Pagina 1 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Bij TexAlert 9e jaargang nummer 1Bij TexAlert 9e jaargang nummer 1

Polyamide milieuvriendelijker door Polyamide milieuvriendelijker door bio-technologiebio-technologie

Wordt de jeans industrie eindelijk Wordt de jeans industrie eindelijk duurzaam?duurzaam?

Saxion neemt Chromojet table top Saxion neemt Chromojet table top printer in gebruikprinter in gebruik

Antimicrobieel, nano, coatings en Antimicrobieel, nano, coatings en films: het is heel diversfilms: het is heel divers

Voorbeelden duurzaam textielVoorbeelden duurzaam textiel

De toekomst van industriële De toekomst van industriële productieproductie

Rapporten over textielrecyclingRapporten over textielrecycling

Ontwikkelingen in smart textilesOntwikkelingen in smart textiles

Nieuwe eigenschappen textiel doorNieuwe eigenschappen textiel doorencapsuleringencapsulering

Sterke groei voor natuurlijke Sterke groei voor natuurlijke vezels in technische toepassingenvezels in technische toepassingen

Ontwikkelingen rond denim vervenOntwikkelingen rond denim verven

Recycling van polyester-katoenRecycling van polyester-katoen

Een OLED in draadvorm voor Een OLED in draadvorm voor integratie in textielintegratie in textiel

Nonwovens met bijzondere Nonwovens met bijzondere eigenschappeneigenschappen

Tencel 25 jaarTencel 25 jaar

Voorkomen van ziekenhuisinfectiesVoorkomen van ziekenhuisinfectiesmet nanokoper op uniformenmet nanokoper op uniformen

NNatuurlijke kleurstoffenatuurlijke kleurstoffen

Textiel en design(ers)Textiel en design(ers)

Een nieuwe vezel voor Een nieuwe vezel voor composietencomposieten

Slimme PU coating als pH sensorSlimme PU coating als pH sensor

Gratis cursus duurzaamheidGratis cursus duurzaamheid

Going Circular Going Cellulose Going Circular Going Cellulose (GC)2 goedgekeurd(GC)2 goedgekeurd

Herkenbaar naaigaren door DNAHerkenbaar naaigaren door DNA

Geleidende textielen: een aantal Geleidende textielen: een aantal ontwikkelingenontwikkelingen

Grafeen in kledingGrafeen in kleding

En dan nog even dit ...En dan nog even dit ...

ColofonColofon

In dit nummerIn dit nummer

Maart 2018 Jaargang 9, nummer 1

Innovatie in textiel beslaat een breedterrein. Er is veel fundamenteel onder-zoek gaande, waar textiel na verloopvan tijd kan profiteren, maar ook zijner direct op textiel gerichte ontwikke-lingen. Voorbeelden van fundamenteelonderzoek, die nu een toepassing krij-gen in textiel, zijn de ontwikkelingenvan grafeen, nanotechnologie enoleds. Langzamerhand zien we dezefundamentele ontwikkelingen toege-past worden in textiel. In deze TexA-lert wordt dit verder toegelicht.

Meer direct op textiel gericht, zijn ont-wikkelingen rond duurzaamheid en cir-culariteit. Dit is momenteel de belang-rijkste driver voor innovatie in textielematerialen en textiele producten. Voorbeelden hiervan zijn alle inspanningenom meer duurzame vezels toe te gaanpassen, ontwikkelingen op het gebiedvan textielrecycling en het duurzamermaken van jeans. Ook hierover berich-ten we in deze TexAlert.

Dat TexAlert in een behoefte voorziet,blijkt wel uit het feit dat TexAlert doorsteeds meer mensen wordt gelezen engewaardeerd. Het blad Unitex neemtde berichten van TexAlert integraalover. Daarmee bereikt TexAlert niet al-leen veel lezers in Nederland, maarook in België. En dat is, omdat opdeze wijze de textielindustrie in de Be-nelux goed geïnformeerd wordt overontwikkelingen en innovaties. En hetzou mooi zijn als innovaties bij textiel-bedrijven door TexAlert geïnspireerdzijn.

Ook in 2018 zal TexAlert op regelmati-ge basis verschijnen. De opstellers vanTexAlert, Ger Brinks en Anton Luiken,houden zich aanbevolen voor sugges-ties om de inhoud van TexAlert nogbeter op uw wensen af te stemmen. Uvindt hun contactgegevens in het colo-fon op de laatste pagina van dezeTexAlert.

Bij TexAlert 9e jaargang nummer 1

Polyamide milieuvriendelijker door bio-technologie

Veel bedrijven zijn op zoek naar duur-zame grondstoffen voor de productendie ze maken. De milieu-impact van het producerenvan textiele grondstoffen bedraagt algauw 30-50% van de totale milieulas-ten van een product. Het is daaromniet verbazingwekkend dat veel aan-dacht wordt besteed aan de ontwikke-ling van bio-based grondstoffen, omop zo'n manier tot duurzame grond-stoffen te komen. Echter, de verwer-king van deze grondstoffen moet bijvoorkeur wel op bestaande machineskunnen plaatsvinden.

Aquafil is producent van Econyl, eenpolyamide, geproduceerd door chemi-sche recycling van PA-6. In samenwer-king met Genomatica zijn ze nu bezigcaprolactam te produceren op basisvan biotechnologie.

Genomatica's GENO CPL-proces is eropgericht een milieuvriendelijke manierte bieden om caprolactam te maken

tegen lagere kosten. De licentienemersen hun klanten kunnen zich onder-scheiden door een duurzamer productop biologische basis aan te bieden,waarvan de prestaties volledig verge-lijkbaar zijn met PA-6, dat is gemaaktvan caprolactam op basis van ruweolie, zonder dat daar machine of pro-cesaanpassingen voor nodig zijn.

De GENO CPL technologie maaktgebruik van micro-organismen om sui-kers om te zetten in chemicaliën. Zehebben inmiddels op deze wijze eenhele reeks bio-chemicaliën ontwikkeld,zoals 1,4 butaandiol, 1,3 buteendiol,adipinezuur en hexamethyleendia-mine. De meeste van deze basische-micaliën kunnen ook worden toegepastom textiele producten te maken.

