Presentatie 19e eeuw definitief

18
Ontwikkelingen 19 Ontwikkelingen 19 e e eeuw eeuw Bert Both, Anja Kap, Ida Luttikhuisen Bert Both, Anja Kap, Ida Luttikhuisen

Transcript of Presentatie 19e eeuw definitief

Page 1: Presentatie 19e eeuw definitief

Ontwikkelingen 19Ontwikkelingen 19ee eeuweeuw

Bert Both, Anja Kap, Ida LuttikhuisenBert Both, Anja Kap, Ida Luttikhuisen

Page 2: Presentatie 19e eeuw definitief

Inleiding: een roerige eeuwInleiding: een roerige eeuw

1848 invoering grondwet in Nederland.1848 invoering grondwet in Nederland.

Combinatie ontwikkeling in de natuurwetenschappen, technologische vernieuwingen Combinatie ontwikkeling in de natuurwetenschappen, technologische vernieuwingen

en industriële revolutie zorgde voor versnelling.en industriële revolutie zorgde voor versnelling.

Natuur onderworpen, orde werd norm.Natuur onderworpen, orde werd norm.

Aanleg bruggen, tunnels, spoorwegen ontsluiten de wereld; telefonie, telegrafie Aanleg bruggen, tunnels, spoorwegen ontsluiten de wereld; telefonie, telegrafie

overbruggen tijd. Begin massacommunicatie en massamobiliteit.overbruggen tijd. Begin massacommunicatie en massamobiliteit.

Mens zette ruimte en tijd naar zijn hand en kreeg andere kijk op de wereld. Mens zette ruimte en tijd naar zijn hand en kreeg andere kijk op de wereld.

Niet langer plaats voor oude beschavingsnormen: massacultuur.Niet langer plaats voor oude beschavingsnormen: massacultuur.

Toename bevolking van 2 naar ruim 5 miljoen; alfabetisering van 50 naar 90%.Toename bevolking van 2 naar ruim 5 miljoen; alfabetisering van 50 naar 90%.

Page 3: Presentatie 19e eeuw definitief

Politiek: vrijheid en onafhankelijkheidPolitiek: vrijheid en onafhankelijkheid NationalismeNationalisme

• Als reactie op Napoleon: vaderlandsliefde, onafhankelijkheidsstrijdAls reactie op Napoleon: vaderlandsliefde, onafhankelijkheidsstrijd• 1815: Slag bij Waterloo (Napoleon verslagen)1815: Slag bij Waterloo (Napoleon verslagen)• België (in de 18e eeuw bij Oostenrijk) verenigd met NLBelgië (in de 18e eeuw bij Oostenrijk) verenigd met NL• 1830: Belgische opstand1830: Belgische opstand

LiberalismeLiberalisme• Individuele vrijheid burgers, vrije markt, grondwet, godsdienstvrijheid, Individuele vrijheid burgers, vrije markt, grondwet, godsdienstvrijheid,

scheiding kerk-staatscheiding kerk-staat• 1848: grondwet opgesteld door Thorbecke, rechtstreekse 1848: grondwet opgesteld door Thorbecke, rechtstreekse

verkiezingenverkiezingen

Socialisme Socialisme • Vanaf ca.1860. Als reactie op industriële revolutie: vakbeweging, nivellering Vanaf ca.1860. Als reactie op industriële revolutie: vakbeweging, nivellering

verschil arm-rijkverschil arm-rijk

KolonialismeKolonialisme• Uitbuiting inlanders (Uitbuiting inlanders (Max HavelaarMax Havelaar, 1860), 1860)

Page 4: Presentatie 19e eeuw definitief

Wetenschap en technologie: de vooruitWetenschap en technologie: de vooruitganggang

1826: 11826: 1ee foto (Daguerre) foto (Daguerre)

1839: aanleg spoorwegennet Nederland1839: aanleg spoorwegennet Nederland

1851: 11851: 1ee wereldtentoonstelling Londen (met nieuwe wereldtentoonstelling Londen (met nieuwe uitvindingen)uitvindingen)

