17 november 2009

Morfologische ontwikkeling Schuitengat

verleden tot heden

Quick scanVeerverbinding Terschelling:

Alternatieve vaarroute Vliestroom – Schuitengat

Ernst LofversRijkswaterstaat - Waterdienst

Rijkswaterstaat

2 17 november 2009

Inhoud

• Aanleiding

• Vraagstelling, Aanpak

• Situatieschets

• Inzichten uit literatuur + liggende kaarten

• Huidige vaarroute en alternatieven– Baggerbezwaar

– Beleidsaspecten

– Vergelijking en haalbaarheid alternatieven

• Beschouwing grootschalige morfologische ontwikkelingen– Historische kaarten

– Recente lodingen

• Verwachtingen

• Conclusies en aanbevelingen

Rijkswaterstaat

3 17 november 2009

Aanleiding

Bestuurlijke vragen

• 2009: Terschellinger vraag in 2e kamer: weer door Schuitengat i.p.v Slenk?

• Verzoek Staatssecretaris: quick scan door RWS

Afspraak: ‘Quick scan’ door RWS-Waterdienst op basis van:

– Expert-kennis (geen modelstudie)

– Bestaande info

– Bestaand beleid

– Overleg gemeente Terschelling – Doeksen – Rijkswaterstaat

– Indien nodig: second opinion (buiten RWS)

Rijkswaterstaat

4 17 november 2009

Vraagstelling

Inhoudelijk

• Welke randvoorwaarden zijn er vanuit huidig beleid?

• Welke gevolgen hebben de alternatieven?

1. Morfologisch: aanleg + beheer/onderhoud2. Natuur (habitat, soorten Waddenzee)

3. Milieu (CO2, brandstof)

4. Kosten - Baten (Aanleg/onderhoud – tijdwinst/exploitatie)

Quick scan: vooral punt 1 (daarna: vervolg onderzoek nodig?)

Rijkswaterstaat

5 17 november 2009

Aanpak quick scan

Beschouwing Baggerinspanning

• Huidige route (nulalternatief)

– Ontwikkeling onderhoudsvolume Slenk

– Toekomstig onderhoudsvolume

• Alternatieve route(s)

– Baggerbezwaar bij aanleg

– Baggerbezwaar bij onderhoud

– Ecologische gevolgen

Maar: kán alternatieve route ook?

• Inzicht in ontwikkelingen omgeving Schuitengat (laatste decennia)

• Inzicht in grootschalige ontwikkelingen 1796 – 2010

• Beschouwing toekomstige ontwikkelingen

Rijkswaterstaat

6 17 november 2009

Geulen en platen

RICHEL

Jacobs-

ruggen

Engelsch-

hoek

GROOTE PLAAT

Noordsvaarder

Terschellinger

Gronden

Rijkswaterstaat

7 17 november 2009

Huidige betonning

Rijkswaterstaat

8 17 november 2009

Analyse alternatieven:gebruikte informatie

• Literatuur (jaren ’90)

• Baggergegevens

• Lodingen (detailgebied en gehele zeegat, 1988 – 2007/2010):

– Verschilkaarten 2010-2004, 2004-1992, 2004-1998, 1998-1992

– NAP-5 m dieptelijn 1992, 1998, 2004

– Kuberingen

– profielen

• Historische kaarten Zeegat Vlie (1796 – 1985)

• Luchtfoto’s (2009, 2010)

• NB: Data 2010 in concept!

Rijkswaterstaat

9 17 november 2009

Literatuurstudie:Ontwikkelingen in de vaarroute

• Zeer dynamisch gebied tussen Boomkensdiep, Schuitengat en Vliestroom

• Eb- en vloedscharen: drempels, zeker cyclisch gedrag

• Vanaf 1988 scheiden Vliestroom en Boomkensdiep/Schuitengat

• 1991: doorgraving Schuitengat-Boomkensdiep

• Oktober 1992: doorgraving Vliestroom -Schuitengat

• Geul blijft niet liggen en loopt snel vol: zuidelijke verplaatsing van > 10 m/week door golven (storm) en te gering debiet