Meer info:https://www.nonwovensnews.com/https://www.genomatica.com/https://greenchemicalsblog.com

Duurzaamheid

Pagina 2 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Wordt de jeans industrie eindelijk duurzaam?De productie van jeans is niet duur-zaam, ondanks alle duurzaamheid-claims van water-less jeans en het ge-bruik van lasers in plaats van stonewashing. Bijna alle jeans worden tij-dens de productie al zo “mishandeld”,dat de technische levensduur van deoorspronkelijke stof vaak met meerdan 50% wordt gereduceerd. Dit ge-beurt uiteraard omdat de consumenthet wil (en koopt), maar een duur-zaam jeansmerk zou zulke jeans nietmoeten willen verkopen. Duurzaamdoen vergt keuzes die soms ook deomzet kunnen raken.

Toch is er een kentering in de marktzichtbaar en een aantal jeansprodu-centen zijn serieus bezig duurzamerejeans op de markt te brengen. Hettoepassen van Tencel Refibra (zie ookelders in deze TexAlert) is een voor-beeld van het inzetten van een duur-zame vezel, die ook later recycling noggoed mogelijk maakt. Ook het gebruikvan gerecyclede jeansvezels vindtsteeds meer ingang, waardoor mindervirgin katoen hoeft te worden ingezet.De toepassing van gerecycled polyes-

ter uit PET-flessen, ook een duurzaam-heidsclaim in de jeans-wereld, maaktin ieder geval de recycling een heelstuk lastiger. Tijdens de productie van jeans wordtsteeds meer gelet op het gebruik vanmilieuvriendelijke processen voor hetverven van de jeans-garens. Minderwater en minder chemicaliën is hierbijhet devies.

Voor het verkrijgen van de “slijtage-look” wordt steeds vaker het behande-len met puimsteen vervangen dooreen laser-behandeling (geen water) ofeen ozon-behandeling. In beide geval-len wordt water bespaard, maar wordtextra energie gebruikt (en niet altijdvan een duurzame bron). En nogsteeds wordt ook de sterkte van hetdoek aanzienlijk gereduceerd doordeze behandelingen.

Dyestar heeft Cadira Denim ontwik-keld, een verfmethode voor denimwaarbij geen zout en aanzienlijk min-der hydrosulfiet nodig is om toch eengoed verfresultaat te krijgen. Dyestarclaimt reducties van sulfaatemissies

met 95% en van COD met 80%.

Indigo Mills Design heeft in samenwer-king met VF Corporation (o.a. Lee,Wrangler) en Walmart Foundation eennieuw verfproces voor indigo ontwik-keld waarbij de verfstof in de vormvan schuim wordt aangebracht. Hierbijzou 90% minder water worden ge-bruikt en ook 90% minder energie.

Al met al mooie initiatieven, die dejeanswereld een stukje duurzamermaken. Het gaat echter veel te ver omjeans tot het meest duurzame kleding-stuk uit te roepen. Er zijn nog veel in-novaties mogelijk waardoor zelfs demeest milieuvriendelijke jeans nogveel duurzamer worden. Misschien ietsvoor de Jeanschool om een dergelijkduurzaam concept te ontwikkelen ente presenteren?

Meer info:http://rivetandjeans.com http://rivetandjeans.com/11-ways https://www.dystar.comhttps://www.duurzaambedrijfsleven.nl

Duurzaamheid

Saxion neemt Chromojet table top printer in gebruikHet Saxion lectoraat Smart FunctionalMaterials (textiel) heeft onlangs eenChromojet table top printer in gebruikgenomen. Deze printer is een aanvul-ling op de al aanwezige Dimatex enDJM digitale printers. Met deze Chro-mojet printer kunnen we een brederbereik aan digitale print onderzoekenoppakken. Het grote verschil met debekende digitale print apparaten is,dat de druppels hier door middel vanluchtdruk via de nozzles op het doekworden gespoten. De druppels zijn danook groter dan bij de traditionele inkt-jet printers. Ook kunnen we hiermeeverschillende nozzle diameters en dusdruppelgroottes instellen. De nozzelsvariëren in diameter van 100, 120,150, 200, 250 tot 280 µm. Bij degangbare digitale inktjet printers heeftde oppervlakte spanning van de inkteen bepalende invloed op de printkwaliteit. Bij deze Chromojet is dat an-ders. Bepalend zijn hier viscositeit vande inkt, de toegepaste luchtdruk, desnelheid waarmee de kop beweegt, de

vereiste dekkingsgraad, de nozzle dia-meter en de inkt samenstelling. De af-metingen die geprint kunnen worden,liggen in de orde van max. 300 x 300mm.Doordat de druppels (vgl pixels) veel

groter zijn dan bij inktjet printers kanhiermee grotere hoeveelheden inkt perpixel worden opgebracht. Dat is bij-voorbeeld interessant bij het aanbren-gen van geleidende inkten. Door dit

grotere volume kun je lokaal de textielvezel als het ware verzadigen met inkten dus veel meer materiaal opbren-gen. Eén van de ideeën is dan ook dathiermee betere geleidende structurenop doek kan worden aangebracht.Maar natuurlijk kunnen ook anderefuncties worden aangebracht, zoalswater- of vuilafstotende finishes.

Aangezien alle investeringen in hettextiel lab samen met de textieloplei-ding worden gepleegd, zal Saxion ookstudenten met deze technologie kennislaten maken.

Mocht u interesse hebben om hiermeeexperimenten uit te voeren dan kandat. Al onze apparatuur staat ook terbeschikking van de industrie. Maakeven een afspraak via 088 0196443(secretariaat).

Meer info:http://www.zimmer-kufstein.com

Onderzoek

Pagina 3 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Voorbeelden duurzaam textiel verzameld

Bedrijven die werken aan duurzaam-heid en op dit gebied iets speciaalsdoen, verdienen het om in de spot-lights te staan om als voorbeeld te die-nen voor andere bedrijven die nogminder ver zijn op het duurzaamheids-pad. De EU heeft een website opgezetwaarin de koplopers in meerdere sec-toren worden uitgelicht. Er is ook eenspeciale pagina gewijd aan duurzamebedrijven in de textielindustrie.