1859: Evolutietheorie Darwin1859: Evolutietheorie Darwin

1876: Uitvinding telefoon (Bell)1876: Uitvinding telefoon (Bell)

1879: Gloeilamp (Edison)1879: Gloeilamp (Edison)

Page 5: Presentatie 19e eeuw definitief

Economie: industriële revolutieEconomie: industriële revolutie

Nieuwe technieken Nieuwe technieken • StoommachinesStoommachines

Ontstaan arbeidersklasseOntstaan arbeidersklasse• Trek van platteland naar de fabriekenTrek van platteland naar de fabrieken• Slechte omstandighedenSlechte omstandigheden• Grote inkomensverschillen met burgerijGrote inkomensverschillen met burgerij

Vrouwen- en kinderarbeidVrouwen- en kinderarbeid• 1874: Kinderwetje Van Houten1874: Kinderwetje Van Houten

Page 6: Presentatie 19e eeuw definitief

Literatuur: politieke, huiselijke en Literatuur: politieke, huiselijke en liefdadigheidspoëzie (tot ca. 1830)liefdadigheidspoëzie (tot ca. 1830)

Functie: Functie: • uitlaatklep tijdens de Franse bezettinguitlaatklep tijdens de Franse bezetting• nieuwe normen voor een bevrijd landnieuwe normen voor een bevrijd land

Kenmerken:Kenmerken:• Onafhankelijkheid en vrijheid burgersOnafhankelijkheid en vrijheid burgers• Huiselijke of utilitaire poëzie: God, vaderland en gezinHuiselijke of utilitaire poëzie: God, vaderland en gezin

Schrijvers: Schrijvers: • Hendrik Tollens: dominees- en liefdadigheidspoëzie Hendrik Tollens: dominees- en liefdadigheidspoëzie • Petronella Moens: kinderpoëzie, opvoeding tot tevreden Petronella Moens: kinderpoëzie, opvoeding tot tevreden

burgersburgers• J.F. Helmers: nationalistische poëzie, verheerlijking verledenJ.F. Helmers: nationalistische poëzie, verheerlijking verleden

Page 7: Presentatie 19e eeuw definitief

Literatuur: Romantiek (ca. 1830-1850)Literatuur: Romantiek (ca. 1830-1850) FunctieFunctie: ontsnappingsmogelijkheid uit de harde werkelijkheid : ontsnappingsmogelijkheid uit de harde werkelijkheid

Kenmerken:Kenmerken:• Kunst boven wetenschap, voelen boven denken, spiritualiteit Kunst boven wetenschap, voelen boven denken, spiritualiteit

boven materialisme, natuur boven technologie, zin boven nut, boven materialisme, natuur boven technologie, zin boven nut, kwaliteit boven kwantiteit, raadsel boven realiteitkwaliteit boven kwantiteit, raadsel boven realiteit

• Nieuwe vormen (originaliteit), antitheseNieuwe vormen (originaliteit), antithese• Poëzie: Het dichten zelf staat centraal, de dichter als geniePoëzie: Het dichten zelf staat centraal, de dichter als genie• Proza: Historische romansProza: Historische romans

Schrijvers: Schrijvers: • Buitenlandse: Goethe, Victor Hugo, Lord Byron, Walter Scott,Buitenlandse: Goethe, Victor Hugo, Lord Byron, Walter Scott,• Nederlandse: Bilderdijk, Multatuli, Hendrik Conscience, Piet Nederlandse: Bilderdijk, Multatuli, Hendrik Conscience, Piet

Paaltjens, Jacob van Lennep, Aarnout Drost, Potgieter, Paaltjens, Jacob van Lennep, Aarnout Drost, Potgieter, Bosboom-ToussaintBosboom-Toussaint

