van het plangebied binnen Nederland

Standdaarbuiten (gemeente Moerdijk) – Sint Janstraat (ong.)

Legenda

Plangebied

Situering van het plangebied binnen Nederland (bron: http://gis.kademo.nl/gs2/wms)


Afbeelding 2 Detailkaart van het plangebied

In het plangebied zal de nieuwbouw van vier rijtjeswoningen met bijbehorende bergingen worden ge-

realiseerd (zie bijlage 8). De toekomstige bebouwing zal naar verwachting worden gefundeerd op

betonbalken tot circa 100 cm -mv en liggend op heipalen. Voor zover bekend zal de nieuwbouw niet

worden onderkelderd. Het deel van de basisschool dat binnen het plangebied heeft gestaan in recen-

telijk gesloopt. Het archeologisch onderzoek is noodzakelijk om te bepalen of er een gerede kans is

dat archeologische waarden wel of niet aanwezig (kunnen) zijn in de ondergrond, die door de

voorgenomen bodemingrepen kunnen worden verloren kunnen gaan. Daarom is het binnen het kader

van de Erfgoedwet uit 2016, voortvloeiend uit het Verdrag van Malta uit 1992, verplicht voorafgaand

archeologisch onderzoek uit te voeren (zie bijlage 6).


Legenda

Plangebied

Detailkaart van het plangebied (bron: http://gis.kademo.nl/gs2/wms)


2 DOELSTELLING ONDERZOEK

Het doel van inventariserend veldonderzoek (IVO) is het aanvullen en toetsen van de gespecificeerde

archeologische verwachting, zoals geformuleerd in het vooronderzoek. Het gaat om gebied- of vind-

plaatsgericht onderzoek. Het IVO gebeurt door middel van waarnemingen in het veld, waarbij (extra)

informatie wordt verkregen over bekende en/of verwachte archeologische waarden binnen een on-

derzoeksgebied.

Dit omvat de aan- of afwezigheid, de aard, de omvang, de datering, de gaafheid, de conservering en

de inhoudelijke kwaliteit van de archeologische waarden. Belangrijk is dat op basis van het inventari-

serend veldonderzoek een beslissing kan worden genomen of verder archeologisch (voor)onderzoek

in het gebied noodzakelijk en verantwoord is.

De waardering van het terrein dient volgens de richtlijnen van de KNA 4.0 te gebeuren. Dit zodat een

gefundeerde onderbouwing van verder beleid met betrekking tot de archeologische waarden binnen

het terrein mogelijk is. Indien binnen het plangebied archeologische waarden voorkomen, kan één

van de volgende aanvullende voorschriften worden opgelegd:

De verplichting tot het treffen van technische maatregelen, waardoor archeologische waarden

in de bodem kunnen worden behouden.

De verplichting tot het doen van opgravingen

De verplichting de activiteit die tot bodemverstoring leidt, te laten begeleiden door een des-

kundige op het gebied van de archeologische monumentenzorg. Deze deskundige moet vol-

doen aan, door burgemeester en wethouders bij de vergunning te stellen, kwalificaties.

3 ARCHEOLOGISCHE GEGEVENS VAN HET PLANGEBIED

3.1 Ligging en huidige situatie plangebied

Het plangebied (± 1.035 m²) ligt aan de Sint Janstraat 7 (zie afbeeldingen 1 en 2) binnen de oude

dorpskern van Standdaarbuiten. Het maaiveld bevindt zich van zuidoost naar noordwest op een

hoogte tussen 0,5 en 0,8 m +NAP.2 Het plangebied is kadastraal bekend als gemeente Standdaarbui-

ten, sectie D, nummer 3171 en 3176 (ged.). Volgens de topografische kaart van Nederland, kaartblad

43 H, (schaal 1:25.000), zijn de coördinaten van het centrum van het plangebied X: 94.408/Y:

402.876.

3.2 Methodiek vooronderzoek

Tijdens het vooronderzoek is met behulp van bestaande bronnen een gespecificeerd archeologisch

verwachtingsmodel voor het plangebied opgesteld. Dit is in eerste instantie gedaan door het raadple-

gen van voor de archeologie relevante (schriftelijke) bronnen. Dit betreft voornamelijk gegevens over

bekende archeologische vindplaatsen in en rond het plangebied. Dit is aangevuld met historisch en

fysisch-geografisch onderzoek, waarbij informatie over vroeger grondgebruik is verkregen door de

analyse van historische kaarten en tevens gegevens over de geologie, geomorfologie en bodem zijn

bestudeerd daarna is dit gespecificeerde verwachtingsmodel getoetst door middel van een booron-

derzoek.

2 Gemeten tijdens het veldwerk


3.3 Archeologische verwachting op basis van het vooronderzoek

Door Econsultancy is in januari 2017 voor het plangebied een archeologisch bureauonderzoek en

gecombineerd uitgevoerd (Econsultancy Archeologisch Rapport 3343.001).3 Op grond van de resulta-

ten van dit onderzoek blijkt dat voor het plangebied de archeologische verwachting alleen hoog is

voor het einde van de Late-Middeleeuwen (na de periode van de stormvloeden) en de Nieuwe tijd en

voor alle voorgaande perioden laag. Aan het einde van de Late-Middeleeuwen vonden diverse zee-

inbraken plaats, waarvan de meest bekende de St. Elisabethsvloed in het jaar 1421. Tijdens deze

vloed zijn grote delen van het eerder gevormde Hollandveen, gevormd vanaf het Vroeg-/Midden-

Neolithicum t/m de Vroege-Middeleeuwen, weggeslagen/geërodeerd. Eventueel hierin aanwezige

archeologische resten zullen zijn verspoeld en daardoor niet meer in hun oorspronkelijke context lig-

gen (ligging ex situ). Ten gevolgde van de St. Elisabethsvloed is waarschijnlijk ook de loop van de

rivier de Mark veranderd van noordelijke richting naar westelijke richting. Deze westelijke loop en de

aanwezigheid van getij op de Mark is goed te zien aan de kreken die vanuit de Mark naar het noord-

oosten en het zuiden aftakken. De rivier de Mark kwam ten opzichte van het plangebied ten zuiden te

liggen. Tijdens perioden van hoogwater (overstromingen van de zee waardoor het rivierwater niet

goed kon worden afgevoerd) konden er vanuit deze getijderivier als van kleinere kreken getijdeafzet-

tingen worden gesedimenteerd, vergelijkbaar met oeverwalafzettingen. Hierdoor ontstond in verschil-

lende delen van het grondgebied van de gemeente Moerdijk zout veen, wat van belang zou zijn voor

de menselijke bewoning. Met de inpoldering van het gebied in de jaren 1525/1526 ontstond vervol-

gens binnendijks het dorp Standdaarbuiten. Beschikbaar historisch kaartmateriaal laat zien dat het

uiterst noordelijke deel van het plangebied aan het begin van de 19e eeuw reeds bebouwd was. Te-

vens heeft er in de tweede helft van de 19e eeuw en eerste helft van de 20

e eeuw bebouwing gestaan

van vermoedelijk een woonhuis met een bakkerij, voordat de bouw van de nog aanwezige basis-

school aan het begin van de jaren ’50 van de 20e eeuw plaatsvond. Er dient dus rekening te worden

gehouden dat in het plangebied ondergrondse restanten van oude bebouwing nog aanwezig kunnen

zijn.

Archeologische resten en/of sporen worden dan ook alleen verwacht in de top van de getijdeafzettin-

gen die ten gevolge van historische bewoning is omgevormd tot een oude woongrond, wellicht afge-

dekt met een ophogingspakket. Archeologische resten zullen vooral bestaan uit fragmenten aarde-

werk, maar er kunnen ook natuursteen gebruiksvoorwerpen, metaalresten, houtskool, botresten en

gebruiksvoorwerpen worden aangetroffen. Organische resten en bot zullen tevens goed zijn gecon-

serveerd wanneer er sprake is van een afdekkende ophogingslaag. Verder dient er rekening te wor-

den gehouden met de aanwezigheid van ondergrondse restanten (muurwerk/funderingen) van de

historische bebouwing die in het plangebied heeft gestaan. De archeologische resten en sporen wor-

den in de gehele cultuurlaag wacht. Paalsporen en waterputten kunnen op grotere diepte worden

verwacht. Of archeologische resten in relatief droge en zure of natte en zuurstofloze condities be-

waard zijn gebleven, wat de mate van conservatie van de eventueel aanwezige archeologische res-

ten bepaald, is afhankelijk van de dikte van de oude woongrond.

3 Ten Broeke, 2017


4 METHODIEK VELDONDERZOEK

4.1 Inleiding

Voor het proefsleuvenonderzoek is door Econsultancy een Programma van Eisen opgesteld.4 In dit

document zijn de eisen vastgelegd waaraan het archeologische onderzoek dient te voldoen. De me-

thodiek en onderzoeksvragen zoals die in het PvE zijn opgenomen, worden in dit hoofdstuk verwoord.

4.2 Methodiek proefsleuvenonderzoek

Naast de eisen zoals omschreven in het PvE is het archeologisch onderzoek uitgevoerd conform de

eisen en normen zoals aangegeven in de BRL SIKB 4000 (versie 4.0, 07-06-2016) en Kwaliteitsnorm

Nederlandse Archeologie (KNA, versie 4.0, 07-06-2016), die is vastgesteld door het Centraal College

van Deskundigen (CCvD) Archeologie en is ondergebracht bij het SIKB te Gouda.