Euratex heeft een coördinerende rolals het gaat om textielbedrijven te se-

lecteren die een plaats verdienen in ditselecte rijtje van ondernemers. Eenaantal van de bedrijven zijn alom be-kend, zoals Recover (gerecyclede ga-rens uit jeans en andere textiele afval-len) en Newlife (garens uit PET-fles-sen). Op dit moment staat er 1 Neder-lands bedrijf op deze website: Schij-vens. Zij kunnen 100% gerecycledewerkkleding maken uit gerecyclede ka-toen (50%) en gerecyclede PET-fles-sen (50%).

Uiteraard is 1 Nederlands bedrijf wel

erg bescheiden. Er zijn nog een aantalNederlandse bedrijven bezig zich ookvoor deze website te kwalificeren. Wiltu uw duurzame bedrijf ook op dezewijze promoten, dan kunt u contactopnemen met Dunja Drmac(Dunja.Drmac@euratex.eu ) van Eura-tex.

Meer info:http://www.circulary.eu

Duurzaamheid

Antimicrobieel, nano, coatings en films: het is heel divers

Covestro, het voormalige coating on-derdeel van Bayer, heeft een aantalnieuwe ontwikkelingen op het gebiedvan autointerieur. Uitgangspunt washierbij de verdere trend van individua-lisering en de mogelijkheid om meerfunctionele lagen aan te brengen.

Denk bijvoorbeeld aan de ontwikkelingvan autonoom rijden, kunnen netwer-ken tijdens het rijden en dergelijke.Covestro ontwikkelde hiervoor eenaantal polycarbonaat en polyurethaanpolymeren. In het oog springendetoepassingen zijn natuurlijk dedisplays en touchscreens die we overalaantreffen. De trend is dan ookontwerpen van grote oppervlaktedisplays en touchscreens die volledigin het dashboard (als dat nogbestaat), deur en autostoel geïnte-greerd worden. Nadruk ligt dan ophelder goed afleesbare schermen,maar ook op geïntegreerde verlichtingen stemmingmanagement in hetvoertuig. Met name de polycarbonaat

folies (Makofl) met een dikte variërendtussen 100 en 1000 µm zijn voor aller-lei hoog transparante toepassingeninzetbaar. Dit materiaal is grotendeelskristallijn en dus zeer transparant.Voor autotextiel zijn de polyurethaancoatings van belang. Onder demerknaam Platilon worden TPUcoatings en folies geproduceerd voorzonneschermen, zonnedaken endergelijke, maar ook als schuim voorgeluiddemping. Interessant is dat indeze TPU folies elektronische functiesgeïntegreerd kunnen worden, zoalssensoren en LEDs. Dit type flexibeleelektronica maakt gebruik van degoede hechtingseigenschappen optextieldelen in het interieur en natuur-lijk van de flexibiliteit waardoor het inallerlei vormen kan worden aange-bracht.

In deze tijd denken we bij coatings enfinishes met bijzondere eigenschappenal snel aan toepassingen die hun oor-sprong hebben in nanotechnologie. Dekoolstof nanotubes bijvoorbeeld. Hier-mee kunnen we hydrofobe maar ookgeleidende textielen maken. Maar dezezijn nog steeds relatief kostbaar enmoeilijk te hanteren in typische textielproductie omgevingen. Grafeen is daneen alternatief, ook voor hydrofobe engeleidende oppervlakken. De commer-ciële beschikbaarheid is nog wel eenpunt van zorg (maar er is hoop; zie el-ders in deze TexAlert).

Waar we een stijgende behoefte en

markt zien, is bij antimicrobiële textieltoepassingen: antimicrobiële coatings.Toepassingen bijvoorbeeld om schim-mel tegen te gaan bij zonneschermen,tenten of buitenmeubelstoffen, maarook in hotels en personenvervoer. Infeite alle textielen die in contact ko-men met mensen. De gebruikelijk materialen zijn de qua-ternaire ammoniumverbindingen (dieook een biobased “touch” hebben in demarketing), Triclosan waar in Neder-land veel discussie over is, diversemetaalzouten, polyhexamethylene bi-guanide (PHMB), N-halamines en ge-conjugeerde polymeren (bijv. polypyr-rool) worden vaak genoemd als moge-lijke antimicrobiële stoffen voor toe-passingen op textiel. Er is ook nog eengroep stoffen gebaseerd op plantenex-tracten en aromatische oliën. Antimi-crobiële eiwitten (AMPs) en chitosanzijn bekende vertegenwoordigers vandeze categorie.

Kortom veel keus en toch zien we intextiele toepassingen voortdurend de-zelfde vragen terug: hoe werkzaamzijn ze en mogen we ze toepassen. Eris niet een helder antwoord. De uitein-delijke toepassing geeft dan de door-slag en voor elke toepassing moet eeneigen keuze of afweging gemaakt wor-den.

Meer info:https://www.films.covestro.comhttps://www.intechopen.com

Nieuwe materialen

Pagina 4 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

De toekomst van industriële productie

Het Europese Technologie Platform“Manufuture”houdt zich bezig met hetvoorspellen van de toekomst van demaakindustrie in Europa. De missievan Manufuture is het initiëren, ont-wikkelen en uitvoeren van een strate-gie op basis van onderzoek en innova-tie, waarmee het tempo van industrië-le transformatie naar producten, pro-cessen en diensten met een hoge toe-gevoegde waarde kan worden ver-sneld, hoogwaardige banen wordengecreëerd en het Europese aandeelvan de wereldwijde productie-output inde toekomstige kenniseconomie wordtuitgebreid.

