Benidictus de Benidictus de Spinoza (1632- Spinoza (1632-

1677)1677)

Zijn levenZijn leven Nederlands filosoof .Nederlands filosoof .

Lenzenslijper.Lenzenslijper.

Zoon van Portugees-JoodseZoon van Portugees-Joodse immigranten.immigranten.

Hij was een van de rationalisten van de vroege moderne Hij was een van de rationalisten van de vroege moderne filosofie samen met René Descartes en Gottfried Leibniz.filosofie samen met René Descartes en Gottfried Leibniz.

"Spinoza“, "Benedictus de Spinoza""Spinoza“, "Benedictus de Spinoza" ( volledig in het Latijn)( volledig in het Latijn) of of

""Bento de Espinosa“Bento de Espinosa“ ( in het Portugees).( in het Portugees).

Stierf aan tuberculoseStierf aan tuberculose (21 februari 1677).(21 februari 1677).

Groot voorstander van de democratieGroot voorstander van de democratie( cf. Uiteenzetting over de grondslagen van de staat.)( cf. Uiteenzetting over de grondslagen van de staat.)

Het begrip "gehoorzaamheid" Het begrip "gehoorzaamheid"

1) gerelateerd aan zijn bespreking van verschillende 1) gerelateerd aan zijn bespreking van verschillende staatsvormen staatsvormen

(monarchie en aristocratie)(monarchie en aristocratie)2) gerelateerd worden aan zijn bespreking van de religie;2) gerelateerd worden aan zijn bespreking van de religie;

‘‘God’God’

- voor theologen (de profeten): het machtigste wezen, - voor theologen (de profeten): het machtigste wezen, gevreesd en gehoorzaamd gevreesd en gehoorzaamd

- voor elke vrije mens: de hoogste Waarheid, gehoorzaamt - voor elke vrije mens: de hoogste Waarheid, gehoorzaamt de de Wetten van zijn eigen Verstand, Wetten van zijn eigen Verstand, geen geen autoriteit ( autoriteit (cf. Ethica)cf. Ethica)

2 belangrijkste werken2 belangrijkste werken

De ‘Ethica’De ‘Ethica’ Zijn levenswerk Zijn levenswerk ‘Ethica ordine geometrico demonstrata’.‘Ethica ordine geometrico demonstrata’.

De Ethica bestaat uit vijf delen:De Ethica bestaat uit vijf delen:1) God 1) God 2) Aard en oorsprong van de geest 2) Aard en oorsprong van de geest 3) Oorsprong en aard van de hartstochten 3) Oorsprong en aard van de hartstochten 4) Menselijke slavernij of kracht van de hartstochten 4) Menselijke slavernij of kracht van de hartstochten 5) Macht van het verstand of de menselijke kracht.5) Macht van het verstand of de menselijke kracht.

Ethiek vormt het hoofdonderwerp.Ethiek vormt het hoofdonderwerp.

Een uitgebreide uiteenzetting van Spinoza's metafysica, Een uitgebreide uiteenzetting van Spinoza's metafysica, met de wiskunde als voorbeeld voor de filosofie. met de wiskunde als voorbeeld voor de filosofie. (cf. Descartes)(cf. Descartes)

De ‘axiomatische en geometrische methode’, vorm van De ‘axiomatische en geometrische methode’, vorm van bewijsvoering. bewijsvoering. (cf. Euclides Elementen: definities, axioma’s, bewijzen, (cf. Euclides Elementen: definities, axioma’s, bewijzen, stellingen en gevolgtrekkingen.) stellingen en gevolgtrekkingen.)

Slechts 1 substantie:Slechts 1 substantie:- dat wat op-zich-zelf bestaat, - dat wat op-zich-zelf bestaat, - de oorzaak, - de oorzaak, - de hele natuur - de hele natuur - God. - God.