• Eind 1996: overschakeling naar de Slenk

8 april 1992

5 februari 1993

Rijkswaterstaat

10 17 november 2009

Ontwikkelingen Schuitengat e.o.op de kaart

Beheerlodingen 1988 t/m 2010

Rijkswaterstaat

11 17 november 2009

Rijkswaterstaat

12 17 november 2009

Rijkswaterstaat

13 17 november 2009

Rijkswaterstaat

14 17 november 2009

Rijkswaterstaat

15 17 november 2009

Rijkswaterstaat

16 17 november 2009

Rijkswaterstaat

17 17 november 2009

Rijkswaterstaat

18 17 november 2009

Rijkswaterstaat

19 17 november 2009

Rijkswaterstaat

20 17 november 2009

Rijkswaterstaat

21 17 november 2009

Rijkswaterstaat

22 17 november 2009

Rijkswaterstaat

23 17 november 2009

Rijkswaterstaat

24 17 november 2009

Rijkswaterstaat

25 17 november 2009

?!

Rijkswaterstaat

26 17 november 2009

Rijkswaterstaat

27 17 november 2009

Baggergeschiedenis

0

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

600.000

700.000

800.000

900.000

1.000.000

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

Bag

gerh

oeveelh

eid

[m

3]

oude geul Schuitengat noord-zuid verbinding aanleg nieuwe geulSchuitengat Slenk Slenk op de wal gelost

Rijkswaterstaat

28 17 november 2009

Inzichten

Doorsteek nieuwe geul (1992)

Aanleg: 470.000 m3Onderhoud: 335.000 m3/jr (ruim 70% van aanleg)Sedimentatie: ca. 2 m/jr

Uitbaggeren Slenk (1996)Aanleg: 755.000 m3Onderhoud: 240.000 m3/jr (ruim 30% van aanleg)Sedimentatie: ca. 1 m/jr

In toekomst geen grote veranderingen verwacht.

ALTERNATIEVEN DENKBAAR??

Baggergeschiedenis

Rijkswaterstaat

29 17 november 2009

Alternatieve routes?

2

Rijkswaterstaat

30 17 november 2009

Randvoorwaardenbaggerbeheer Waddenzee

• RWS: verantwoordelijk voor bereikbaarheid, binnen randvoorwaarden

• Derde Nota PKB-Waddenzee:

– De waterstaatswerken (vaargeulonderhoud) zijn beperkt in omvang, volgen de natuurlijke morfologische ontwikkelingen en uitsluitend indienbereikbaarheid of veiligheid in geding zijn……

– De bereikbaarheid van havens en eilanden wordt gewaarborgd middels streefdieptes/normering voor de vaargeulen, geënt op situatie 2006.

• In praktijk: geulen die van nature beste voldoen aan afmetingen:

– minste effecten op de natuur

– minste baggerinspanning (kosten)

• Vaartijd/-afstand is geen criterium in PKB-Waddenzee

Rijkswaterstaat

31 17 november 2009

Huidige Tonnenlijn

-1000

-800

-600

-400

-200

0

200

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

2100

2200

2300

2400

2500

2600

2700

2800

2900

3000

3100

Opn_2004 Opn_1998 Opn_1992 opn_2010

VliestroomSlenk

Alternatief 1 (langs tonnenlijn)Profielen

Rijkswaterstaat

32 17 november 2009

2008

Alternatief 1 (langs tonnenlijn)Hoeveelheden

Afmetingen 2008 (vrijwel gelijk aan 2010):

• Aanleg baggervolume (2008): 1.600.000 m3

• Jaarlijks onderhoud = 70% = 1.100.000 m3

Rijkswaterstaat

33 17 november 2009

Smalste deel

-1000

-900

-800

-700

-600

-500

-400

-300

-200

-100

0

0

10

0

20

0

30

0

40

0

50

0

60

0

70

0

80

0

90

0

10

00

11

00

12

00

afstand (m)