Page 8: Presentatie 19e eeuw definitief

Literatuur: Realisme (vanaf ca. 1840)Literatuur: Realisme (vanaf ca. 1840) Functie: weergave van de werkelijkheidFunctie: weergave van de werkelijkheid

Kenmerken:Kenmerken:• Objectiviteit boven subjectiviteitObjectiviteit boven subjectiviteit• Het leven van alledag in het hier en nu, geen historie meerHet leven van alledag in het hier en nu, geen historie meer• De godsdienst verdwijnt uit de literatuurDe godsdienst verdwijnt uit de literatuur

Schrijvers: Schrijvers: • Buitenlandse: Charles Dickens (Engeland)Buitenlandse: Charles Dickens (Engeland)• Nederlandse: Potgieter, Nicolaas Beets (Hildebrand), Nederlandse: Potgieter, Nicolaas Beets (Hildebrand),

Hendrik Conscience (bekeerde romantici), J.J. CremerHendrik Conscience (bekeerde romantici), J.J. Cremer

Humorcultus:Humorcultus:• Belachelijke situaties uit het alledaagse leven (De Génestet, Belachelijke situaties uit het alledaagse leven (De Génestet,

de Schoolmeester, Paaltjens, Hildebrandde Schoolmeester, Paaltjens, Hildebrand

Page 9: Presentatie 19e eeuw definitief

Literatuur: Naturalisme (vanaf ca. 1870)Literatuur: Naturalisme (vanaf ca. 1870)

FunctieFunctie: wetenschappelijk experiment: wetenschappelijk experiment

Kenmerken: Kenmerken: • Hoofdpersoon is nerveus, erfelijk bepaalde eigenschappen, Hoofdpersoon is nerveus, erfelijk bepaalde eigenschappen,

ontnuchtering (ondergang)ontnuchtering (ondergang)• Burgerij wordt gehaatBurgerij wordt gehaat• Open seksualiteitOpen seksualiteit• Sociale misstandenSociale misstanden• Radicalisering van het realismeRadicalisering van het realisme

Schrijvers: Schrijvers: • Buitenlandse: Emile Zola (Frankrijk)Buitenlandse: Emile Zola (Frankrijk)• Nederlandse: Lodewijk van Deyssel (Nederlandse: Lodewijk van Deyssel (Een liefdeEen liefde), Louis ), Louis

Couperus (Couperus (Eline VereEline Vere), Marcellus Emants (), Marcellus Emants (Een nagelaten Een nagelaten bekentenisbekentenis))

Page 10: Presentatie 19e eeuw definitief

Literatuur: Tachtigers Literatuur: Tachtigers (vanaf 1880)(vanaf 1880)

Functie: uiting van de allerindividueelste expressie van de Functie: uiting van de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotieallerindividueelste emotie

Kenmerken: Kenmerken: • IndividualismeIndividualisme• Schoonheid en woordkunst: l’art pour l’artSchoonheid en woordkunst: l’art pour l’art• OriginaliteitOriginaliteit• Werkelijkheid, verwant aan impressionismeWerkelijkheid, verwant aan impressionisme

Tijdschrift De Nieuwe GidsTijdschrift De Nieuwe Gids

Schrijvers: Schrijvers: • Willem Kloos en Jacques Perk (Willem Kloos en Jacques Perk (SonnettenSonnetten))• Albert Verwey (Albert Verwey (De onbevoegheid der Hollandsche literaire kritiekDe onbevoegheid der Hollandsche literaire kritiek))• Herman Gorter (Herman Gorter (MeiMei))

Page 11: Presentatie 19e eeuw definitief

Andere kunstenAndere kunsten

Beeldende kunst Beeldende kunst • Romantiek en realisme liepen gelijk op met Romantiek en realisme liepen gelijk op met

literatuurliteratuur• Impressionisme: geen uitbeelding werkelijkheid, Impressionisme: geen uitbeelding werkelijkheid,

maar de indruk ervan (vanaf 1860)maar de indruk ervan (vanaf 1860)• Expressionisme: het innerlijke leven (na 1900)Expressionisme: het innerlijke leven (na 1900)