Tijdens het veldwerk was er geen reden om van de onderzoeksmethodiek af te wijken zoals beschre-

ven in het PvE. Er zijn in het plangebied twee proefsleuven aangelegd van 15 x 4 m (zie bijlage 1). De

proefsleuven hebben een oppervlakte van circa 120 m2. De vlakaanleg heeft laagsgewijs plaatsge-

vonden tot op het vlakniveau waarop de grondsporen zichtbaar werden en het vlak te interpreteren

was. Per haal van de graafmachine is met behulp van de metaaldetector door een metaaldetector-

specialist het blootgelegde vlak afgezocht. Behalve het vlak is ook de stort van de sleuven met behulp

van de metaaldetector onderzocht. Na iedere haal van de graafmachine is het vlak op vondsten en

grondsporen gecontroleerd. Het vlak is waar nodig handmatig opgeschaafd, met een Rover

GPS/Robotic Total Station ingemeten en in delen gefotografeerd. In iedere proefsleuf is per vlak de

hoogte gemeten in raaien met een tussenafstand van 5 m.

In de werkputten zijn de sporen en het bodemprofiel gedocumenteerd. Alle archeologisch relevante

grondsporen zijn gedocumenteerd. In de werkputten is een selectie van de potentiële archeologisch

relevante sporen gecoupeerd tot op het niveau dat noodzakelijk is voor het beantwoorden van de

vraagstellingen. De coupes van de relevante sporen en de profielen zijn gefotografeerd met een digi-

tale camera en vervolgens getekend op een schaal van 1:20. Bijzondere sporen zijn in vlak en de

coupe op schaal 1:20 of 1:10 ingetekend en apart gefotografeerd. Alle foto’s van de coupes zijn voor-

zien van een noordpijl, een schaalstok en een fotobordje. Alle relevante profielen zijn beschreven

door een fysisch geograaf. Het vlak en de profielen zijn lithologisch beschreven conform de NEN

51045 en bodemkundig

6 geïnterpreteerd. De vondsten zijn per vak, per laag en per spoor en segment

verzameld.

4.3 Onderzoeksvragen

Doel van het IVO-P is het vaststellen van de inhoudelijke en fysieke kwaliteit van de locatie (aard,

ouderdom, omvang, gaafheid, conservering) teneinde tot waardestelling te kunnen komen.

De mogelijke aanwezige vindplaatsen worden gewaardeerd conform KNA versie 4.0, bijlage IV Waar-

deren van vindplaatsen. Aanbevolen wordt ook om de methodiek uit de SIKB leidraad Standaard Ar-

cheologische Monitoring te volgen voor het bepalen van de fysieke kwaliteit.

In het selectieadvies wordt aangegeven:

4 Ten Broeke, 2017

5 NEN 5104, 1989

6 De Bakker & Schelling, 1989


welke aangetroffen archeologische sporen behoudenswaardig zijn; daarbij mag een nuance-

ring worden toegepast, zoals op de archeologische monumentenkaart gebruikelijk is (van

waarde, hoge waarde, zeer hoge waarde).

welke aanbevelingen te geven zijn met betrekking tot de bij vervolgonderzoek toe te passen

strategieën, methoden en technieken (zowel opgravingen als uitvoeringsbegeleiding); hierbij

o mogen uitspraken worden gedaan over de trefkansen op nog niet onderzochte delen van

het terrein volgens de systematiek van de IKAW (lage, middelhoge, hoge trefkans).

o welke aanbevelingen te geven zijn met betrekking tot te nemen behoudsmaatregelen.

De belangrijkste vraagstelling van het proefsleuvenonderzoek betreft of er wel of niet behoudens-

waardige archeologische waarden in het plangebied aanwezig zijn.

Naar aanleiding van het de resultaten van het proefsleuvenonderzoek dient bekeken te worden of

deze vraagstelling nog aangevuld moet worden.

Indien er restanten van één of meerdere historische woon-/huislocaties aanwezig zijn betreft de

vraagstelling: Wat is de archeologische waarde van deze woon-/huislocaties en wat is daarbij de om-

vang, de nog aanwezige resten en waar bestaan deze resten uit?

In het Programma van Eisen zijn verder een aantal onderzoeksvragen opgenomen.7 Het proefsleu-

venonderzoek geeft antwoord op deze onderzoeksvragen. Het betreft de volgende vragen;

Algemeen

Zijn er archeologische resten in de bodem aanwezig?

Zo ja, wat is de aard, omvang, ouderdom, herkomst, kwaliteit en locatie van de archeolo-

gische resten (horizontaal en verticaal)?

Hebben de archeologische waarden een relatie met uit de omgeving bekende archeologische

of historische locaties en welke is dat?

Welke gegevens over de aangetroffen vindplaatsen kunnen de archeologische kennis van de

regio en Moerdijk aanscherpen?

Is sprake van (een) behoudenswaardige vindplaats(en)?

Wat is het belang van de vindplaats voor de lokale, regionale en nationale geschiedschrijving.

Wat kunnen de uitkomsten van het onderzoek zeggen over vergelijkbare terreinen in de om-

geving?

Is vervolgonderzoek noodzakelijk en welke methoden zouden hierbij kunnen worden ingezet?

Op welke manier dient bij eventuele graafwerkzaamheden met archeologische resten te wor-

den omgegaan?

Indien er geen archeologische resten worden aangetroffen, wat is de reden voor de afwezig-

heid van archeologisch resten?

Gaafheid en conservering van de vindplaatsen

Wat is de mate van conservering en gaafheid van de archeologische resten?

In welke mate zijn de onderzoeksgebieden verstoord?

7 Ten Broeke, 2017


Periode en sites

Dit aspect van het onderzoek richt zich op de aard, ouderdom, omvang en andere archeologische

kenmerken van de vindplaatsen. Hieruit zijn de volgende vragen afgeleid:

Welke en hoeveel vindplaatsen zijn in het onderzoeksgebied te herkennen?

Wat is per archeologische site in het onderzoeksgebied:

o de ligging (inclusief diepteligging)

o de geologische en/of bodemkundige eenheid

o de omvang (inclusief verticale dimensies)

o het type en de functie van de sites of off-site-patronen

o de samenstelling van de archeologische resten (grondsporen en mobilia)

o Wat is, indien aanwezig, de ouderdom van de cultuurlaag?

o de vondsten spoordichtheid

o de stratigrafie voor zover aanwezig

o de ouderdom, periodisering, typechronologische classificatie

o wanneer zijn vindplaatsen in onbruik geraakt?

Landschap en bodem

Wat is de bodemopbouw binnen het onderzoeksgebied?

Wat is de fysiek-landschappelijke ligging van de vindplaats(en) (geologie, bodemkunde en

geomorfologie)? Zijn er aanwijzingen voor stratigrafische hiaten, d.w.z. erosie of non-deposi-

tie, in de geologische profielopbouw ter plekke van de vindplaats(en)?

Wat is de paleo-ecologische context van het onderzoeksgebied? Komen er in het plangebied

locaties voor die voor pollenanalyse bemonsterd kunnen worden?

In hoeverre zijn de aangetroffen bodemlagen geschikt voor een palynologische reconstructie

van de vegetatie- en gebruiksgeschiedenis van het terrein?

5 RESULTATEN VELDONDERZOEK

5.1 Landschapsgenese en bodemopbouw

De profielen in werkput 1 (profielen 1 en 2) laten zien dat er vanaf het maaiveld een pakket recent

opgebrachte grond voorkomt, in de vorm van donkerbruin gekleurd, matig humeus, matig siltig, zeer

fijn zand met enkele resten bouwpuin. In het zuidwestelijke deel van de werkput (zie afbeelding 3) is

deze laag aanzienlijk dik, circa 60 cm, en neemt in noordoostelijke richting in dikte af. Hieronder komt

een laag van matig siltig, zeer fijn zand voor dat sterk puinhoudend is. In eerste instantie werd ge-

dacht dat deze puinbaan een mogelijke uitbraaksleuf zou kunnen betreffen waar funderingen hadden

gestaan, maar omdat deze doorloopt binnen de gehele proefsleuf werd al snel duidelijk dat het om

niet meer gaat dan een halfverhardingslaag/stabilisatielaag die buiten het voorheen bebouwde opper-

vlak is gestort. In profiel 1 bevindt de onderzijde van deze halfverhardingslaag/stabilisatielaag zich op

een diepte van circa 90 cm -mv (circa 0,3 m -NAP), met te midden van het profiel nog een uitloper

naar beneden, waar waarschijnlijk leidingwerk heeft gelopen. Onder de halfverhardingslaag/stabilisa-

tielaag is in profiel 1 nog een dunne laag grijsgroen gekleurd, zwak kleiig, matig siltig, zeer fijn zand

aanwezig, wat eveneens gestorte grond betreft. Tussen circa 100 en 135 cm -mv (circa 0,2 tot 0,65 m

-NAP) en in noordoostelijke richting oplopend tussen 45 en 25 cm -mv (circa 0,15 m +NAP en 0,05 m

-NAP) komt een laag donkerbruingrijs gekleurde, zwak humeuze, sterk zandige klei voor. Waarschijn-

lijk betreft de voormalige bovengrond uit de periode voordat het bebouwd raakte met het recent ge-

sloopte deel van de basisschool en de onbebouwde terreindelen werden ingericht als schoolplein.

