Preventiegids Indigo
-
Upload
webmaster-emergis -
Category
Documents
-
view
218 -
download
0
description
Transcript of Preventiegids Indigo
1
Welkom bij indigo!iedereen heeft wel eens dagen waarop het niet zo lekker gaat. U signaleert stress op het werk,
gevoelens van eenzaamheid of angst. misschien ziet u opvoedingsproblemen gerelateerd aan
alcohol- of drugsgebruik, of merkt u dat kinderen problemen hebben met hun weerbaarheid?
Veel mensen lossen deze problemen zelf op. Soms met hulp van naasten. Het komt ook voor
dat deze zorgen of problemen niet vanzelf verdwijnen. dan kan indigo Preventie mogelijk helpen.
in deze gids vindt u het complete aanbod van onze preventieactiviteiten. U vindt er trainingen,
één- of meerdaagse cursussen en voorlichtingsactiviteiten. maar ook zelfhulpmethoden, consutatie
en advies. individueel en in groepsverband, standaard en op maat. Voor alle mensen, jong en oud,
in onze samenleving. Al onze activiteiten zijn erop gericht klachten te verminderen en te voorkomen
dat psychische of verslavingsklachten zich ontwikkelen, erger worden of dat men psychisch ziek of
verslaafd raakt.
Samen met anderenindigo Preventie kan veel preventieactiviteiten niet alleen uitvoeren. Het is immers vaak de huisarts,
de leerkracht of de maatschappelijk werkende die de (dreigende) gedrags-, psychische en/of
verslavingsproblematiek bij een kind, een jongere of een volwassene signaleert. juist met hen,
maar zeker ook met andere maatschappelijke welzijns- en gezondheidsinstanties en gemeenten
onderhoud indigo Preventie goede contacten.
Het is ons vak om problemen met de geestelijke gezondheid en verslavingsproblematiek te voorkomen
en er voor te zorgen dat iedereen de juiste hulp krijgt. ik nodig u uit deze gids eens door te bladeren ter
oriëntatie, te bewaren en erbij te pakken als het nodig is.
Jolanda meijer
manager indigo Preventie
Wanneer biedt indigo hulp?> somberheid
> stress, burn-out
> overbelasting door mantelzorg
> gedragsproblemen bij kinderen
> psychische klachten bij een lichamelijke ziekte
> lichamelijke klachten zonder duidelijke oorzaak
> gezins- en relatieproblemen
> arbeidsgerelateerde problemen
> problemen door vlucht-
of migratieachtergrond
> rouwverwerking
> angst & paniek
> eenzaamheid
2 3
praktiSche informatieAlle cursussen in deze gids worden in uw regio georganiseerd. een actueel overzicht van de
geplande cursussen vindt u op www.indigo.nl. Wilt u een cursus volgen waarvan de startdatum
nog niet bekend is? neem dan gerust contact met ons op!
koStenVoor sommige cursussen zijn wij genoodzaakt een bijdrage voor het cursusmateriaal, zoals
bijvoorbeeld een werkboek, te vragen. op www.indigo.nl kunt u deze kosten per cursus
terugvinden. Wanneer u 18 jaar of ouder bent, vergoeden sommige ziektekostenverzekeraars
deze kosten. informeer hiernaar bij uw verzekeraar. ook kan het voorkomen dat wij een offerte
maken op basis van uw wensen en eventueel eerder gemaakte afspraken.
toeStemmingVoor kinderen en jongeren onder de 18 jaar geldt dat bij deelname aan een cursus of training
toestemming van beide ouders/verzorgers nodig is.
aanmeldenU kunt zich voor een cursus of gespreksgroep rechtstreeks bij ons aanmelden via e-mail,
het contactformulier op www.indigo.nl of telefonisch. in de meeste gevallen heeft u geen
verwijsbrief van uw huisarts of hulpverlener nodig.
meer informatieWilt u graag overleggen welke cursus geschikt is voor u, neem dan contact met ons op.
indigo wijst u graag de weg naar de meest geschikte hulp.
U kunt indigo tijdens kantooruren bereiken op 0118 62 51 13. U kunt ook een e-mail sturen
naar [email protected] of het contactformulier op www.indigo.nl gebruiken.
curSuSaanbod van indigoin deze gids treft u een uitgebreid overzicht van het cursusaanbod van indigo.
Wij hebben ons cursusaanbod ingedeeld in de volgende doelgroepen en levensgebieden:
> jeugd & gezin: voor kinderen, jongvolwassenen en hun ouders/verzorgers.
> Volwassenen en ouderen: voor volwassenen, ouderen en mantelzorgers.
> onderwijs: voor leerlingen, studenten en docenten.
> Werk: voor mensen met arbeidsgerelateerde klachten en voor werkgevers.
> Vrije tijd en leefstijl: gericht op de invulling van vrije tijd en leefstijl.
> Algemeen: cursussen voor andere doelgroepen dan bovengenoemd,
zoals bijvoorbeeld asielzoekers en allochtonen.
Het cursusaanbod van indigo wordt regelmatig getoetst op effectiviteit; van veel cursussen is de
effectiviteit wetenschappelijk bewezen. nieuw ontwikkelde cursussen laat indigo toetsen door het
Centrum van gezond leven (onderdeel van het RiVm).
4 5
Jeugd en gezin
brusjes 32
een druk en opstandig kind? Zelf aan de slag! 33
een stil of bang kind? Zelf aan de slag! 34
en hoe moet ’t nu met mij? 35
Verlies door zelfdoding 36
genieten van uw baby 37
Homeparty 38
jongere en echtscheiding 39
kind en echtscheiding 40
koPP/kVo adolescentengroep 41
koPP/kVo gezinsinterventie 42
koPP/kVo kinder- en jongerengroep 43
koPP/kVo-ontmoetingsdag 44
koPP/kVo oudercursus 45
minder boos! 46
op je hoede voor je woede! 47
ouderschap en werk 48
Praten met je puber 49
Training sociale vaardigheden 50
Vrienden (9 - 12 jaar) 52
Vrienden (12 - 15 jaar) 53
Wat gaat er om in jou? 54
Als muren konden praten 55
onderwijs
inHoUd
Alles kidzzz 10
drieluik basisonderwijs 11
de gezonde School en genotmiddelen 12
love & drugs event 13
ouderavond 14
Plezier op school 15
Welkom op school 16
Zorg op school 17
AbC’s voor leidinggevenden 20
AbC’s voor verzorgenden 21
Advies over psychische of verslavingsproblemen 22
Consultatie bij psychische en/of verslavingsproblemen 23
mentale participatie coaching 24
middelen en werk 26
Terugkeer naar het werk 27
Werkstresstraining 28
Werkplekleren in de V&V-sector 30
Werk
6 7
omgaan met borderline 79
omgaan met dementie 80
Preventieve ondersteuning van mantelzorgers 81
Psychiatrie in de familie 82
Psycho-educatie schizofrenie 83
Runningtherapie 84
Somber? Zelf aan de slag! 85
Sociale vaardigheidstraining 86
de touwtjes (weer) in handen 87
Verlies…, en dan verder 88
Verwanten verslaving 89
Voluit leven 90
Het ware geluk 91
Werken aan gevoelens van eenzaamheid 92
volwassenen en ouderen
inHoUd
Angst en paniek de baas 58
Angstig? Zelf aan de slag! 59
Assertiviteitstraining 60
borderline de baas 61
dementie? Het zal uw zorg maar zijn! 62
een depressieve naaste? Aandacht voor uzelf! 63
eetproblemen de baas worden 64
grip op je dip 65
Help! ik wil slapen 66
Het verhaal van je leven 67
Hoe verder...? 68
Hoe houd ik mijn leven in balans? 69
in de put, uit de put 70
kennismaking met mindfulness 71
lichte dagen, donkere dagen 72
lotgenotengroep huiselijk geweld 73
leren leven met een chronische ziekte 74
met lef! 76
mijn verhaal als mantelzorger 77
mindfulness - mbSR 78
8 9
onderwijsvrije tijd en leefstijl
inHoUd
Alcoholmatigings- en drugscampagnes 94
barcode 95
beleidsadvies over alcohol, drugs en gokken 96
eHbdu 97
Health4U 98
iVA 99
middelengroep (THC) 100
nationale dag Psychische gezondheid 101
Pakje kans 102
Publieksvoorlichting over verslaving en hulpverlening 103
outreachende preventie 104
Power 106
Uitgaan, alcohol en middelen 108
Voorlichting op verzoek 109
Zeg buur, mag ik jou wat vragen? 110
index 112
10
onderwijs
11
onderwijs
help uw leerlingen beslissen over (niet) roken, alcohol en drugs
dRielUik bASiSondeRWijS
U bent directeur of leerkracht van een school voor basis- of voortgezet onderwijs (al dan niet speciaal).
U wilt uw leerlingen bijbrengen wat de risico’s zijn van roken, alcohol of drugs gebruiken, hun weerbaar-
heid vergroten en hun handvatten bieden om groepsdruk te weerstaan en nee te zeggen. U wilt de ou-
ders bijstaan bij de opvoeding van hun kind(eren) in dit opzicht en u wilt dat uw leerkrachten voldoende
weten over (het gebruik van) tabak, alcohol en drugs om hun leerlingen te begeleiden.
voor Wie?Het project is bestemd voor leerlingen van groep acht.
Wat leert u? met het project Roken, alcohol en drugs helpt u leerlingen van
groep acht bewust keuzen te maken.
Het project kan uit verscheidene onderdelen bestaan:
> video en kringgesprek;
> inspringtheater;
> gastlessen (theoretische voorlichting over middelen,
dvd + discussie);
> leskisten;
> deskundigheidsbevordering leerkrachten;
> voorlichting aan ouders tijdens een ouderavond.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
een schoolklas.
duur:
video- en kringgesprek: 1 uur;
inspringtheater: 1½ uur;
gastles: in overleg, meestal
een dagdeel;
ouderavond: 2 uur.
verwijzing:
een verwijzing is niet van
toepassing.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
individuele training voor kinderen met gedragsproblemen
AlleS kidZZZ
U bent ouder van een kind van 9–12 jaar, dat in groep 6, 7 of 8 van het basisonderwijs zit. Uw kind
heeft gedragsproblemen en krijgt dikwijls straf of vindt dat hij of zij ‘altijd de schuld krijgt’. Uw kind
heeft snel ruzie met andere kinderen, is druk en lawaaiig of is vaak van de partij als er kattenkwaad
uitgehaald wordt. Uw zoon of dochter vertoont probleemgedrag, bijvoorbeeld pesten, weglopen,
driftbuien, bedreigen en intimideren. U wilt graag dat uw kind beter met zijn of haar boosheid kan
omgaan en zijn of haar impulsiviteit beter weet te beheersen.
voor Wie?de training is bedoeld voor kinderen met gedragsproblemen.
Wat leert uW kind?Alles kidzzz is een individuele training op maat. Welke oefeningen
we inzetten, is afhankelijk van de problemen waaraan we met uw
kind moeten werken.
de training bestaat uit een aantal onderdelen:
> kennismaking;
> fase: ‘beter leren kennen’
(drie bijeenkomsten van elk 45 minuten);
> competentieanalyse (beschrijven van de sterke en zwakke
punten van uw kind) en opstellen van een trainingsplan;
> tussenevaluatie;
> fase: uitvoering van het trainingsplan
(vijf bijeenkomsten van elk 45 minuten);
> evaluatie.
U, de ouder (of ouders), hebt contact met de trainer aan het
begin, in het midden en aan het einde van de training. Regelmatig
ontvangt u ‘post voor ouders’, met informatie over de behandelde
vaardigheden en het verzoek deze met uw kind te oefenen. in
‘post retour’ doet u kort verslag van de vorderingen van uw kind.
Alles kidzzz vindt plaats op school en wordt uitgevoerd door een
medewerker van de school. Als de school niet beschikt over een
Alles kidzzz-trainer dan kan met instemming van school de training
door een indigomedewerker worden gegeven.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
individueel.
duur:
8 tot 10 bijeenkomsten
onder schooltijd.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
12
onderwijs
13
onderwijs
Scholieren leren verantwoord kiezen
loVe & dRUgS eVenT
U bent directeur, docent of mentor van een school voor voortgezet onderwijs.
U wilt uw leerlingen van 15 tot en met 18 jaar ondersteunen in het maken van verantwoorde keuzen op
het gebied van (on)veilig vrijen en het gebruik van genotmiddelen, met de nadruk op alcoholgebruik.
voor Wie?Het love & drugs event is bedoeld voor 15-18-jarige leerlingen
in het voortgezet onderwijs.
Wat leren ze?Het love & drugs event is een evenement met interactieve
opdrachten. de leerlingen krijgen in groepjes van zes à acht
personen een programma aangeboden dat bestaat uit vier
onderdelen over alcohol en drugs, en een of twee onderdelen over
soa’s en aids. Voorbeelden hiervan zijn: kennisquiz, discussiëren
over stellingen, kopspijkerspel en condoomrace.
indigo kan het ‘event’ op maat aanbieden. mogelijke varianten op
het love & drugs event zijn het drugs event en het meer uitgebrei-
de love, drugs & music event. ook voor een grote groep leerlingen
kunnen wij een passend aanbod doen. bij de uitvoering van dit
‘event’ kan worden samengewerkt met ggd Zeeland.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 45.
duur:
in overleg.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
de geZonde SCHool en genoTmiddelen
U bent directeur van een school voor (speciaal) basisonderwijs of (speciaal) voortgezet onderwijs. U
wilt uw leerlingen van groep 7 en 8 of van klas 1, 2 en 3 bewust maken van de risico’s van het gebruik
van genotmiddelen, en van hun eigen houding en gedrag. U wilt een schoolgezondheidsbeleid voeren
voor genotmiddelen. U wilt dat ouders zich bewust zijn van hun rol in (het gebruik van) tabak, alcohol
en drugs, en hun handvatten aanreiken voor de opvoeding van hun kinderen. U wilt dat uw docenten
voldoende weten van (het gebruik, signalen van gebruik en de risico’s van) genotmiddelen om hun
leerlingen te begeleiden. de invoering van het programma de gezonde School en genotmiddelen in
het schoolwerkplan komt tegemoet aan al uw wensen.
voor Wie?de gezonde School en genotmiddelen is bestemd voor de
leerlingen van de laatste twee en de eerste drie klassen van
respectievelijk het (speciaal) basisonderwijs en het (speciaal) voort-
gezet onderwijs, hun ouders, en de medewerkers van
de betrokken scholen.
Wat leert u?gedurende de eerste drie of vier jaren van de gezonde School en
genotmiddelen begeleidt een preventiewerker van indigo en een
jeugdverpleegkundige van de ggd uw school. een interne stuur-
groep (vo/so) of werkgroep (bo) is verantwoordelijk voor de inbed-
ding van het programma of het beleid. na die drie of vier jaar is de
gezonde School en genotmiddelen een vast onderdeel van het
schoolwerkprogramma geworden en kan de school het zelfstan-
dig en met minimale begeleiding voortzetten. Voor uw leerlingen
is er de lessenserie. er zijn aparte lesboeken beschikbaar voor
het basisonderwijs, vmbo basis, vmbo kgt en havo/vwo, speciaal
(basis)onderwijs, praktijkscholen en Zml-scholen. docenten en
mentoren worden getraind om de lessen over alcohol, roken en
drugs te geven. de ouders kunnen deelnemen aan de ouder-
avonden en voor hen is een speciale ouderbrochure beschikbaar.
Verder kunnen zij een bijdrage leveren als lid van de stuurgroep
of werkgroep op uw school. de medewerkers worden getraind in
het (vroegtijdig) signaleren van problematisch middelengebruik bij
leerlingen en in de begeleiding ervan. indigo en de jeugdverpleeg-
kundige begeleiden de interne stuurgroep of werkgroep.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
onbepaald.
duur:
3 tot 4 jaar.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
14
onderwijs
15
onderwijs
zomercursus voor aanstaande brugklassers
PleZieR oP SCHool
U hebt een zoon of dochter die in groep 8 van de basisschool zit en na de zomervakantie naar de brug-
klas gaat. Uw kind vindt het moeilijk om contact te leggen en te onderhouden met leeftijdgenootjes, hij
of zij voelt zich buitengesloten door klasgenoten en wordt gepest. Uw zoon of dochter is vaak verdrietig
of boos omdat hij of zij het niet leuk vindt op school. U wilt graag dat uw kind een goede start maakt in
het voortgezet onderwijs en zelfverzekerder is.
voor Wie?de training is voor aanstaande brugklassers die op de basisschool
gepest worden, weinig vrienden hebben of onvoldoende weerbaar
zijn.
Wat leert uW kind?We behandelen met uw kind verschillende vragen:
> Welke gebeurtenissen zijn lastig voor je?
Wat denk je dan?
> Welk gevoel krijg je bij die gedachte?
> Welk gedrag hoort bij dat gevoel?
> Wat is het effect van je gedrag op anderen?
> en we gaan veel oefenen:
> Hoe maak je dat je stevig in je schoenen staat, hoe straal je
zelfvertrouwen uit?
> Hoe begin je een gesprek?
> Hoe ga je naar een groepje op het plein de eerste dag dat je op
school komt?
> Hoe kun je je ontspannen?
> Hoe laat je merken dat je iets liever niet wilt?
ook door met elkaar te praten en te oefenen gaat uw
kind zich zekerder voelen en groeit het zelfvertrouwen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12 personen,
allemaal startende
brugklassers.
duur:
Plezier op school is een
tweedaagse training die in
de laatste week van de zomer-
vakantie plaatsvindt van 09.00
tot 16.30 uur. een aantal weken
na afloop is er een terugkom-
bijeenkomst. de training omvat
tevens een kennismakings-
gesprek, ouderavond en een
afsluitend gesprek.
verwijzing:
voor deze training is geen
verwijzing nodig.
Wetenschappelijke status:
vernieuwende aanpak.
oUdeRAVond
U wilt meer weten over psychiatrische of verslavingsproblemen bij jongeren. U heeft behoefte
aan informatie over genotmiddelengebruik, gokken, internet- of gameverslaving en hulpverlening.
voor Wie?U heeft schoolgaande kinderen. U heeft vragen over psychiatri-
sche problemen bij jongeren of middelengebruik door jongeren.
ook voor ouders/verzorgers van jongeren die al geëxperimenteerd
hebben met het gebruik van genotmiddelen is de ouderavond
interessant.
Wat leert u?Afhankelijk van de vraag en het onderwerp geven wij voorlichting
aan een groep ouders. de voorlichting kan gaan over:
> achtergronden en de geestelijke en lichamelijke risico’s
van het gebruik van genotmiddelen en gokken;
> wat de wet zegt over alcohol, drugs en internet- of
gameverslaving;
> hoe kunt u omgaan met de mogelijke internet- of gameversla-
ving of het mogelijk gebruik van genotmiddelen of gokken door
uw kinderen.
Voor welke werkvorm we kiezen, is afhankelijk van de vraag.
We maken zoveel mogelijk gebruik van voorlichtingsmethodieken
en -materiaal die ook elders in het land hun effectiviteit hebben
bewezen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
onbeperkt.
duur:
in overleg.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
16
onderwijs
17
onderwijs
deskundige ondersteuning bij psychosociale problematiek
ZoRg oP SCHool
U bent als docent of staflid verbonden aan een school voor voortgezet onderwijs of middelbaar
beroepsonderwijs. U maakt deel uit van het Zorgadviesteam (ZAT). Het ZAT heeft behoefte aan
deskundige ondersteuning in de begeleiding van individuele leerlingen of groepen leerlingen bij
wie psychosociale problematiek actueel is. Te denken valt aan vermijdingsgedrag, angstproblemen,
sociale angst.
voor Wie?de ondersteuning is bedoeld voor professionals
in het onderwijs.