Op een onlangs gehouden conferentiein Tallinn zijn in een aantal presenta-ties de belangrijkste drivers voor de

ontwikkeling van de kenniseconomiegeschetst. Deze drivers zijn onder an-dere een uiterst efficiënt gebruik vangrondstoffen en een focus op de eind-gebruiker. Producten en productiemoet daarom zo worden ingericht datze altijd beschikbaar zijn, dat ze opmaat gemaakt kunnen worden, dat deproductie keten transparant is, dat deproducten en de productieprocessenduurzaam zijn en dat consumentenkeuzemogelijkheden hebben. Daarbijpast dat producten worden gemaaktdaar waar ze ook gebruikt worden endat bedrijven veel meer samenwerken,zowel onderling als ook met kennisin-stituten en start-ups.

Hoewel Manufuture zich niet specifiekricht op de textiel- en kledingketen,

zijn de bevindingen van Manufutureook gemakkelijk te vertalen naar dezesector. In feite zijn een aantal vandeze ontwikkelingen al lang gaande enook onderwerp van R&D in de textiel-en kledingketen. Duurzaamheid, inno-vatieve producten met extra functiona-liteiten en mass customization zijn aljaren de topics in textielonderzoek. Enuit cijfers en statistieken blijkt dat dewerkgelegenheid in de Europese tex-tielindustrie weer toeneemt.

Meer info: http://manufuture2017.eu http://manufuture2017.eu/wp-contenthttp://euratex.eu

Economie

Rapporten over textielrecycling

De beste methode om de impact vantextiel te verminderen, is door mindertextiel te gaan gebruiken en dus degebruiks- en levensduur van textieleproducten te verlengen. Maar als deproducten dan toch afgedankt moetenworden, dan is materiaalrecycling eengoede optie.

In Scandinavië zijn veel bedrijven be-zig met het verduurzamen van hunproducten. Er zijn onlangs 2 rapportenverschenen waarin een aantal showca-ses worden beschreven. In het enerapport wordt van 10 bedrijven, waar-onder Fillippa K en H&M, beschrevenhoe zij omgaan met het verduurzamenvan hun producten. Er worden eenaantal lessen getrokken uit hun erva-ringen tot nu toe, zoals:

• Er is een gebrek aan inspire-rende voorbeelden met betrek-king tot ontwerpen voor circu-lariteit.

• Er is meer aandacht nodig inhet onderwijs voor de trainingvan huidige en toekomstigeontwerpers met betrekking totrecycleerbaarheid.

• Nauwe samenwerking met le-veranciers is van cruciaal be-lang voor duurzame product-ontwikkeling.

• Klanten moeten worden geïn-formeerd over de duurzaam-heidsinitiatieven van een merken de milieuvoordelen vanduurzame textiele producten.

• Er is een toekomst waarin che-mische recycling en andere in-novaties design for recyclingmogelijk maken zonder denoodzaak van monomaterialen(H&M).

• Alles dat buiten de regulieresupply chain wordt gedaan, iseen uitdaging. Het vereist ex-tra werk en nieuwe routinesvoor de hele organisatie.

• Duurzaamheid is belangrijkerdan recycleerbaarheid, metname voor ziekenhuistextiel.

• Door nauw samen te werkenmet technologische institutenneemt de kans toe oplossingente vinden voor technische uit-dagingen.

• Design for recycling is alleennuttig als er een systeem isom gebruikte producten naareen geschikt recyclingsysteemte sturen.

In het andere rapport wordt dieper in-gegaan op de kansen voor “textielnaar textiel” recycling. Vooral kleinere

merken hebben behoefte aan meer sa-menwerking en uitwisseling van erva-ringen. Om de vraag naar gerecycledtextiel te stimuleren, zouden de lei-dende producenten/leveranciers vanzowel de mode-industrie als van huis-houdtextiel als ook branche-organisa-ties het voortouw moeten nemen.Daarnaast is er bij de kleine bedrijvende behoefte aan meer sparring tussenbedrijven met betrekking tot beschik-bare technologieën, leveranciers vangerecycleerde garens en beschikbaregerecycleerde materialen.

Het is mooi dat er in Scandinavië der-gelijke rapportages worden gemaakt,waarmee de bedrijven die voorlopenop duurzaamheid in de spotlights wor-den gezet. De vraag is of de meestduurzame Nederlandse bedrijven uitde textiel- en kledingsector ook opdergelijke wijze naar buiten zoudenkunnen treden. Misschien dat hier eenrol is weggelegd voor de branche-or-ganisaties die het kledingconvenanthebben ondertekend.

Meer info:https://www.norden.org http://norden.diva-portal.org http://norden.diva-portal.org/smash

Duurzaamheid

Pagina 5 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Nieuwe eigenschappen textiel door encapsulering

Devan is een Belgisch bedrijf dat zichheeft gespecialiseerd in het ontwikke-len van chemicaliën voor het functio-neel finishen van textiel. Hierbij wordtsoms gebruik gemaakt van het encap-suleren van actieve stoffen voor toe-passingen in textiel. Hun nieuwsteaanwinst op dit gebied is R-Vital. Ditproduct bevat revitaliserende chemica-liën. De toepassing is vooral in bedlin-nen.

Onze huid is het grootste orgaan enwordt blootgesteld aan allerlei externefactoren. R-Vital verrijkt het textiel

met een scala aan ingrediënten, zoalsanti-oxidanten, die extra beschermingbieden tegen vrije radicalen, veroude-ring, vervuiling en UV. Het behandeldetextiel bevat ingekapselde ingrediën-ten, zoals Ubiquinol, de geavanceerdeCoQ10. De inhoud van de capsuleskomt vrij door de beweging van ons li-chaam en kan door de huid wordenopgenomen.

Het toepassen van encapsulering vanfinishchemicaliën wordt steeds meertoegepast. Doordat de capsules metdaarin de actieve stof onder bepaalde

condities breken, kan de actieve stofgecontroleerd vrijkomen. Kracht, tem-peratuur, vochtigheid en pH zijn voor-beelden van externe triggers waardoorde actieve stof kan vrijkomen.

