7-11-2013

1

Archeologie en waterbodems

Marie-Catherine Houkes

Maritiem Programma RCE 29 oktober 2013

Het lijkt zo leeg…

Meerdere gebruiksfuncties

Noord-Holland

Almere

7-11-2013

2

Watergerelateerde archeologie zoals bruggen, kades, beschoeiingen,

scheepshellingen en scheepswerven.

Scheepshelling Vlaardingen Beschoeiingspalen Leiderdorp

Scheepswrakken

Maar ook: Verdronken landschappen – prehistorie

Verspoelde heiligdommen (Colijnsplaat) Verdronken nederzettingsresten, kerken, begraafplaatsen en kastelen

Vliegtuigwrakken

Dit alles in waterbodems of in inmiddels drooggevallen waterbodems

7-11-2013

3

Waarom is het zo bijzonder?

• Conditioneel vaak in fantastische staat

• Vertelt ons van delen van de geschiedenis waar we geen andere bronnen van hebben.

• Het materiaal uit schepen is uniek omdat dit tijdscapsules zijn die onder andere handelsgoederen bevatten zoals halfproducten en nieuwe materialen.

Erfgoed onder druk:

Voorbeelden ingrepen • Baggerwerkzaamheden

• Ruimte voor de Rivier (incl. uiterwaarden)

• Dijkversterkingen

• Infrastructuur (wegen, bruggen, sluizen, tunnels)

• Woningbouw

• Oeververbeteringen (incl. duikers)

• Verdiepen, verbreden, profielwijzigingen van waterlopen

• Zandwinning

7-11-2013

4

Procedure zandwingebied: 12 km lang, 500 m breed

Archeologie in de waterbodem in beleid en ruimtelijke ordening

• Gemeentelijk grondgebied: Waddenzee, kuststrook, rivieren en binnenwateren, Niet alleen de grotere wateren , maar ook de kleine en gegraven waterlopen, zoals weteringen en grachten.

• De waterbeheerder (Rijkswaterstaat of waterschap) is primair verantwoordelijk voor waterkwaliteit en waterveiligheid.

• De gemeente is primair verantwoordelijk voor het beheer van de archeologie: en maakt de belangenafweging in het kader van de ruimtelijke ordening.

-> Volgens de Monumentenwet en het Besluit ruimtelijke ordening is het verplicht “bij vaststelling van een bestemmingsplan en bij de bestemming van de in het plan begrepen grond rekening te houden

met de in de bodem aanwezige dan wel te verwachten cultuurhistorische waarden.”

Om te weten welke archeologische waarden

binnen het grondgebied aanwezig zijn: net als voor land in kaart brengen wat zich in de

bodem kan bevinden.

Voorbeeld: het Markermeer

- Verwachting duidelijk krijgen

- Trefkans misschien laag

- Maar kans dat je onvoorbereid een

archeologische waarde tegenkomt zo klein mogelijk maken

- Juiste methoden en technieken inzetten

- Doe je dat niet: alleen nog noodoplossingen

voorhanden

Verwachtingen

7-11-2013

5

Geologische ondergrond Geomorfologie

Bodemopbouw

Bekende waarden: - Vliegtuigwrakken

- Scheepswrakken - Archiefgegevens

- Sonarcontacten - Haakpunten visserij

Bekende verstoringen:

- Zandwinning - Leidingen

- Geruimde wrakken

Verwachting prehistorie –

pleistoceen: - dekzandopduikingen en

stroomgebieden

Verwachting nederzettingen: hoog en droog aan het water

Verwachting op specifiek aan

water gerelateerde vondsten (visfuiken, boomstamboten,

etc.)

7-11-2013

6

ZUID-HOLLAND

Utrecht

Het bestemmingsplan Water

7-11-2013

7

Het bestemmingsplan Land en waterloop

• Beschermt deze waarden vervolgens in het bestemmingsplan, via een dubbelbestemming, door:

• regels te stellen, • een vergunning te koppelen aan ingrepen in de

waterbodem en • voorwaarden te stellen aan die vergunning.

• Deze voorwaarden kunnen zijn:

• archeologisch vooronderzoek om waarden preciezer in beeld te brengen.

• Beschermende maatregelen • Nader onderzoek

Omgang archeologie waterbodems daarmee

gelijk aan landbodems

• De gemeente brengt op hoofdlijnen in beeld welke archeologische waarden verwacht kunnen

worden binnen het gemeentelijk grondgebied (verwachtingswaarden- en beleidsadvieskaart)

7-11-2013

8

Blijft achter in

bestemmingsplannen en beleid

Zichtbaar via aantal

onderzoeken

Landbodem: ca 35 000

Waterbodem: <150!

Registraties sinds 1990

Kader

Verbeterpunt Evaluatie Malta: Maritiem Programma

•Pilots verwachtingskaarten

• Digitale handreiking, brochures, infobijeenkomsten

•Voorbeelden

•Folder archeologie in waterbodems

7-11-2013

9

Verwachtingskaart

Uiterwaarden

Archeologisch onderzoek waterbodems

•Relatief grote gebieden (vaarwegen,

zandwingebieden)

•Moeilijk toegankelijk (boven en onderwater)

•Visueel onzichtbaar (boven en onderwater)

•Vraagstellingen vergelijkbaar met landarcheologie,

maar:

-> Eigen methoden en technieken

Complexiteit:

Het onderzoek in het kader van de vergunning

7-11-2013

10

de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA)

Inventariserend Veldonderzoek (IVO)

Gericht bureauonderzoek Op basis daarvan Verkennend onderzoek: opwater, waarbij met relatief weinig inspanning grote oppervlaktes onderzocht kunnen worden

7-11-2013

11

IVO -onderwater

Verkennend duiken Waarderend duiken

Behoud in situ

(planaanpassing)

Behoud ex situ ->

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Smallepad 5

3811 MG AMERSFOORT

postadres: postbus 1600

3800 BP Amersfoort

tel: 033-4217421 fax: 033-4217799

m.houkes@cultureelerfgoed.nl

info@cultureelerfgoed.nl

www.cultureelerfgoed.nl

Bedankt voor jullie aandacht!