Wat leert u?indigo koppelt aan uw school een preventiewerker, die het
aanspreekpunt is voor consultatie en de activiteiten die daaruit
voortvloeien. Afhankelijk van de problematiek van de leerlingen en
de ondersteuningsvraag kan de preventiewerker, voortvloeiend uit
het ZAT, bijvoorbeeld trainingen geven, al dan niet in klassenver-
band. de ondersteuning en de consultatie vinden altijd op school
plaats. Ten slotte vervult de indigomedewerker een brugfunctie
tussen ZAT en de geestelijke gezondheidszorg met betrekking tot
het terugkoppelen van informatie over lopende behandelingen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
niet van toepassing.
duur:
in overleg.
verwijzing:
er is geen verwijzing nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
vluchtelingen in de klas
Welkom oP SCHool
U bent docent in het voortgezet onderwijs en u hebt een of meer (kinderen van) vluchtelingen in
uw klas. U wilt het welzijn van de nieuwkomers in uw klas verbeteren en psychische problemen bij
hen helpen voorkomen. omdat zij vaak over allerlei kwesties niet met hun ouders of begeleiders
kunnen of durven praten, wilt u hen ondersteunen, onder meer bij het vinden van hun weg op
school en in de samenleving, en bij het opbouwen van (meer) vertrouwen in de toekomst.
voor Wie?de lessenserie is bedoeld voor docenten in het voortgezet onderwijs
met vluchtelingen in de klas.
Wat leert u?Samen met u voert een van onze preventiewerkers de lessenserie
Welkom op school uit. in de klas wordt een beschermende omge-
ving gecreëerd, die het voor de betrokken nieuwkomer(s) vergemak-
kelijkt hun migratie-ervaringen te verwerken. We praten niet
al te direct over nare of schokkende gebeurtenissen.
We bespreken vooral de algemene ervaringen van nieuwkomers.
door deze met klasgenoten te delen en diverse oplossingsstrategie-
en te benoemen, leren de jongeren om te gaan met onzekerheden
en problemen.
de volgende onderwerpen komen onder meer aan bod:
> waar kom ik vandaan;
> cultuurverschillen;
> het leven in nederland;
> mensen die belangrijk zijn;
> vriendschap en verliefdheid;
> vrije tijd;
> discriminatie;
> gezondheid;
> verwachtingen voor de toekomst.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
de docent en de
betrokken klas.
duur:
Welkom op school omvat
21 lessen. Afhankelijk van
de problematiek en de
vragen van de leerlingen
en de school kan het aantal
bijeenkomsten worden
teruggebracht. de lessen vin-
den onder schooltijd plaats.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijsbrief van de huisarts of
schoolarts nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
18 19
Werk
20
Werk
21
Werk
methodisch begeleiden van ouderen met gedragsproblemen
AbC’S VooR VeRZoRgenden
U bent medewerker van een team of afdeling van verzorgenden en werkt in een verpleeg- of
verzorgingshuis of in de thuiszorg. een aantal bewoners of cliënten vertoont gedragsproblemen,
bijvoorbeeld verward, depressief, geagiteerd en onrustig gedrag. U hebt daar moeite mee en het
verzwaart uw werk. U wilt goed leren omgaan met deze bewoners of cliënten en hun gedragsproblemen.
U hoopt op een verlaging van de werklast en een verhoging van de voldoening uit uw arbeid.
Verder verwacht u dat er een goede basis ontstaat voor samenwerking binnen het team/de afdeling.
de AbC’s betekenen het volgende:
A staat voor actie, gedrag; b staat voor beweger (oorzaak van het gedrag); C staat voor consequen-
tie; de ‘s’ staat voor samen erover praten en nauwgezet nakomen wat u met elkaar over A, b en C
afspreekt.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor teams van verzorgenden
van ouderen met gedragsproblemen.
Wat leert u?de cursus vindt op de werkplek plaats. U leert:
> probleemgedrag van bewoners/cliënten te begrijpen;
> in te zien dat uw eigen gedrag zowel veroorzaker als instand-
houder van het probleemgedrag kan zijn;
> nieuwe benaderingen te bedenken die de meestvoorkomende
vormen kunnen verminderen of verhelpen;
> AbC’s te beschrijven per gedragsuiting en een haalbaar doel te
stellen voor verandering;
> te zoeken naar wat de bewegers, de oorzaken van het gedrag
zijn. Wat de consequenties hiervan voor de betrokkene en zijn
of haar omgeving zijn. en wat veranderd kan worden om dat
doel te bereiken;
> anders met bewoners om te gaan;
na afloop van de cursus wordt u gecoacht bij de implementatie
van de AbC-methodiek op de werkvloer.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
10 à 12 personen.
duur van de cursus:
6 bijeenkomsten van
tweemaal 2½ uur.
duur en intensiteit van
de coaching na afloop:
in onderling overleg te bepalen.
de deelnemers aan de AbC-
training ontvangen een officieel
Rino-nascholingscertificaat.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
methodisch begeleiden van ouderen met gedragsproblemen
AbC’S VooR leidinggeVenden
U geeft leiding aan een team/afdeling van verzorgenden en werkt in een verpleeg- of verzorgingshuis of
in de thuiszorg. een aantal van de bewoners of cliënten vertoont gedragsproblemen, bijvoorbeeld ver-
ward, depressief, geagiteerd en onrustig gedrag. dit kan het werk zwaar maken. U wilt samen met uw
team adequaat leren omgaan met deze bewoners/cliënten en de gedragsproblemen. U hoopt op een
verlaging van de werklast en een verhoging van de arbeidssatisfactie, en u verwacht dat er een goede
basis ontstaat voor samenwerking binnen het team/de afdeling. bovendien wilt u de implementatie van
wat de teamleden hebben geleerd, goed begeleiden.
de AbC’s betekenen het volgende:
A staat voor actie, gedrag; b staat voor beweger (oorzaak van het gedrag); C staat voor consequen-
tie; de ‘s’ staat voor samen erover praten en nauwgezet nakomen wat u met elkaar over A, b en C
afspreekt.
voor Wie?de voorbereidende cursus is bedoeld voor leidinggevenden van
teams die ouderen met gedragsproblemen verzorgen.
Wat leert u?Ter voorbereiding op de cursus met uw team en de
coaching na afloop (zie AbC’s voor verzorgenden) is er
een gecomprimeerde cursus voor leidinggevenden.
Hierin kan het volgende aan de orde komen:
> communicatie en observatie volgens AbC;
> veranderingen volgens AbC;
> thema’s:
- verward gedrag;
- depressief gedrag;
- agitatie;
- theorie;
- oefenen met casuïstiek;
> implementatieplan voor het team.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
10 à 12 personen.
duur:
6 bijeenkomsten van
3 uur.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
22
Werk
23
Werk
ConSUlTATie bij PSyCHiSCHe en/of VeRSlAVingSPRoblemen
U bent een professional die te maken heeft met mensen die in de problemen zijn geraakt of dreigen te
raken door psychische en/of verslavingsproblematiek of buitensporig middelengebruik. U bent huisarts,
leerkracht, psycholoog, (school)maatschappelijk werker, ggd-jeugdverpleegkundige, vrijgevestigde
psychiater, of een andere hulpverlener uit de eerste lijn, of u bent werkzaam in een verzorgings- of
verpleeghuis. Het probleem van uw patiënt, cliënt of leerling is complex. U hebt niet direct een oplos-
sing voorhanden of diverse pogingen om het op te lossen, zijn mislukt. U wilt indigo consulteren in
de behandeling of begeleiding van deze persoon, zodat u beter met de problematiek weet om te
gaan en in de toekomst een vergelijkbare situatie zelfstandig kan aanpakken.
voor Wie?beroepskrachten die van doen hebben met mensen
met psychische en/of verslavingsproblematiek, kunnen te rade
gaan bij indigo over de behandeling of begeleiding, die zij deze
mensen willen bieden. Voor ouders die vragen hebben over hun
kinderen die in de problemen zijn geraakt of dreigen te raken door
psychische of verslavingsproblemen, is er het ouderconsult.
Wat leert u?in een of meer gesprekken zoeken we gezamenlijk naar
een oplossing voor de lastige situatie die u in uw werk tegenkomt.
U blijft verantwoordelijk voor de keuze en de uitvoering ervan. de
vorm waarin de consultatie plaatsvindt, is in overleg. U kunt den-
ken aan een (telefonisch) gesprek, het bijwonen van een teambe-
spreking of het organiseren van een themabijeenkomst.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
individueel.
duur:
in overleg.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
AdVieS oVeR PSyCHiSCHe of VeRSlAVingSPRoblemen
U hebt vragen over het gebruik van genotmiddelen of gokken, of over uw eigen of andermans psychi-
sche of verslavingsproblemen. U wilt een deskundig advies waardoor u beter in staat bent met de (pro-
blematische) situatie om te gaan, of zelf keuzen te maken in de aanpak van de betrokken problematiek.
voor Wie?Advies kan gegeven worden aan iedereen die behoefte heeft aan
informatie over drugsgebruik, alcoholgebruik, gokken, psychische
problemen, verslavingsproblemen.
Wat leert u?in het eerste gesprek staat uw vraag centraal.
de indigomedewerker streeft ernaar een (probleem)analyse te ma-
ken die de basis vormt voor het advies. in sommige gevallen is het
eerste gesprek al meteen het adviesgesprek. Het is ook mogelijk
dat er aanvullend onderzoek nodig is.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
individueel.
duur:
afhankelijk van de vraag
en in onderling overleg.
verwijzing:
voor deze interventie
heeft u een verwijsbrief
van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
24
Werk
25
Werk
praktiSche informatie
mentale participatie coaching kunt u aanvragen bij de Case-
managementgroep. een casemanager van deze organisatie
bespreekt met u de aanvraag en maakt afspraken met het UWV
of uw werkgever. de feitelijke coaching vindt plaats door een
coach bij u in de buurt, die werkzaam is in de geestelijke
gezondheidszorg, waaronder indigo.
Aanmelding bij Cg Concepten, onderdeel van
Casemanagementgroep, einsteinstraat 5-7, 2811 eP Reeuwijk.
Telefoon 0182 522 075 of: e-mail: [email protected]
of www.casemanagementgroep.nl
duur:
afhankelijk van de afspraken met het UWV of de werkgever.
verwijzing:
voor deze training is geen verwijsbrief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
meedoen vraagt moed
menTAle PARTiCiPATie CoACHing
U hebt een psychische beperking. in het verleden bent u al eens arbeidsongeschikt verklaard.
nu hebt u of zoekt u een baan. U wilt graag leren hoe u ondanks uw beperking toch kunt (blijven)
werken.
voor Wie?U komt voor mentale participatie coaching in aanmerking als u voldoet aan:
> voor cliënten van het UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen) met een psychische
beperking en een verleden van arbeidsongeschiktheid dat hiermee samenhangt;
> mensen die een baan hebben, ziek zijn (geweest) en naar hun werk willen terugkeren;
> mensen die een nieuwe baan hebben gevonden.
ook de werkgever van iemand met een psychische beperking kan een aanvraag indienen.
Wat leert u?U leert met uw beperking op het werk om te gaan. bijvoorbeeld om er met collega’s en de werkgever/
leidinggevende over te spreken. de coach ondersteunt u om samen met uw collega’s en uw leidingge-
vende door lastige periodes te komen. Uw collega’s en de leidinggevende leren hoe zij het beste kun-
nen handelen als u bijvoorbeeld een depressieve episode doormaakt of over uw grenzen heen dreigt
te gaan. Zij leren u tot steun te zijn bij terugval in ongewenst gedrag of verslavingen. de coach werkt
eerst aan een goede basisrelatie tussen u, uw leidinggevende en uw collega’s. daarna blijft de coach
beschikbaar voor de momenten dat dit nodig is. Het doel is dat u blijft werken.
26
Werk
27
Werk
leren omgaan met lastige situaties
TeRUgkeeR nAAR HeT WeRk
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12 personen.
duur:
10 wekelijkse bijeenkomsten
van 2 uur. enkele maanden
na afloop is er een terugkom-
bijeenkomst.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijsbrief van de huisarts of
bedrijfsarts nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
voor Wie?de training is bestemd voor volwassenen die hun werk weer (ge-
deeltelijk) hervatten na langdurige afwezigheid vanwege psychi-
sche gezondheidsklachten.
Wat leert u?U doet samen met anderen die zich in dezelfde situatie bevinden,
mee aan de training Terugkeer naar het werk. Het proces van
werkhervatting en de problemen die zich daarbij kunnen voor-
doen, staan in de training centraal. ook aan de geldende wet- en
regelgeving besteden we aandacht. U krijgt handvatten aangereikt
om problemen actief en door middel van open communicatie met
uw werkgever aan te pakken. U oefent de geleerde vaardigheden
en soms krijgt u huiswerkopdrachten mee. om deze doelgericht
uit te voeren, is het nuttig als u uw werk (deels) hervat hebt. U kunt
dan de geleerde vaardigheden meteen in de praktijk toepassen.
U bent 18 jaar of ouder en u hebt zich vanwege psychische klachten langer dan drie maanden geleden
ziek gemeld op uw werk. U staat op het punt weer aan het werk te gaan of bent net (gedeeltelijk)
begonnen, maar u vindt de stap nog te groot. U bent bang - nu u weer (gedeeltelijk) aan het werk bent
- een terugval te krijgen. U wilt (beter) leren omgaan met problemen en moeilijke situaties op het werk.
U wilt dat uw psychische klachten afnemen en verdwijnen, en u wilt weer met plezier naar uw werk
kunnen gaan.
U bent werkzaam in het bedrijfsleven of de non-profitsector. U wilt het thema alcohol en/of drugs onder
de aandacht brengen en bespreekbaar maken binnen uw bedrijf, of een alcohol- en/of drugsbeleid
opzetten. Tevens wilt u dat er in uw bedrijf op een verantwoorde manier met alcohol en drugs wordt
omgegaan in combinatie met het werk.
alcohol en drugs in uw organisatie
middelen en WeRk
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
afhankelijk van uw vraag.
duur:
afhankelijk van uw vraag.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
voor Wie?Werkers in een organisatie/bedrijf die (het gebruik van) alcohol en
drugs op de agenda willen zetten, kunnen een beroep doen op de
deskundigheid van indigo.
Wat leert u? We spreken met u over uw wensen en mogelijkheden.
op basis van deze informatie doen we u een aanbod op maat.
ons aanbod kan bestaan uit een of meer van de volgende
onderdelen:
> incompanytraining;
> voorlichting;
> beleidsadvisering;
> deskundigheidsbevordering/scholing;
> consultatie.
28
Werk
29
Werk
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12 personen.
duur:
10 wekelijkse bijeenkomsten van 2 uur.
enkele maanden na afloop is er een terugkombijeenkomst.
de zelfhulptraining duurt 8 tot 12 weken, afhankelijk van de
afspraken met uw trainer.
verwijzing:
voor beide trainingen is een verwijsbrief van de huisarts
of bedrijfsarts nodig.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief. de zelfhulptraining is een
goed praktijkvoorbeeld.
Weer met plezier naar uw werk
WeRkSTReSSTRAining
U bent 18 jaar of ouder en u hebt last van stress in uw werksituatie of stressklachten
als gevolg van uw werk. U hebt niet een duidelijk loopbaanprobleem, een arbeidsconflict
of een ‘burn-out’. U verzuimt niet of in ieder geval niet langer dan drie maanden.
dit doet zich voor:
> u hebt weinig energie en vaak geen zin om naar uw werk te gaan;
> u hebt behoefte aan vakantie en rust;
> u piekert veel en slaapt slechter dan normaal;
> u hebt een sluimerende onvrede over uw werk of over hoe u met uw werk omgaat;
> u wilt een ‘burn-out’ voorkomen.
U wilt leren wat uw kwaliteiten en valkuilen zijn, en meer greep op uzelf en uw werksituatie krijgen.
Uw sociale vaardigheden en stijl van communiceren wilt u verbeteren. Verder wilt u weten hoe u
met meningsverschillen kunt omgaan en wat uw eigen behoeften zijn.
voor Wie?de training is bestemd voor volwassenen die last hebben van te veel stress op of door hun werk,
en die willen voorkomen dat ze ziek worden.
Wat leert u?de training Werkstress bevordert een effectieve stresshantering en uw zelfvertrouwen. Het is een
training op maat; uw persoonlijke werkplan fungeert als rode draad.
de training is opgedeeld in drie fasen:
> zelfanalyse: opstellen van persoonlijk werkplan;
> aanleren van vaardigheden, zoals het verkrijgen van sociale steun, omgaan met meningsverschillen,
assertiviteit en anders leren denken;
> het geleerde in de toekomst vasthouden.
U oefent de vaardigheden eventueel door middel van rollenspellen. Soms krijgt u huiswerkopdrachten
mee voor thuis of op het werk.
zelfhulpHet is ook mogelijk deze training thuis te doen. U krijgt dan een werkboek mee naar huis dat u zelf-
standig doorwerkt. een begeleider van indigo ondersteunt u daarbij. U hebt wekelijks (een kwartier) of
tweewekelijks (een half uur) telefonisch contact met hem of haar om uw vorderingen te bespreken en
uw vragen te behandelen. de training bestaat uit verschillende hoofdstukken met informatie en oefenin-
gen. U kunt elk gewenst moment starten en de training in uw eigen tempo en tijd volgen.
30
Werk
31
Jeugd en gezin
leren omgaan met cliënt met psychische problemen
WeRkPlekleRen in de V&V-SeCToR
U werkt in een verzorgings- of verpleeghuis of in de thuiszorg en u ervaart problemen bij de begeleiding
van bewoners of cliënten met psychosociale of psychiatrische problematiek. de vormen van ondersteu-
ning die u tot nu toe hebt ontvangen (scholing, consultatie, incidentele ondersteuning en advies), zijn
niet toereikend. U hebt behoefte aan een deskundige die u al samenwerkend begeleidt in de omgang
met de betrokken cliënt of bewoner.
voor Wie?de training is bedoeld voor verzorgenden die moeilijkheden onder-
vinden in de omgang met mensen met psychosociale of psychia-
trische problematiek.
Wat leert u?een psychiatrisch verpleegkundige of een activiteitenbegeleider
loopt met u mee tijdens het werk. U krijgt ter plekke adviezen,
informatie en goede voorbeelden aangereikt.
U leert:
> om te gaan met het probleemgedrag van de bewoner/cliënt;
> nieuwe vaardigheden toe te passen;
> een vergelijkbaar probleem zelfstandig op te lossen.
Voor de cliënt kan dit betekenen dat zijn of haar welzijn wordt
verbeterd en dat zwaardere vormen van zorg niet nodig zijn.
Werkplekleren kan ook deel uitmaken van het implementatie-
en begeleidingstraject van de AbC-training (zie aldaar).
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
individueel.
duur en intensiteit:
afhankelijk van de vraag,
worden in onderling
overleg vastgesteld.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijk
status:
goed praktijkvoorbeeld.
32
Jeugd en gezin
33
Jeugd en gezin
een dRUk en oPSTAndig kind? Zelf AAn de SlAg!
U bent ouder of verzorger van een kind van 0 tot 12 jaar dat druk en opstandig is. U maakt zich zorgen
hierover. U wilt individueel en zelfstandig aan de slag om (meer) inzicht te krijgen in de kenmerken en de
oorzaken van het gedrag van uw kind. U wilt weten hoe u lastige opvoedingssituaties kunt veranderen
en hoe u steun voor uzelf organiseert. U wilt weten hoe u gevoelens van spanning, machteloosheid en
overbelasting kunt verminderen of voorkomen.
voor Wie?de training is bedoeld voor de ouders/verzorgers van drukke,
opstandige kinderen, die zich zorgen maken over dit gedrag.
Wat leert u?U krijgt een werkboek mee naar huis dat u zelfstandig doorwerkt.
een medewerker van indigo ondersteunt en begeleidt u hierbij.
U hebt wekelijks (een kwartier) of tweewekelijks (een half uur)
telefonisch contact met hem of haar. U bespreekt dan samen
uw vorderingen en u kunt vragen stellen. de training bestaat uit
verschillende modules met informatie en oefeningen.
de oefeningen hebben onder meer betrekking op:
> kenmerken en oorzaken van druk en opstandig gedrag;
> het volgen en benoemen van gedrag;
> positieve aandacht geven;
> structuur bieden en grenzen stellen;
> werken aan gedragsverandering;
> de rol van sociale steun;
> het maken van een plan van aanpak.
Verder krijgt u informatie over relevante boeken, organisaties
en websites.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
individueel.
duur:
8 tot 12 weken, afhankelijk van
de afspraken met uw trainer.