Attributen van deze substantie zijn oneindig in aantal en Attributen van deze substantie zijn oneindig in aantal en vormen een ‘wezen’.vormen een ‘wezen’.

De mens kent er twee, nl. ‘De mens kent er twee, nl. ‘denkingdenking’ en ‘’ en ‘uitgebreidheid’uitgebreidheid’. .

Afzonderlijke dingen van deze substantie zijn ‘modi’ Afzonderlijke dingen van deze substantie zijn ‘modi’ (wijzigingen of veranderingen).(wijzigingen of veranderingen).

Onderscheidt tussen ‘Onderscheidt tussen ‘natura naturansnatura naturans ‘- de scheppende ‘- de scheppende natuur - en ‘natuur - en ‘natura naturatanatura naturata’- de geschapen natuur.’- de geschapen natuur.

Theologisch-politiek Theologisch-politiek traktaattraktaat

Verscheen in 1670.Verscheen in 1670.

Inhoud: ‘dInhoud: ‘de eerste logische analyses van de Bijbel’ e eerste logische analyses van de Bijbel’

= analyse van de onderlinge verhoudingen tussen = analyse van de onderlinge verhoudingen tussen religieus religieus

geloof, filosofisch denken en de politieke macht en het geloof, filosofisch denken en de politieke macht en het pleiten pleiten voor een nieuwe ordevoor een nieuwe orde

- - een pleidooi voor vrijheid van meningsuiting en democratie een pleidooi voor vrijheid van meningsuiting en democratie en tegen religieuze intolerantie, en tegen religieuze intolerantie,

- een kritische analyse van het Oude Testament en de - een kritische analyse van het Oude Testament en de zeventiende eeuwse dogmatiek, zeventiende eeuwse dogmatiek,

- een scherpe analyse van de culturele en politieke context - een scherpe analyse van de culturele en politieke context van de joodse staat die in het Oude Testament beschreven van de joodse staat die in het Oude Testament beschreven wordt, wordt,

- een getuigschrift van de macht van de Rede. een getuigschrift van de macht van de Rede.

““De bijbel bevat contradicties en is De bijbel bevat contradicties en is

derhalve twijfelachtig; derhalve twijfelachtig;

de vrijheid van de filosofie is de vrijheid van de filosofie is

noodzakelijk voor het welzijn van noodzakelijk voor het welzijn van

burgers en staat; burgers en staat;

democratie is de beste staatsvorm.”democratie is de beste staatsvorm.” (B. d. Spinoza)(B. d. Spinoza)

““Aangezien ‘gehoorzaamheid ‘ erin bestaat datAangezien ‘gehoorzaamheid ‘ erin bestaat dat

iemand opdrachten alleen op gezag van een iemand opdrachten alleen op gezag van een gebieder gebieder

uitvoert, volgt hieruit dat er voor uitvoert, volgt hieruit dat er voor gehoorzaamheid gehoorzaamheid

geen plaats kan zijn in een gemeenschap geen plaats kan zijn in een gemeenschap waarin de waarin de

macht bij allen berust en de wetten door macht bij allen berust en de wetten door algemene algemene instemming van kracht worden”. instemming van kracht worden”. (B. d. Spinoza)(B. d. Spinoza)

GevolgGevolg

Veel kritiek:Veel kritiek:

1) Godsdienstkritiek1) Godsdienstkritiek

2) Bijbelkritiek2) Bijbelkritiek

3) Politieke kritiek3) Politieke kritiek

1) Godsdienstkritiek1) Godsdienstkritiek Hoofdstukken 1 en 2 Hoofdstukken 1 en 2

- over de profetie - over de profetie

- de verschillende wijzen van gebruik - de verschillende wijzen van gebruik van de naam ‘God’van de naam ‘God’

Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 3

- gericht tegen de opvattingen van sommige - gericht tegen de opvattingen van sommige rabbijnen, die verkondigen dat het joodse volk rabbijnen, die verkondigen dat het joodse volk het uitverkoren volk van God ishet uitverkoren volk van God is

- joden boven andere volkeren- joden boven andere volkeren

Hoofdstuk 4Hoofdstuk 4

- de notie ‘wet’ - de notie ‘wet’

- het onderscheid tussen "menselijke wet" en "goddelijke - het onderscheid tussen "menselijke wet" en "goddelijke wet" wet"

is slechts schijn.is slechts schijn.