Hieronder vindt een geleidelijke overgang plaats naar grijs tot lichtgrijs gekleurde sterk zandige tot

klei, dat vervolgens overgaat naar sterk kleiig, sterk siltig, zeer fijn zand. De overgang wordt geken-

merkt door enige bioturbatie.


Het gevormde bodemprofiel is zeer jong, aangezien het gaat om afzettingen die gesedimenteerd zijn

in de periode na de St. Elisabethsvloed en voordat het gebied werd ingepolderd. De top van de sterk

zandige klei zullen oeverwalafzettingen betreffen die tijdens overstromingen vanuit de kreeksystemen

van de rivier de Mark/Dintel (ten zuiden van Standdaarbuiten) of de Keene (ten noordwesten van

Standdaarbuiten) zijn gesedimenteerd. De oeverwalafzettingen lopen door tot een diepte van circa

155 cm -mv (circa 0,85 m -NAP). Vervolgens zijn gelaagde afzettingen zichtbaar van afwisselend iets

humeus, sterk zandige klei en matig siltig, matig fijn zand. Dit betreffen getijdeafzettingen die tijdens,

dan wel direct na de St. Elisabethsvloed zijn gesedimenteerd, toen het gebied was omgevormd tot

een kwelderlandschap dat in open verbinding lag met de zee. In profiel 1 is op en diepte tussen circa

170 en 175 cm -mv (tussen circa 1, 0 en 1,05 m -NAP) een laag verspoelde/verslagen hout- en veen-

resten zichtbaar. Dit zullen resten betreffen van het voormalige veenpakket dat in het gemeentege-

bied van Moerdijk als aangrenzende gemeentegebieden vanaf het Laat-Neolithicum t/m de Vroege-

Middeleeuwen tot ontwikkeling is gekomen en tijdens de St. Elisabethsvloed door overstromingen en

golfwerking is verslagen. De laag verspoelde/verslagen hout- en veenresten is van geringe dikte, wat

wellicht een aanwijzing is dat het merendeel van het veenpakket al was afgegraven ten behoeve van

de turfwinning (baggeren van veen).

Werkput 2 (profielen 3 en 4) is aangelegd daar waar zeer recentelijk een laag puin was gestort met

een dikte van gemiddeld 50 cm (zie afbeelding 4). Onder deze halfverhardinglaag was nog een circa

10 tot 20 cm dikke laag zichtbaar bestaande uit een vermenging van cunet-/bouwzand met enkele

resten bouwpuin en sterk zandige klei. Net als in werkput 1 komt is hieronder de oude bouwvoor

aanwezig (Ap-horizont), in de vorm van donkerbruingrijs gekleurde, zwak humeuze, sterk zandige

klei, dat naar onderen toe overgaat naar grijs gekleurde, sterk zandige klei (AC- en vervolgens de Cg-

horizont). De vlekkerige overgang zal het gevolg zijn van bioturbatie in combinatie met grondbewer-

king, aangezien het plangebied deel heeft uitgemaakt van woonerven, waarbij de onbebouwde ter-

reindelen veelal werden gebruikt als moestuin of siertuin. De top van de oude bouwvoor bevindt zich

op een diepte van circa 75 cm -mv (0,05 m -NAP). In profiel 4 is onderin de bouwvoor, op de over-

gang naar de AC-horizont, een fragment van een pijpenkopje aangetroffen met een datering tussen

1750 en 1783 na Chr.

Op een diepte van circa 125 cm -mv (0,55 m -NAP) is weer een overgang zichtbaar naar gelaagde

afzettingen, waarin tevens brokjes verslagen veen zichtbaar zijn. Ook dit betreffen weer getijdeafzet-

tingen die zullen zijn gesedimenteerd tijdens dan wel direct na de St. Elisabethsvloed. Deze afzettin-

gen worden volgens het oude lithostratigrafische systeem aangeduid als de Afzettingen van Duinker-

ke III en volgens het nieuwe systeem gerekend tot het Laagpakket van Walcheren, onderdeel van de

Formatie van Naaldwijk. In de top van de afgedekte natuurlijke bodemopbouw is logischerwijs sprake

van een zeer jong gevormd bodemprofiel, in de vorm van een kalkrijke poldervaaggrond.


Afbeelding 3 Profiel 1 werkput 1

Afbeelding 4 Profiel 6 werkput 2

5.2 Analyse sporen en structuren

In proefsleuf 1 zijn twee vlakken aangelegd, omdat in eerste instantie gedacht werd dat de aanwezige

puinbaan een mogelijke uitbraaksleuf zou kunnen betreffen waar funderingen hebben gestaan. Het

betreft echter een halfverhardingslaag/stabilisatielaag die buiten het voorheen bebouwde oppervlak is

gestort (spoor 1). Spoor 2 betreft de randzone waar de fundering van de basisschool heeft gestaan

en dit oppervlak is opgevuld met bouwzand. De basisschool is pas in de jaren ’50 van de 20e eeuw

gebouwd en in de loop van de tweede helft van de 20e eeuw enkele malen uitgebreid. De halfverhar-

dingslaag/stabilisatielaag zal ook uit deze periode dateren. Vanuit archeologisch oogpunt worden

deze sporen in het eerste vlak beschouwd als archeologisch niet-relevant.

Halfverhardingslaag

Laag verspoelde veen- en houtresten

Oude bouwvoor, Apb-horizont

Overgang naar Cg-horizont, oeverwalafzettingen

Pakket recent opgebrachte grond/gestorte grond

Pakket recent opgebrachte grond

Getijdeafzettingen, Cg-horizont, gelaagd

Getijdeafzettingen, Cg-/Cr-horizont, gelaagd

Halfverhardingslaag

Pakket recent opgebrachte grond/gestorte grond

Oude bouwvoor, Apb-horizont

Overgangs-AC/-horizont

Cg-horizont, oeverwalafzettingen

Cg-/Cr-horizont, gelaagd, getijdeafzettingen


In het aangelegde tweede vlak (zie afbeelding 6), op de overgang van de oude bouwvoor (Apb-hori-

zont) naar de Cg-horizont, zijn in het zuidwestelijke deel van proefsleuf een vijftal stukken bouwmate-

riaal aangetroffen (zie afbeelding 7). Het gaat om bewerkte stukken natuursteen (kalkzandsteen) die

zeer waarschijnlijk afkomstig zijn van de voorlopers van de huidige kerk die circa 100 meter ten

noordoosten van het plangebied moet heeft gestaan. De oorspronkelijke Johannes de Doperkerk is

gebouwd in 1548. In 1863 is deze gesloopt, waarna nieuwbouw heeft plaatsgevonden. Deze is in

1924 nogmaals gesloopt en vervangen door de huidige kerk. De stukken bouwmateriaal zijn met de

platte zijde naar onderen toe neergelegd (vlakliggend), om daarmee een stabiele bodem te bewerk-

stellingen. Het gaat zeer waarschijnlijk om een restant van de onderzijde van een fundering van be-

bouwing die in ieder geval ouder is dan de basisschool. Het betreft echter om een zeer beperkt res-

tant van een fundering. Op grond van het aangelegde vlak is het merendeel al verwijderd. Enkele

losse blokken bouwmateriaal werden namelijk nog wel aangetroffen tijdens de aanleg van het vlak,

maar lagen dus niet meer in hun oorspronkelijke context. Het restant van het fundament is te beperkt

om te kunnen achterhalen om wat voor historische bebouwing het gaat, maar op basis van de sloop-

data van de voorlopers van de kerk gaat om bebouwing daterend uit de tweede helft van de 19e eeuw

of jonger.

In het noordoostelijke deel van werkput 1 is wel een tegelvloer met hieromheen ondergronds muur-

werk aangetroffen. Het gaat echter om vrij modern muurwerk, gemetseld in Portland cement. Op aan-

geven van omwonenden gaat het om een half onderkelderd restant van de basisschool dat in gebruikt

is geweest als CV-ruimte. Gezien de recente ouderdom van dit ondergrondse restant van bebouwing,

behorend tot de voormalige basisschool (gebouwd in de jaren ’50 van de 20e eeuw), wordt dit muur-

werk en de vloer eveneens beschouwd als archeologisch niet relevant.

Op basis van de resultaten van proefsleuf 1 werd het bij proefsleuf 2 niet noodzakelijk geacht om ook

twee vlakniveaus aan leggen. Het vlakniveau in proefsleuf 2 is aangelegd op hetzelfde niveau als het

tweede vlak in proefsleuf 1, op de overgang van de oude bouwvoor (Apb-horizont) naar de Cg-

horizont (zie afbeelding 8). In het zuidwestelijke deel is een spoor van een greppel aangetroffen

(spoor 6). De vulling van de greppel bestaat uit sterk zandige klei en is qua humeuziteit tweeledig,

boven zwak humeus en onderin matig humeus met en duidelijk zichtbare gevlektheid van zwak ge-

kleurd organisch materiaal (zie afbeelding 9). Waarschijnlijk is het onderste deel van de greppelvulling

gevormd tijdens het gebruik van de greppel en het bovenste deel dempingsmateriaal. De locatie van

de greppel komt overeen met de ligging van een greppel/sloot zoals deze wordt aangegeven op de

kadastrale minuutplan uit 1819 (zie afbeelding 10).

Spoor 7 betreft een betonnen balk, ondersteund door een gemetselde baksteenlaag en betreft dan

ook geen muurwerk/fundamenten van historische bebouwing (zie afbeelding 11). Meest waarschijnlijk

gaat het funderingen die zijn aangelegd tijdens de bouw van de basisschool dan wel tijdens latere

uitbreidingen, waarbij in het noordoostelijke deel van het plangebied tijdelijke bebouwing heeft ge-

staan.