Meer info: http://www.innovationintextiles.com http://devan.net http://www.fibre2fashion.com https://en.wikipedia.org https://en.wikipedia.org/wiki

Smart Textiles

Ontwikkelingen in smart textiles

Zweet als brandstof voor een bat-terij in kleding.Batterijen, of ruimer energie opslag, intextiel is een doel waar we al langeretijd naar streven. Vooral de ruimte dieze innemen en het gewicht zijn be-langrijke hinderpalen voor bredere in-zetbaarheid. Een onderzoeksteam aan de Bingham-ton University, de State University ofNew York, heeft een volledig op textielgebaseerde bacterie-biobatterij ont-wikkeld die kan worden geïntegreerdin draagbare elektronica. Het teamcreëerde een biobatterij die een, nunog, gering vermogen kan produceren.Een LED kan 20 minuten branden metde in de biobatterij opgeslagen ener-gie. Deze biobatterijen producereneen stabiel vermogen bij testen onderherhaalde rek- en buig-cycli. Het is mi-lieuvriendelijk en kan lang meegaan. Als katalysator wordt een enzym ge-bruikt, een hydrogenase, dat als eensoort werkpaard ruim voorradig is engoedkoop te verkrijgen. Vergelekenmet traditionele batterijen en andereenzymatische brandstofcellen, kunnendit type microbiële brandstofcellen weleens een zeer geschikte voedingsbronvoor draagbare elektronica zijn, omdatde microbiële cellen met biokatalysatorstabiele enzymatische reacties en eenlange levensduur kunnen opleveren.Zweet dat wordt gegenereerd door hetmenselijk lichaam kan een potentiële

brandstof zijn om de levensvatbaar-heid van bacteriën te ondersteunen,waardoor de werking van de microbië-le brandstofcellen voor een lange ter-mijn kan worden gewaarborgd.

Flexibele zonnecellen op textiel

Opvangen van zonne energie op textielis een onderwerp waar al eerder overgerapporteerd is, zie ook het Texener-gie project bij Saxion.Harde, platte zonnepanelen willen demeeste mensen niet tegen hun huiddragen. Een groep onderzoekers aanhet RIKEN Center for Emergent MatterScience ontwikkelde daarvoor flexibe-le, wasbare zonnecellen. Deze organi-sche, ultradunne fotovoltaïsche cellenkunnen tegen 50% rek en zijn bestandtegen 20 wascycli. Integreren in textielen apparaten van energie voorzien, isnatuurlijk het grote doel. Met dekomst van het internet of things is lo-

kale energie voorziening noodzakelijk.

De onderzoekers maakten een ultra-dunne organische actieve laag van dezonnecel. De laag zet zonlicht om inelektriciteit met een efficiëntie van bij-na 8 procent, terwijl het ook erg sta-biel is in lucht en water. Vervolgenswerd deze PV laag ingebed in rekbarerubberachtige elastomeerfilms onderspanning. Als de elastomere films ont-spannen, vouwde de ingebedde zonne-cel zichzelf in een accordeon-achtigestructuur. Deze gevouwen structuurgeeft de cel zijn rekbaarheid. Wanneerdeze wordt getrokken, worden de vou-wen plat, de rek is zelfs mogelijk tot50%. Helaas geven de ontwikkelaars geendetails over de energieopbrengst. Datkomt dus nog.

Meer info:https://www.binghamton.eduhttp://www.riken.jp

Smart Textiles

Pagina 6 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Sterke groei voor natuurlijke vezels in technische toepassingen

Er is steeds meer belangstelling voorhet gebruik van hennep en vlas alsduurzame vezels in technische toepas-singen. Het lijkt erop dat de groei vande toepassingen geremd wordt doorde beschikbare hoeveelheid vezels,omdat de infrastructuur voor de ver-werking van bastvezels slechts zeerbeperkte hoeveelheden hennep- envlasvezels kan leveren. Een nadeel vande natuurlijke vezels ten opzichte vanbijvoorbeeld glasvezels in composietenis de vochtopname door hennep envlas. Verwacht wordt dat dit nadeelkan worden opgelost door middel vanplasmabehandelingen van deze vezels.

De vraag naar bastvezels, al dan nietin combinatie met bio-based harsen,heeft deels te maken met hun eigen-

schappen en deels met het gunstigeLCA-profiel van dergelijke composie-ten. En aangezien duurzaamheidsteeds belangrijker wordt, zal de aan-dacht voor de toepassing van bastve-zels de komende jaren alleen maartoenemen. Voorlopig is vooral de auto-industrie een belangrijke afnemer (enook aanjager) van het gebruik vanhennep- en vlascomposieten.

In februari is er door de werkgroepTextile Flagships for Europe on CircularEconomy een bijeenkomst gehoudenin Poznan (Polen) over de toekomstvan hennep en vlas in Europa. Er zijnmomenteel veel initiatieven om dezetak van de textielindustrie nieuw levenin te blazen. Dit ook in samenhangmet de agrosector, die deze vezels

moet gaan verbouwen en zorgen vooreen goede vezelkwaliteit. Naast nieu-we rassen zullen ook nieuwe en meerreproduceerbare rotingstechniekenhun intrede gaan doen, waardoorhoogwaardiger vezels geproduceerdkunnen worden. Het Institute of Natu-ral Fibers and Medicinal Plants in Poz-nan speelt in deze ontwikkelingen eenbelangrijke rol. De presentaties vandeze vergadering zijn beschikbaar bijAlcon Advies(anton.luiken@alconadvies.nl) en Saxion (j.j.oelerich@saxion.nl).

Meer info:https://www.nonwovensnews.com http://www.insidecomposites.com

Nieuwe materialen

Ontwikkelingen rond denim verven

We zijn natuurlijk goed op de hoogtevan het verfproces voor spijkerbroekenmet indigo kleurstoffen. Dat proces isal honderden jaren oud en in vroegeretijden werd gebruik gemaakt van denatuurlijke bron: plantenbladeren.Ruim honderd jaar geleden werd in deDuitse chemische industrie syntheti-sche indigo ontwikkeld, geschikt voorhet blauw verven van katoen.