U kunt elk gewenst moment
starten en de training thuis en in
uw eigen tempo en tijd volgen.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
als je broer of zus ziek is
bRUSjeS
je bent tussen de 9 en 18 jaar en je hebt een broer of zus die problemen heeft. Psychische problemen,
verslavingsproblemen of lichamelijke problemen. dat kan ook moeilijk voor jou zijn. misschien voel je
je vaak in de schaduw staan van je broer of zus. of je voelt je achtergesteld en je vindt het moeilijk om
aandacht van je ouders te vragen. je denkt dat niemand anders zo’n broer of zus heeft en je schaamt
je soms voor zijn of haar gedrag. je wilt hier graag met anderen over praten. niet met iedereen, maar
wel met leeftijdgenoten die in hetzelfde schuitje zitten.
voor Wie?kinderen en jongeren van 9 tot 18 jaar die een broer of zus hebben
met psychische, lichamelijke of verslavingsproblemen, kunnen
deelnemen aan de brusjesgroep. Ze worden ingedeeld naar
leeftijd.
Wat leer Je?Voor je naar een brusjesgroep gaat, maken we kennis met jou en
je ouders. daarna praten we in iedere bijeenkomst over een ander
onderwerp met jou en de andere deelnemers. de ene keer bijvoor-
beeld over gevoelens, zoals boosheid, vrolijkheid en jaloezie.
een andere keer over moeilijke situaties die je soms tegenkomt.
en je kunt kletsen en lachen met de andere kinderen als je dit
wilt. maar er worden ook activiteiten gedaan, zoals knutselen of
een spel. Voor je ouders zijn er een of twee ouderbijeenkomsten,
waarin de ouder-brusrelatie centraal staat.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal acht personen.
duur:
10 bijeenkomsten
van anderhalf uur.
verwijzing:
voor deze groep is een
verwijzing van de huisarts
of schoolarts nodig.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
34
Jeugd en gezin
35
Jeugd en gezin
Jeugdige nabestaanden ten gevolge van zelfdoding
en Hoe moeT ’T nU meT mij?
in uw gezin of in uw familie is er iemand overleden ten gevolge van zelfdoding. Uw zoon of dochter
(8-18 jaar) vindt het moeilijk hiermee om te gaan. Uw kind voelt zich verdrietig, boos, bang, eenzaam
of soms opgelucht. U merkt dat uw kind het moeilijk vindt om de gebeurtenis een plekje te geven.
U vindt het belangrijk dat uw zoon of dochter weet dat hij of zij niet de enige is die dit meemaakt.
voor Wie?de lotgenotengroep is bedoeld voor kinderen en jongeren die veel
moeite hebben met de zelfdoding van een gezins- of familielid.
Wat leert uW kind?onder begeleiding van ervaren trainers krijgt uw kind de gelegen-
heid om vrijuit te praten over de zelfdoding en wat deze voor zijn
of haar leven betekent. dit geldt ook voor de andere kinderen die
deelnemen. op z’n minst vinden zij herkenning bij elkaar, en het
kan ook gebeuren dat ze elkaar troost en steun bieden.
We maken gebruik van een werkboek waarin opdrachten staan.
deze helpen om uw kind op zijn/haar eigen manier met de zelf-
doding te laten omgaan. de schrijf- en tekenopdrachten en (veel)
praten over wat er gebeurd is en hoe uw kind zich voelt, maken
deel uit van de training.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12. de groep is een
zogeheten open groep: uw kind
kan op elk gewenst moment
instromen.
duur:
elke maand is er een
bijeenkomst die ongeveer 1½
uur duurt; ieder kind maakt
minimaal 8 bijeenkomsten mee.
verwijzing:
voor deze lotgenotengroep is
een verwijsbrief van de huisarts
of schoolarts nodig.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
een STil of bAng kind? Zelf AAn de SlAg!
U bent ouder of verzorger van een kind van 0 tot 12 jaar dat opvallend stil is of angstig en terugge-
trokken gedrag vertoont. U maakt u hier zorgen over. U wilt individueel en zelfstandig aan de slag om
(meer) inzicht te krijgen in de kenmerken en de oorzaken van het gedrag van uw kind. U wilt weten hoe
u het beste met zijn of haar problematische gedrag om kunt gaan en hoe u steun voor uzelf organi-
seert. U wilt weten hoe u gevoelens van spanning, machteloosheid en overbelasting kunt verminderen
of voorkomen.
voor Wie?de training is voor bezorgde ouders/verzorgers van stille
of angstige kinderen.
Wat leert u?U krijgt een werkboek mee naar huis dat u zelfstandig doorwerkt.
een medewerker van indigo ondersteunt en begeleidt u hierbij.
U hebt wekelijks (een kwartier) of tweewekelijks (een half uur)
telefonisch contact met hem of haar. U bespreekt dan samen uw
vorderingen en u kunt vragen stellen.
de training bestaat uit verschillende modules met informatie en
oefeningen. de oefeningen gaan onder meer over:
> kenmerken en oorzaken van angstig en teruggetrokken gedrag;
> de manier waarop kinderen gedrag aanleren;
> het volgen en benoemen van gedrag;
> de rol van sociale steun;
> positieve aandacht geven.
Verder krijgt u informatie over relevante boeken, organisaties
en websites.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
individueel.
duur:
8 tot 12 weken, afhankelijk van
de afspraken met uw trainer.
U kunt elk gewenst moment
starten en de training thuis en in
uw eigen tempo en tijd volgen.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
36
Jeugd en gezin
37
Jeugd en gezin
genieTen VAn UW bAby
U bent in behandeling voor uw psychische klachten en u bent vader of moeder van een baby van 0-12
maanden. U wilt genieten van uw pasgeboren baby en u wilt niet dat de eerste tijd met uw kind wordt
overschaduwd door depressieve gevoelens, somberheid en lusteloosheid. Verder wilt u het contact
met uw baby verbeteren en een goede band opbouwen. Ten slotte wilt u het risico zo klein mogelijk
houden dat uw zoon of dochter later zelf psychische klachten ontwikkelt.
voor Wie?de training is bedoeld voor jonge ouders met psychische klachten.
Wat leert u?een preventiewerker komt bij u thuis en geeft u adviezen hoe u de
signalen van de baby kunt interpreteren en hoe u daarop het best
kunt reageren. daardoor verbeteren het onderlinge contact en de
communicatie. de huisbezoeken zijn er vooral op gericht om dat
wat goed gaat te stimuleren en te versterken. Wij betrekken uw
partner bij de training, daarom is het gewenst dat hij of zij tijdens
de huisbezoeken aanwezig is. na afloop weet u hoe u met uw
kindje een goede start kunt maken en hoe u plezier kunt beleven
aan het verzorgen van uw baby.
de behandeling van uw psychische klachten loopt naast deze
vorm van ondersteuning gewoon door.
praktiSche informatie
duur:
5 tot 10 huisbezoeken van
een uur. Aanvankelijk
wekelijks, later is er meer
tijd tussen twee bezoeken.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
begeleiding voor nabestaanden
VeRlieS dooR Zelfdoding
Per jaar maken in nederland ongeveer 1.500 mensen zelf een einde aan hun leven. Voor degenen die
achterblijven, is dit pijnlijk en verdrietig. Vaak zijn er vragen: waarom is dit gebeurd? Had het voorkomen
kunnen worden? Heb ik schuld? dikwijls worstelen nabestaanden met gevoelens van boosheid en
machteloosheid. Ze voelen zich in de steek gelaten, afgewezen en alleen met hun verdriet.
voor Wie?Verlies door zelfdoding is bedoeld voor familieleden van mensen
die kort geleden door zelfdoding zijn overleden. Íedereen kan mee-
doen: de (ex)partner van de overledene, de ouders, kinderen en
hun eventuele partner(s) en broers en zussen van de overledene,
eventueel met hun partner(s) en andere direct betrokken naasten.
Van tevoren wordt besproken in welke samenstelling familieleden
meedoen.
Wat leert u?om te voorkomen dat u en uw familieleden op de langere termijn
problemen krijgen met het verwerken van het verlies, kan indigo u
begeleiden. een speciaal hiervoor opgeleide medewerker komt bij
u thuis en voert gesprekken met u en uw gezins- of familieleden
samen. de begeleiding is géén therapie. U bent namelijk niet ziek.
in de gesprekken wordt aandacht besteed aan:
> het bespreken van schuldgevoelens;
> ‘normale’ reacties tijdens de rouw en het bijzondere van rouw
na zelfdoding;
> het geven en ontvangen van steun tijdens het rouwproces;
> (jonge) kinderen en rouw;
> rouw in de familie of het gezin: kan men erover praten;
> uw eigen inbreng; vaak hebt u veel vragen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
afhankelijk van de wensen
van de nabestaanden.
duur:
4 bijeenkomsten van
ongeveer 1½ uur verspreid
over 6 maanden.
verwijzing:
voor deze interventie is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
38
Jeugd en gezin
39
Jeugd en gezin
Steun aan jongeren met gescheiden ouders
jongeRe en eCHTSCHeiding
je bent tussen de 12 en 16 jaar en je ouders zijn gescheiden. je hebt hier last van omdat je het gevoel
hebt er tussenin te zitten, je bang bent iemand verdriet te doen of boos te maken of om een andere
reden. je wilt graag praten met leeftijdsgenoten die in een zelfde soort situatie zitten en je wilt tips
krijgen om met deze situatie om te gaan.
voor Wie?jongere en echtscheiding is bedoeld voor jongeren tussen de
12 en 16 jaar die gescheiden ouders hebben.
Wat doen We?Samen met de leeftijdsgenoten, waarvan de ouders ook geschei-
den zijn, bespreken we allerlei situaties en onderwerpen die met
de scheiding te maken hebben. ook door opdrachten te doen en
vaardigheden te oefenen, proberen we manieren te vinden om je
makkelijker met de echtscheidingssituatie om te laten gaan.
Voorafgaand aan de cursus is er altijd een kennismakingsgesprek
waarbij ook je ouder(s) aanwezig mogen zijn.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 8 personen.
duur:
6 bijeenkomsten
van 1½ uur.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
voor het bespreekbaar maken van gokken en middelengebruik
HomePARTy
U bent ouder of verzorger en hebt kinderen in de leeftijd van 10 tot en met 15 jaar.
U wilt weten wat de risico’s zijn van gokken en het gebruik van alcohol, drugs en tabak en u
wilt weten hoe u dit bespreekbaar maakt in uw gezin. Ten slotte wilt u weten hoe u in de opvoeding
van uw kinderen daarmee kunt omgaan.
voor Wie?Homeparty is bedoeld voor ouders/verzorgers van 10 t/m 15-
jarige kinderen die ondersteuning zoeken bij het bespreekbaar
maken in hun gezin van risicovol gedrag.
Wat leert u?Als gastvrouw of gastheer nodigt u familie, vrienden en kennissen
uit die kinderen hebben in de leeftijd van 10 tot en met 15 jaar, en
die dezelfde vragen hebben.
een van onze medewerkers geeft u en uw gasten uitleg over de
diverse genotmiddelen en/of gokken. Ter ondersteuning neemt hij/
zij verschillende soorten drugs, een kennistest over alcohol, roken,
softdrugs en wetgeving, en diverse folders mee. U bespreekt de
antwoorden van de kennistest samen. Tegelijkertijd kunt u vragen
stellen, eigen onderwerpen aandragen en met de andere ouders
van gedachten wisselen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
minimaal 6 en maximaal
12 ouders/verzorgers.
duur:
ongeveer 2 uur.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
40
Jeugd en gezin
41
Jeugd en gezin
voor (grotere) kinderen van ouders met psychische of verslavingsproblemen
koPP/kVo AdoleSCenTengRoeP
je bent tussen de 16 en 23 jaar en je hebt een vader of moeder met psychische of verslavingsproble-
men. je bent bang dat je zelf ook psychisch ziek wordt of verslaafd raakt. je wilt graag je eigen leven
leiden zonder daarbij het gevoel te hebben de mensen thuis in de steek te laten. je wilt meer weten
over de psychische ziekte of verslaving van je vader of moeder, je wilt weten hoe je goed voor jezelf
kunt zorgen en bij welke mensen je in je omgeving steun kunt vinden. je wilt graag met anderen praten
die hetzelfde meemaken als jij.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor dochters en zonen van 16 tot 23 jaar
van ouders met psychische of verslavingsproblemen.
Wat leer Je?in de groep praten we over verschillende onderwerpen zoals:
> je gevoelens;
> het gezin waarin je bent opgegroeid;
> de psychische ziekte of verslaving van je vader of moeder;
> de mensen om je heen bij wie je steun kunt vinden;
> hoe je goed voor jezelf kunt zorgen;
> je toekomst.
je krijgt veel informatie, soms ook van deskundigen die worden
uitgenodigd, zoals een arts en een ervaringsdeskundige (een
volwassen kind van een ouder met psychische of verslavingspro-
blemen).
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen.
duur:
10 wekelijkse bijeenkomsten na
schooltijd van 1½ uur.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
Steun aan kinderen van gescheiden ouders
kind en eCHTSCHeiding
U bent of leeft gescheiden en u hebt kinderen van 8 tot 12 jaar. Uw kinderen worstelen met de echt-
scheiding. Ze hebben het gevoel tussen u en uw ex-partner in te zitten, zijn bang om alleen gelaten te
worden, denken dat het hun schuld is dat u bent gescheiden, of schamen zich voor de situatie. U wilt
uw kinderen de gelegenheid geven om beter met hun gevoelens over de scheiding en met de nieuwe
gezinsomstandigheden om te kunnen gaan.
voor Wie?kind en echtscheiding is bedoeld voor 8 tot 12-jarige kinderen van
gescheiden ouders.
Wat leren ze?Samen met andere kinderen praten ze over hun gevoelens, onder
begeleiding van een preventiewerker. ook door een spelletje te
doen, te tekenen of te knutselen worden gevoelens besproken en
verwerkt. Verder oefenen ze door het doen van rollenspellen hoe
ze kunnen omgaan met situaties die ze moeilijk vinden.
Voorafgaand aan de training vindt een kennismakingsgesprek met
uw kind(eren) en een ouderavond plaats waarvoor beide ouders
worden uitgenodigd.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 8 kinderen.
duur:
10 wekelijkse bijeenkomsten
van 1¼ uur na schooltijd.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
42
Jeugd en gezin
43
Jeugd en gezin
voor (jonge) kinderen van ouders met psychische of verslavingsproblemen
koPP/kVo kindeR- en jongeRengRoeP
U hebt te kampen met psychische of verslavingsproblemen en u hebt een of meer kinderen tussen 8 en
16 jaar. door uw zorgen hebt u minder tijd om aandacht aan hen te besteden en u vindt het moeilijk om
uit te leggen wat er aan de hand is. Uw kinderen zijn misschien stiller dan gewoonlijk of
vragen juist meer aandacht. U wilt voorkomen dat zij bijvoorbeeld zichzelf de schuld geven van het
feit dat hun vader of moeder problemen heeft. daarom is het belangrijk dat ze goede en begrijpelijke
informatie krijgen en hun gevoelens kunnen uiten.
voor Wie?de groep is bestemd voor kinderen van 8 tot 16 jaar van ouders
met psychische of verslavingsproblemen. er is een kindergroep (8
tot 12 jaar) en een jongerengroep (12 tot 16 jaar).
Wat leren ze?in een ongedwongen sfeer wisselen de kinderen onderling ervarin-
gen uit en kunnen ze vragen stellen aan de trainers. omdat praten
vaak heel inspannend is voor kinderen, maken afleiding en ont-
spanning een belangrijk onderdeel uit van de bijeenkomsten. in de
kindergroep wordt er geknutseld en er worden spelletjes gedaan.
in de jongerengroep wordt vooral veel gepraat en ingegaan op
vragen als ‘kan ik het later zelf ook krijgen?’ en ‘hoe vertel ik het
aan anderen?’ er worden ook deskundigen uitgenodigd, zoals een
arts en een ervaringsdeskundige (een volwassen kind van ouders
met psychische of verslavingsproblemen), en er is ruimte voor
ontspannende activiteiten.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 8 personen.
duur:
10 wekelijkse bijeenkomsten na
schooltijd van elk 1½ uur.
Tussendoor zijn er twee ouder-
bijeenkomsten waarin we u
informeren over het verloop
van de bijeenkomsten.
na afloop van de cursus is
er een eindgesprek.
verwijzing:
voor deelname aan deze groep
is een verwijsbrief van de huis-
arts nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
praten over mijn problemen met mijn kind
koPP/kVo geZinSinTeRVenTie
U bent ouder van een of meer kinderen en u of uw partner kampt met een psychiatrisch probleem of
een verslaving. Het opvoeden van uw kind(eren) valt u niet altijd even gemakkelijk. U realiseert u dat
psychische klachten kunnen doorwerken in het gezin, en dat kinderen van ouders met een psychi-
atrisch of een verslavingsprobleem (koPP/kVo) een groot risico lopen later zelf ernstige psychische
stoornissen te krijgen. U wilt uw kind(eren) behoeden voor soortgelijke problemen later. U wilt de
omgang en de communicatie met elkaar verbeteren, zodat u en uw gezinsleden elkaar beter gaan
begrijpen en (meer) inzicht krijgen in de situatie.
voor Wie?de gezinsbegeleiding is bedoeld voor gezinnen waarin de ouder(s)
kampen met een psychiatrisch probleem of verslaving. minimaal
een kind in het gezin is tussen de 9 en 14 jaar.
Wat leert u?de begeleider van indigo bespreekt samen met u en uw gezins-
leden hoe de psychische of verslavingsproblemen van u of uw
partner doorwerken in het gezin. U bespreekt met elkaar hoe u
omgaat met en praat over deze problemen. U ontvangt informatie
over psychische ziekten en welke gedragingen daarbij horen. Te-
vens is er aandacht voor de reacties en gevoelens van uw kinde-
ren en hoe zij daarmee om kunnen gaan. U krijgt advies over hoe
u hen het beste bij problemen kunt helpen. Het uiteindelijke doel
is dat u en uw gezinsleden leren om de problemen die verband
houden met de psychische ziekte of de verslaving, als gezin op te
lossen. Ten slotte is het doel het onderlinge contact te verbeteren
en de veerkracht van de kinderen te vergroten. de behandeling
voor uw psychische problemen loopt gewoon door.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
alle gezinsleden.
duur:
6 tot 8 gesprekken.
eerst wekelijks, later
met meer tussenruimte.
verwijzing:
voor deze training is een ver-
wijsbrief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
44
Jeugd en gezin
45
Jeugd en gezin
koPP/kVo oUdeRCURSUS
U hebt kinderen én u of uw partner kampt met psychische of verslavingsproblemen. U vindt het lastig
om naar uw kinderen om te kijken als u zich tijdelijk niet zo goed voelt, u hebt soms moeite met de
opvoeding, uw kinderen luisteren niet goed, of er is veel ruzie thuis om en met de kinderen. door deze
extra zorgen en om meer grip te krijgen op opvoedingssituaties hebt u behoefte aan ondersteuning bij
de opvoeding van uw kinderen.
voor Wie?deze oudercursus is een kijk-, doe- en praatcursus over opvoe-
dingszaken. Hij is bedoeld voor ouders met een psychisch of
verslavingsprobleem, die willen leren hoe zij op een positieve
manier het gedrag van hun kind(eren) kunnen beïnvloeden.
Wat leert u?U komt, alleen of bij voorkeur samen met uw partner, naar de
bijeenkomsten. er wordt niet gesproken over de persoonlijke
psychiatrische of verslavingsproblematiek. onderwerpen die wel
aan de orde komen, zijn:
> aandacht geven;
> prijzen;
> nee zeggen en verbieden;
> negeren;
> apart zetten;
> straffen.
iedere bijeenkomst begint met het bekijken van een filmpje met
concrete opvoedingssituaties. U brengt uw eigen ervaringen in en
wisselt deze uit met de andere deelnemers. U oefent uw vaardig-
heden met behulp van rollenspellen en u krijgt huiswerkopdrach-
ten mee, die in een volgende bijeenkomst worden besproken.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen.
duur:
8 wekelijkse bijeenkomsten
van 1½ uur.
verwijzing:
voor deze cursus is een verwijs-
brief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
koPP/kVo onTmoeTingSdAg
elk jaar wordt er in goes een ontmoetingsdag georganiseerd voor kinderen van ouders met psychische
en/of verslavingsproblemen (koPP/kVo), hun ouders, familie en belangstellenden. Het doel van
deze dag is dat u en uw kind(eren) erkenning en herkenning vinden bij elkaar, dat u een ontspannen,
gezellige, leuke dag beleeft en informatie krijgt. de invulling van het programma is elk jaar anders.