Afbeelding 5 Start aanleg proefsleuf 1

Afbeelding 6 Vlakfoto proefsleuf 1 (tweede vlak) met zichtbaar resterend deel onderzijde van vermoedelijke

fundering ouder de dan de basisschool en onderkelderd deel van basisschool (tijdens de sloop

nog niet verwijderd deel van de CV-ruimte)


Afbeelding 7 Detail resterend deel onderzijde van vermoedelijke fundering van (historische) bebouwing ouder

dan de dan de basisschool (spoor 3)

Afbeelding 8 Vlakfoto proefsleuf 2


Afbeelding 9 Coupe greppel (spoor 6)

Afbeelding 10 Situering van het plangebied binnen de Kadastrale kaart uit 1819 (Minuutplan), de rode pijl geeft

de ligging van de greppel aan


Afbeelding 11 Betonnen balk, ondersteund door een gemetselde baksteenlaag (spoor 7)

5.3 Vondstmateriaal

Bij het onderzoek zijn verschillende soorten vondstmateriaal aangetroffen dan wel verzameld uit la-

gen om daarmee een representatief beeld te verkrijgen van de datering hiervan. Het gaat hier om

fragmenten gebruiksaardewerk en bouwmateriaal. Het merendeel is te dateren in de 19e tot 20

e eeuw

(subrecent).

Tabel I Overzicht vondstmateriaal

soort aantal gewicht datering

roodbakkend 6 370 gram 1500-1900 n. Chr.

pijpaarde 1 12 gram 1750-1800 n. Chr.

baksteen 2 1838 gram 1700-1850 n. Chr.

tegel 1 2416 gram 1870-1950 n. Chr.

kalkzandsteen 2 20878 gram 1548-1924 n. Chr.

Het gebruiksaardewerk is aangetroffen in zowel de halfverhardingslaag ter plaatse van werkput 1,

waarvan in eerste instantie werd gedacht dat het ging om een uitbraaksleuf, als in de hieronder aan-

wezige oude bouwvoor en overgang naar de natuurlijke ondergrond. Het aardewerk bestaat uit enke-

le fragmenten roodbakkend aardewerk daterend in de 16e tot 19

e eeuw. Het aardewerk in de oude

bouwvoor en de overgangs-AC-horizont betreffen zeer waarschijnlijk afvalresten die door verspitting

in de bodem vermengd is geraakt. Onder het aardewerk is ook een fragment van een kleipijp aanwe-

zig. Het gaat hier om een deel van de ketel (pijpenkop) met ovoïde vorm (zie afbeelding 12). Op de

zijkanten van de hiel is het wapen van Gouda aanwezig, op de hiel zelf een stempel van een zwaan.

Dit merk is gebruikt door verschillende pijpenmakers tussen 1667 en 1783 na Chr.8 De ovoïde vorm

van de pijp beperkt zich echter van 1750 tot 1800 na Chr. Dit dateert de pijp tussen 1750 en 1783 na

Chr.

8 www.kleipijp.nl


Naast het gebruiksaardewerk is ook bouwmateriaal aangetroffen. De enkele meegenomen bakstenen

uit de halfverhardingslaag hebben een formaat van 16,5 x 7,5 x 4 cm en een roodoranje kleur (appel-

bloesem) kunnen gedateerd worden in de 18e tot 19

e eeuw. Het feit dat deze stenen bedekt zijn met

kalkmortel toont aan dat deze dateren vóór 1870 na Chr., als het Portlandcement in gebruik komt. De

bakstenen zijn echter vanuit archeologisch oogpunt van weinig waarde, aangezien ze afkomstig zijn

van de halfverhardingslaag die tijdens de inrichting van het onbebouwde deel van het plangebied als

schoolplein aangebracht is (jaren ’50 van de 20e eeuw dan wel jonger). De halfverhardingslaag be-

staat voornamelijk uit sloopafval dat van elders is aangevoerd.

Een grijsbakkende tegel is tijdens de tweede vlakaanleg van werkput 2 aangetroffen in de oude

bouwvoor. De tegel is vierkant van vorm (21,5 x 21,5 x 3,5 cm) en aan de bovenzijde sterk gesleten

door het gebruik als vloertegel (zie afbeelding 13). Op de onderzijde is Portlandcement aanwezig,

waardoor deze tegel dateert ná 1870 na Chr. Het gaat om eenzelfde tegel zoals die zichtbaar waren

in de vloer van het half onderkelderd restant van de basisschool, dat in gebruikt is geweest als CV-

ruimte.

Afbeelding 12 Ovoïde pijpenkop en hielmerk met zwaan


Afbeelding 13 Vloertegel

Enkele opvallende vondsten zijn de forse fragmenten kalkzandsteen die losliggend zijn aangetroffen

(buiten hun oorspronkelijke context) maar ook een vijftal vlakliggend en naast elkaar zijn aangetroffen

(spoor 3) onder het niveau van de oude bouwvoor. De fragmenten bestaan uit Obernkirchener kalk-

zandsteen (zie afbeelding 14). Dit type kalkzandsteen kenmerkt zich door strepen ijzeroxide in de

steen, zoals ook bij de aangetroffen fragmenten het geval is. Het is duidelijk dat het hier gaat om

fragmenten van raamlijsten, deurlijsten of delen van pilaren die voornamelijk voor omvangrijke ge-

bouwen als kerken werden gebruikt. De oppervlakten die in het zicht moesten komen werden door

middel van een ceseel (steenbeitel) glad afgewerkt en versierd met schuine lijnen (frijnen) (zie af-

beelding 14).9 Ook is op één van de fragmenten resten pleisterwerk aanwezig (zie afbeelding 15). Het

is zeer waarschijnlijk dat deze fragmenten afkomstig zijn van de Johannes de Doperkerk die circa 100

meter ten noordoosten van het plangebied heeft gestaan (ter plaatse van de huidige kerk). Deze kerk,

oorspronkelijk gebouwd als dorpskerk in 1548, is in 1863 gesloopt, waarna een nieuwe kerk werd

gebouwd. Deze is in 1924 nogmaals gesloopt en vervangen door de huidige kerk naar ontwerp van

architect Oomen.10

Momenteel staat deze kerk op de nominatie gesloopt te worden. Er zijn geen ge-

gevens bekend of delen van de voorlopers zijn geïntegreerd/hergebruikt in de huidige kerk. Kalk-

zandsteen werd als vanaf de Late-Middeleeuwen gebruikt voor belangrijke gebouwen (zoals kerken)

en tevens vanaf de 16e eeuw overvloedig gebruikt in combinatie met metselwerk. De aangetroffen

stukken kalkzandsteen die gebuikt zijn als fundering kunnen dus zeker afkomstig zijn van de in 1863

en eerste gesloopte kerk (gebouwd in 1548).

9 www.dbnl.org

10 www.heemschut.nl, www.wikipedia.org

http://www.heemschut/


Tot welke bebouwing deze aangetroffen funderingsresten behoren kan geen definitieve uitspraak

worden gedaan. Het ligt het meest voor de hand dat het tot bebouwing heeft behoord dat (net) na de

sloop van de voorgangers van de bestaande Johannes de Doperkerk is gebouwd (sloop in 1863 en

1924). Uit het eerder uitgevoerde bureauonderzoek blijkt dat er in de tweede helft van de 19e eeuw

bouwwerkzaamheden hebben plaatsgevonden (zie ook afbeelding 16). Is het dus goed mogelijk dat

er in de jaren na 1863 bouwwerkzaamheden hebben plaatsgevonden. Voor deze bouwwerkzaamhe-

den is het zeer waarschijnlijk dat de aangetroffen fragmenten/stukken zandsteen afkomstig zijn van

de gesloopte kerk en hergebruikt zijn als funderingsmateriaal.

Afbeelding 14 Fragmenten sierlijsten van zandsteen

Afbeelding 15 Details van de fragmenten zandsteen sierlijsten. Links resten pleisterwerk met daaronder een

gefrijnd oppervlak, rechts een ongepleisterd gefrijnd oppervlak


Afbeelding 16 Situering van het plangebied binnen de Militaire topografische kaart uit 1879 (Bonneblad)

5.4 Grondmonsters

Er zijn geen grondmonsters genomen. De oude bouwvoor zal met het ontstaan van het dorp Stand-

daarbuiten een intensief gebruik hebben gekend, waardoor deze geen gedifferentieerd beeld kan

geven over de vegetatie- en gebruiksgeschiedenis van het terrein. Daarnaast gaat het om een zeer

jonge bodem die pas ontstaan is tijdens stormvloeden aan het einde van de Late-Middeleeuwen,

waaronder de St. Elisabethsvloed in 1421. Verder laten de resultaten van het proefsleuvenonderzoek

zien dat er geen aaneengesloten restanten van historische bebouwing (aaneengesloten muur-

werk/funderingen) aanwezig is binnen het plangebied met een datering ouder dan de tweede helft

van de 19e eeuw. Van het aangetroffen restant van de onderzijde van een fundament gaat het om

hergebruikt bouwmateriaal van de voorlopers van de huidige kerk die ten noordoosten van het plan-

gebied heeft gestaan en gesloopt zijn in 1863 en in 1924. Het restant is echter dermate beperkt dat

niet meer te achterhalen is tot welke bebouwing dit heeft behoord.