Het verfproces loopt in grote lijnen alsvolgt: de indigo wordt eerst waterop-losbaar gemaakt, want in zijn “natuur-lijke” vorm is het niet oplosbaar. Datgebeurt met natriumdithioniet waar-door het gereduceerd wordt tot leucoindigo dat wel wateroplosbaar is, maarniet stabiel. De katoen wordt daarmeegeïmpregneerd (tussen 3 en 12 g perkg katoen) en daarna vindt oxidatieplaats en wordt de kleurstof weer wa-ter onoplosbaar. Tot zover bekendematerie.

Het gehele proces is behoorlijk milieu-belastend, ook al omdat het verfbadchemisch vervuilend is en geloosdwordt, terwijl de productie van indigogebaseerd is op aardolie chemie. On-derzoekers aan de universiteit van

Berkeley, Californië, hebben hier ietsop gevonden. Ze vonden een enzymdat glucose bindt aan een van de voor-lopers van indigo, het indoxyl.

Daardoor wordt de vorming van deniet oplosbare indigo voorkomen, ter-wijl de glucose na het impregnerenvan de katoen door een ander enzym,p-glucosidase, weer verwijderd wordt.

De indigo zit dan op/in het katoen.Daarmee is spijkerbroekenstof ge-kleurd via een biochemisch proces metveel minder restafval. Je moet natuur-lijk nog wel de voorloper moleculenzien te vinden, maar dit biedt zekergoed perspectief.

Er is ook nog een alternatief in ontwik-keling. Onderzoekers aan het Weiz-mann instituut in Israël voegde stoffentoe aan de zaadknop van de katoen-plant. De zaadknop ging gewoon ver-der met katoen maken, maar met deingebouwde stoffen, in dit geval eenfluoriserende stof. Volgens de onder-zoekers kan dat ook met indigo. Jekrijgt dan blauwe katoen waar hetkleurstof molecuul vast in de vezel zitopgenomen. Het duurt nog wel een paar jaar voor-dat dit op grote schaal kan wordentoegepast.

Meer info: https://www.nrc.nlhttps://en.wikipedia.orghttps://www.nature.comhttps://vcresearch.berkeley.edu

Duurzaamheid

Indigo molecuul

Leuco indigo

Pagina 7 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Recycling van polyester-katoen

Het recyclen van textiele blends is nogsteeds lastig. Mechanische recycling iswel mogelijk, maar er is maar weinigvraag naar dergelijke gerecyclede ve-zelmengsels. En chemische recyclingvan blends vereist dat de intieme ge-mengde vezels op de een of anderewijze worden gescheiden. Binnen hetZweedse Mistra Future Fashion pro-gramma is er een oplossing gevondenwaarbij polyester en katoen geschei-den kunnen worden en waarbij elk vande materialen chemisch gerecycledkan worden.

In het Blend Re:wind project is voor descheiding van intiem gemengde poly-ester en katoen gekozen voor een me-thode waarbij de polyester wordt op-gelost door middel van alkalische hy-

drolyse in combinatie met een kataly-sator. Aangezien katoen stabiel is on-der basische condities, wordt alleen depolyester gedegradeerd tot uiteindelijktereftaalzuur en glycol. Deze compo-nenten kunnen opnieuw worden gepo-lymeriseerd tot nieuwe polyester ve-zels.Ook de katoenfractie werd daarna op-gelost. Hierbij werd de ketenlengtevan de cellulose ingesteld door middelvan zure hydrolyse. De cellulosefractiekon daarna vanuit een NMMO-oplos-sing worden gesponnen tot een lyocellviscose. In een aanvullend onderzoek werd ge-vonden dat de depolymerisatie van po-lyester nog kan worden versneld enmilieuvriendelijker kan worden ge-maakt door gebruik te maken van de

nanoklei Perkalite als katalysator. Dezekatalysator werkt sneller en bij een la-gere temperatuur.

Nu nog zorgen dat dit proces niet al-leen op labschaal kan worden uitge-voerd, maar kan worden opgeschaaldnaar industriële condities. Ook zal nogmoeten worden gekeken naar de eco-nomische haalbaarheid van een derge-lijk proces. En dat zal bij de huidigevezelprijzen nog best een uitdagingblijken te zijn.

Meer info: http://mistrafuturefashion.com http://publications.lib.chalmers.sehttp://mistrafuturefashion.com

Duurzaamheid

Een OLED in draadvorm voor integratie in textiel

Om mee te beginnen: OLED's makendeel uit van ons dagelijkse leven in devorm van kleine beeldschermen endisplays. Voordeel is dat je geen ach-tergrondlicht nodig hebt, omdat hetschermpje zelf het benodigde licht le-vert. Een OLED is organische licht emitte-rende diode (Engels: Organic LightEmitting Diode). Het is een halfgelei-derlichtbron, net als anorganische ledsen lasers. Terwijl een led een fellepuntbron is, is een OLED juist een gro-te vlakken straler. De emitterende laagvan een OLED bestaat uit een speciaaltype polymeer of kleine moleculen, opbasis van koolwaterstofverbindingen.Deze emitterende laag wordt tusseneen anode en kathode geplaatst en af-gesloten voor lucht en water. De laaglicht op wanneer er een spanning overde kathode en anode wordt gelegd.

Een onderzoeksgroep in Zuid Korea iserin geslaagd om OLED's in de vormvan dunne draadjes te produceren.Doel was om die te integreren in tex-tiel om zo het gebruik van displays tevermijden. En dat is gelukt in de vormvan dunne 90 µm vezels.Er wordt al langer naar gezocht want

door de opmars van e-textiel is de be-hoefte om in textiel geïntegreerde dis-plays te vervangen. Doorgaans zijn diezogenaamde fibertronic oplossingenwel beschikbaar, maar presenteren zeduidelijk minder dan de vlakke plaat-jes. Daar is nu een oplossing voor.