Hoofdstuk 5Hoofdstuk 5

- - de autoriteit van de kerk door de ceremonieën de autoriteit van de kerk door de ceremonieën

- het geloof in de geschiedverhalen- het geloof in de geschiedverhalen

2) Bijbelkritiek2) Bijbelkritiek Zijn bewijs dat de Bijbelse figuur Job niet Joods was .Zijn bewijs dat de Bijbelse figuur Job niet Joods was .

De vele contradicties die de Bijbel bevat.De vele contradicties die de Bijbel bevat.

De ‘enige’ leer van de bijbel is de gehoorzaamheid te leren.De ‘enige’ leer van de bijbel is de gehoorzaamheid te leren.

Het tiende hoofdstuk Het tiende hoofdstuk

Spinoza’s verdediging tegen hen die beweren dat hij Spinoza’s verdediging tegen hen die beweren dat hij het het gezag van de bijbel omver werpt. gezag van de bijbel omver werpt.

De laatste vier hoofdstukken (12-15) De laatste vier hoofdstukken (12-15)

- over religie - over religie

- ‘de godsdienst’ in eigenlijke zin- ‘de godsdienst’ in eigenlijke zin

- Hoe verhouden geloof zich tot de Rede?- Hoe verhouden geloof zich tot de Rede?

““Het geloof is niet meer dan het hebben van Het geloof is niet meer dan het hebben van zodanigezodanige

meningen over God, dat als men die niet meningen over God, dat als men die niet heeft, de heeft, de

gehoorzaamheid jegens God logisch wordt gehoorzaamheid jegens God logisch wordt opgeheven,opgeheven,

en dat als men deze gehoorzaamheid en dat als men deze gehoorzaamheid poneert, poneert,

noodzakelijkerwijs ook de meningen worden noodzakelijkerwijs ook de meningen worden geponeerd.” geponeerd.” (B.d.Spinoza(B.d.Spinoza))

3) Politieke kritiek3) Politieke kritiek Het toestaan van de vrijheid van filosoferen is noodzakelijk Het toestaan van de vrijheid van filosoferen is noodzakelijk

voor het behoud van de staat. voor het behoud van de staat.

De democratie is de meest redelijke en de meest vrije De democratie is de meest redelijke en de meest vrije staatsvorm. staatsvorm.

God heerst bij gratie van de staat.God heerst bij gratie van de staat.

Leiders werden op basis van leeftijd en deugd geselecteerd Leiders werden op basis van leeftijd en deugd geselecteerd ..( niet adel)( niet adel)

Hij wijst iedere vorm van aristocratie of monarchie af. Hij wijst iedere vorm van aristocratie of monarchie af.

Het doel van de politiek is niet te heersen of te dwingen, Het doel van de politiek is niet te heersen of te dwingen, maar de vrijheid. maar de vrijheid.

De staat beoordeelt de burgers op basis van hun werken.De staat beoordeelt de burgers op basis van hun werken.

Radicaal denkenRadicaal denken Zijn filosofische stelsel= een traditie van het ‘radicale Zijn filosofische stelsel= een traditie van het ‘radicale

denken’. denken’.

Discussie over het bestaan van wonderen en hetDiscussie over het bestaan van wonderen en hetbovennatuurlijke: gevaarlijk uitgangspunt.bovennatuurlijke: gevaarlijk uitgangspunt.

‘‘God is onpersoonlijk.’God is onpersoonlijk.’