2004 1998 1992 2010

Schuitengat

Vliestroom

750 m

Alternatief 2 (smalste deel)Profielen

Rijkswaterstaat

34 17 november 2009

2004

Baggeren bij geometrie 2004

B = 135 m

D = 5,5 – 1,5 = 4 m

L = 930 m

Aanleg baggervolume (2004) = 500.000 m3

Jaarlijks onderhoud = 70% = 350.000 m3

Schatting voor geometrie 2010:

B = 135 m

D = 5,5 – 1,0 = 4,5 m

L = 750 m

Aanleg baggervolume (2004) = 455.000 m3

Jaarlijks onderhoud = 70% = 320.000 m3

Alternatief 2 (smalste deel)Hoeveelheden

Rijkswaterstaat

35 17 november 2009

De alternatieven vergeleken

Gevolgen baggerhoeveelheden:

• Slenk: aanleg was 0,75 Mm3 onderhoud ca. 0,24 Mm3/jr• Alternatief 1: aanleg 1,6 Mm3 onderhoud ca. 1,1 Mm3/jr• Alternatief 2: aanleg 0,45 Mm3 onderhoud ca. 0,32 Mm3/jr

Grote onzekerheid over onderhoud en bevaarbaarheid bij alternatieven:

Ingreep in gebied met historie van sterke aanzanding (literatuur)

Tegennatuurlijke ingreep reactie: wil terug naar evenwichtprofiel

Gebied met onvoorspelbaar gedrag door invloed van stormen

Daardoor bereikbaarheid niet goed te garanderen

Mogelijk ook lastig manoeuvreerbaar bij zeegang en dwarsstroom

Rijkswaterstaat

36 17 november 2009

Natuur en Milieu, globaal (niet onderzocht):

• Tegennatuurlijke ingreep: aantasting habitattypen (platen, banken)

• Alternatieven op voorhand ingrijpender dan huidige situatie.

• Milieuwinst door kortere vaarroute, maar verlies door grotere baggerinspanning (brandstof en CO2)

De alternatieven vergeleken

Rijkswaterstaat

37 17 november 2009

ALTERNATIEVE ROUTES VOORALSNOG GEEN ROBUUST ALTERNATIEF:

– voorziene baggerinspanning te groot

– bereikbaarheid niet te garanderen

– in strijd met PKB-Waddenzee

MAAR: WAT DOET DE TOEKOMST?

kijken naar grote schaal & leren van historie

De alternatieven vergeleken

Rijkswaterstaat

38 17 november 2009

Historische Ontwikkelingen Grote tijd- / ruimteschaal

• 1796 - 1985

• Gebied in breder morfologisch perspectief

• Leren van het verleden

• Wat kunnen we in toekomst verwachten?

Rijkswaterstaat

39 17 november 2009

Vliestroom vrijwel tegen Vlieland

Oriëntatie Vliestroom Noord-Zuid

Schuitengat verbonden met Vliestroom

Rijkswaterstaat

40 17 november 2009

Noordvaarder nog los

Boomsgat raakt in verdrukking

Ligging Vliestroom westelijk

Rijkswaterstaat

41 17 november 2009

Boomsgat verzandt

Noordvaarder verheelt

Vliestroom: sterke N-Z ligging,

Ebdelta ver in zee

Rijkswaterstaat

42 17 november 2009

Noordvaarder aangeland

Zeegat (Boomkensdiep) roteert oostwaarts

Slenk ontstaat uit vloedschaar

Vlieland bouwt uit

Rijkswaterstaat

43 17 november 2009

Strandhaak Vlieland maximaal

Daardoor relatief smalle ‘keel’ zeegat

Boomkensdiep = hoofdgeul

Vliesloot oost-west

Rijkswaterstaat

44 17 november 2009

• Strandhaak Vlieland verdwijnt

• Richel groeit noordwaards

• Vliesloot weer naar noord

• Vliestroom roteert tegen klok en

gaat verder oostwaarts

Rijkswaterstaat

45 17 november 2009

Bouw Afsluitdijk in volle gang

Versnelde kloksgewijze rotatie ebdelta

Strandhaak Vlieland verdwenen

Vliestroom roteert tegen klok

Rijkswaterstaat

46 17 november 2009

• Boomkensdiep wordt naar eiland gedrukt

• drempelvorming bij Schuitengat

• Slenk in omvang toegenomen (bevaarbaar)