Thema’s van voorgaande ontmoetingsdagen waren onder meer: verwennen, samen eten en je eigen
pad zoeken. jaarlijks terugkerend is een theatervoorstelling van Rijn & Trijn, een gezamenlijke lunch
en workshops. de ontmoetingsdag wordt gezamenlijk georganiseerd door medewerkers van indigo,
emergis, Allévo, Agathos, SmWo, AZZ, lSoVd, leger des Heils - Tien voor Toekomst en eleos.
voor Wie?de dag is bedoeld voor alle koPP/kVo-kinderen in Zeeland van
4 tot 94 jaar, hun ouders, familieleden en belangstellenden.
Wat leren ze?Ze kunnen erkenning en herkenning vinden in een ontspannen
sfeer, een prettige dag beleven, ervaringen uitwisselen, informatie
krijgen.
U kunt u en uw kinderen van tevoren aanmelden maar het is ook
mogelijk vrijblijvend binnen te lopen. Het is een laagdrempelige
activiteit; u bent niet verplicht het hele programma te doorlopen.
praktiSche informatie
Waar:
ostrea lyceum,
fruitlaan 2 in goes.
aantal deelnemers:
maximaal 100 personen.
duur:
een dag per jaar.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
46
Jeugd en gezin
47
Jeugd en gezin
leren omgaan met je boosheid
oP je Hoede VooR je Woede!
U bent ouder, docent of hulpverlener van een jongere (12 jaar of ouder) die opstandig, antisociaal,
hyperactief en impulsief gedrag vertoont. Voorbeelden van probleemgedrag zijn: pesten, bedreigen
en intimideren, spijbelen, weglopen, anderen de schuld geven, impulsief zijn, driftig zijn of vaak ruzie
maken en/of vechten.
deze jongere beseft dat voortzetting van dit gedrag leidt tot steeds meer problemen (bijvoorbeeld
schorsing van school, contact met de politie). Hij of zij wil daar verandering in brengen en leren zijn
of haar boosheid te hanteren en adequaat te uiten.
voor Wie?deze groepstraining agressieregulatie is bedoeld voor jongens
en meisjes in het Voortgezet onderwijs en het RoC.
Wat leren ze?in de training ligt het accent op voorlichting, het aanleren van
vaardigheden en nieuw gedrag, en het toepassen van vaardig-
heden. in de training wordt gebruikgemaakt van rollenspellen
en zogeheten boosheidsformulieren.
de training heeft uitsluitend zin wanneer alle betrokken partijen
meewerken. dat wil zeggen: de jongere en de ouder(s), en als de
school betrokken is bij de uitvoering van de training, ook de leer-
kracht of een medewerker van de school. Zij moeten de jongere
de gelegenheid geven zijn/haar nieuwe vaardigheden thuis en op
school te oefenen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 8 personen.
duur:
10 wekelijkse bijeenkomsten
van elk 1½ uur.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijsbrief van de
huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
mindeR booS!
ieder kind is wel eens boos. Het helpt om zichzelf en anderen duidelijk te maken wat hij wel of niet wil.
Als een kind steeds vaker kiest voor ‘boos zijn’ om problemen op te lossen, dan heeft dat een negatief
effect. op het kind zelf maar ook op de ouders, de leerkracht, en andere naastbetrokkenen.
Voor kinderen vanaf 8 tot 12 jaar die moeite hebben hun boosheid onder controle te houden,
en door hun gedrag steeds vaker in de problemen dreigen te raken, biedt indigo de groepstraining
minder boos: een sociale vaardigheidstraining om beter te leren omgaan met boosheid.
voor Wie?de training is bedoeld voor kinderen van 8 tot 12 jaar die ken-
merken vertonen van gedragsproblemen. bijvoorbeeld: negatief
aandacht vragen, pesten, dingen vernielen, liegen, schreeuwen
bij boosheid, snel geïrriteerd zijn, moeite hebben met onterechte
beschuldigingen of teleurstellingen, slecht tegen kritiek kunnen of
op een negatieve manier met leeftijdsgenootjes omgaan.
Wat leer Je?Uw kind leert nieuwe vaardigheden en nieuw gedrag. Verder leert
hij of zij boosheid te hanteren en adequaat te uiten. Ten slotte krijgt
uw zoon of dochter handvatten aangereikt problemen op verschil-
lende manieren op te lossen of aan te pakken.
in de eerste bijeenkomst stelt ieder kind met behulp van de trai-
ners leerdoelen op. in elke volgende bijeenkomst wordt bekeken
of de leerdoelen behaald worden. ook de ouders en de leerkracht
worden betrokken bij het behalen van deze doelen.
om sociale vaardigheden aan te leren en/of te verbeteren, maken
we gebruik van aangepaste spelvormen zoals pim-pam-pet en
ganzenbord. We doen ook ademhalingsoefeningen en werken met
geheugensteuntjes en een zogeheten boosheidthermometer.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
6 tot 8 kinderen.
duur:
8 wekelijkse trainingen van 1½
uur.
verwijzing:
voor deze training is een ver-
wijsbrief nodig van de huisarts.
Wetenschappelijke status:
onbekend.
48
Jeugd en gezin
49
Jeugd en gezin
als ruzies en conflicten de overhand hebben
PRATen meT je PUbeR
U bent ouder of verzorger van een kind van 12 tot 18 jaar. U heeft regelmatig ruzies en conflicten met
uw zoon of dochter. U maakt zich zorgen hierover. U heeft het gevoel dat de opvoeding u soms teveel
is. U wilt (meer) inzicht krijgen in de kenmerken en de oorzaken van het gedrag van uw kind.
U wilt weten hoe u lastige opvoedingssituaties kunt aanpakken en hoe u steun voor uzelf organiseert.
U wilt weten hoe u gevoelens van spanning, machteloosheid en overbelasting kunt verminderen of
voorkomen.
voor Wie?de training is bedoeld voor de ouders/verzorgers van pubers die
moeite hebben met de opvoeding van hun kind(eren) en proble-
men ervaren in de omgang met hun kind. U maakt zich zorgen
over de situatie en u wilt de situatie graag verbeteren.
Wat leert u?de training bestaat uit verschillende modules met informatie en
oefeningen. de modules hebben onder meer betrekking op:
> informatie over ontwikkelingen in de puberteit;
> passief en actief luisteren;
> overleggen;
> onderhandelen;
> omgaan met conflicten;
> sociale steun.
Ten slotte krijgt u informatie over relevante boeken, organisaties
en websites.
zelfhulpHet is ook mogelijk deze training thuis te doen. U krijgt dan
een werkboek mee naar huis dat u zelfstandig doorwerkt. een
begeleider van indigo ondersteunt u daarbij. U hebt wekelijks (een
kwartier) of tweewekelijks (een half uur) telefonisch contact met
hem of haar om uw vorderingen te bespreken en uw vragen te
behandelen. de training bestaat uit verschillende hoofdstukken
met informatie en oefeningen. U kunt elk gewenst moment starten
en de training in uw eigen tempo en tijd volgen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers
in de groepstraining:
maximaal 12.
duur groepstraining:
7 wekelijkse bijeenkomsten
van 2 uur.
duur zelfhulp:
8 tot 12 weken, afhankelijk van
de afspraken met uw trainer.
verwijzing:
voor deze training heeft
u een verwijsbrief nodig van
de huisarts.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
oUdeRSCHAP en WeRk
Carrière maken, een gezin stichten, sociale contacten onderhouden, het huishouden doen.
meestal lukt het u uw activiteiten (werk en privé) naar tevredenheid op elkaar af te stemmen.
maar er zijn periodes dat uw agenda en uw hoofd overlopen: tijdelijk een hoge werkdruk; een op
handen zijnde reorganisatie; ouderschapstaken; zorgen voor een zieke thuis of een druk sociaal leven.
Soms is het te veel. U hebt behoefte aan handvatten om ouderschap en werk beter te combineren
en u wilt u bezinnen op uw situatie.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor mensen die soms moeite hebben
hun ouderschap en hun werk soepel te combineren.
Wat leert u?Samen met anderen die zich in een soortgelijke situatie bevinden,
neemt u actief deel aan de cursus. Tijdens de bijeenkomsten
besteden we aandacht aan:
> een goede balans tussen werk en gezin, gezondheid en
geestelijke groei;
> levensvragen, zoals ‘wat wil ik met mijn leven?’, ‘welke plaats
heeft werk in mijn leven?’ en ‘hoe moet mijn gezin eruit zien?’;
> zelfbewustzijn;
> knelpunten bespreekbaar maken met de werkgever;
> timemanagement;
> een noodplan bij calamiteiten;
> doelbewust genieten.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12 personen.
duur:
4 tweewekelijkse
bijeenkomsten van 2 uur.
Tussentijds zijn er korte
telefonische consulten.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
vernieuwende aanpak.
50
Jeugd en gezin
51
Jeugd en gezin
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
6 tot 8 kinderen.
duur:
12 bijeenkomsten van 1½ uur.
verwijzing:
voor deze training is een verwijzing van de huisarts of schoolarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
TRAining SoCiAle VAARdigHeden
U heeft een kind tussen de 8 en 16 jaar. Uw zoon of dochter ervaart problemen op het gebied
van sociale vaardigheden. Uw kind legt moeilijk contact, wordt gepest of valt buiten de groep.
U wilt graag dat uw kind beter leert omgaan met situaties die angst of spanning oproepen.
voor Wie?de training is voor kinderen van 8 tot 16 jaar en is zowel geschikt voor kinderen die de vaardigheden
nog niet onder de knie hebben, als voor de kinderen die de vaardigheden wel hebben maar deze niet
in de praktijk of in de juiste situaties toepassen.
Wat leert uW kind?naast het aanleren van basisvaardigheden, zoals luisteren, een praatje maken en omgaan met
conflicten, is er speciale aandacht voor de verhouding tussen denken en voelen.
Tijdens de bijeenkomsten komen de volgende onderwerpen aan bod:
> luisteren;
> complimenten geven (aardige dingen zeggen over zichzelf of over een ander);
> gebeurtenis, gevoel, gedrag (g-g-g-model);
> non- verbale aspecten van gedrag: houding, aankijken en stemvolume;
> verbale aspecten van gedrag: reageren op een weigering, iets vragen aan een ander, een praatje
maken en invoegen in een gesprek;
> onderhandelen: wat doe je als je last hebt van iemand;
> leiding geven en nemen;
> omgaan met kritiek en pesten. .
in de training wordt gebruikgemaakt van instructies, rollenspelen, video-opnamen en
huiswerkopdrachten. er zijn groepen voor 8- tot 12-jarigen en voor 12- tot 16-jarigen.
U bent als ouder een onmisbare schakel in de training. in drie ouderbijeenkomsten wordt u,
in groepsverband, op de hoogte gebracht van de ontwikkelingen van uw kind. We praten over hoe
uw kind het geleerde thuis en op school kan toepassen. ook wordt medewerking / samenwerking
gevraagd aan de leerkracht van uw kind.
naast ‘open inschrijving’ kan de training tevens in samenwerking met basisscholen worden
aangeboden.
52
Jeugd en gezin
53
Jeugd en gezin
VRienden (12 - 15 jAAR)
iedereen is wel eens bang. dat is heel normaal. maar als je heel vaak bang bent en daardoor bepaalde
dingen niet meer durft te doen, is dat erg vervelend. je vindt het misschien eng om te gaan sporten,
met vrienden af te spreken, naar school te gaan, iets te zeggen in de klas of op schoolkamp te gaan.
Als je dit toch doet, kost je dat heel erg veel moeite. je hebt angst voor onbekende situaties of je
bent bang dat je gepest wordt. je wilt beter met deze enge of moeilijke situaties leren omgaan.
voor Wie?Vrienden is voor jongeren tussen de 12 en 15 jaar.
Wat leer Je?Vrienden is een positief programma waarin je tips krijgt en trucjes
leert om problemen die je tegenkomt te kunnen oplossen. je staat
hierdoor steviger in je schoenen en het beschermt je tegen stress.
Samen met jou en je vader, moeder en/of verzorger kijken we wat
je moeilijk vindt en waaraan je wilt werken. elke bijeenkomst start
met een praatje over wat de vorige bijeenkomst is behandeld.
daarna worden de huiswerkopdrachten besproken. in elke bijeen-
komst komt een thema aan de orde met bijbehorende opdrachten.
de opdrachten worden gezamenlijk geoefend.
Je leert:> lichaamssignalen herkennen die vertellen dat je bang bent;
> beter te ontspannen;
> nare gedachten om te zetten in positieve gedachten;
> moeilijke situaties aan te gaan en aan te pakken in plaats van
uit te stellen of ervoor weg te lopen.
je ouder(s)/verzorger(s) worden betrokken bij de training. er is een
ouderbijeenkomst waarin ze leren hoe ze jou kunnen helpen in het
omgaan met angst. na afloop van de training hebben ze ook nog
een afsluitend gesprek samen met jou en de trainer. Voorafgaand
aan de training vindt er een kennismakingsgesprek plaats tussen
jou, je ouder(s) en de trainer(s). de trainer legt uit wat de bedoeling
van de training is en samen bepaal je of de training bij je past.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 8 personen.
duur:
10 wekelijkse bijeenkomsten en
een terugkombijeenkomst van
1½ uur.
verwijzing:
voor deze training is een ver-
wijsbrief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
VRienden (9 - 12 jAAR)
Vrienden is een positief programma waarin uw kind vaardigheden leert om in het dagelijks leven
problemen op te kunnen lossen. deze vaardigheden verhogen zijn of haar veerkracht en beschermen
tegen stress. Samen met u en uw kind kijken we wat hij of zij moeilijk vindt en waaraan uw zoon of
dochter wilt werken.
voor Wie?Vrienden is voor kinderen van 9 tot 12 jaar.
Wat leert uW kind?Vrienden is een groepstraining. elke bijeenkomst start met een
praatje over wat de vorige bijeenkomst is behandeld. daarna
worden de huiswerkopdrachten besproken. in elke bijeenkomst
komt een thema aan de orde met bijbehorende opdrachten.
de opdrachten worden gezamenlijk geoefend. Uw kind leert:
> lichaamsseintjes herkennen die vertellen dat hij of zij bang is;
> beter te ontspannen;
> nare gedachten om te zetten in positieve gedachten;
> moeilijke situaties aan te gaan en aan te pakken in plaats
van te vermijden.
U wordt betrokken bij de training. er is een ouderbijeenkomst
waarin u leert hoe u uw kind kunt helpen in het omgaan met angst.
na afloop van de training is er tevens een afsluitend gesprek.
in een kennismakingsgesprek met de trainer(s) krijgt u nadere
informatie over de training en kunt u vragen stellen. naar aanlei-
ding van het gesprek wordt bepaald of Vrienden aansluit bij de
problematiek van uw kind.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 8 personen.
duur:
de training bestaat uit 10
wekelijkse bijeenkomsten
en een terugkombijeenkomst
van 1½ uur.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
54
Jeugd en gezin
55
Jeugd en gezin
Jonge getuigen van huiselijk geweld
AlS mURen konden PRATen
in sommige gezinnen zijn er veel heftige ruzies tussen ouders. Soms vallen er woorden. Soms vallen
er klappen. dat is niet alleen vervelend voor henzelf, maar heeft ook gevolgen voor de kinderen in het
gezin. of ze nu klein of groot zijn.
voor Wie?Als muren konden praten is een groepstraining voor jongeren die
getuige zijn geweest van huiselijk geweld. Ze hebben last van de
gevolgen ervan.
Wat leert uW kind?in de training kunnen de jongeren hun verhaal kwijt en leren ze
vaardigheden om op een andere manier met hun gevoelens om
te gaan. iedere bijeenkomst wordt een thema behandeld wat te
maken heeft met huiselijk geweld en de gevolgen daarvan:
1. kennismaking;
2. ervaringen uitwisselen;
3. heftige ruzies tussen ouders;
4. tips voor de thuissituatie;
5. gevoelens;
6. boosheid en ruzie;
7. omgaan met ruzie;
8. zelfbeeld;
9. vriendschappen en relaties;
10. jij en anderen en afscheid.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 15 deelnemers.
duur:
10 bijeenkomsten van 1½ uur.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijzing van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
praten over mijn problemen met mijn kind
WAT gAAT eR om in joU?
U kampt met angst- of stemmingsklachten en bent daarvoor in behandeling. U hebt de zorg voor een
of meer 9- tot 14-jarige(n). U vindt het moeilijk om met uw kind(eren) over uw problematiek te praten.
U wilt het contact met uw kind(eren) verbeteren en u wilt het risico zo klein mogelijk houden dat
uw zoon of dochter later zelf depressieve of angstklachten ontwikkelt.
voor Wie? de training is bedoeld voor ouders/verzorgers van kinderen tussen
de 9 en 14 jaar, die in behandeling zijn voor angst- of stemmings-
klachten.
Wat leert u?in de training Wat gaat er om in jou? leert u hoe u gemakkelij-
ker aandacht aan uw kind(eren) kunt besteden en hoe u op een
goede en begrijpelijke manier kunt vertellen wat er aan de hand
is. onze medewerker voert 6 tot 8 gesprekken afwisselend apart
met u en met de kinderen. U krijgt advies over de manier waarop
u het beste op uw kind(eren) kunt reageren. daardoor verbetert
het onderlinge contact en de communicatie. onze medewerker
brengt de behoeften en toekomstplannen van de kinderen in kaart
en probeert hun veerkracht te vergroten. de kinderen krijgen
informatie over de problemen zodat er meer begrip kan ontstaan.
de behandeling voor uw depressie of angstklachten loopt gewoon
door.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
individueel.
duur:
6 tot 8 gesprekken van een uur,
aanvankelijk wekelijks, later met
meer tussenruimte.
verwijzing:
voor deze training is een ver-
wijsbrief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
56 57
volwassenen en ouderen
58
volwassenen en ouderen
59
volwassenen en ouderen
zelfhulptraining
AngSTig? Zelf AAn de SlAg!
U hebt vaak lichte tot matige angstgevoelens. deze klachten hebben als gevolg dat u (duidelijk) last
heeft van uw angst waardoor uw dagelijkse leven negatief wordt beïnvloed. U gaat angstige situaties
uit de weg of u piekert veel. U wilt weten welke vormen van angst er zijn, hoe u ze herkent, hoe ze
ontstaan en blijven bestaan. U wilt graag uw angstklachten overwinnen.
voor Wie?de zelfhulpcursus is ontwikkeld voor volwassenen die zelf wat
willen doen aan hun lichte tot matige angstklachten en grotendeels
zelfstandig de cursus kunnen doorlopen aan de hand van een
werkboek.
Wat leert u?U krijgt een werkboek mee naar huis dat u zelfstandig doorwerkt.
Het werkboek bevat informatie over angst/angststoornissen en
oefeningen. de oefeningen richten zich op verandering van de
gedachten die uw angst versterken, op ontspanning en op
ademhaling. ook leert u stap voor stap weer dingen doen
die u voorheen vermeed. U hebt wekelijks (een kwartier) of
tweewekelijks (een half uur) telefonisch contact met de trainer
om uw vorderingen te bespreken en uw vragen te behandelen.
de training bestaat uit verschillende modules.
praktiSche informatie
duur:
8 tot 12 weken afhankelijk van
de afspraken hierover met uw
trainer. U kunt elk gewenst
moment starten en de training
thuis en in uw eigen tempo en
tijd volgen.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
AngST en PAniek de bAAS
U bent 55 jaar of ouder en u hebt vaak lichte tot matige angst- en paniekklachten. deze klachten
hebben als gevolg dat u (duidelijk) last hebt van uw angst waardoor uw dagelijkse leven negatief wordt
beïnvloed. U gaat bijvoorbeeld angstige situaties uit de weg, of u slaapt niet goed omdat u ligt te pieke-
ren. U wilt graag uw angstklachten overwinnen of voorkomen dat u op nieuw een paniekaanval krijgt.
voor Wie?de cursus Angst en paniek de baas is voor volwassenen en
ouderen die last hebben van matige angst- of paniekklachten.
deze klachten belemmeren u in het dagelijkse functioneren.
Wat leert u?Angst en paniek de baas is geen therapie maar een echte cursus,
waarin wordt uitgegaan van de situatie zoals die nu is. na afloop
van de cursus weet u wat het begrip angst inhoudt, welke soorten
angsten er zijn en wat de gevolgen zijn. Tevens hebt u meer greep
op uw angstklachten. U weet bijvoorbeeld hoe u uzelf kunt ont-
spannen en hoe u omgaat met angstige situaties.