5.5 Synthese resultaten veldonderzoek

In het plangebied bestaat de bovenste 60 tot 90 cm van de bodemopbouw uit een laag grond en een

halfverhardingslaag/laag met bouwpuin dat is aangebracht/gestort tijdens het gebruik van de basis-

school vanaf de jaren ’50 van de 20e eeuw. Hieronder is de oude bouwvoor aanwezig (Ap-horizont),

in de vorm van donkerbruingrijs gekleurde, zwak humeuze, sterk zandige klei, dat naar onderen toe

overgaat naar grijs gekleurde, sterk zandige klei en vervolgens gelaagde afzettingen van afwisselend

iets humeus, sterk zandige klei en matig siltig, matig fijn zand (AC- en vervolgens de Cg-horizont). De

overgang wordt gekenmerkt door enige bioturbatie. Het betreffen oeverwal- op getijdeafzettingen die

tijdens/direct na de St. Elisabethsvloed en tijdens overstromingen vanuit de kreeksystemen van de


buiten) zijn gesedimenteerd.

Bij de eerste aangelegde proefsleuf is gestart met het aanleggen van twee vlakken. De aangetroffen

puinbaan in het eerste vlak bleek een halfverhardingslaag/stabilisatielaag die buiten het voorheen

bebouwde oppervlak is gestort en ten zuidoosten hiervan de randzone waar de fundering van de ba-

sisschool heeft gestaan. Deze school is in de jaren ’50 van de 20e eeuw gebouwd en in de loop van

de tweede helft van de 20e eeuw enkele malen uitgebreid. De halfverhardingslaag/stabilisatielaag zal

ook uit deze periode dateren. In het tweede aangelegde vlak is een beperkt restant van een onderzij-

de van een fundering aangetroffen, bestaande uit vijf stukken natuursteen (kalkzandsteen). Zeer

waarschijnlijk betreft dit hergebruikt bouwmateriaal afkomstig is van de gesloopte voorlopers van de

huidige kerk die circa 100 meter ten noordoosten van het plangebied heeft gestaan. De oorspronkelij-

ke Johannes de Doperkerk is gebouwd in 1548. In 1863 is deze gesloopt, waarna nieuwbouw heeft

plaatsgevonden. Deze is in 1924 nogmaals gesloopt en vervangen door de huidige kerk. Verder is en

tegelvloer met hieromheen ondergronds muurwerk aangetroffen. Dit betreft een half onderkelderd

restant van de basisschool dat in gebruikt is geweest als CV-ruimte.

In de tweede aangelegde proefsleuf is een greppel aangetroffen die qua ligging en oriëntatie overeen

komt met een greppel/sloot zoals deze wordt aangegeven op de kadastrale minuutplan uit 1819. Een

betonnen balk langs de noordoostrand van de sleuf, ondersteund door een gemetselde baksteenlaag,

zal een deel van een fundering betreffen die waarschijnlijk zal zijn aangelegd tijdens de bouw van de

basisschool dan wel tijdens latere uitbreidingen, waarbij in het noordoostelijke deel van het plange-

bied tijdelijke bebouwing heeft gestaan. Ook deze fundering zal zijn aangelegd in de tweede helft van

de 20e eeuw.

De enigste aangetroffen relevante sporen betreffen dus een zeer beperkt restant van een onderzijde

van een fundering (waarschijnlijk net gemist/niet opgeruimd tijdens sloop) daterend uit de tweede helft

van de 19e eeuw of jonger, en een greppel die uit het begin van de 19

e eeuw dateert of ouder. Tijdens

de vlakaanleg zijn in de oude bouwvoor en op de overgang naar de natuurlijke ondergrond enkele

fragmenten roodbakkend aardewerk aangetroffen daterend in de 16e tot 19

e eeuw. Het betreffen zeer

waarschijnlijk afvalresten die door verspitting in de bodem vermengd is geraakt.


6 WAARDERING, CONCLUSIE EN SELECTIEADVIES

6.1 Waardering

De resultaten van het veldwerk vormen de basis voor de waardering van de vindplaats. De waarde-

ring moet vervolgens leiden tot een aanbeveling ten aanzien van het vervolgtraject. De waardering

wordt vastgesteld volgens de door de KNA voorgeschreven wijze aan de hand van de volgende as-

pecten: beleving, fysieke kwaliteit en inhoudelijke kwaliteit.

Beleving

De beleving van de vindplaats valt uiteen in twee criteria ‘schoonheid” en “belevingswaarde”. Bij beide

gaat het vooral om zichtbare monumenten. Schoonheid is de esthetische-landschappelijke waarde

van een archeologisch monument, die in de zichtbaarheid van het monument tot uiting komt. Deze

waarde is gebaseerd op de zichtbaarheid vanaf het maaiveld als landschapselement, vorm en struc-

tuur en relatie met de omgeving. Herinneringswaarde is de herinnering die het archeologisch monu-

ment oproept over het verleden. Deze waarde is gebaseerd op verbondenheid met feitelijke histori-

sche gebeurtenissen en associatie met toegeschreven kwaliteit of betekenis.

Fysieke kwaliteit

De fysieke kwaliteit van de vindplaats is gebaseerd op de criteria gaafheid en conservering. De gaaf-

heid is de mate van niet-verstoord zijn en stabiliteit van de fysieke omgeving. De conservering geeft

de mate waarin archeologisch vondstmateriaal bewaard is gebleven aan. Bij 5 of meer punten is een

vindplaats behoudenswaardig. Bij een middelmatige tot lage score (vier punten of minder) wordt er

naar de inhoudelijke kwaliteitscriteria gekeken om te bepalen of de vindplaats toch behoudenswaar-

dig is.

Inhoudelijke kwaliteit

De inhoudelijke kwaliteit wordt uitgedrukt in waarden voor zeldzaamheid, informatie, ensemble en

representativiteit. Zeldzaamheid is de mate waarin een bepaald type monument schaars is (of is ge-

worden) voor een periode of in een gebied. Informatiewaarde is de betekenis van een monument als

bron van kennis over het verleden. De ensemblewaarde (of contextwaarde) is de meerwaarde die

aan een monument wordt toegekend, op grond van de mate waarin sprake is van een archeologische

en landschappelijke context. De representativiteit is tenslotte de mate waarin een bepaald type monu-

ment karakteristiek is voor een periode dan wel een gebied voorkomt. Eerst wordt er een afweging

gemaakt op basis van de drie inhoudelijke kwaliteitscriteria; zeldzaamheid, informatiewaarde en en-

semblewaarde. Bij een bovengemiddelde score van 7 of meer punten is de vindplaats behoudens-

waardig. Bij een lagere score wordt nagegaan of het criterium representativiteit van toepassing is.

De beoordeling is, drie punten voor hoge, twee punten voor middelhoge en één punt voor lage kwali-

teit. Voor het plangebied is de scoretabel (zie tabel I) als volgt ingevuld:


Tabel II Scoretabel waardestelling van het plangebied

Waarden Criteria Scores

Hoog Midden Laag

Beleving

Schoonheid n.v.t. n.v.t. n.v.t.

Herinneringswaarde n.v.t. n.v.t. n.v.t.

Fysieke kwaliteit Gaafheid 1

Conservering 3

Inhoudelijke kwaliteit Zeldzaamheid 1

Informatiewaarde 1

Ensemblewaarde 1

Representativiteit Nee

Parameter Beleving:

Doordat de aangetroffen sporen niet zichtbaar zijn in het landschap en het geen herinnering oproept

aan een historische gebeurtenis scoort de site niet voor beleving.

Parameter Fysieke kwaliteit:

Gaafheid: Alleen van bebouwing ouder dan het recent gesloopte deel van de basisschool binnen het

plangebied is een zeer beperkt deel van een onderzijde van een fundering aangetroffen die is aange-

legd met hergebruikt bouwmateriaal zeer waarschijnlijk afkomstig van de voorloper van de kerk die

circa 100 meter ten noordoosten van het plangebied staat. Uit het onderzoek blijkt dat deze funda-

menten al merendeels verwijderd, waardoor niet meer te achterhalen is tot welke historische bebou-

wing deze fundering heeft behoord. Op basis van de jaartallen van de sloop van de voorgangers van

de kerk dateert het funderingsresten uit de tweede helft van de 19e eeuw of jonger. De resultaten van

het proefsleuvenonderzoek geven geen aanleiding meer om aaneengesloten ondergrondse restanten

van muurwerk/fundamenten van historische bebouwing binnen het plangebied te verwachten. Verder

is er alleen nog een greppel aangetroffen in het noordwestelijke deel van het plangebied die qua lig-

ging en oriëntatie overeen komt met een perceelsgrens zoals deze aangegeven is op de kadastrale

minuutplan uit 1819. De vindplaats krijgt een lage waardering voor gaafheid.

Conservering: De afdekkende laag grond en de halfverhardingslaag/laag met bouwpuin, zorgt wel

voor een goede conservering/bescherming van archeologische resten in de sporen. De vindplaats

krijgt daarom een hoge waardering voor conservering.