De onderzoekers maakten op basisvan glasvezels een gelaagde opbouwmet behulp van een relatief goedkoopproces bij lage temperatuur. De onder-

zoekers gebruikte een dompelcoating-methode om een driedimensionale ge-laagde structuur op te bouwen. Eerder onderzoek door dit team heeftal aangetoond dat de lagen bestondenuit zilver, wolfraam oxide laagjes enverschillende types complexe organi-sche verbindingen. Uit testen bleek dat dit type filament-vormige OLED's zeer lang meegaan enqua lichtopbrengst gelijkwaardig zijnaan de vlakke OLED's. De filament OLED's waren bestand te-gen een rek van 4,3%. Er zijn verschil-lende diameters filamenten geprodu-ceerd, variërend van 300 tot 90 µm.De lichtproductie was meer dan10.000 cd/m2 en 11 cd/A. Ze kunnen zonder problemen in textielgeweven worden of in breisels wordenmee gebreid. Nog lang niet geschiktvoor productie, maar voor wearableelektronica zeer veelbelovend.

Meer info:https://www.sciencedaily.com https://pubs.acs.org https://nl.wikipedia.orghttps://www.sciencedirect.com

Smart Textiles

Pagina 8 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Nonwovens met bijzondere eigenschappenHet in Engeland gevestigde TechnicalFibre Products (TFP) heeft een reeksinteressante nonwovens ontwikkeld.Deze worden vermarkt onder de subti-tel high performance nonwoven mate-rials.De nonwovens worden opgebouwd uitkortstapelige vezels, bindmiddel be-staande uit gecrosslinkte polyester,polyurethaan en styreen acryl, ensoms met vulstoffen. De vezels die ge-bruikt worden, zijn afhankelijk van detoepassingen en omvatten koolstof,glas, aramide, polyester, thermoplas-tisch en met metaal gecoate koolstof.

De eindproducten variëren in doekge-wicht van 2 g/m2 tot 400 g/m2. Hetlichtste materiaal gaat onder de naamOptiveil ™ de markt op. Door het bre-de scala aan materialen zijn er allerleitoepassingen. De eigenschappen kun-nen dus gecustomized worden. Doorkoolstofvezel of met metaal gecoatekoolstofvezelmatten te gebruiken, kanhet materiaal gebruikt worden als af-scherming (shielding, radarherken-ning) voor elektrische geleidbaarheidof elektromagnetische interferentie(EMI). Dit is vooral interessant bij deextreem dunne materialen van 2g/m2

als binnenbekleding. Ook is er dansprake van goede thermische geleid-baarheid. Om juist minder geleiding tekrijgen kan het gehalte aan aramide,glasvezel en polyester worden aange-past, het materiaal krijgt dan di-elek-

trische eigenschappen.Corrosie en chemische bestendigheidwordt geleverd door het gebruik vanglas, koolstof en thermoplastische ve-zels.

Het kan ook worden ingezet als be-standdeel in composieten en voor hetverbeteren van de harsstroom bij volu-mineuze producten, zoals auto interi-eurdelen. Door aramide en glasmattentoe te passen, kan de slijtvastheid vanrol- en transportsystemen worden ver-beterd.Het tegengaan van statische lading isvan cruciaal belang in veel industriëletoepassingen (stofexplosies bijv.) endoor een kleine hoeveelheid koolstof-vezel te mengen met di-elektrische ve-zels, zoals glas, polyester of aramide,kunnen materialen geproduceerd wor-den die de statische elektriciteit afvoe-ren. Hiervoor worden natuurlijk metname de met metaal gecoate materia-len, zoals met koper en nikkel gecoatekoolstof, gebruikt.

Een andere fraaie toepassing is alsbrand beschermend materiaal. Dit ma-

teriaal wordt Tecnofire® genoemd. Ditnonwoven wordt aan de buitenzijdeaangebracht en heeft de bekende ei-genschap dat het bij contact met vuurof bij temperaturen boven 190°C eendichte en dikke koolstof laag vormt dieverdere verspreiding van vuur tegengaat. Omdat dit nonwoven hittebe-stendige glasvezels bevat, blijft de in-tegriteit van de beschermlaag intacttijdens brand. Het materiaal is opge-bouwd uit deeltjes grafiet, hittebesten-dige glasvezels, een kleine hoeveel-heid organisch bindmiddel en, in som-mige gevallen, extra deeltjes, vezels ofactieve ingrediënten zoals alumina-tri-hydraat (ATH). ATH ondergaat een en-dotherme reactie, waarbij water vrij-komt en fungeert als een onderdruk-ker voor de verspreiding van vlammenop het oppervlak, waardoor de brand-prestaties van de nonwoven wordenverbeterd. Dit technofire is zeer ge-schikt voor toepassingen in composie-ten en in laagsgewijze toepassingen.Het materiaal is 0.5mm tot 5mm diken kan bij brand toenemen tot 35 keerde oorspronkelijke dikte.

Kortom: boeiende ontwikkelingen methigh tech fibers voor een zeer breedscala aan toepassingen. Al die ontwik-kelingen doen ze niet alleen en TFPgeeft aan dat ze met een groot aantalR&D partners samenwerken en flinkesupport hebben ontvangen voor eengroot aantal technische ontwikkelings-projecten.

Meer info:http://www.tfpglobal.comhttp://www.tfpglobal.com/productshttps://www.youtube.com

Nieuwe materialen

Tencel 25 jaarEén van de vezels die aan de basisheeft gestaan van duurzame textielematerialen is zonder twijfel Tencel. Enhet is al weer 25 jaar geleden dat dezevezel op de markt kwam. Het bijzon-dere aan de Tencel-vezel is dat dezeuitstekende gebruikseigenschappenkoppelt aan een duurzame productievan de vezel. De duurzaamheid van deproductie van Tencel ligt voor eengroot deel in het gebruik van NMMOals oplosmiddel voor cellulose. Dit op-losmiddel kan voor een zeer groot ge-

deelte (> 99%) worden teruggewon-nen en hergebruikt. Dit in tegenstel-ling tot het oplosmiddel CS2 dat bij degewone viscose-productie wordt ge-bruikt. Uiteraard wordt er nog steeds verderontwikkeld op de basis van de Tenceltechnologie. In een vorige editie vanTexAlert is Tencel Refibra al beschre-ven. In deze vezel wordt een deel vande cellulose uit Eucalyptushout ver-vangen door katoen snijafval. Een duurzame toepassing van Tencel

Refibra is onlangs gepresenteerd op deBluezone van de Munich Fabric Fair.Het Italiaanse bedrijf Candiani presen-teerde hier een jeansstof uit 50% ge-recyclede katoen en 50% Tencel Refi-bra. Hieruit kan waarschijnlijk de eer-ste jeans worden gemaakt waar geenvirgin katoenvezels meer nodig zijn!.