Tijdens elke bijeenkomst wordt er een bepaald thema behandeld
en leert u stap voor stap hoe u moeilijke situaties kunt aanpakken.
U krijgt huiswerkopdrachten en u past de nieuwgeleerde vaardig-
heden in uw thuissituatie toe.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen.
duur:
8 tweewekelijkse bijeenkom-
sten van 2 uur. na enkele
maanden is er een terugkom-
bijeenkomst.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
veelbelovend experimenteel.
60
volwassenen en ouderen
61
volwassenen en ouderen
boRdeRline de bAAS
U bent ouder, verzorger, partner, familielid of vriend van iemand met een borderline persoonlijkheids-
stoornis (bps). U vindt het niet gemakkelijk om te gaan met het gedrag van deze persoon zonder uw
eigen grenzen te overschrijden. U dreigt uitgeput te raken van uw ervaringen met en de gebeurtenissen
rond hem of haar. bovendien hebt u behoefte aan meer kennis over borderline.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor de naasten van iemand met een
borderline persoonlijkheidsstoornis, die de balans willen vinden
tussen betrokkenheid en afstand, tussen zorgen voor de ander en
zorgen voor zichzelf.
Wat leert u?in elke bijeenkomst wordt een specifiek onderwerp behandeld,
bijvoorbeeld:
> hoe ga ik met mijn grenzen om?;
> hoe ga ik om met ‘moeilijk’ gedrag, met zelfverwonding en met
suïcidaliteit?;
> hoe voorkom ik dat situaties uit de hand lopen?;
> hoe ga ik om met de hulpverlening?;
> hoe kan ik mijn eigen leven blijven leiden en hoe organiseer ik
steun voor mezelf?.
de concrete situaties en ervaringen die de deelnemers inbren-
gen, worden benut. Soms krijgt u huiswerkopdrachten die in een
volgende bijeenkomst worden besproken.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen.
duur:
10 tweewekelijkse bijeenkom-
sten van 2½ uur. na enkele
maanden zijn er minimaal
2 terugkombijeenkomsten.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
ASSeRTiViTeiTSTRAining
U bent volwassen en u heeft het gevoel dat u zichzelf steeds aanpast aan anderen. U vindt het moeilijk
voor uw eigen rechten op te komen en u ervaart problemen in het uiten van gevoelens, verwachtingen
en meningen. U wilt meer inzicht hebben in de communicatie tussen uzelf en anderen.
voor Wie? de training is bedoeld voor volwassenen die moeite hebben
met het ‘opkomen voor zichzelf’.
Wat leert u? de nadruk ligt op het uitvoeren van praktische oefeningen, zowel
tijdens de training als in de thuis-, werk- of schoolsituatie. in de
training worden verschillende vaardigheden geïntroduceerd. deze
worden, stap voor stap van makkelijk naar steeds complexer,
geoefend.
Thema’s die in de bijeenkomsten aan bod komen zijn:
> assertief gedrag;
> vergroten van inzicht in eigen gedrag;
> vergroten van gevoel van eigenwaarde;
> mogelijkheden om invloed uit te oefenen op problemen
en/of manier van denken.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
8 tot 12 personen.
duur:
8 wekelijkse bijeenkomsten
van 1½ uur.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijsbrief van de huisarts
of behandelaar nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
62
volwassenen en ouderen
63
volwassenen en ouderen
zelfhulptraining voor mantelzorgers
een dePReSSieVe nAASTe? AAndACHT VooR UZelf!
U bent ouder, partner, familielid of vriend(in) van iemand die te kampen heeft met gevoelens van
somberheid of depressiviteit. U wilt individueel en zelfstandig aan de slag om meer te weten te komen
over depressiviteit, over hoe het ontstaat en over het verschil tussen somberheid en depressiviteit.
U wilt weten hoe u met het gedrag van uw naaste kunt omgaan en hoe u steun voor uzelf organiseert.
U wilt leren uw gevoelens van spanning, machteloosheid en overbelasting te verminderen of voorkomen.
voor Wie?de training is voor volwassenen met iemand die last heeft
van somberheid of depressiviteit, in de naaste omgeving.
Wat leert u?U krijgt een werkboek mee naar huis dat u zelfstandig doorwerkt.
een medewerker van indigo ondersteunt en begeleidt u hierbij.
U hebt wekelijks (een kwartier) of tweewekelijks (een half uur)
telefonisch contact met hem of haar om uw vorderingen te
bespreken en uw vragen te behandelen. de training bestaat
uit verschillende onderdelen met informatie en oefeningen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
individueel.
duur:
8 tot 12 weken, afhankelijk van
de afspraken met uw trainer.
U kunt elk gewenst moment
starten en de training thuis en in
uw eigen tempo en tijd volgen.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
zelfhulptraining voor familie en betrokkenen
demenTie? HeT ZAl UW ZoRg mAAR Zijn!
U bent partner, zoon, dochter, familielid, vriend(in) of mantelzorger van een dementerende oudere.
U wilt meer informatie over dementie. U wilt weten hoe u kunt omgaan met dementie en het bijbehoren-
de gedrag van uw dierbare. en dit zonder uw eigen grenzen te overschrijden, zonder uitgeput te raken
van uw ervaringen en de gebeurtenissen.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor mensen die nauw betrokken zijn
bij ouderen die lijden aan dementie.
Wat leert u?U krijgt een werkboek mee naar huis dat u zelfstandig doorwerkt.
een begeleider van indigo ondersteunt u daarbij. U hebt weke-
lijks of tweewekelijks telefonisch contact met hem of haar om uw
vorderingen te bespreken en uw vragen te behandelen. de training
bestaat uit verschillende modules met informatie en oefeningen.
na afloop weet u:
> hoe u kunt omgaan met dementerend gedrag;
> hoe u voorkomt dat de zorg voor de ander te zwaar
voor u wordt;
> welke mogelijkheden voor hulp en zorg er zijn.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
individueel.
duur:
de training duurt ongeveer 8
tot 12 weken. U kunt starten
wanneer u wilt. ook kunt u de
oefeningen maken op een tijd
dat het u uitkomt.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijzing van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
64
volwassenen en ouderen
65
volwassenen en ouderen
aanleren van praktische vaardigheden bij somberheid
gRiP oP je diP
je voelt je vaak somber of neerslachtig. Alles lijkt kleurloos en je hebt nergens meer zin in.
Het kost je de grootste moeite naar school of naar je werk te gaan, je daar te concentreren.
je slaapt slecht en je eet te veel of juist bijna niets. je voelt je minderwaardig, je vindt dat jij je
vrienden niet waard bent. je wilt niet verder wegzinken in depressiviteit en je bent vastbesloten
je depressieve gevoelens te overwinnen.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor jongeren van 15 tot 21 jaar die actief
willen leren hoe ze hun stemming kunnen beïnvloeden en verbe-
teren.
Wat leer Je?Tijdens de bijeenkomsten komen de volgende thema’s aan bod:
> wat is depressiviteit en hoe depressief ben jezelf?;
> stress en depressiviteit;
> hoe beïnvloeden je gedachten de depressiviteit?;
> plezierige activiteiten en depressie;
> assertiviteit en depressie.
bij alle onderdelen gaat het vooral om het aanleren van praktische
vaardigheden. je krijgt handvatten aangereikt om de zaken die
de somberheid veroorzaken, te veranderen. met behulp van huis-
werkopdrachten kun je de nieuwgeleerde vaardigheden in je eigen
situatie toepassen.
NB. Deze training kan tevens aangeboden worden binnen
het voortgezet onderwijs en het ROC.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
8 tot 10 personen.
duur:
10 tot 12 wekelijkse bijeenkom-
sten van 2 uur. enkele maan-
den na de laatste bijeenkomst
vinden er nog een of twee
terugkombijeenkomsten plaats.
verwijzing:
voor deze training is een ver-
wijsbrief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
veelbelovend experimenteel.
als eten een obsessie is
eeTPRoblemen de bAAS WoRden
je bent 15 jaar of ouder. je hebt een eetstoornis of je maakt je zorgen over je eetgedrag. je bent geob-
sedeerd door alles wat met eten, gewicht en lichaamsomvang te maken heeft. je wilt graag weten hoe
lotgenoten hier tegenaan kijken. je bent op zoek naar manieren om veel minder met eten en gewicht
bezig te zijn. je wilt je eetprobleem de ‘baas’ worden.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor adolescenten en volwassenen die
zich alsmaar hevig zorgen maken over wat ze eten, en over
hun gewicht of lichaamsomvang.
Wat leer Je?je neemt samen met anderen die ongeveer hetzelfde probleem
hebben, deel aan de bijeenkomsten. Hierin komen
de volgende onderwerpen aan bod:
> wat zijn eetstoornissen?;
> lichamelijke en psychische gevolgen van een eetstoornis;
> eten als probleemoplossing;
> denken, betekenisverlening en eetstoornissen;
> lichaamsbeleving;
> luisteren naar je lichaam (in samenwerking met een diëtist);
> behandelingsmogelijkheden voor eetstoornissen en evaluatie.
je vindt herkenning bij elkaar en je kunt elkaar tips en ondersteu-
ning geven. iedere bijeenkomst wordt afgesloten met een huis-
werkopdracht om nieuwe eetgewoonten te kunnen ontwikkelen.
Het is ook mogelijk deze training thuis te doen. je krijgt dan een
werkboek mee naar huis dat u zelfstandig doorwerkt. een begelei-
der van indigo ondersteunt u daarbij. je hebt wekelijks (een kwar-
tier) of tweewekelijks (een half uur) telefonisch contact met hem of
haar om je vorderingen te bespreken en je vragen te behandelen.
de training bestaat uit verschillende hoofdstukken met informatie
en oefeningen. je kunt elk gewenst moment starten en de training
in je eigen tempo en tijd volgen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 8 personen.
duur:
7 wekelijkse bijeenkomsten
van 2 uur en een terugkom-
bijeenkomst.
verwijzing:
voor deze lotgenotengroep
is een verwijsbrief van de
huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
66
volwassenen en ouderen
67
volwassenen en ouderen
HeT VeRHAAl VAn je leVen
U bent 55 jaar of ouder en u voelt u al een tijdje nogal somber. U bent gauw moe, u eet en slaapt
niet goed, u hebt vaak nergens zin in. U vraagt u af wat de zin van uw leven is, en hoe u kunt
omgaan met de tijd die nog voor u ligt. U wilt zicht krijgen op het voorbije deel van uw leven en
vormgeven aan de toekomst. U wilt de negatieve spiraal waarin u zich bevindt, doorbreken en
weer plezier in het leven krijgen.
voor Wiede cursus is bedoeld voor mannen en vrouwen van 55 jaar en
ouder die somberheidsklachten of lichte depressieve klachten
hebben, én die op zoek zijn naar de zin van hun leven.
Wat leert u?de cursus biedt een verkenningstocht naar fragmenten van uw
eigen verhaal. U haalt jeugdherinneringen op, u vertelt over huizen
waarin u woonde, over geuren van vroeger, u schrijft fragmenten
aan de hand van foto’s, u roept belangrijke vriendschappen in uw
herinnering op. U denkt na over de zin van het leven dat achter u
én voor u ligt. Uw eigen levensverhaal en vragen vormen de rode
draad in het geheel. Verschillende oefeningen helpen herinnerin-
gen gestalte te geven. Het vertellen, beschrijven en vormgeven
van het eigen levensverhaal staan centraal. de deelnemers vinden
herkenning bij elkaar, maar vooral het zelf dóen en ervaren zijn
belangrijk.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 6.
duur:
8 bijeenkomsten van 2 uur en
een terugkombijeenkomst.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
omgaan met slaapproblemen
HelP! ik Wil SlAPen
U bent 18 jaar of ouder en u hebt slaapproblemen. U hebt regelmatig moeite met inslapen, u wordt
vroeg wakker en valt daarna niet meer in slaap, of u wordt gedurende de nacht vaak wakker.
dit gebeurt meerdere keren per week en duurt al enkele weken. dat u ’s nachts slecht slaapt,
uit zich overdag in oververmoeidheid, snel geïrriteerd raken, concentratie- of geheugenproblemen.
U wilt graag (meer) greep krijgen op uw slaapproblemen.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor volwassenen die kampen met
slaapproblemen.
Wat leert u?Tijdens elke bijeenkomst wordt er een bepaald thema behandeld
en leert u stap voor stap hoe u uw slaapproblemen aan kunt
pakken. Voorbeelden van de thema’s zijn:
> wat is een slaapstoornis en wanneer spreekt men daarvan?;
> wat is het onderscheid tussen non-rem en rem-slaap?;
> wat is de invloed van middelengebruik op de slaap?;
> welke invloed hebben gedachten op het slaappatroon?;
> leren ontspannen;
> invullen van een slaap- en waakkalender.
U krijgt huiswerkopdrachten en u past de nieuwgeleerde
vaardigheden in uw thuissituatie toe.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 9 personen.
duur:
4 tweewekelijkse bijeenkomsten
van 1½ uur. enkele maanden
na afloop is er een terugkom-
bijeenkomst.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijsbrief van de huisarts of
behandelaar nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
68
volwassenen en ouderen
69
volwassenen en ouderen
de invloed van autisme
Hoe HoUd ik mijn leVen in bAlAnS?
U bent ouder, partner, familielid van, of op een andere manier nauw betrokken bij iemand met een
autisme spectrum stoornis (verder ASS te noemen). U hebt verschillende rollen en taken ten opzichte
van uw naaste met ASS (bijvoorbeeld ouder, opvoeder, beschermer, belangbehartiger, kostwinner).
deze rollen conflicteren soms met elkaar. U wilt precies weten hoe ASS uw leven beïnvloedt en hoe
u uw leven erop kunt inrichten zonder uw eigen grenzen te overschrijden. U wilt, indien mogelijk,
leren van de ervaringen van lotgenoten.
voor Wie?de training is bedoeld voor (jong)volwassenen die heel direct
betrokken zijn bij iemand met een stoornis in het autisme spectrum.
Wat leert u?de eerste bijeenkomst staat vooral in het teken van kennismaken
met elkaar. in elke volgende bijeenkomst staat steeds een andere
rol centraal. Aan de orde komt altijd welke invloed de desbetref-
fende rol heeft op uw leven en hoe u zou willen dat die invloed
zou zijn. We maken gebruik van diverse werkvormen. U krijgt
ook huiswerkopdrachten, die in een volgende bijeenkomst
worden besproken.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12 personen
of 6 koppels.
duur:
9 tweewekelijkse bijeenkomsten
van 2 uur.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
ondersteuning na een zelfdoding
Hoe VeRdeR ...?
U bent 18 jaar of ouder en u hebt een dierbare verloren door zelfdoding. deze gebeurtenis is langer
dan zes maanden geleden. U bent achtergebleven met veel vragen, zoals naar het waarom, en u
ervaart gevoelens van schuld, verdriet en onmacht. U durft er zelf niet over te beginnen met anderen
of mensen uit uw omgeving vinden het moeilijk over dit gevoelige onderwerp met u te praten. U hebt
behoefte aan steun en begrip in uw rouwproces. U wilt weten hoe u kunt omgaan met uw gevoelens
van twijfel, verslagenheid en machteloosheid, en hoe u de draad weer (langzaam) kunt oppakken.
U wilt uw ervaringen delen met lotgenoten. U wilt de reacties van uw omgeving leren hanteren.
Verder wilt u informatie over mogelijke oorzaken van zelfdoding en mogelijkheden voor hulpverlening.
voor Wie?deze ondersteuningsgroep is bedoeld voor volwassenen die,
langer dan zes maanden geleden, een dierbaar persoon hebben
verloren door zelfdoding.
Wat leert u?Samen met anderen die zich in een soortgelijke situatie bevinden,
neemt u deel aan de bijeenkomsten. Hierin staan we bij verschil-
lende thema’s en onderwerpen stil, die door de deelnemers zelf
worden ingebracht. door ervaringen uit te wisselen met lotgeno-
ten, leert u van elkaar, vindt u én geeft u begrip en steun. We ma-
ken dan ook vooral gebruik van concrete situaties en ervaringen
die u en de andere deelnemers inbrengen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen.
duur:
8 tot 10 wekelijkse of tweewe-
kelijkse bijeenkomsten van 2
uur.
verwijzing:
voor deelname aan deze groep
is een verwijsbrief van de huis-
arts nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
70
volwassenen en ouderen
71
volwassenen en ouderen
kenniSmAking meT mindfUlneSS
mindfulness betekent: bewust zijn van de ervaring van moment tot moment zonder oordeel.
mindfulness richt zich op meer bewust te zijn van gedachten, gevoelens en lichaamssensaties
van moment tot moment. door deze helder te zien, kunt u kiezen bij welke gedachten u actie
onderneemt en welke u laat zijn voor wat ze zijn. bij mindfulness staat het reageren op een
situatie vanuit een keuze in plaats vanuit automatismen centraal.
voor Wie?deze training is bedoeld voor iedereen die graag de kwaliteit
van leven wil verbeteren en in het bijzonder voor mensen die:
> beter willen leren omgaan met moeilijke emoties
(spanning, pijn, angst);
> minder met gedachten bezig willen zijn (piekeren);
> zich in een druk leven beter staande willen houden;
> meer momenten willen vinden van genieten, rust en inkeer;
> bewuster ieder moment willen beleven;
> sneller energie willen herwinnen.
Wat leert u?de kennismaking met de aandachttraining richt zich op het
oefenen van mindfulness (meditatie); het leren aanwezig te zijn
in het hier en nu. Hierdoor kunt u belemmerende gedachten,
emoties, spanningen en lichamelijk ongemak makkelijker loslaten.
U maakt kennis met verschillende instructies en technieken zoals
bodyscan, zitmeditatie, loopmeditatie en aandacht voor de adem-
haling. deze aandachtstraining is geen theoretische, maar een
praktische training. U leert door te doen. Wij verwachten van u
dat u gedurende de training thuis dagelijks oefent.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 15 personen.
duur:
er zijn twee bijeenkomsten
van 2½ uur (met
twee weken tussentijd).
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
leer zelf uw somberheid overwinnen
in de PUT, UiT de PUT
U hebt last van gevoelens van somberheid, depressiviteit en passiviteit. U hebt nergens meer zin in.
U slaapt en eet slecht, hebt moeite met concentreren en bent snel vermoeid. Uw dagelijkse
functioneren wordt hierdoor nadelig beïnvloed. U wilt leren hoe u met deze sombere gevoelens
kunt omgaan en hoe u ze kunt overwinnen. U wilt u weer kunnen ontspannen en inspannen,
u concentreren en van het leven genieten.
voor Wie? de cursus is voor volwassenen die actief van hun aanhoudende
sombere gevoelens af willen komen en weer plezier willen ervaren.
Wat leert u?in de put, uit de put is geen gespreksgroep of psychotherapie,
maar een echte cursus. er wordt niet diep ingegaan op uw jeugd
of uw diepste innerlijk. Het uitgangspunt is de situatie zoals die nu
is. Tijdens de bijeenkomsten komen de volgende onderwerpen
aan bod:
> wat is depressiviteit?;
> problemen aanpakken;
> stress en ontspanning;
> plezierige activiteiten;
> assertiviteit (leren opkomen voor uzelf);
> anders leren denken;
> toekomstplan maken.
bij elk thema leert u vaardigheden om de zaken die uw
depressiviteit veroorzaken, te veranderen. U krijgt huiswerk-
opdrachten om het geleerde thuis te oefenen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen.
duur:
12 wekelijkse bijeenkomsten
van 2 uur. na enkele
maanden is er een terugkom-
bijeenkomst.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
72
volwassenen en ouderen
73
volwassenen en ouderen
loTgenoTengRoeP HUiSelijk geWeld
U bent 18 jaar of ouder en slachtoffer van huiselijk geweld (geweest). U bent op zoek naar erkenning en
herkenning van uw probleem met het huiselijk geweld. U wilt sterker in uw schoenen leren staan en u
wilt weten hoe u met uw kinderen om moet gaan, die getuige zijn van het huiselijk geweld. U wilt (meer)
inzicht krijgen in uw eigen handelen en in dat van uw partner. U wilt leren hoe u weerbaarder kunt zijn
en hoe u met schuldgevoelens kunt omgaan. U hebt informatie nodig over waar u hulp kunt vinden,
over uw rechtspositie en de regels voor een uitkering voor uzelf en uw partner, het behouden van
de woning, de rol van de politie, enzovoort. U wilt ervaringen uitwisselen met en steun zoeken bij
lotgenoten. en ook wilt u weten welke mogelijkheden er zijn voor de dader.
voor Wie?de lotgenotengroep is bedoeld voor volwassen slachtoffers van
huiselijk geweld.