Parameter Inhoudelijke kwaliteit:

Zeldzaamheid: Het aangetroffen beperkte deel van een onderzijde van een fundering die is aange-

legd in de tweede helft van de 19e eeuw of in jongere tijden. Er is niet te achterhalen tot welke histori-

sche bebouwing deze fundering heeft behoord. Wel geeft beschikbaar historisch kaartmateriaal, be-

handeld tijdens het eerder uitgevoerde bureauonderzoek, aan dat er in de zuidoostelijke helft van het

plangebied bebouwing heeft gestaan tijdens deze periode. Deze bebouwing vormde onderdeel van

de dorpskern van Standdaarbuiten, dat bestond uit een reeks van woonpercelen die vooral lagen

rondom de dorpskerk en langs het dijklichaam van de huidige Hoogstraat. Greppels waren algemeen

voorkomend als grensscheiding tussen percelen en ten behoeve van het verbeteren van de afwate-

ring van hemelwater. De vindplaats krijgt daarom een lage waardering voor de parameter zeldzaam-

heid.


Informatiewaarde: De vindplaats betreft niet meer dan een aangetroffen beperkt deel van een onder-

zijde van een fundering die is aangelegd in de tweede helft van de 19e eeuw of in jongere tijden en

een greppel/sloot die aan het begin van de 19e eeuw nog een functie had. Deze resten leveren geen

nieuwe informatie op over de menselijke bewoningsactiviteit die binnen en rondom het plangebied

plaatsvonden. Er zijn geen aanwijzingen om nog aaneengesloten intacte ondergrondse restanten

(grote delen muurwerk/funderingsresten) van historische bebouwing (ouder dan de tweede helft 20e

eeuw) aan te treffen binnen het plangebied. De vindplaats krijgt een lage waardering voor informatie-

waarde.

Ensemblewaarde: Zoals hierboven aangegeven bestaan de aangetroffen archeologische resten en

sporen uit niet meer dan een beperkt deel van een onderzijde van een fundering die is aangelegd in

de tweede helft van de 19e eeuw of in jongere tijden en een greppel/sloot die aan het begin van de

19e eeuw nog een functie had. De dorpskern van Standdaarbuiten bestond in deze periode uit een

verzameling van diverse woonpercelen die vooral lagen rondom de dorpskerk en langs het dijkli-

chaam van de huidige Hoogstraat, een typisch kerkdorp waarvan er vele bekend zijn binnen het ge-

meentegebied van Moerdijk. De vindplaats krijgt een lage waardering voor ensemblewaarde.

Representativiteit: De aangetroffen archeologische resten en sporen zijn dermate beperkt dat ken-

merken van de voorheen aanwezige historische bebouwing uit de periode vóór de tweede helft van

de 20e eeuw (op basis van historisch kaartmateriaal) niet meer te achterhalen zijn. Daarmee is de

vindplaats niet meer representatief voor de bewoningsgeschiedenis van het kerkdorp Standdaarbui-

ten, dat ontstaan zal zijn na het inpolderen van "Het Land van Standdaarbuiten" in de jaren

1525/1526.

Er wordt gesproken van een behoudenswaardige vindplaats indien de fysieke kwaliteit minimaal 5

punten of de gezamenlijke score van de inhoudelijke kwaliteit 7 punten of meer bedraagt. In boven-

staande tabel bedraagt de fysieke kwaliteit 5 punten en de inhoudelijke kwaliteit 4 punten.

Uit de bovenstaande tabel met waardering blijkt dat de vindplaats die is aangetroffen niet behou-

denswaardig is.

6.2 Conclusie

Tijdens het proefsleuvenonderzoek uitgevoerd ter plaatse van de Sint Janstraat 7 zijn twee proefsleu-

ven aangelegd van 4 x 15 meter, daarmee met een gezamenlijke oppervlakte van circa 120 m² on-

derzocht.

Binnen het plangebied hebben vrij recente ophogingen plaatsgevonden, die tijdens het gebruik van

het terrein als basisschool zijn aangebracht. De oude bouwvoor is hieronder nog aanwezig, gevolgd

door de natuurlijke bodemopbouw die zeer jong is en bestaat uit oeverwal- op getijdeafzettingen die

tijdens/direct na de St. Elisabethsvloed en tijdens overstromingen vanuit de kreeksystemen van de


buiten) zijn gesedimenteerd. Deze afzettingen behorend tot het Laagpakket van Walcheren van de

Formatie van Naaldwijk. Aangetroffen archeologische relevante resten met een ouderdom ouder dan

de tweede helft van de 20e eeuw betreffen alleen een zeer beperkt restant van een onderzijde van

een fundering en een greppel. Voor de fundering is bouwmateriaal hergebruikt (kalkzandsteen), dat

zeer waarschijnlijk afkomstig is van de nabijgelegen voorlopers van de Johannes de Doperkerk

(sloopafval), circa 100 meter ten noordoosten van het plangebied. De greppel was aan het begin van

de 19e eeuw nog in gebruik. Enkele losse fragmenten aardewerk die zijn aangetroffen in de oude

bouwvoor en op de overgang naar de natuurlijke ondergrond betreft gebruiksaardewerk en bestaat uit

fragmenten roodbakkend aardewerk en een deel van een kleipijp, dat waarschijnlijk als afvalresten en

vervolgens door opspit in de bodem terecht is geraakt.


Uit de waardering volgens door de KNA voorgeschreven wijze blijkt dat de vindplaats die is aangetrof-

fen niet behoudenswaardig is.

6.3 Selectieadvies

De waardering van de vindplaats leidt tot een selectieadvies: niet behoudenswaardig.

Het aangetroffen restant van historische bebouwing ouder dan de tweede helft van de 20e eeuw be-

treft niet meer dan een beperkt deel van een onderzijde van een fundering, waardoor niet meer te

achterhalen is tot welke historische bebouwing deze heeft behoord, en een greppel die aan het begin

van de 19e eeuw nog in gebruik was. Het selectieadvies is daarom dan ook om geen vervolgonder-

zoek uit te voeren en het gehele plangebied vrij te geven voor verdere ontwikkeling. Het definitieve

selectiebesluit zal worden genomen door de bevoegde overheid, de gemeente Moerdijk.

7 BEANTWOORDING VAN DE ONDERZOEKSVRAGEN

In paragraaf 4.3 zijn de onderzoeksvragen gesteld waarop het proefsleuvenonderzoek antwoord zou

moeten geven. In dit hoofdstuk zal getracht worden dat te realiseren.

Algemeen

Zijn er archeologische resten in de bodem aanwezig?

Aangetroffen archeologische relevante resten met een ouderdom ouder dan de tweede helft

van de 20e eeuw betreffen alleen een zeer beperkt restant van een onderzijde van een funde-

ring en een greppel. Voor de fundering is bouwmateriaal hergebruikt (kalkzandsteen) dat zeer

waarschijnlijk afkomstig van de nabijgelegen voorlopers van de Johannes de Doperkerk, circa

100 meter ten noordoosten van het plangebied. De greppel was aan het begin van de 19e

eeuw nog in gebruik.

Zo ja, wat is de aard, omvang, ouderdom, herkomst, kwaliteit en locatie van de archeolo-

gische resten (horizontaal en verticaal)?

Het zeer beperkte restant van de onderzijde van de fundering bestaat uit hergebruikt bouw-

materiaal die met de platte zijde naar onderen toe zijn neergelegd (vlakliggend), om daarmee

een stabiele bodem te bewerkstellingen, en zijn aangetroffen op de overgang van de oude

bouwvoor (Apb-horizont) naar de Cg-horizont. Het hergebruikte bouwmateriaal betreft vijf

stukken natuursteen (kalkzandsteen) die zeer waarschijnlijk afkomstig zijn van de voorlopers

van de huidige kerk die circa 100 meter ten noordoosten van het plangebied heeft gestaan.

De oorspronkelijke Johannes de Doperkerk is gebouwd in 1548. In 1863 is deze gesloopt,

waarna nieuwbouw heeft plaatsgevonden. Deze is in 1924 nogmaals gesloopt en vervangen

door de huidige kerk. Uit het proefsleuvenoderzoek blijkt dat het merendeel van de fundering

al verwijderd. Enkele losse blokken bouwmateriaal werden namelijk nog wel aangetroffen tij-

dens de aanleg van het vlak, maar lagen dus niet meer in hun oorspronkelijke context. Het

restant van het fundament is te beperkt om te kunnen achterhalen om wat voor historische

bebouwing het gaat, maar op basis van de sloopdata van de voorlopers van de kerk gaat het

om bebouwing daterend uit de tweede helft van de 19e eeuw of jonger.

De greppel is aangetroffen in het noordwestelijke deel van het plangebied en komt qua ligging

en oriëntatie overeen met een perceelsgrens zoals weergegeven op de kadastrale minuut-

plan uit 1819.


Hebben de archeologische waarden een relatie met uit de omgeving bekende archeologische

of historische locaties en welke is dat?

Zie de beantwoording van bovenstaande onderzoeksvraag.

Welke gegevens over de aangetroffen vindplaatsen kunnen de archeologische kennis van de

regio en Moerdijk aanscherpen?

De aangetroffen archeologische resten en sporen zijn te beperkt om nieuwe informatie op te

leveren over de menselijke bewoningsactiviteit die binnen en rondom het plangebied plaats-

vonden. De dorpskern van Standdaarbuiten bestond vanaf in ieder geval het begin van de

19e eeuw, op basis van de kadastrale minuutplan uit 1819, uit een verzameling van diverse

woonpercelen die vooral lagen rondom de dorpskerk en langs het dijklichaam van de huidige

Hoogstraat, een typisch kerkdorp waarvan er vele bekend zijn binnen het gemeentegebied

van Moerdijk.

Is sprake van (een) behoudenswaardige vindplaats(en)?