Fotografie Fotografie • Effect op beeldende kunst: opent de weg naar de Effect op beeldende kunst: opent de weg naar de

abstracte kunstabstracte kunst• Effect op literatuur: realisme ging op zoek naar Effect op literatuur: realisme ging op zoek naar

onbekende kanten van de stad en de wereldonbekende kanten van de stad en de wereld

Page 12: Presentatie 19e eeuw definitief

Drie uitgelichte boekenDrie uitgelichte boeken Camera ObscuraCamera Obscura (1840) van Hildebrand (1840) van Hildebrand

Nicolaas Beets (1814-1903) Nicolaas Beets (1814-1903)

Gedichten van den SchoolmeesterGedichten van den Schoolmeester (1859) (1859) Gerrit van de Linde (1808-1858)Gerrit van de Linde (1808-1858)

Snikken en GrimlachjesSnikken en Grimlachjes (1867) van Piet Paaltjens (1867) van Piet PaaltjensFrançois HaverSchmidt (1835-1894)François HaverSchmidt (1835-1894)

Overeenkomsten Overeenkomsten • Humorcultus Humorcultus • Studenten theologie, pseudoniemStudenten theologie, pseudoniem• Bjizondere levensloopBjizondere levensloop

VerschillenVerschillen• Soort humor, genre Soort humor, genre

Page 13: Presentatie 19e eeuw definitief

Nicolaas Beets 1814-1903 (Hildebrand)Nicolaas Beets 1814-1903 (Hildebrand)

1839: 1839: Camera ObscuraCamera Obscura• Verhalenbundel. Student Hildebrand gaat bij vrienden op Verhalenbundel. Student Hildebrand gaat bij vrienden op

bezoek bezoek • Thema: De Hollandse burgerlijkheid in al z’n Thema: De Hollandse burgerlijkheid in al z’n

bekrompenheidbekrompenheid• Kenmerken: Typetjes. Overdrijven voor komisch effect Kenmerken: Typetjes. Overdrijven voor komisch effect

Humor: Milde ‘superieure’ ironieHumor: Milde ‘superieure’ ironie• Titel ‘Camera obscura’, fotografieTitel ‘Camera obscura’, fotografie• Genre: RealismeGenre: Realisme• Zeer populair boek. Beets werd dominee, schreef Zeer populair boek. Beets werd dominee, schreef

moralistische gedichten, maar bleef door Camera bekendmoralistische gedichten, maar bleef door Camera bekend

Page 14: Presentatie 19e eeuw definitief

Gerrit van de Linde 1808-1858 (de Schoolmeester)Gerrit van de Linde 1808-1858 (de Schoolmeester)

1859: 1859: De gedichten van den SchoolmeesterDe gedichten van den Schoolmeester• Samengesteld door Jacob van Lennep na zijn doodSamengesteld door Jacob van Lennep na zijn dood• Kenmerken: humor, hekeling geleerdheidsvertoon, Kenmerken: humor, hekeling geleerdheidsvertoon,

ontregelendontregelend• Ontregelend: knittelvers, antithese, dubbelzinnigheden, Ontregelend: knittelvers, antithese, dubbelzinnigheden,

absurde wendingenabsurde wendingen• Humor: parodie, ironieHumor: parodie, ironie• Genre: (anti)-romantischGenre: (anti)-romantisch• Van de Linde vluchtte in 1834 naar Engeland en werd daar Van de Linde vluchtte in 1834 naar Engeland en werd daar

kostschoolonderwijzer. Werd postuum zeer populair.kostschoolonderwijzer. Werd postuum zeer populair.