Wat leert u?Tijdens elke bijeenkomst presenteert de hulpverlener van een van
de deelnemende instellingen en organisaties een thema, dat iets te
maken heeft met huiselijk geweld. bijvoorbeeld:
> veiligheid;
> wat kan ik zelf doen;
> de rol van de politie;
> stalking;
> welke hulpverleningsinstanties zijn er
en waar kan ik met mijn vragen terecht;
> de relatie tussen de psychische problemen,
alcohol- of middelenmisbruik en huiselijk geweld.
na de presentatie gaat u in groepjes uiteen om met elkaar
te praten, ervaringen uit te wisselen en vragen te stellen aan
de hulpverlener, die persoonlijk(er) van aard kunnen zijn.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 24 personen.
duur:
er zijn 10 bijeenkomsten.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
het overwinnen van sombere en depressieve gevoelens
liCHTe dAgen, donkeRe dAgen
U bent tussen de 21 en 55 jaar en van Turkse of marokkaanse afkomst. U hebt last van sombere
en depressieve gevoelens. U hebt geen zin meer om dingen te ondernemen. U slaapt en eet slecht,
en u bent snel vermoeid. U wilt meer weten over de oorzaken en gevolgen van uw sombere en
depressieve gevoelens, en u wilt actief leren hoe u daarmee kunt omgaan.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor volwassenen van Turkse of marokkaan-
se afkomst die met depressieve gevoelens te kampen hebben.
Wat leert u?Tijdens elke bijeenkomst behandelen we een bepaald thema. U
leert stap voor stap hoe u uw sombere en depressieve gevoelens
kunt aanpakken, en hoe u bewuster omgaat met uw denkpatro-
nen. U krijgt huiswerkopdrachten en u past de nieuwgeleerde
vaardigheden in uw thuissituatie toe. Ten slotte worden ontspan-
ning en plezierige activiteiten weer belangrijk voor u.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
8 tot 10 personen.
duur:
12 tweewekelijkse bijeenkom-
sten van 2 uur. enkele maanden
na afloop is er een terugkom-
bijeenkomst.
verwijzing:
voor deze cursus is een verwijs-
brief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
veelbelovend experimenteel.
74
volwassenen en ouderen
75
volwassenen en ouderen
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen.
duur:
10 wekelijkse bijeenkomsten van 2 uur. na enkele maanden
is er een terugkombijeenkomst. de zelfhulpcursus duurt 10 tot
12 weken afhankelijk van de afspraken hierover met uw trainer.
verwijzing:
voor beide trainingen is een verwijsbrief van de huisarts
of bedrijfsarts nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
leRen leVen meT een CHRoniSCHe ZiekTe
een chronische ziekte kan uw leven ingrijpend veranderen, zowel op lichamelijk als op psychisch en
sociaal gebied. Het heeft dus op het leven van elke dag veel invloed. Zo kunt u bijvoorbeeld niet meer
doen wat voorheen vanzelfsprekend was. U heeft wellicht last van lichamelijke beperkingen, misschien
moet u steeds aan anderen uitleggen wat er met u aan de hand is. Het kan zijn dat u vindt dat u
tekort schiet ten opzichte van uw partner, uw gezin of naasten en dat u het moeilijk vindt afhankelijk
te zijn van anderen. dit alles heeft zijn weerslag op uw stemming, op hoe u zich over het algemeen
voelt.
voor Wie? de cursus leven met een chronische ziekte is bedoeld voor mensen vanaf 18 jaar met een chronische
lichamelijke ziekte of aandoening. U wilt leren hoe u beter kunt omgaan met veranderingen die
ontstaan zijn door uw ziekte en hoe u weer plezier kunt ervaren.
Wat leert u?de cursus leren leven met een chronische ziekte is geen gespreksgroep of psychotherapie,
maar een echte cursus. We gaan bijvoorbeeld niet uitgebreid in op ieders persoonlijke ervaringen
met het ziekteproces. We gaan uit van de situatie zoals die nu is. in de cursus leert u omgaan met
veranderingen die ontstaan zijn door de ziekte en leert u zelf uw stemming te verbeteren.
elke deelnemer legt eigen accenten. de volgende onderwerpen komen in de cursus aan de orde:
> uw stemming en chronisch ziek zijn, een persoonlijk plan van aanpak;
> leren ontspannen;
> uw mogelijkheden verkennen en benutten;
> uw gedachten en hoe u die kunt beïnvloeden;
> assertiviteit en sociale vaardigheden.
bij alle thema’s horen oefeningen, waarmee u leert hoe u zelf uw stemming kunt verbeteren. in het
cursusboek waarmee gewerkt wordt staan opdrachten, waarmee in de thuissituatie geoefend wordt.
zelfhulpVoor deze cursus bieden wij ook een zelfhulpvariant aan. U krijgt dan een cursusboek mee naar
huis dat u zelfstandig doorwerkt. in het cursusboek, worden verschillende modules behandeld met
informatie en opdrachten, waarmee in de thuissituatie geoefend wordt. er wordt uitgegaan van de
situatie zoals die nu is. U hebt wekelijks (een kwartier) of tweewekelijks (een half uur) telefonisch
contact met de trainer om uw vorderingen te bespreken en uw vragen te behandelen.
U kunt elk gewenst moment starten en de training in uw eigen tempo en tijd volgen.
76
volwassenen en ouderen
77
volwassenen en ouderen
mijn VeRHAAl AlS mAnTelZoRgeR
U bent 25 jaar of ouder. U verzorgt een familielid of vriend(in) die kampt met ouderdomsklachten,
een lichamelijke aandoening, psychiatrische problematiek of beginnende dementie. door de cursus
mijn verhaal als mantelzorger leert u op een andere manier kijken naar uw zorgbehoevende naaste.
U krijgt inzicht in zijn of haar levensverhaal, uw eigen levensverhaal en de betekenis van de zorg voor
uw zieke ouder en de belasting die u daarbij ervaart. Ten slotte weet u welke zorg u wilt en kunt bieden.
voor Wie?de cursus is bestemd voor volwassenen die mantelzorg verlenen.
Wat leert ude cursus bestaat uit twee delen. in het eerste deel brengt u in
vier gesprekken met uw zieke familielidof vriend(in) zijn of haar
levensverhaal in beeld. de gesprekken zijn als volgt opgebouwd:
1 jeugdervaringen en het gezin waarin uw naaste opgroeide;
2 het volwassen leven; werk en gezin;
3 met wie voelde uw familielid of vriend(in) zich in zijn of haar
leven verbonden?;
4 de rode draad in het leven van degene voor wie u zorgt.
U bepaalt zelf hoe u het levensverhaal weergeeft: op schrift, door
middel van foto’s of door de gesprekken op te nemen op een
video- of cassetteband. in het tweede deel van de cursus staat u
stil bij uw eigen ervaringen als zorgverlener door ervaringen uit te
wisselen met andere mantelzorgers.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 8 personen.
duur:
7 tweewekelijkse bijeenkomsten
van 2 uur (de tweede bijeen-
komst duurt 3 uur). enkele
maanden na afloop is er een
terugkombijeenkomst.
verwijzing:
voor deze cursus is een verwijs-
brief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
veelbelovend experimenteel.
zelfverzekerd in contacten met anderen:
meT lef!
U bent 18 jaar of ouder en u hebt dikwijls last van een onaangenaam en onzeker gevoel als u in het
gezelschap bent van andere mensen. U ziet er tegenop een gesprek te moeten voeren omdat u denkt
dat het niet goed zal verlopen. U bent bang dicht te klappen, rood te worden of het verkeerde te
zeggen. U ziet bij voorbaat al op tegen het bijwonen van een vergadering of het aanwezig zijn op
een verjaardag. kortom, u wilt leren uw verlegenheid te verminderen.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor volwassenen die zich in hun sociale
functioneren belemmerd voelen.
WerkWiJzein de training met lef! leert u met uw angst en onzekerheid om te
gaan. U oefent vaardigheden zoals het aanknopen en beëindigen
van een gesprek. U leert uw negatieve gedachten om te buigen
naar positieve gedachten en u gaat met situaties aan de slag die
u moeilijk vindt. Tevens heeft u gelegenheid om ervaringen uit te
wisselen met de andere deelnemers. Tijdens de bijeenkomsten
komen de volgende onderwerpen aan bod:
> de rol die gedachten spelen;
> zelfvertrouwen;
> sociale vaardigheden;
> omgaan met moeilijke situaties.
in deze training werken we niet met rollenspelen. met lef! is geen
therapie maar een training. We verwachten van u dat u thuis een
aantal huiswerkopdrachten uitvoert.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
8 tot 12 personen.
duur:
8 wekelijkse bijeenkomsten
van 2 uur. enkele maanden na
afloop is er een terugkombijeen-
komst.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijzing van de huisarts of
behandelaar nodig.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
78
volwassenen en ouderen
79
volwassenen en ouderen
omgAAn meT boRdeRline
U bent ouder, verzorger, partner, familielid of vriend(in) van iemand met een borderline persoonlijkheids-
stoornis (bps). U vindt het niet gemakkelijk om te gaan met het gedrag van deze persoon zonder uw
eigen grenzen te overschrijden. U dreigt uitgeput te raken van uw ervaringen met en de gebeurtenissen
rond hem of haar. bovendien hebt u behoefte aan meer kennis over borderline.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor de naasten van iemand met een
borderline persoonlijkheidsstoornis, die de balans willen vinden
tussen betrokkenheid en afstand, tussen zorgen voor de ander en
zorgen voor zichzelf.
Wat leert u?in elke bijeenkomst wordt een specifiek onderwerp behandeld,
bijvoorbeeld:
> hoe ga ik met mijn grenzen om?;
> hoe ga ik om met ‘moeilijk’ gedrag, met zelfverwonding
en met suïcidaliteit?;
> hoe voorkom ik dat situaties uit de hand lopen?;
> hoe ga ik om met de hulpverlening?;
> hoe kan ik mijn eigen leven blijven leiden en hoe organiseer
ik steun voor mezelf?.
de concrete situaties en ervaringen die de deelnemers inbren-
gen, worden benut. Soms krijgt u huiswerkopdrachten die in een
volgende bijeenkomst worden besproken.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen.
duur:
10 tweewekelijkse bijeenkom-
sten van 2½ uur. na enkele
maanden zijn er minimaal 2
terugkombijeenkomsten.
verwijzing:
voor deze cursus is een verwijs-
brief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
mindfUlneSS - mbSR
de Amerikaan jon kabat-Zinn is de grondlegger van de mindfulness- of aandachttraining zoals die
in nederland nu wordt aangeboden. Hij werkte bij het academisch ziekenhuis van de Universiteit van
massachusetts. kabat-Zinn is van oorsprong moleculair bioloog, maar daarnaast ook ervaren in
meditatie en yoga. Vanuit beide achtergronden ontwikkelde hij een training met als doel mensen
middelen te geven waardoor ze zelf iets aan hun gezondheid kunnen (blijven) doen. Centraal in
zijn benadering staat het ontwikkelen van de kwaliteit van aandacht.
voor Wie?deze training is geschikt voor volwassenen met licht depressieve
en/of stressgerelateerde klachten. mindfulness kan als vervolg op
de training ‘kennismaking met mindfulness’ gevolgd worden. dit is
niet per se noodzakelijk.
Wat leert u?in de mindfulnesstraining of aandachttraining maakt u kennis met
meditaties en krijgt u meer inzicht in uw gedachten, gevoelens
en lichaamssensaties van moment tot moment. door deze helder
te zien, kunt u kiezen bij welke gedachte u actie onderneemt en
welke u moet laten zijn voor wat ze zijn. U leert reageren op een
situatie vanuit een keuze in plaats vanuit automatismen.
bij deelname aan deze training is het belangrijk voldoende tijd
vrij te maken om dagelijks thuis te oefenen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 15 personen.
duur:
8 wekelijkse sessies van 2½ uur.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijsbrief van de huisarts of
behandelaar nodig.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
80
volwassenen en ouderen
81
volwassenen en ouderen
PReVenTieVe ondeRSTeUning VAn mAnTelZoRgeRS
U zorgt voor uw volwassen familielid of vriend(in) die met psychische of psychiatrische problemen
te kampen heeft. deze persoon is in behandeling bij indigo of emergis. U vindt het vanzelfsprekend
dat u uw zieke naaste verzorgt, maar u ervaart het tevens als zwaar en belastend. U wilt graag weten
hoe u ‘het zorgen voor’ beter kunt volhouden.
voor Wie?mantelzorgers van volwassenen of ouderen met psychische/psy-
chiatrische problemen.
Wat leert u?U spreekt individueel met een hulpverlener van indigo of van
emergis. in dit gesprek gaat het niet over uw zieke naaste, maar
over u en de belasting die u ondervindt. na het gesprek weet u
wat er goed gaat in uw zorg, wat beter kan, en waar eventueel
ondersteuning gewenst is.
indien nodig krijgt u een advies voor een vervolgaanbod. dit aan-
bod kan bestaan uit psycho-educatie, praktische of materiële hulp,
lotgenotencontact of persoonlijke begeleiding.
enkele weken na het gesprek neemt de hulpverlener telefonisch
contact met u op om te evalueren.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
individueel.
duur:
het gesprek is eenmalig en
duurt één uur.
verwijzing:
voor deze interventie heeft u
een verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
omgAAn meT demenTie
U bent partner, zoon, dochter, familielid of vriend(in) van een dementerende oudere (65+).
U wilt meer informatie over dementie. U wilt weten hoe u kunt omgaan met dementie en het bijbeho-
rende gedrag van uw dierbare, zonder uw eigen grenzen te overschrijden en zonder uitgeput te raken
van uw ervaringen en de gebeurtenissen. U wilt ervaringen uitwisselen met lotgenoten.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor mensen die nauw betrokken zijn bij
ouderen die lijden aan dementie.
Wat leert u?Tijdens elke bijeenkomst staat een thema centraal. bijvoorbeeld
veranderingen in uw leven door de zorg voor uw dementerende
naaste. Samen met de cursusleider en de overige deelnemers
praat u daarover, soms naar aanleiding van een video. U wisselt
ervaringen en adviezen met elkaar uit. U krijgt thuisopdrachten.
U moet bijvoorbeeld opschrijven wat de moeilijke momenten van
de dag zijn voor u en uw partner, ouder, familielid of vriend(in). of
wij vragen u een aantal bladzijden uit het cursusboek te lezen. de
thuisopdrachten worden in een volgende bijeenkomst besproken.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen.
duur:
7 wekelijkse bijeenkomsten van
elk 2 uur. enkele maanden na
afloop is er een terugkombijeen-
komst.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijzing van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
82
volwassenen en ouderen
83
volwassenen en ouderen
PSyCHo-edUCATie SCHiZofRenie
U bent ouder, partner, familielid of een andere naastbetrokkene van een persoon met schizofrenie.
U wilt:
> meer informatie over de ziekte schizofrenie en de gevolgen ervan;
> informatie over behandelmethoden;
> weten hoe u het best met het probleemgedrag van uw zieke naaste kunt omgaan;
> ervaringen uitwisselen met lotgenoten.
U zoekt herkenning en erkenning van de aanzienlijke belasting die de zorg voor en de omgang met
uw zieke naaste met zich meebrengt. U wilt vaardigheden leren om uw draagkracht te vergroten
en uw draaglast te verminderen.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor volwassenen die direct betrokken zijn
bij iemand die aan schizofrenie lijdt.
Wat leert u?in de groepsbijeenkomsten wordt telkens een ander thema
behandeld.
> omgaan met uw familielid;
> omgaan met uzelf;
> klachten, behandeling, medicatie;
> sociale steun;
> omgaan met hulpverleners;
> middelengebruik.
Samen met de begeleiders en de andere deelnemers bespreekt
u concrete situaties en ervaringen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12 personen.
duur:
10 tweewekelijkse bijeenkom-
sten van 2 uur. enkele maanden
na afloop is er een terugkombij-
eenkomst.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
PSyCHiATRie in de fAmilie
U bent ouder, partner, familielid of vriend(in) van iemand met een psychische of psychiatrische ziekte,
zoals een depressie, angststoornis, AdHd, psychose, persoonlijkheidsproblematiek of een psychiatri-
sche ziekte gecombineerd met verslaving. U voelt u machteloos en verdrietig, en u weet vaak niet hoe
u moet reageren. U wilt graag weten hoe u met uw familielid of vriend contact kunt maken of houden,
en hoe u kunt handelen in een crisissituatie. U hebt behoefte aan handvatten om met de situatie en uw
verdriet om te gaan.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor volwassenen die nauw betrokken zijn bij
iemand met psychische of psychiatrische problemen, al dan niet
gecombineerd met verslavingsproblematiek.
Wat leert u?Samen met lotgenoten leert u in deze cursus hoe om te gaan
met mensen met psychische of psychiatrische aandoeningen.
onderwerpen als communicatie, grenzen stellen, en omgaan met
crisissituaties komen aan bod. ook krijgt u inzicht in hoe te com-
municeren met de hulpverlening. U ontvangt tips over de zorg voor
uw naaste en over de zorg voor uzelf als mantelzorger. U wisselt
ervaringen uit met de andere deelnemers en vindt (h)erkenning en
steun bij elkaar.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen. Het
is waardevol om met diverse
naastbetrokkenen, bijvoorbeeld
uit hetzelfde gezin, deel te
nemen. Alleen deelnemen is
natuurlijk ook mogelijk.
duur:
10 bijeenkomsten van 2 uur.
drie maanden na de laatste
bijeenkomst is er een terug-
kombijeenkomst. Het maken
van huiswerkopdrachten en het
lezen van artikelen of boeken
horen bij de cursus.
verwijzing:
voor deze cursus is een verwijs-
brief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
veelbelovend experimenteel.
84
volwassenen en ouderen
85
volwassenen en ouderen
zelfhulptraining
SombeR? Zelf AAn de SlAg!
U hebt last van gevoelens van somberheid of depressiviteit, niet af en toe maar langdurig. U voelt u
daardoor belemmerd in het dagelijkse leven. U wilt individueel en zelfstandig aan de slag en u wilt meer
kennis opdoen over uw klachten. U wilt weten hoe u uw klachten kunt verminderen, hoe u beter met uw
klachten om kunt gaan en hoe u terugval kunt voorkomen.
voor Wie?de training is bedoeld voor mensen van 18 jaar en ouder die greep
willen krijgen op hun depressieve gevoelens, en die dat individueel
en zelfstandig tot stand willen brengen.
Wat leert u?U krijgt een werkboek mee naar huis dat u zelfstandig doorwerkt.
een begeleider van indigo ondersteunt u daarbij. U hebt wekelijks
(een kwartier) of tweewekelijks (een half uur) telefonisch contact
met hem of haar om uw vorderingen te bespreken en uw vragen
te behandelen. de training bestaat uit verschillende modules met
informatie en oefeningen.
na afloop weet u wat het verschil is tussen somberheid en een
depressie, hoe u een depressie herkent, welke vormen er zijn, hoe
een depressie ontstaat, wat u zelf kunt doen om uw klachten te
overwinnen en welke hulpverleningsmogelijkheden er zijn.
praktiSche informatie
duur:
8 tot 12 weken, afhankelijk van
de afspraken met uw trainer.
U kunt elk gewenst moment
starten en de training thuis en in
uw eigen tempo en tijd volgen.
verwijzing:
voor deze training is een ver-
wijsbrief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
psychische klachten overwinnen door bewegen
RUnningTHeRAPie
bewegen is niet alleen goed voor het lichaam, maar ook voor de psychische gezondheid van mensen.
Uit onderzoek blijkt dat mensen die sporten sneller herstellen van hun ziekte, dan mensen die niet
sporten.
voor Wie? U hebt last van lichte tot matige psychische klachten zoals gevoe-
lens van somberheid, angstklachten of stress op het werk. Uw da-
gelijkse functioneren wordt hierdoor nadelig beïnvloed. U wilt met
behulp van hardlopen actief deze gevoelens overwinnen eventueel
in combinatie met andere vormen van therapie.