Uit de waardering volgens door de KNA voorgeschreven wijze blijkt dat de vindplaats die is

aangetroffen niet behoudenswaardig is. Het aangetroffen restant van historische bebouwing

ouder dan de tweede helft van de 20e eeuw betreft niet meer dan een beperkt deel van een

onderzijde van een fundering, waardoor niet meer te achterhalen is tot welke historische be-

bouwing deze heeft behoord. Voor het gehele plangebied wordt geadviseerd geen vervolgon-

derzoek te laten plaatsvinden en vrij te geven ten aanzien van de geplande nieuwbouw.

Wat is het belang van de vindplaats voor de lokale, regionale en nationale geschiedschrij-

ving?

De informatiewaarde van de vindplaats is zeer beperkt en zal geen nieuwe inzichten opleve-

ren ten aanzien van de lokale, regionale en nationale geschiedschrijving. Bebouwing ouder

dan de 2e helft van de 20

e eeuw die binnen het plangebied heeft gestaan, is reeds vrijwel vol-

ledig verwijderd. De vindplaats is niet behoudenswaardig, waarmee het belang ook laag is.

Wat kunnen de uitkomsten van het onderzoek zeggen over vergelijkbare terreinen in de om-

geving van het plangebied?

Op basis van historisch kaartmateriaal bestond de dorpskern van Standdaarbuiten, in ieder

geval vanaf het begin van de 19e eeuw, uit een verzameling van diverse woonpercelen die

vooral lagen rondom de dorpskerk en langs het dijklichaam van de huidige Hoogstraat, een

typisch kerkdorp waarvan er vele bekend zijn binnen het gemeentegebied van Moerdijk. Bin-

nen deze woonpercelen kunnen nog ondergrondse restanten van historische bebouwing wor-

den verwacht, maar kunnen anderzijds ook al (vrijwel) geheel verwijderd zijn als gevolg van

recenter uitgevoerde bouwwerkzaamheden.

Is vervolgonderzoek noodzakelijk en zo ja, welke methoden zouden hierbij kunnen worden

ingezet?

Voor het gehele plangebied wordt geadviseerd geen vervolgonderzoek te laten plaatsvinden

en vrij te geven ten aanzien van de geplande nieuwbouw.

Op welke manier dient bij eventuele graafwerkzaamheden met archeologische resten te wor-

den omgegaan?

Op basis van de resultaten van het proefsleuvenonderzoek zijn er geen aanwijzingen om nog

aaneengesloten intacte ondergrondse restanten (grote delen muurwerk/funderingsresten) van

historische bebouwing (ouder dan 2e helft 20

e eeuw) te verwachten binnen het plangebied.

Het advies is om geen vervolgonderzoek te laten uitvoeren. Er zijn geen belemmeringen ten

aanzien van de voorgenomen nieuwbouw.


Indien er geen archeologische resten worden aangetroffen, wat is de reden voor de afwezig-

heid van archeologisch resten?

Uit de resultaten van het proefsleuvenonderzoek blijkt dat ondergrondse delen van histori-

sche bebouwing die binnen het plangebied heeft gestaan, op basis van historisch kaartmate-

riaal, vrijwel volledig verwijderd zijn, meest waarschijnlijk tijdens de algehele sloop van deze

bebouwing.

Gaafheid en conservering van de vindplaatsen

Wat is de mate van conservering en gaafheid van de archeologische resten?

Gaafheid: Alleen van bebouwing ouder dan het recent gesloopte deel van de basisschool

binnen het plangebied is een zeer beperkt deel van een onderzijde van een fundering aange-

troffen die is aangelegd met hergebruikt bouwmateriaal zeer waarschijnlijk afkomstig van de

voorloper van de kerk die circa 100 meter ten noordoosten van het plangebied staat. Op ba-

sis van het aangelegde vlak zijn deze fundamenten al merendeels verwijderd, waardoor niet

meer te achterhalen is tot welke historische bebouwing deze fundering heeft behoord. Op ba-

sis van de jaartallen van de sloop van de voorgangers van de kerk dateert het funderingsres-

ten uit de tweede helft van de 19e eeuw of jonger. De resultaten van het proefsleuvenonder-

zoek geven geen aanleiding meer om aaneengesloten ondergrondse restanten van muur-

werk/fundamenten van historische bebouwing binnen het plangebied te verwachten. Verder is

er alleen nog een greppel aangetroffen in het noordwestelijke deel van het plangebied die

qua ligging en oriëntatie overeen komt met een perceelsgrens zoals deze aangegeven is op

de kadastrale minuutplan uit 1819. De vindplaats krijgt een lage waardering voor gaafheid.

Conservering: De afdekkende laag grond en de halfverhardingslaag/laag met bouwpuin, zorgt

wel voor een goede conservering/bescherming van archeologische resten in de sporen. De

vindplaats krijgt daarom een hoge waardering voor conservering.

In welke mate zijn de onderzoeksgebieden verstoord?

Bodemverstorende ingrepen hebben lokaal plaatsgevonden daar waar (historische) bebou-

wing heeft gestaan. Zeker voor de bouw van de basisschool zijn in het zuidoostelijke deel van

het plangebied (diepere) bodemverstorende ingrepen uitgevoerd, blijkend uit het half onder-

kelderde restant van de CV-ruimte. De terreindelen die niet bebouwd zijn geweest laten een

bodemopbouw van een bewerkte oude bouwvoor (Ap-horizont), gevolgd door een overgangs-

AC-horizont en vervolgens de natuurlijke ondergrond. Bodembewerking heeft zich voorname-

lijk beperkt tot een diepte van circa 30 à 40 cm onder de top van de oude bouwvoor. Waar-

schijnlijk gelijktijdig met de bouw van de basisschool is het gehele terrein opgehoogd.

Periode en sites

Welke en hoeveel vindplaatsen zijn in het onderzoeksgebied te herkennen?

De vindplaats (aangetroffen archeologisch relevante resten dan wel sporen) betreft alleen

een zeer beperkt deel van een onderzijde van een fundering, daterend uit de tweede helft van

de 19e eeuw of jonger, en een greppel die in ieder geval aan het begin van de 19

e eeuw nog

in gebruik was.


Wat is per archeologische site in het onderzoeksgebied:

o de ligging (inclusief diepteligging).

Het beperkte restant van de onderzijde van de fundering is aangetroffen op een diep-

te van circa 0,5 m -NAP. Het hergebruikte bouwmateriaal bestaat uit Obernkirchener

kalkzandsteen. Dit type kalkzandsteen kenmerkt zich door strepen ijzeroxide in de

steen, zoals ook bij de aangetroffen fragmenten het geval is. Het is duidelijk dat het

hier gaat om fragmenten van raamlijsten, deurlijsten of delen van pilaren die vooral

voor omvangrijke gebouwen werden gebruikt, zoals kerken.

De greppel is duidelijk zichtbaar op een diepte van circa 0,55 m -NAP en de vulling

loopt door tot een diepte van circa 0,9 m -NAP. De greppel is aangetroffen in het

noordwestelijke deel van het plangebied en komt qua ligging en oriëntatie overeen

met een perceelsgrens zoals weergegeven op de kadastrale minuutplan uit 1819.

o de geologische en/of bodemkundige eenheid.

De natuurlijke bodemopbouw bestaat uit oeverwal- op getijdeafzettingen die tij-

dens/direct na de St. Elisabethsvloed en tijdens overstromingen vanuit de kreeksys-

temen van de rivier de Mark/Dintel (ten zuiden van Standdaarbuiten) of de Keene

(ten noordwesten van Standdaarbuiten) zijn gesedimenteerd. Deze afzettingen wor-

den volgens het oude lithostratigrafische systeem aangeduid als de Afzettingen van

Duinkerke III en volgens het nieuwe systeem gerekend tot het Laagpakket van Wal-

cheren, onderdeel van de Formatie van Naaldwijk. In de top van de afgedekte natuur-

lijke bodemopbouw is logischerwijs sprake van een zeer jong gevormd bodemprofiel,

in de vorm van een kalkrijke poldervaaggrond.

o de omvang (inclusief verticale dimensies).

Zie ook de beantwoording van de eerste deelvraag. De aangetroffen archeologische

resten dan wel sporen zijn van zeer beperkte omvang.

o het type en de functie van de sites of off-site-patronen.

Het plangebied betreft een oud woonperceel, als één van de diverse woonpercelen

die vooral lagen rondom de dorpskerk en langs het dijklichaam van de huidige Hoog-

straat. Standdaarbuiten betreft een typisch kerkdorp waarvan er vele bekend zijn bin-

nen het gemeentegebied van Moerdijk. De greppel zal naast de verbetering van de

afvoer van hemelwater ook gefungeerd hebben als erfgrens.

o de samenstelling van de archeologische resten (grondsporen en mobilia).

Merendeels al beantwoorden in bovenstaande deelvragen. Tijdens de vlakaanleg zijn

in de oude bouwvoor en op de overgang naar de natuurlijke ondergrond enkele frag-

menten roodbakkend aardewerk aangetroffen daterend in de 16e tot 19

e eeuw. Het

betreffen zeer waarschijnlijk afvalresten die door verspitting in de bodem vermengd is

geraakt.


o Wat is, indien aanwezig, de ouderdom van de cultuurlaag?

