La Belgique Industrielle

De wisselwerking tussen transport en landschap tijdens de 19de eeuw

Greet De Block Bart Van der Herten

Ontwikkelingen 1750-1830

• Snelle regimewissels in de Zuidelijke Nederlanden met eigen accenten voor het transport – Oostenrijkse periode (tot 1790) – Franse periode (tot 1815) – Hollandse periode (tot 1830)

Ontwikkelingen 1750-1830

• Macro-economische ontwikkeling

Macro-economische ontwikkeling (1)

• De industriële revolutie (1800-1830) – Mechanisering van de textielnijverheid

(Verviers) – Steenkool en metaalnijverheid (Luik-Verviers

en Mons-Charleroi) – Antwerpen en Brussel als dienstencentra – Platteland als dominante sector (+ 50%)

Macro-economische ontwikkeling (2)

• Economische factoren – Natuurlijke rijkdommen: grondstoffen en

landbouwareaal – Goed geschoolde arbeiders – Arbeidsreserve op het platteland – Overname van Engelse technologie – Groot aantal Belgische uitvindingen – Inkomensstijging en dus meer vraag – België als exportland

Macro-economische ontwikkeling (3)

– Besluit: overgang van landbouweconomie naar gemengde agrarisch-industriële economie werd afgerond ca. 1850.

– België werd één van de pioniers van de industriële ontwikkeling

– De spoorwegen waren de motor van deze ontwikkeling

Het transportvraagstuk anno 1831

Transport ca. 1830 (1)

• Het wegvervoer: – Belangrijke investeringen sinds Oostenrijkse

periode: steenwegen – Tolsysteem: de gebruiker betaalt – Eerste grote verbindingen en interstedelijk

netwerk, relatief weinig grensovergangen – Personenvervoer: 5 à 10 km/u – Goederenverkeer: weinig georganiseerd, zeer

traag, risicovol en duur

1830

Transport ca. 1830 (2)

• De binnenscheepvaart – Rivieren: zeer problematisch – niet

gekanaliseerd – bodem onregelmatig – Vervoer vooral regionaal – Investeringen in kanalen richting Frankrijk en

Nederland – Tolsysteem – Zeer traag (2-3 km/u)

1830

De rol van transport

• Inzicht bij de overheid in het belang van een goed ontwikkeld transportsysteem – Voor import en export (vb. steenkool) – In de prijsvorming van producten – Voor de verspreiding van goederen van de

industriële revolutie, ook in België – België op zich niet leefbaar (overproductie)

Gevolg: een belangrijk economisch probleem

Een kanaal of een spoorweg?

• Parlementair debat: de keuze voor een overheidsbedrijf én de keuze voor een spoorweg

• Van lijn Antwerpen naar Keulen naar een internationaal assenstelsel met Mechelen als centraal spoorwegknooppunt

• Spoorwegwet 1834 • Eerste treinrit: 5 mei 1835

Een kanaal of een spoorweg?

• België als spoorwegpionier: – Veel innovatie – Export van spoorwegtechnologie – Uniek overheidsmodel met inbreng van de

private sector – Intermodaal model – Uniek financieringsmodel met zeer lage

tarieven

Spoorwegen als ruggengraat van de

transportinfrastructuur

1880

Ontwikkelingen vanaf 1880

De buurtspoorwegen

• Jaren 1880: sociaal vraagstuk – transportvraagstuk – economische crisis

• Antwoord: een lichte spoorweg-infrastructuur langs de gewone wegen

• Eerste fase: stervorming rond steden • Vervolgens: hele grondgebied • Zeer snelle ontwikkeling • Gemengde financiering overheden

Het wegvervoer

• Zeer grote toename van het aantal steenwegen

• Twee soorten: aanvoerroutes naar de spoorwegen of belangrijkste transportmogelijkheid in regio’s waar geen spoorwegen waren aangelegd

• De snelheid nam niet echt toe t.o.v. 1830 • Relatieve achteruitgang van de trafiek

o.i.v. de spoorwegen

1880

De binnenscheepvaart • De ‘vergeten’ sector: overheid investeert in

sector waar technologische ontwikkeling wordt verwacht

• België verdeeld in drie rivierbekkens • Historische ontwikkeling: elke waterweg met

eigen kenmerken • Rivieren zeer problematisch • Kanaal Brussel-Charleroi • Regionale eenmaking van binnenwateren • Amper netto-aanleg tijdens 19de eeuw

1880

De tweede industriële revolutie

De tweede helft van de 20ste eeuw

La Belgique Industrielle

Dank je!

Greet De Block Bart Van der Herten