Wat leert u?in een cursus runningtherapie leert u in 3 maanden een half uur
aan een stuk te kunnen hardlopen. door het bijhouden van een
logboek wordt u bewust van wat bewegen voor invloed heeft
op uw klachten. naar behoefte kunnen we de training uitbreiden
met een workshop over bijvoorbeeld anders leren denken en
assertiviteit.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen.
duur:
12 wekelijkse bijeenkom-
sten van een uur, eventueel
aangevuld met een of enkele
workshops.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijsbrief van de huisarts
of bedrijfsarts nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
86
volwassenen en ouderen
87
volwassenen en ouderen
het opnieuw ontdekken van uw eigen kracht, ofwel:
de ToUWTjeS (WeeR) in HAnden
U bent 18 jaar of ouder en u bent (langdurig) voor uw psychiatrische problematiek behandeld. U mist
het zelfvertrouwen en de energie om zelf te investeren in zaken die u belangrijk vindt. U weet niet meer
wat u leuk vindt of waar u trots op bent. U wilt graag uw eigen mogelijkheden en kwaliteiten (weer) leren
kennen. U wilt uw lot weer in eigen hand nemen en uw leven zelf besturen.
voor Wie?de bijeenkomsten zijn bedoeld voor volwassenen die in behande-
ling zijn geweest voor psychiatrische problemen, en die behoefte
hebben aan ondersteuning om hun leven weer zelf in te richten.
Wat leert u?met behulp van verschillende werkvormen en oefeningen
(her-)ontdekt u uw eigen kracht. de deelnemers helpen elkaar
en worden bijgestaan door een ervaringsdeskundige en een van
onze medewerkers. Het volgende komt onder meer aan de orde:
> onderzoeken van interesses op het gebied van dagbesteding,
werk, wonen, sociale contacten, leren en weten;
> het maken van een concreet plan;
> hoe nu verder?
Huiswerkopdrachten maken deel uit van de training. elke deelne-
mer maakt een of twee keer een verslag van een bijeenkomst.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
6 tot 8 personen.
duur:
12 wekelijkse bijeenkomsten
van 1½ uur.
verwijzing:
voor deze cursus is een ver-
wijsbrief van de huisarts of uw
behandelaar nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
een passende houding in het contact met anderen
SoCiAle VAARdigHeidSTRAining
U ontmoet regelmatig andere mensen en u voelt u daarbij niet op uw gemak. U durft bijvoorbeeld
geen praatje te maken met een vreemde. U vindt het moeilijk om uw gevoelens te uiten of u doet dat
niet op de juiste manier. U durft uw mening niet te geven of geen ‘nee’ te zeggen waardoor u dingen
doet die u eigenlijk niet wilt doen.
voor Wie?de sociale vaardigheidstraining is bedoeld voor volwassenen
vanaf 18 jaar die moeite hebben om een passende houding aan te
nemen in het contact met anderen.
Wat leert u?de training is vooral gericht op het trainen van basale sociale vaar-
digheden. dat betekent: veel oefenen. ook krijgt u theorie om uit
te leggen waarom de betreffende vaardigheden belangrijk zijn.
in iedere bijeenkomst behandelen we een of twee verschillende
sociale vaardigheden. na enige uitleg gaan we de vaardigheden in
groepsverband oefenen. de ervaringen die de deelnemers hierbij
opdoen worden weer nabesproken, zodat hiervan geleerd kan
worden. Aan het eind van de bijeenkomst krijgen de deelnemers
een oefenopdracht mee naar huis. deze wordt de volgende
bijeenkomst besproken.
in de training komen de volgende vaardigheden aan bod:
> kennismaken;
> luisteren;
> een praatje beginnen;
> iets bepraten / iets vragen;
> nee zeggen;
> kritiek krijgen;
> kritiek geven;
> afscheid nemen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12 personen.
duur:
8 bijeenkomsten van 1½ uur.
ongeveer 6 weken na
bijeenkomst 8 is een terug-
kombijeenkomst.
verwijzing:
voor deze training is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
88
volwassenen en ouderen
89
volwassenen en ouderen
VeRWAnTen VeRSlAVing
U bent ouder, verzorger, partner, familielid of vriend(in) van iemand met verslavingsproblematiek. U
vindt het niet gemakkelijk om te gaan met het gedrag van deze persoon zonder uw eigen grenzen te
overschrijden. U dreigt uitgeput te raken van uw ervaringen met en de gebeurtenissen rond hem of
haar. bovendien hebt u behoefte aan meer kennis over verslavingsproblematiek.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor de naasten van iemand met versla-
vingsproblematiek, die de balans willen vinden tussen betrok-
kenheid en afstand, tussen zorgen voor de ander en zorgen voor
zichzelf.
Wat leert u?in elke bijeenkomst wordt een specifiek onderwerp behandeld,
bijvoorbeeld:
> hoe ga ik met mijn grenzen om?;
> hoe voorkom ik dat situaties uit de hand lopen?;
> hoe ga ik om met de hulpverlening?;
> hoe kan ik mijn eigen leven blijven leiden en hoe organiseer ik
steun voor mezelf?.
de concrete situaties en ervaringen die de deelnemers inbren-
gen, worden benut. Soms krijgt u huiswerkopdrachten die in een
volgende bijeenkomst worden besproken.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen.
duur:
7 tweewekelijkse bijeenkomsten
van 2½ uur. na enkele maanden
is er een terugkombijeenkomst
mogelijk.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
VeRlieS …, en dAn VeRdeR
U bent langer dan één jaar weduwe en u blijft het moeilijk vinden om het verlies van uw partner te aan-
vaarden. U hebt behoefte aan steun en advies in het omgaan met uw verlies en u wilt weer wat van het
leven maken, maar het kost u veel moeite om uw draai te vinden. U wilt in contact komen met andere
vrouwen die zich in een vergelijkbare situatie bevinden. door met lotgenoten tips en ervaringen uit te
wisselen, verwacht u steun en herkenning te vinden.
voor Wie?de cursus is voor weduwen die langer dan een jaar geleden
hun partner hebben verloren, en die steun zoeken om de draad
van hun leven weer op te pakken.
Wat leert u?Tijdens elke bijeenkomst komt een bepaald thema aan de orde,
bijvoorbeeld:
> het dagelijks leven als alleenstaande;
> in welke opzichten is uw leven veranderd, of wilt u het
veranderen?;
> aandacht voor uzelf;
> hoe onderneemt u nieuwe activiteiten?;
> hoe onderhoudt u contacten?.
de bijeenkomsten worden geleid door vrouwen en zijn voor
vrouwen. er wordt gewerkt met de volgende ideeën en
uitgangspunten:
> gelijkwaardigheid;
> inzet van specifieke levenservaring van de deelneemsters;
> aandacht voor herkenbare vrouwenpatronen (altijd voor
anderen zorgen, zichzelf wegcijferen en de eigen capaciteiten
onderschatten);
> aandacht voor de wisselwerking tussen lichaam en geest.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12 vrouwen.
duur:
10 wekelijkse bijeenkomsten
van 2 uur. na enkele maanden
is er een terugkombijeenkomst.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
90
volwassenen en ouderen
91
volwassenen en ouderen
Werken aan een nieuwe manier van leven
HeT WARe gelUk
U bent 18 jaar of ouder en u wilt graag gelukkiger worden én blijven.
voor Wie?de cursus is bestemd voor volwassenen die zich bewust willen
inzetten voor een gelukkig leven.
Wat leert u?geluk komt niet vanzelf. Het zal veel van u vragen. Vooral de
bereidheid te werken aan een nieuwe manier van leven. Aan de ui-
terlijke omstandigheden van uw leven kan vaak niet veel veranderd
worden. Wat gaat veranderen, is de wijze waarop u omgaat met
de mogelijkheden die het leven u nu al biedt. U hebt alle vaardig-
heden in uzelf liggen om werkelijk gelukkig te worden. Het gaat
erom dat u deze vaardigheden echt leert gebruiken.
iedere bijeenkomst bestaat uit een leergedeelte, waarbij u het
nodige inzicht verwerft in gelukkig zijn. Vervolgens wordt er steeds
aandacht besteed aan de ontwikkeling van nieuwe vaardigheden,
die u leren om gelukkig te zijn in praktijk te brengen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12 personen.
duur:
12 bijeenkomsten van 2½ uur.
verwijzing:
voor deze cursus is een verwijs-
brief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
vernieuwende aanpak.
een training in levenskunst
VolUiT leVen
U voelt zich gespannen, somber, onzeker, vermoeid, angstig of u bent erg kritisch op u zelf en hebt
moeite met in actie te komen. dat is al enige tijd het geval. U wilt niet dat deze klachten u belemmeren
in het hebben van een waardevol en bevredigend leven. U bent op zoek naar nieuwe manieren om met
uw psychische pijn om te gaan zodat u meer van het leven kunt genieten.
voor Wie?de training is bedoeld voor volwassenen die hun psychische pijn
willen leren hanteren, zodat die hen minder in de weg staat.
Wat leert u?de training is gebaseerd op ACT (Acceptance and Commitment
Therapy), een nieuwe vorm van gedragstherapie en mindfulness
de training bestaat uit vier stappen:
de start. Waar sta ik en wat wil ik van het leven? een eerste ver-
kenning van wat belangrijk is voor u in het leven.
Creatieve hopeloosheid. U onderzoekt hoe u tot nu met uw psy-
chisch leed omgaat.
Acceptatie en aanvaarding. oefenen met acceptatie en mindful-
ness.
Waarden en actie. Waarden vertalen naar concrete acties.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
6 tot 12 personen.
duur:
9 wekelijkse trainingen van 2
uur. na enkele maanden vindt
er een terugkombijeenkomst
plaats.
verwijzing:
voor deze training is een ver-
wijsbrief van de huisarts nodig.
Wetenschappelijke status:
bewezen effectief.
92
volwassenen en ouderen
93
vrije tijd en leefstijl
WeRken AAn geVoelenS VAn eenZAAmHeid
Sommige mensen kunnen terecht bij vrienden of familie voor vragen, advies of om leuke dingen mee te
delen. U heeft het gevoel dat u dit niet kunt en er alleen voor staat.
U wilt leren om greep te krijgen op uw gevoel van eenzaamheid en u wilt erger voorkomen.
voor Wie?de cursus is bedoeld voor volwassenen en ouderen die regelmatig
het gevoel hebben eenzaam te zijn.
Wat leert u?in de cursus Werken aan gevoelens van eenzaamheid leert
u technieken en vaardigheden zoals:
> het in kaart brengen van de contacten met uw familie,
vrienden en kennissen;
> het in kaart brengen van wat er in uw omgeving aan
activiteiten te doen is;
> inzicht hebben in uw manier van denken;
> leren contacten aan te gaan met anderen en te onderhouden.
er is een groep voor volwassenen tot 60 jaar en een groep voor
volwassenen vanaf 60 jaar.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12 personen
duur:
10 bijeenkomsten van 2 uur
waarvan de eerste 5 bijeenkom-
sten wekelijks zijn en de daar-
opvolgende 5 bijeenkomsten
tweewekelijks plaatsvinden.
6 weken na afloop is er een
terugkombijeenkomst.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
94
vrije tijd en leefstijl
95
vrije tijd en leefstijl
omgaan met alcohol en drugs in de horeca
bARCode
U bent horecaondernemer of werkzaam in de horeca als barman, of -vrouw, toiletjuffrouw, portier of
bedrijfsleider. U wilt op een professionele manier omgaan met alle aspecten van alcohol- en drugsge-
bruik in de horeca. U wilt situaties goed inschatten en adequaat handelen. U wilt weten wat de risico’s
zijn van gebruik en misbruik van alcohol en andere drugs, u wilt risico’s beperken en u wilt weten hoe u
iemand op een nette manier ‘dat ene biertje te veel’ kunt weigeren.
voor Wie?de training is bestemd voor mensen die in de horeca werken.
Wat leert u?de trainer leert u hoe u riskant middelengebruik kunt herkennen,
en verkent met u de problemen die ermee samenhangen. U kunt
hierbij denken aan dealen of schenken aan minderjarigen. U denkt
zelf na over mogelijke oplossingen en werkt actief met de geleerde
stof. U leert manieren om vriendelijk en consequent de regels te
handhaven die in uw zaak gelden.
naast de vaste onderdelen zijn er keuzeblokken om de cursus
op maat te maken. We houden rekening met uw wensen en de
eventuele problemen waar u in de praktijk tegenaan loopt.
bij voorkeur trainen we het personeel van één horecaonderne-
ming, op de werkplek. ook andere mogelijkheden zijn denkbaar
zoals een training met personeel van een aantal (kleine) horecabe-
drijven.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 16 personen.
duur:
de training is eenmalig en duurt
één dagdeel van 4 uur.
verwijzing:
er is geen verwijzing nodig.
Wetenschappelijke status:
veelbelovend experimenteel.
verantwoord omgaan met drank en drugs
AlCoHolmATigingS- en dRUgSCAmPAgneS
U bent werkzaam bij de provincie of de gemeente, u runt een camping, een uitgaansgelegenheid,
u organiseert evenementen, of u bent voorzitter van een studentenvereniging. U hebt te maken met
jongeren tussen de 12 en 25 jaar die alcohol en/of drugs gebruiken.
U wilt hen op eigentijdse wijze bijbrengen verantwoord met drank en drugs om te gaan.
voor Wie?mensen die beroepsmatig te maken hebben met jongeren van
12 - 25 jaar, kunnen indigo inschakelen voor de voorlichting over
alcohol en drugs.
Wat leert u?indigo voert in opdracht van organisaties zoals het Trimbos-
instituut campagnes uit. Preventiewerkers en/of leeftijdgenoten
(‘peers’ in het engels) lichten jongeren voor over drank en drugs.
op deze manier neemt de kennis toe over deze genotmiddelen
en het (overmatig) gebruik ervan, en leren de jongeren er bewust
en verantwoord mee om te gaan. Tijdens sommige evenemen-
ten worden de ‘peers’ ondersteund door preventiewerkers van
indigo.
op het strand, op de camping, tijdens een evenement of in een
uitgaansgelegenheid spreken de preventiewerker of ‘peers’ de
jongeren aan om een alcohol- of drugskennistest te doen. daar-
na nemen ze de vragen met hen door en ontstaat er een gesprek
over het gebruik van alcohol of drugs en de risico’s ervan. Veelal
krijgen de aangesproken jongeren een cadeautje als dank voor
de medewerking.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
onbepaald.
duur:
in overleg.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
96
vrije tijd en leefstijl
97
vrije tijd en leefstijl
eHbdu
Werknemers in het uitgaanscircuit krijgen vroeg of laat te maken met mensen die onwel of onhandel-
baar worden. Soms wordt een dergelijke gezondheidsverstoring of dit gedrag (mede) veroorzaakt door
alcohol en/of drugs. deze incidenten komen niet vaak voor. maar als het gebeurt, is het belangrijk dat
de aanwezige professionals adequaat kunnen reageren. de cursus eerste Hulp bij drank- en drugsinci-
denten in het uitgaanscircuit (eHbdu) biedt handreikingen hiervoor.
voor Wie?de voorlichting is afgestemd op mensen die in hun beroepsuit-
oefening en/of vanuit vrijwilligerswerk te maken krijgen met acute
gezondheidsproblemen als gevolg van alcohol- en/of drugsge-
bruik, zoals;
> horecamedewerkers;
> veiligheidpersoneel;
> politie;
> eHbo’ers actief in het uitgaanscircuit;
> rode kruismedewerkers;
> jeugd- en jongerenwerkers;
> festivalvrijwilligers.
Wat leert u?Afhankelijk van de achtergrond van de deelnemers is er de keuze
uit een lezing of meerdaagse cursus. onderdelen die aan de orde
komen zijn;
> kennis over drugs die in het uitgaanscircuit gebruikt worden;
- het globale effect
- de gewenste effecten
- de werkingsduur
> kennis over de invloed van omgevingsfactoren en persoonlijke
factoren op gezondheid;
> kennis over gezondheidsverstoringen;
> adequaat reageren.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
bij een lezing onbeperkt. bij een
cursus maximaal 15 personen.
bij een cursus is certificering
van de deelnemers mogelijk.
duur:
is afhankelijk van de vorm
(lezing of cursus) en van de ach-
tergrond van de deelnemers en
de te behalen doelstellingen.
een lezing duurt minimaal
90 minuten. een cursus kan
variëren van minimaal 4 uur tot
9 uur (verspreid over 1 tot 4
dagdelen).
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijk voorbeeld.
De EHBDu wordt verzorgd door
medewerkers die opgeleid en
gecertificeerd zijn door Educa-
reGroningen in samenwerking
met Trimbos Instituut.
beleidSAdVieS oVeR AlCoHol, dRUgS en gokken
U bent verantwoordelijk voor de ontwikkeling van beleid, hetzij in de profit- hetzij in de non-profitsector.
U wilt alcohol-, drugs- en/of gokbeleid ontwikkelen of verbeteringen aanbrengen in reeds bestaand
beleid.
voor Wie?beleidsmakers kunnen gebruikmaken van de deskundigheid van
indigo.
Wat leert u?de preventiewerker maakt een analyse van uw wensen en de
mogelijkheden van uw organisatie. dit vindt plaats tijdens een
gesprek bij ons op kantoor, op uw werkplek of door deelname aan
een netwerk- of werkgroep.
de preventiewerker schrijft op basis van de analyse een notitie
waarin het te voeren beleid wordt verwoord, of geeft een advies of
oplossingsrichting zodat u zelf beleid kunt maken of vernieuwen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
individueel.
duur:
in overleg.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
98
vrije tijd en leefstijl
99
vrije tijd en leefstijl
instructie verantwoord alcohol schenken
iVA
de drank- en Horecawet schrijft voor dat paracommerciële verenigingen die alcohol willen schenken,
dienen te beschikken over twee leidinggevenden met een diploma sociale hygiëne en gekwalificeerd
barpersoneel. de instructie Verantwoord Alcohol schenken (iVA) voorziet in deze kwalificatie.
voor Wie?iVA is bestemd voor barvrijwilligers van studentenverenigingen,
sportverenigingen en sociaal-culturele accommodaties; van oude-
rensoos tot de plaatselijke voetbalclub. de wettelijke minimumleef-
tijd voor een barvrijwilliger is 16 jaar. gemeenten en/of verenigin-
gen hanteren meestal de adviesleeftijd van 18 jaar.
Wat leert u?de instructie Verantwoord Alcohol schenken, is gericht op:
> het vergroten van uw kennis over de effecten en risico’s
van alcohol;
> het vergroten van kennis over de relevante wetten;
> het stimuleren van een adequate houding bij het omgaan
met riskant alcoholgebruik;
> het stimuleren van een adequate houding bij onwelkom
aankoopgedrag;
> het verminderen van het schenken van alcohol aan jongeren;
> het voorkomen van risicovolle of vervelende incidenten.
de cursus kan gegeven worden op de locatie waar u de alcohol
schenkt, dus in uw kantine, club- of buurthuis.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
minimaal 6 en maximaal
16 personen.
duur:
één bijeenkomst van 2½ uur.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
oefenen in gezonder leven
HeAlTH4U
U kampt met psychiatrische of verslavingsproblemen en u gebruikt medicijnen. U bent ontevreden over
uw gewicht en uw conditie. U wilt graag gezonder leven. U bent op zoek naar gezonde eetgewoonten
die bij u passen, en naar een voor u geschikte manier om meer te bewegen. U wilt leren omgaan met
lekkere trek en met negatieve gedachten en vervelende gevoelens.
voor Wie?de training is bedoeld voor volwassenen met psychische of
verslavingsproblematiek, die hun gewicht en hun conditie willen
verbeteren.
Wat leert u?Health4U bestaat uit de volgende fasen:
1. introductiefase (drie weken);
door bij te houden wat u eet, wanneer en waarom u dat doet,
en hoeveel u beweegt, krijgt u inzicht in uw eetgewoonten en
bewegingspatroon;
2. trainingsfase: deze bestaat uit drie groepstrainingen;
- levensstijl en gezonde voeding: bespreking van de
‘Schijf van Vijf’
- conditie en bewegen: een combinatie van theorie en
bewegingsactiviteiten
- gezonde alternatieven
in de week nadat deze fase is afgerond, vindt er een individueel
gesprek/evaluatie plaats;
3. optioneel: bewust roken.