Onder de laag opgebrachte grond en de halfverhardingslaag uit de 2e helft van de 20

e

eeuw (recent geroerde dan wel opgebrachte lage) kan de oude bouwvoor gezien

worden als cultuurlaag, waarvan de top het oorspronkelijke maaiveld betreft (oud

loopniveau). Hierin is roodbakkend aardewerk aangetroffen daterend in de 16e tot 19

e

eeuw. Het oudste roodbakkend aardewerk komt goed overeen met de ontstaanspe-

riode van Standdaarbuiten. Voor het gebied rondom Standdaarbuiten is besloten tot

het inpolderen in de jaren 1525/1526. De naam van het gebied was oorspronkelijk

"Het Land van Standdaarbuiten". Het dorp Standdaarbuiten is ontstaan in de zuid-

hoek van deze polder, nabij de rivier de Dintel die voorheen werd aangeduid als de

Mark.

o de vondsten spoordichtheid.

Niet te beantwoorden/geen relevante deelvraag.

o de stratigrafie, voor zover aanwezig.

Zowel het beperkte restant van de onderzijde van de fundering als de greppel liggen

ingegraven direct onder het niveau van de huidige bouwvoor, in de top van de natuur-

lijke bodemopbouw/ondergrond.

o de ouderdom, periodisering, typechronologische classificatie.

Het aangetroffen restant van de onderzijde van een fundering dateert uit de tweede

helft van de 19e eeuw of jonger, op basis van het aangetroffen hergebruikte bouwma-

teriaal dat zeer waarschijnlijk afkomstig is van de voorlopers van de oorspronkelijke

Johannes de Doperkerk. De eerste voorloper is gebouwd in 1548 en in 1863 ge-

sloopt. waarna nieuwbouw heeft plaatsgevonden. Deze is in 1924 nogmaals gesloopt

en vervangen door de huidige kerk. De greppel was in ieder geval al aan het begin

van de 19e eeuw in gebruik, op basis van het kaartbeeld weergegeven op de kadas-

trale minuutplan uit 1819.

o wanneer zijn vindplaatsen in onbruik geraakt?

In de tweede helft van de 19e eeuw maakte het plangebied deel uit van een woonerf,

in de tijd dat er binnen de zuidoostelijke deel van het plangebied bouwwerkzaamhe-

den plaatsvonden. Meest waarschijnlijk is destijds de greppel gedempt en behoort

aangetroffen restant van de onderzijde van de fundering tot deze historische bebou-

wing (zie afbeelding 16).

Landschap en bodem

Wat is de bodemopbouw binnen het onderzoeksgebied?

In het plangebied bestaat de bovenste 60 tot 90 cm van de bodemopbouw uit een laag grond

en een halfverhardingslaag/laag met bouwpuin dat is aangebracht/gestort tijdens het gebruik

van de basisschool vanaf de jaren ’50 van de 20e eeuw. Hieronder is de oude bouwvoor

aanwezig (Ap-horizont), in de vorm van donkerbruingrijs gekleurde, zwak humeuze, sterk

zandige klei, dat naar onderen toe overgaat naar grijs gekleurde, sterk zandige klei en vervol-

gens gelaagde afzettingen van afwisselend iets humeus, sterk zandige klei en matig siltig,

matig fijn zand (AC- en vervolgens de Cg-horizont). De overgang wordt gekenmerkt door eni-

ge bioturbatie. Het betreffen oeverwal- op getijdeafzettingen die tijdens/direct na de St. Elisa-

bethsvloed in 1421 en tijdens latere overstromingen vanuit de kreeksystemen van de rivier de

Mark/Dintel (ten zuiden van Standdaarbuiten) of de Keene (ten noordwesten van Standdaar-

buiten) zijn gesedimenteerd (voordat bedijking plaatsvond).


De dunne laag verspoelde/verslagen hout- en veenresten die in een dieper doorlopend profiel

is aangetroffen in de zuidoostelijk gelegen proefsleuf, zullen resten betreffen van het voorma-

lige veenpakket dat in het gemeentegebied van Moerdijk als aangrenzende gemeentegebie-

den vanaf het Laat-Neolithicum t/m de Vroege-Middeleeuwen tot ontwikkeling is gekomen en

tijdens de St. Elisabethsvloed door overstromingen en golfwerking is verslagen.

Wat is de fysiek-landschappelijke ligging van de vindplaats(en) (geologie, bodemkunde en

geomorfologie)? Zijn er aanwijzingen voor stratigrafische hiaten, d.w.z. erosie of non-deposi-

tie, in de geologische profielopbouw ter plekke van de vindplaats(en)?


Wat is de paleo-ecologische context van het onderzoeksgebied? Komen er in het plangebied

locaties voor die voor pollenanalyse bemonsterd kunnen worden?

De oude bouwvoor zal met het ontstaan van het dorp Standdaarbuiten een intensief gebruik

hebben gekend, waardoor deze geen gedifferentieerd beeld kan geven over de vegetatie- en

gebruiksgeschiedenis van het terrein. Daarnaast gaat het om een zeer jonge bodem die pas

ontstaan is tijdens stormvloeden aan het einde van de Late-Middeleeuwen, waaronder de St.

Elisabethsvloed in 1421. Hierdoor kan er geen gedifferentieerd beeld worden gegeven over

de vegetatie- en gebruiksgeschiedenis van het terrein.

In hoeverre zijn de aangetroffen bodemlagen geschikt voor een palynologische reconstructie

van de vegetatie- en gebruiksgeschiedenis van het terrein?


Econsultancy

Doetinchem, 16 juni 2017


LITERATUUR

Bakker, H. de & Schelling, J., 1989: Systeem van bodemclassificatie voor Nederland. De hogere ni-

veaus. Centrum voor Landbouwpublikaties en Landbouwdocumentatie, Wageningen.

Bosch, J.H.A., 2005: Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode, Versie 5.2. Utrecht (TNO-

rapport, NITG 05-043-A).

Broeke, E.M. ten & Schutte, A.H., 2017: Archeologisch Programma van Eisen Sint Janstraat 7 te

Standdaarbuiten in de gemeente Moerdijk. (PvE nummer 3343.002). Econsultancy, Doetinchem.

Broeke, E.M. ten, 2017: Archeologisch bureauonderzoek Sint Janstraat 7 te Standdaarbuiten in de

gemeente Moerdijk. Econsultancy Archeologisch Rapport 3343.001.

Normalisatie-Instituut, Nederlands, 1989: Geotechniek, classificatie van onverharde grondmonsters

NEN 5104. Delft.

BRONNEN

Archeologisch informatiesysteem Archis3, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), Amersfoort,

juni 2017.

https://archis.cultureelerfgoed.nl

De Nederlandse Kleipijp; internetsite, juni 2017.

http://www.kleipijp.nl/

Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL); internetsite, juni 2017.

http://www.dbnl.org

Erfgoedvereniging Heemschut; internetsite, juni 2017.

https://www.heemschut.nl/

Wikipedia, De vrije encyclopedie; internetsite, juni 2017.

https://www.wikipedia.org

https://archis.cultureelerfgoed.nl/http://www.kleipijp.nl/

Rapport 2533.002 versie D1

Bijlage 1 Overzicht proefsleuven

Legenda

Plangebied


Proefsleuf


Bijlage 2a Allesporenkaart werkput 1 vlak 1


Bijlage 2b Allesporenkaart alle werkputten


Bijlage 3 Sporenlijst

Werk

pu

t

Vla

k

Sp

oo

rnu

mm

er

Aard

Kle

ur

Ins

luit

sels

Ma

teri

aal

NA

P-b

ov

en

(m

)

Date

rin

g

Ide

nti

ek a

an

Ou

dere

sp

oo

rnu

mm

ers

Jo

ng

ere

sp

oo

rnu

m-

mers

Geco

up

eerd

Vo

rm in

co

up

e

Die

pte

(cm

)

Mo

ns

tern

um

mer

Vo

nd

stn

um

mer

Datu

m

Op

merk

ing

1 1 1 PUINBAAN/HALFVERHARDING GRBR KZ3 0,03 11-05-17

1 1 2 FUNDERING BASISSCHOOL - - 0,01 11-05-17

1 1 3 ONDERZIJDE OUDE FUNDERING - - -0,47 11-05-17

1 2 4 MUURWERK CV RUIMTE - - -0,75 11-05-17

1 1 5 VLOER CV RUIMTE - - -1,04 11-05-17

2 1 6 GREPPEL DRBRGR H2 KZ3 -0,55 J ONR 22 11-05-17

2 1 7 BETONBALK - - 0,29 11-05-17


Bijlage 4 Vondstenlijst met determinatie

Vo

nd

stn

um

mer

Werk

pu

t

Vla

k

Vak

Pro

fiel

Sp

oo

r

Seg

men

t

La

ag

/Vu

llin

g

Bo

rin

g

Verz

am

elw

ijze

Ma

teri

aal

Aan

tal

Date

rin

g

Vo

rm/h

erk

om

st

Afw

erk

ing

/mag

eri

ng

Ty

pe

Datu

m

Op

merk

ing

1.1.1 1 2 1 PUINLAAG AANLEG KER 2 1700 n. Chr. - 1850 n. Chr.

bo

PROEFSLEUVENONDERZOEK (IVO-P) SINT JANSTRAAT 7 TE STANDDAARBUITEN … · 2017. 10. 3. · Plaats...

Documents

Transcript of PROEFSLEUVENONDERZOEK (IVO-P) SINT JANSTRAAT 7 TE STANDDAARBUITEN … · 2017. 10. 3. · Plaats...