• Richel bouwt verder uit

Rijkswaterstaat

47 17 november 2009

• Boomkensdiep verplaatst verder

• Verdere drempelvorming Schuitengat

• Omvang Slenk neemt iets af

Rijkswaterstaat

48 17 november 2009

1972

• Via ‘Broekegat’ van Schuitengat naar Vliestroom

• Richel duwt Vliestroom verder oostwaarts

• Boomkensdiep steeds verder afgeknepen

Rijkswaterstaat

49 17 november 2009

1982 - 1985

• Oriëntatie Vliestroom meer ri Stortemelk

• Boomkensdiep raakt verder afgesloten van Vliestroom

Rijkswaterstaat

50 17 november 2009

1800-1912:

• Schuitengat altijd verbonden met Vliestroom

• 1853: Noordvaarder komt tegen Terschelling (Boomsgat verdwijnt)

• 1866: Slenk ontstaat (vloedschaar)

• 1800 - 1898: Strandhaak Vlieland bouwt uit tot voorbij Richel, Vliestroom van west naar oost

• 1912: smal zeegat met Boomkensdiep als hoofdgeul

Historische Ontwikkelingen:resumerend

Rijkswaterstaat

51 17 november 2009

• Bouw Afsluitdijk: grotere debieten, nwe verdeling/oriëntatie debieten

• Strandhaak Vlieland verdwijnt permanent

• Richel bouwt uit: Vliestroom verder oostwaarts

• oriëntatie Vliestroom van N-Z naar NW-ZO

• Stortemelk neemt functie over van Boomkensdiep

• Boomkensdiep verlegt snel naar eiland, in 1988 afgesloten van Vliestroom

• sterke drempelvorming tussen Schuitengat en Vliestroom/Boomkensdiep (‘geul via Broekegat’)

1926-1985

Historische Ontwikkelingen Grote tijd- / ruimteschaal

Rijkswaterstaat

52 17 november 2009

Op basis van materiaal sinds 1992:

• Vaklodingen 1992, 1998, 2004

• Overzichtslodingen 1992-2006

• Luchtfoto's, o.a. 2009 en 2010

Recentere ontwikkelingen Grote tijd- / ruimteschaal

Rijkswaterstaat

53 17 november 2009

• Schuitengat/Boomkensdiep van Vliestroom afgesnoerd

• Geul gebaggerd

• Boomkensdiep en Schuitengat: eb-/vloedscharen

1992

17 november 2009

• Boomkensdiep raakt ingesnoerd door banken

• ophoging banken (Engelschhoek, Jacobsruggen)

• Slenk gebaggerd

1998

Rijkswaterstaat

55 17 november 2009

2004

• Versnelde ophoging banken (Engelschhoek,

Jacobsruggen)

• Boomkensdiep en Schuitengat verhelen

• Boomkensdiep verkleint verder

• Vliestroom licht oostwaarts

Rijkswaterstaat

56 17 november 2009

2010 (concept)

• Boomkensdiep sterk verkleind!

• Uitbochting Schuitengat-Boomkensdiep maximaal

• Boomkensdiep en Schuitengat nog verheelt

• Maar: nieuwe ebgeul nabij Noordvaarder

• Vliestroom licht oostwaarts

Rijkswaterstaat

57 17 november 2009

Verschil 2010 - 2004

Verschil 2010 - 2004

Nieuwe data! eerste indrukken:

• Hoge sedimentatie in ebdelta (Boomkensdiep in het nauw)

• Relatief veel sedimentatie in Schuitengat en Boomkensdiep

• Ook in Oosterom relatief veel sedimentatie

• Noord Meep juist erosie en verlegging noordwaarts!