= Een standpunt uit de 33e stelling uit het eerste = Een standpunt uit de 33e stelling uit het eerste deel van deel van de ‘ de ‘Ethica’. Ethica’.

‘‘Alle dingen zijn bepaald door God.’ Alle dingen zijn bepaald door God.’

- niet door de vrijheid van diens wil- niet door de vrijheid van diens wil

- wel door zijn absolute natuur, of onbegrensde macht.- wel door zijn absolute natuur, of onbegrensde macht.

Politieke filosofiePolitieke filosofie ‘‘Theologisch- Politiek Traktaat’: Theologisch- Politiek Traktaat’:

Pleidooi voor volledige vrijheid van meningsuiting en Pleidooi voor volledige vrijheid van meningsuiting en godsddienstvrijheid.godsddienstvrijheid.

Dit in tegenstelling tot zijn tijdgenoten: Dit in tegenstelling tot zijn tijdgenoten: Geloof onderdanig aan de staat. Geloof onderdanig aan de staat.

Spinoza samen met John Locke waren de eersten die de Spinoza samen met John Locke waren de eersten die de principiële tolerantie verdedigden. principiële tolerantie verdedigden.

Spinoza baseerde zich op de kenmerken van de mens: Spinoza baseerde zich op de kenmerken van de mens: de symmetrische relatie tussen tolereerder en de symmetrische relatie tussen tolereerder en getolereerde. getolereerde.

Eerder was deze relatie, a-symmetrisch. Eerder was deze relatie, a-symmetrisch. (cf Hobbes)(cf Hobbes)

Atheïsme?Atheïsme? Spinoza was niet atheïstisch, maar pantheïstisch: Spinoza was niet atheïstisch, maar pantheïstisch:

- verwerping joods-christelijk godsbeeld - verwerping joods-christelijk godsbeeld (atheïstisch)(atheïstisch)

- toewijding aan filosofie en wetenschap - toewijding aan filosofie en wetenschap (monnikenleven)(monnikenleven)

De basis van zijn stelsel is zijn Godsopvatting. De basis van zijn stelsel is zijn Godsopvatting.

Hij had een heel ander godsbeeld dan de drie grote Hij had een heel ander godsbeeld dan de drie grote monotheïstische religies. monotheïstische religies. De ‘us sive Natura’De ‘us sive Natura’ schreef schreef Spinoza, "God ofwel de Natuur". Spinoza, "God ofwel de Natuur".

Zowel atheïsten als pantheïsten hebben geen geloof in een Zowel atheïsten als pantheïsten hebben geen geloof in een scheppende of interveniërende god.scheppende of interveniërende god.

Invloed van het Invloed van het spinozismespinozisme

De invloed van Spinoza op de hedendaagse filosofie is raar De invloed van Spinoza op de hedendaagse filosofie is raar verlopen. verlopen.

2020ee Eeuw: Twee bloeiperioden van het spinozisme Eeuw: Twee bloeiperioden van het spinozisme

1) Een Spinoza- cultus in de Weimarrepubliek1) Een Spinoza- cultus in de Weimarrepubliek

Het toenemende antisemitisme ( begin van de Het toenemende antisemitisme ( begin van de 22ee W.O.) bracht een eind aan het succes.W.O.) bracht een eind aan het succes.

2) Na de 22) Na de 2ee W.O. W.O.

Spinoza werd een populair studieobject Spinoza werd een populair studieobject voor de voor de Franse Marxisten. Franse Marxisten.

De populariteit van het neoliberalisme en de ondergang van De populariteit van het neoliberalisme en de ondergang van het Marxisme zorgde ervoor dat het spinozisme geen vaste het Marxisme zorgde ervoor dat het spinozisme geen vaste plek meer kreeg binnen de hedendaagse politieke filosofie.plek meer kreeg binnen de hedendaagse politieke filosofie.

Het standbeeld van Het standbeeld van Spinoza en zijn Spinoza en zijn

studiekamerstudiekamer