Page 15: Presentatie 19e eeuw definitief

François HaverSchmidt 1835-1894 (Piet Paaltjens)François HaverSchmidt 1835-1894 (Piet Paaltjens)

1867: 1867: Snikken en grimlachjesSnikken en grimlachjes• Verzamelde gedichten, beeld van zijn leven als studentVerzamelde gedichten, beeld van zijn leven als student• Thema’s: teleurstelling, liefde, doodsverlangen Thema’s: teleurstelling, liefde, doodsverlangen • Kenmerken: veel overdrijving, verwarren, spot met Kenmerken: veel overdrijving, verwarren, spot met

overgevoeligheid, Weltschmerzovergevoeligheid, Weltschmerz• Humor: cynisch, spottendHumor: cynisch, spottend• Genre: romantische trekken Genre: romantische trekken • HaverSchmidt werd dominee. Pleegde zelf zelfmoord. HaverSchmidt werd dominee. Pleegde zelf zelfmoord.

Romantisch thema, Goethe, verhoogde de populariteit.Romantisch thema, Goethe, verhoogde de populariteit.

Overeenkomst met De Schoolmeester: Romantische Overeenkomst met De Schoolmeester: Romantische gespletenheid; Melancholie en kwetsbaarheidgespletenheid; Melancholie en kwetsbaarheid

Page 16: Presentatie 19e eeuw definitief
Page 17: Presentatie 19e eeuw definitief

Literatuur: Eduard Douwes Dekker Literatuur: Eduard Douwes Dekker (1820-1887), een buitenbeentje(1820-1887), een buitenbeentje

humor, romantiek, sociaal bewogenhumor, romantiek, sociaal bewogen 1860: Max Havelaar1860: Max Havelaar• Multatuli: ik heb veel gedragenMultatuli: ik heb veel gedragen• Aanklacht tegen NL misbruik in NL-IndiëAanklacht tegen NL misbruik in NL-Indië• Jacob van Lennep zorgde voor publicatie, maar Jacob van Lennep zorgde voor publicatie, maar

pas na ingrepenpas na ingrepen

Kenmerken:Kenmerken:• Combinatie Romantiek + Realisme: Combinatie Romantiek + Realisme:

humoristisch, sociaal bewogen, fictie + humoristisch, sociaal bewogen, fictie + werkelijkheidwerkelijkheid

• Uniek vanwege schrijfstijl, perspectief inlander, Uniek vanwege schrijfstijl, perspectief inlander, meest vertaalde NL roman ooit (40), in 2009 meest vertaalde NL roman ooit (40), in 2009 uitgeroepen tot grootste klassieker aller tijdenuitgeroepen tot grootste klassieker aller tijden

Page 18: Presentatie 19e eeuw definitief

Inleiding: een roerige eeuw Inleiding: een roerige eeuw -2- -2-

Literatuur heeft in deze context verschillende functies gehad:Literatuur heeft in deze context verschillende functies gehad:

- uitlaatklep tijdens de Franse bezetting, - uitlaatklep tijdens de Franse bezetting,

- het vormen van nieuwe normen voor een bevrijd land (domineespoëzie, - het vormen van nieuwe normen voor een bevrijd land (domineespoëzie, liefdadigheidsgedichten, opvoedkundige kindergedichten), liefdadigheidsgedichten, opvoedkundige kindergedichten),

- ontsnappingsmogelijkheid uit de harde werkelijkheid (romantiek), - ontsnappingsmogelijkheid uit de harde werkelijkheid (romantiek),

- weergave van diezelfde werkelijkheid (realisme), - weergave van diezelfde werkelijkheid (realisme),

- wetenschappelijk experiment (naturalisme), - wetenschappelijk experiment (naturalisme),

- uiting van de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie - uiting van de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie (Tachtigers) , (Tachtigers) ,

- onderdeel van gemeenschappelijk ideaal van een nieuwe maatschappij waarin - onderdeel van gemeenschappelijk ideaal van een nieuwe maatschappij waarin iedereen iedereen gelijk was,gelijk was,

- onderdeel in samenwerking tussen verschillende disciplines.- onderdeel in samenwerking tussen verschillende disciplines.