• Uitbochting Vliestroom

Rijkswaterstaat

58 17 november 2009

Ontwikkelingen sinds 1992

Tijdspanne 1992 – 2010:

Grootschalige ontwikkelingen Zeegat en buitendelta:• Schuitengat/Boomkensdiep raakt volledig van Vliestroom afgesnoerd (uniek!)• Tersch. Gronden, Engelschhoek (en ook Jacobsruggen): hoger en snel ZO-waarts• Boomkensdiep raakt ingesnoerd in ebdelta (tijdelijke erosie paal 6!) en verkleint!• Vliestroom mirgreert nog steeds licht oostwaarts: 4 - 10 m/jaar

Middelgrote schaal• Tussen Schuitengat en Boomkensdiep: complexe eb- /vloedscharen• Boomkensdiep en Schuitengat verhelen in 2004 en bochten uit (ca. 27 m/jaar)• Nieuwe ebschaar van Schuitengat bij Noordvaarder: nieuwe route?

Consequenties voor baggeren:• 1991: Gebaggerde verbinding met Boomkensdiep houdt geen stand• 1992: Schuitengat naar Vliestroom doorgebaggerd, houdt geen stand (snelle verzanding

door golfgedreven zandtransport (storm)• 1996-2010: baggeren vaargeul door Slenk (stabiel)

Opmerkelijk:• Er lijkt sprake van structurele sedimentatie in geulen van komgebied Terschelling• Komgebied van de Noord Meep vertoont juist erosie en verlegging noordwaarts

Rijkswaterstaat

59 17 november 2009

Opname 1 juni 2009

Rijkswaterstaat

60 17 november 2009

Opname 1 juni 2009

Rijkswaterstaat

61 17 november 2009

Opname 10 juli 2010

Rijkswaterstaat

62 17 november 2009

Opname 10 juli 2010

Rijkswaterstaat

63 17 november 2009

Opname 10 juli 2010

Rijkswaterstaat

64 17 november 2009

Opname 4 september 2010

Rijkswaterstaat

65 17 november 2009

Conclusies/aanbevelingen

Verwachte morfologische ontwikkelingen:

Korte termijn (5 jaar):• geen natuurlijke ontwikkeling voor alternatieve vaargeul Schuitengat-Vliestroom• Kans op nieuwe verbinding Schuitengat-Boomkensdiep via nieuwe ebschaar (binnenbocht)• Daardoor waarschijnlijk verzanding buitenbocht• Zeer veel zand aanwezig (Engelschhoek)

Langere termijn (> 10 jaar), op basis van allerlaatste gegevens (zeer pril!!):• Verdere verzanding Boomkensdiep (gezien verleden en huidige enorme tempo), daardoor:

– òf doorbraak Schuitengat-Vliestroom– òf (verdere) verzanding Schuitengat??? en dominantere Meep???– Afhankelijk van golven en getij (debieten)

Aanbevolen: 1. Onderzoek consequenties van ontwikkelingen

– modelstudie: analyse waterbeweging bij verschillende bodems– Onderzoek naar ontwikkeling van gehele kombergingsgebied onder Terschelling– Hoe groot zijn de risico’s? hoe beheersen?

2. Blijf monitoren (lodingen, luchtfoto’s)

Rijkswaterstaat

66 17 november 2009

Consequenties voor alternatieven:

• Forse tegennatuurlijke ingreep

• Door ligging in hoog dynamisch gebied: onvoorspelbaar onderhoud, bereikbaarheid niet te garanderen.

• Effecten op natuur waarschijnlijk negatiever dan in de huidige situatie (ivm tegennatuurlijke karakter).

• Aanleg van nieuwe vaargeul waar geen geul is = in strijd met PKB-Waddenzee

Samengevat:

• Alternatieve vaargeul wordt nu nog niet realistisch geacht

• Naderonderzoek nodig naar ontwikkelingen buitendelta – kom van Terschelling

• RWS blijft ontwikkelingen nauwlettend volgen, geleid door:– Bereikbaarheid belangrijke pijler (kostenefficiënt)– Binnen de natuurwet en juridische wet

Conclusies/aanbevelingen