U oefent met technieken om minder en bewuster te roken, en u
stelt een individueel rookplan op. na afronding van de training hebt
u zoveel opgepikt, dat u zelfstandig verder kunt. indien gewenst
kunnen er terugkommomenten ingepland worden. mocht u het
gevoel hebben dat u niet zelfstandig verder kunt, dan kunnen wij
u doorverwijzen naar een specialist, zoals een diëtist, een psycho-
motorisch therapeut of een psycholoog.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 10 personen.
duur introductiefase:
een groepsbijeenkomst van 2
uur en een individueel gesprek
van 1½ uur.
duur trainingsfase:
15 wekelijkse bijeenkomsten
van 1 uur.
duur van de training
bewust roken:
7 wekelijkse en 3 tweewekelijk-
se bijeenkomsten van 1½ uur.
verwijzing:
voor deze cursus is een
verwijsbrief van de huisarts
nodig.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
100
vrije tijd en leefstijl
101
vrije tijd en leefstijl
nATionAle dAg PSyCHiSCHe geZondHeid
de nationale dag Psychische gezondheid is ieder jaar op 10 oktober. deze dag wordt geïnitieerd door
het landelijk fonds Psychische gezondheid en in iedere regio organiseert een ggZ instelling activitei-
ten rondom het thema dat landelijk wordt afgesproken. in Zeeland is indigo Preventie verantwoordelijk
voor het organiseren en (mede) uitvoeren van activiteiten. indigo stelt een campagneteam samen met
vertegenwoordigers van Zeeuwse collega-instellingen en initieert diverse activiteiten die van toepassing
zijn op het landelijke thema. Het doel van de dag is het taboe rondom psychiatrie en verslaving
te doorbreken.
voor Wie?de nationale dag Psychische gezondheid is voor alle Zeeuwen.
Wat leert u?U wordt geïnformeerd over de psychische ziekte die het
betreffende jaar voor het voetlicht wordt gezet.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
niet van toepassing.
duur:
op en rond 10 oktober vinden
diverse activiteiten plaats.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
minderen of stoppen met cannabis
middelengRoeP (THC)
je bent tussen de 16 en 25 jaar. je hebt verslavingsproblemen of problemen die samenhangen met
je (langdurige) gebruik van cannabis (hasj of wiet). je wilt minderen of stoppen en voorkomen dat je
verder in de problemen raakt door het gebruik van cannabis.
voor Wie?iedere jongere die zijn of haar cannabisgebruik wil verminderen
of helemaal stoppen, kan zich bij indigo melden voor de bijeen-
komsten.
Wat leer Je?elke bijeenkomst start met een kort filmpje. Het onderwerp in het
filmpje is het onderwerp voor het groepsgesprek. blowgedrag is
zo’n onderwerp. de groepsleden bespreken met elkaar hoeveel ze
blowen, wanneer en waarom ze dat doen, en welke voor- en nade-
len ze ondervinden. Zo leer je van elkaar en vind je herkenning en
steun bij elkaar. je krijgt ook huiswerkopdrachten. die bespreek
je samen in de volgende bijeenkomst.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
minstens 4 en maximaal
20 personen.
duur:
de bijeenkomsten zijn eens in
de 2 weken op een vaste avond.
Voor een goed resultaat volg je
er gemiddeld 10.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
102
vrije tijd en leefstijl
103
vrije tijd en leefstijl
PUbliekSVooRliCHTing oVeR VeRSlAVing en HUlPVeRlening
U wilt meer weten over genotmiddelen, gokken, internet- of gameverslaving en hulpverlening. U wilt
bijvoorbeeld weten wat de achtergronden en de geestelijke en lichamelijke risico’s zijn van het gebruik
van genotmiddelen en gokken, wat de wet zegt over alcohol en drugs, of hoe u kunt omgaan met het
mogelijk gebruik van genotmiddelen of gokken door uw kind(eren), partner, leerlingen, enzovoort.
voor Wie?de voorlichting is beschikbaar voor eenieder die behoefte heeft
aan informatie op het gebied van verslaving en hulpverlening.
Wat leert u?in een eerste gesprek bekijken we met u wat uw vraag is, of u
bij ons aan het juiste adres bent, en wat wij voor u kunnen beteke-
nen. Afhankelijk van uw vraag bestaat ons aanbod uit een of meer
onderdelen van het volgende:
> voorlichtingsbijeenkomst;
> consultatie;
> gastles;
> informatieverstrekking en advies (telefonisch of bij ons op
kantoor);
> oudercursus
> ouderspreekuur of ouderavond;
> informatiemarkt;
> Homeparty (zie pagina 38);
> instructie verantwoord alcoholgebruik (iVA) (zie pagina 99);
> campagnes.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
in overleg.
duur:
in overleg.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
Samen stoppen met roken:
PAkje kAnS
U bent 18 jaar of ouder. U rookt en u wilt hiermee stoppen. U weet of u vermoedt dat dit u niet
gemakkelijk zal vallen. U hebt er graag begeleiding en steun bij. U wilt meer weten over:
> uw rookgeschiedenis en uw huidige rookgedrag;
> welke technieken u kunt gebruiken om met moeilijke momenten om te gaan;
> wat uw lichaam doet in het herstelproces (ontwenningsverschijnselen);
> hoe u uw motivatie op peil kunt houden.
voor Wie?Volwassenen die willen stoppen met roken maar niet in hun eentje,
hebben baat bij deze training.
Pakje kans maakt de kans op succesvol stoppen driemaal groter
dan wanneer iemand het op eigen houtje probeert. Uit onderzoek
blijkt dat na de training 70-80% van de deelnemers gestopt is.
na een jaar is 20-30% nog steeds rookvrij.
Wat leert u?na een goede voorbereiding stopt u uiterlijk op de dag van de
derde bijeenkomst, aangemoedigd door uw trainer en uw ‘mede-
stoppers’. U wisselt ervaringen uit en stimuleert elkaar niet voor
verleidingen te bezwijken. U werkt met actueel trainingsmateriaal
waarin de nieuwste wetenschappelijke inzichten over stoppen met
roken zijn verwerkt. U ontvangt een zakboekje met de belangrijk-
ste tips en een cd met ontspanningsoefeningen. Regelmatig krijgt
u huiswerkopdrachten. deze worden in de volgende bijeenkomst
besproken.
de bijeenkomsten zijn opgesplitst in vier fasen:
> een goed begin is het halve werk! (voorbereiden);
> wie niet waagt, die niet wint! (actie);
> de aanhouder wint! (volhouden);
> trek het rookgordijn maar op! (maken van een noodplan).
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12 personen.
duur:
9 bijeenkomsten van 1½ uur
binnen een termijn van 12
weken.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
104
vrije tijd en leefstijl
105
vrije tijd en leefstijl
info-tainment
een (grootschalige) voorlichtingsactiviteit over alcohol, genot-
middelen en gokken door middel van theater, muziek, sport of
workshops. door kennistesten en quizzen worden jongeren gesti-
muleerd naar hun eigen alcohol- of middelengebruik of gokgedrag
te kijken.
Quickscan
een preventiewerker maakt, op lokaal niveau, het gebruik van
genotmiddelen of het gokgedrag inzichtelijk en maakt een analyse.
op basis van deze analyse worden preventiebeleid en preventie-
activiteiten ontwikkeld.
Sleutelfiguren informatie Systeem (SiS)
een preventiewerker verzamelt een netwerk van mensen die een
belangrijke positie innemen in een groep, om zich heen. deze sleu-
telfiguren geven steeds informatie over ontwikkelingen en trends
met betrekking tot het gebruik van alcohol, genotmiddelen en/of
gokken in een specifieke regio.
coffeeshop
op gezette tijden is een preventiewerker aanwezig in een coffee-
shop om vragen van bezoekers te beantwoorden over softdrugs
en het gebruik hiervan. de preventiewerker adviseert en informeert
desgewenst de coffeeshophouder en de overheid.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
divers, afhankelijk van het
onderdeel.
duur:
in overleg.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
voorkomen dat jongeren in de problemen raken
oUTReACHende PReVenTie
U bent werkzaam bij de provincie of de gemeente, u bent medewerker bij een buurthuis, in een coffee-
shop of vrijwilliger in de wijk waarin u woont. U hebt te maken met jongeren vanaf 10 jaar die (van plan
zijn) alcohol of drugs (te) gebruiken. deze jongeren zijn moeilijk te bereiken en lastig aanspreekbaar.
U wilt voorkomen dat de jongeren (verder) in de problemen komen en (meer) kennis krijgen over alcohol
en drugs, de risico’s en de gevolgen van langdurig gebruik. U wilt dat ze op verantwoorde wijze midde-
len gebruiken en eventueel gemotiveerd worden voor en toegeleid worden naar begeleiding of behan-
deling. Het is ook mogelijk dat u zelf (meer) inzicht wilt krijgen in het gebruik van verslavende middelen
(hoeveel, wanneer, waarom) van een bepaalde groep jongeren of dat u wilt weten welke ontwikkelingen
er gaande zijn op het gebied van verslavende middelen in de regio.
voor Wie?outreachende preventie is bedoeld voor mensen die beroepsmatig in contact komen met jongeren
terwijl deze hun vrije tijd doorbrengen, en voor deze zelfde professionals, als zij de behoefte hebben
hun inzicht in het gebruik van verslavende middelen te vergroten.
Wat leert u? outreachende preventie bestaat uit de volgende onderdelen:
contactlegging
een preventiewerker zoekt jongeren op in hun eigen omgeving. Hij bespreekt met hen hun middelen-
gebruik en hun leefsituatie. indien gewenst spreekt hij met hen een vervolgcontact af.
toeleiding, verwijzing of begeleiding
in gesprekken met de jongeren wordt hun problematiek inzichtelijk gemaakt en worden ze gemotiveerd
tot verantwoord middelengebruik. indien nodig vindt motivering voor verdere begeleiding of behande-
ling plaats.
Spreekuur
jongeren en mensen uit hun omgeving (joP, jongerencentrum, op straat) kunnen vragen stellen over
alcohol en genotmiddelen, en gokken. Het spreekuur is structureel van aard.
voorlichtingsbijeenkomst
een bijeenkomst voor een groep jongeren, die ook in ander verband groepsgewijs bezig zijn. Ze krijgen
voorlichting over de werking van alcohol, genotmiddelen en/of gokken, de effecten ervan op korte en
lange termijn, de wijze van gebruik en de risico’s. Tevens krijgen ze handvatten aangeboden om te
voorkomen dat het gebruik van alcohol, genotmiddelen of gokken leidt tot problemen.
106
vrije tijd en leefstijl
107
vrije tijd en leefstijl
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
in overleg.
duur:
13 modules van 2 à 3 uur, die als geheel
maar ook los van elkaar te volgen zijn.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
PoWeR
U bent ouder, docent, hulpverlener of goede bekende van een of meer jongeren die naar de rand
van de maatschappij dreigen af te glijden. Zij vertonen in het sociaal functioneren risicovol gedrag;
zij hebben echter nog geen ernstige gedrags- of psychische klachten en gebruiken nog niet overmatig
alcohol of drugs. U wilt voorkomen dat de jongeren in kwestie verder afglijden. U wilt dat ze een zekere
controle over hun leven krijgen zonder inbreuk te maken op of aantasting van de rechten van anderen.
U wilt hun kansen bieden op een gezonde, gelukkige toekomst.
voor Wie?dit programma is bedoeld voor ouders en andere volwassenen die zich ernstig zorgen maken over
jongeren in hun directe omgeving, en voor de jongeren zelf.
Wat leert u?‘empowerment’ is het proces waarin mensen de kracht ontwikkelen om beslissingen en acties die van
invloed zijn op hun (geestelijke) gezondheid, (meer) zelf in de hand te hebben. Het doel is dat iemand
zeggenschap verwerft over zijn of haar eigen situatie en daar verantwoordelijkheid voor neemt.
Het programma Power bestaat uit een empowermenttraining voor jongeren en een oudercursus.
de empowermenttraining behandelt onder andere de volgende onderwerpen:
> identiteit;
> relaties en seksualiteit;
> omgaan met frustraties;
> criminaliteit;
> gezondheid en middelengebruik;
> woon- en leefomgeving;
> besteding van de vrije tijd;
> opleiding en werk;
> toekomstperspectief.
in de oudercursus verwerft u kennis en inzicht en krijgt u handvatten aangereikt om het nieuwgeleerde
gedrag van uw kind te herkennen. U kunt adequaat reageren zodat het gewenste gedrag blijft en het
ongewenste gedrag niet (meer) optreedt. deelname aan de oudercursus is niet verplicht maar wel
wenselijk.
108
vrije tijd en leefstijl
109
vrije tijd en leefstijl
VooRliCHTing oP VeRZoek
indigo geeft op verzoek voorlichting aan groepen uit de bevolking die meer willen weten over psychia-
trische of verslavingsproblemen, verslavende middelen of de preventie daarvan, en de mogelijkheden
voor ondersteuning of behandeling. bijvoorbeeld aan:
> mensen die zelf kampen met psychische problemen of een verslaving;
> hun naastbetrokkenen of hun kinderen;
> leden van organisaties of verenigingen, intermediairs;
> mensen die vragen hebben over middelengebruik of psychische klachten.
voor Wie?iedereen, individueel of met een groep, kan zich tot indigo wenden
met het verzoek om voorlichting over een specifiek onderwerp.
Wat leert u?Afhankelijk van de vraag geven wij voorlichting aan een individu
of aan een groep. ook de werkvorm is afhankelijk van de vraag.
Zo veel als mogelijk gebruiken we voorlichtingsmethodieken
en -materiaal die ook elders in het land hun effectiviteit hebben
bewezen.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
in overleg.
duur:
in overleg.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
UiTgAAn, AlCoHol en dRUgS
jongeren die discotheken, cafés, jeugdsozen, festivals en concerten bezoeken, zorgen soms voor
problemen op het gebied van de openbare orde, veiligheid en gezondheid. Het alcohol- en drugs-
gebruik is hoog binnen de uitgaanswereld, en vaak spelen deze middelen een rol bij het ontstaan
van de problemen. Het project Uitgaan, alcohol en drugs wil dat tegengaan.
voor Wie?Het project Uitgaan, alcohol en drugs (UAd) is bestemd voor
mensen die te maken hebben met jongeren in het uitgaanscircuit:
beleidsmedewerkers, organisatoren van festivals of evenementen,
horeca-ondernemers en -medewerkers.
het doelHet doel is het voorkomen en beperken van schade en gevaren
die samenhangen met het gebruik van middelen. Het accent ligt
– in eerste instantie – niet op het voorkomen van problematisch
gebruik of afhankelijkheid van middelen. maar dat kan wel een
follow-up activiteit zijn.
Wat gebeurt er?de eerste groep interventies richt zich rechtstreeks op het publiek
in de uitgaanswereld, bijvoorbeeld de inzet van preventiewerkers,
‘peer education’ en voorlichtingsmateriaal.
de tweede groep interventies wordt vaak aangedragen door
preventiewerkers die tijdens een inzet bepaalde zaken hebben
gesignaleerd. denk daarbij bijvoorbeeld aan de trainingen
barcode, iVA, Consultatie, etc. beschrijvingen van deze
interventies vindt u elders in deze gids.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
- onbeperkt bij een inzet recht-
streeks in het uitgaanscircuit;
- in overleg bij een van de
follow-up activiteiten.
duur:
afhankelijk van de soort inzet,
dus in overleg.
verwijzing:
niet van toepassing.
Wetenschappelijke status:
niet van toepassing.
110
vrije tijd en leefstijl
111
Zeg bUUR, mAg ik joU WAT VRAgen?
U bent 18 jaar of ouder, woont in de wijk nieuw-middelburg en u hebt psychische of psychiatrische
problemen. U wilt graag buurtbewoners ontmoeten, steun vinden en met elkaar ervaringen delen.
Wat leert u?met behulp van verschillende werkvormen worden tijdens de
bijeenkomsten verschillende thema’s besproken.
onderwerpen kunnen zijn:
> zelfvertrouwen en zelfwaardering;
> opkomen voor je mening;
> dagbesteding;
> wonen;
> omgaan met instanties;
> doe-activiteiten;
> wensen en idealen;
> hoe verder?
deelnemers helpen elkaar en worden bijgestaan door
een preventiewerker van indigo.
praktiSche informatie
aantal deelnemers:
maximaal 12 personen.
duur:
de groep komt elke eerste
donderdagochtend van de
maand van 11.00 uur tot 12.30
uur bij elkaar in grand Café
Willem, oranjelaan 17 in
middelburg.
Wetenschappelijke status:
goed praktijkvoorbeeld.
112 113
gezond leven 98
gokken 14, 22, 38, 96, 103, 104, 105, 109
groepsdruk 11
h hardlopen 84
huiselijk geweld 55, 73
i impulsiviteit 10, 47
internetverslaving 14, 109
k koPP 41, 42, 43, 44, 45
kVo 41, 42, 43, 44, 45
l lotgenoten 32, 35, 36, 40, 41, 43, 44, 55, 61, 64, 68, 69, 73, 80,
81, 82, 83, 88, 89 l
lusteloos 37
m mantelzorg 62, 63, 77, 81, 82
mbSR 78
medicijnen 89
meditatie 71, 78, 90
middelengebruik 11, 10, 13, 14, 23, 26, 38, 66, 83, 95, 100, 104, 105,
106, 109
mindfulness 71, 78, 90
o onzekerheid 76, 90
opstandig 33, 47
opvoeden 33, 38, 42, 45, 49
ouderschap 14, 42, 45, 48, 49
p paniek 58
pesten 10, 15, 46, 47, 50, 53
piekeren 28, 58, 59, 71
psychische beperking 24
psychische problemen 16, 17, 22, 23, 24, 30, 32, 41, 42, 43, 44, 45, 73, 81,
82, 109, 110
psychosociale problematiek 17, 30
indeX a ACT 90
aids 13
alcohol 11, 12, 13, 14, 22, 26, 38, 73, 94, 95, 96, 97, 99, 103,
105, 106, 108
angst 17, 34, 50, 52, 53, 54, 58, 59, 71, 76, 82, 84, 90
arbeidsongeschiktheid 24
assertiviteit 28, 60, 65, 70, 74, 84
autisme 69
b baby 37
bang 27, 34, 35, 39, 40, 41, 52, 53, 76
beleid 12, 26, 96, 104, 108
bewegen 84, 99
boos 10, 15, 32, 35, 36, 39, 46, 47, 55
borderline 61, 79
c cannabis 100
chronisch ziek 74
conditie 98
consultatie 17, 23, 26, 30, 103, 108
d dementie 62, 77, 80
depressie 20, 21, 24, 37, 54, 63, 65, 67, 72, 78, 82, 85
drugs 11, 12, 13, 14, 22, 26, 38, 94, 95, 96, 97, 103, 104,
105, 106, 108,
druk 10, 33, 48, 71
e echtscheiding 39, 40
eenzaamheid 35, 92
eetproblemen 64
empowerment 106
g gamen 14, 103
gedragsproblemen 10, 20, 21, 30, 33, 34, 46, 47, 83, 106
geluk 91
genotmiddelen 12, 13, 14, 22, 26, 38, 94, 96, 97, 98, 103, 104, 105,
108, 109
gewicht 64, 98
114 115
indeXr relaties 55, 106
risicovol gedrag 38, 106
roken 11, 12, 38, 98, 102
rouw 35, 36, 68, 88
ruzie 10, 15, 45, 46, 47, 49, 55
S schizofrenie 83
schokkende gebeurtenissen 16, 55, 73
soa 13
slaapproblemen 28, 58, 65, 66, 67, 70, 72
(sociale) vaardigheden 10, 46, 47, 50, 52, 74, 76, 86
somber 37, 63, 65, 67, 70, 72, 84, 85, 90
stemmingsklachten 54, 65, 74
stil 34, 43, 68
stress 28, 48, 52, 53, 78, 84
suïcide 35, 36, 68
u uitgaan 94, 97, 108
v verlegenheid 34, 76, 86
verlies 35, 36, 68, 88
verslaving 14, 22, 23, 24, 32, 41, 42, 43, 44, 45, 82, 89, 98, 100,
101, 103, 108, 109
vluchtelingen 16
vrijen 13
W weerbaarheid 10, 11, 15, 73
werken 22, 24, 26, 27, 28, 48
werkdruk 48
werklast 20, 21
werkstress 28, 48
z zelfdoding 35, 36, 68
zelfvertrouwen 15, 28, 76, 87, 110
116
Colofonredactie
Astrid de groot, nanon doeland
met medewerking van
els van der Wal
ontwerp en opmaak
Zippa, bussum
drukwerk
jumbo offset, goes
Januari 2012