Meer info:http://www.carvedinblue.lenzing http://www.carvedinblue.lenzing-fibers

Nieuwe materialen

Pagina 9 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Voorkomen van ziekenhuisinfecties met nanokoper op uniformen

In de gezondheidszorg (en daar nietalleen) zijn bacteriële infecties eengroot probleem. Dit wordt veroorzaaktdoor bacteriële adhesie, groei en proli-feratie op oppervlakken. De antibacte-riële eigenschappen van goud en zilverzijn bekend en de effectiviteit bij hetverminderen van de groei van verschil-lende micro-organismen is eerder algemeld. Maar koper werkt ook anti-bacterieel. Dat wisten de oude Romei-nen al die koperen en zilveren muntenin water gooiden om bederf tegen tegaan. Een groep onderzoekers aan deuniversiteit van Manchester en aanChinese universiteiten hebben onder-zoek gedaan naar het effect van kopernanodeeltjes op ziekenhuiskleding. Ze gingen als volgt te werk.

Textiel, in dit geval katoen en polyes-ter, werden voorzien van een laagjesilaan dat met een katalysator op hettextiel werd gehecht (voor de fijnproe-vers: de katalysator was 3-(trichlorosi-lyl) propyl 2-bromo-2-methylpropa-noate). Vervolgens werd hierop een tweedepolymeer gekoppeld: 2-(methacryloy-loxy)ethyl]trimethylammoniumchlori-de, dus een quaternaire ammoniumverbinding. Als derde werd daar middels een elek-

trolytisch proces koperdeeltje neerge-slagen op deze borstelstructuur. Dechemische details laten we nu evenweg.

Vervolgens werd gekeken of de micro-organismen E-coli en staphylococcusaureus, twee bekende types die in ditsoort testen steeds worden gebruikt,werden geremd of zelfs gedood. Alsreferentie werd textiel geïmpregneerdmet zilverdeeltjes en textiel met ko-perdeeltjes genomen. En het werkte.De koper nanodeeltjes waren continuen uniform verdeeld over de vezelop-pervlakken van het textiel. En samen-gestelde opgebouwde structuren ver-tonen uitstekende antibacteriële eigen-

schappen (bij de geteste E.coli en S.aureus), zelfs na 30 keer wassenwerkte het systeem nog. Als redenhiervoor werd gesteld dat de borstel-structuur zorgde voor goede hechtingop het textiel en tegelijkertijd afscher-ming tegen het waswater. In vergelij-king met de koperen coating via hettraditionele proces (impregneren) bleefeen lokaal hogere concentratie aan ko-perdeeltjes bereikbaar en actief.

Het proces moet natuurlijk nog geopti-maliseerd worden, maar de verwach-ting is dat dit een grote bijdrage aanhet verminderen van hygiëne proble-men zal opleveren. De vraag is nu: isziekenhuiskleding werkelijk de grotebesmettingsbron? Kan dit ook op degordijnen die als bed afscherming wor-den gebruikt? Of is het een kwestievan alle beetjes helpen? In het projectTextiles in Health care hebben we aleens gezien dat bijvoorbeeld de af-scherming rond de bedden en per-soonlijke hygiëne ook grote boosdoe-ners zijn bij ziekenhuis infecties.

Meer info:https://doi.orghttps://cdn.intechopen.com

Nieuwe materialen

Natuurlijke kleurstoffen

Natuurlijke kleurstoffen staan al jarenin de belangstelling, maar een echtedoorbraak van het gebruik van dezekleurstoffen in de textielindustrie is ernog niet. Toch zijn er mooie ontwikke-lingen op dit gebied te melden, zoalshet gebruik van natuurlijke kleurstof-fen, als precursor. Hierbij wordt de na-

tuurlijke kleurstof chemisch gemodifi-ceerd om bijvoorbeeld de kleursterkteen stabiliteit te vergroten.

Op het congres zijn er tal van lezin-gen, waarbij zal worden ingegaan opde actuele ontwikkelingen rond het ge-bruik van natuurlijke kleurstoffen in

onder andere textiel en de duurzaam-heidsaspecten van natuurlijke kleur-stoffen. Het congres zal worden ge-houden op 28 en 29 mei 2018 bijAvans Hogeschool in Breda

Meer info:https://www.biocoloursconference.com

Congressen

Pagina 10 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Textiel en design(ers)

We gaan het nu niet over fashion heb-ben, maar over een ander aspect vandesigners die met textiel werken enkomen tot interessante concepten.Hieronder een greep uit de Materialexperience 2, in maart in de Ahoy hal-len. Het is een van die gebeurtenissenwaar we met deze creativiteit kenniskunnen maken. Een belangrijke trendis om gebruik te maken van in de na-tuur voorkomende materialen (rene-wables) en daarvan aantrekkelijke pro-ducten te maken.

Billie van Katwijk, een Nederlandse de-signer, is gefascineerd door de natuur;levend en dood, in al zijn puurheid enonvolkomenheden. Zij probeert deschoonheid te benadrukken die daarinintrinsiek is ingebouwd. Een mooivoorbeeld van haar werk is het gebruikvan koeienmagen, een afvalproductvan de vleesindustrie; ongeschikt vooralles behalve hondenvoer. Middels eendoor haar bedacht proces werd datmateriaal omgezet in een soort leer endaar maakte ze handtassen van.

De Deense ontwerpers Jonas Edvarden Nikolaj Steenfatt maakten gebruikvan zeewier en papier om een seriestoelen en lampen te produceren. Dekleur wordt bepaald door het gebruiktezeewier.

Wolwaeren is een project van RolandPieter Smit.Wol is voor de Texelse boeren momen-teel een waardeloos bijproduct. Eenschaap scheren, kost meer dan de woloplevert. Het project Wolwaeren geeftweer waarde aan de wol en voorziet ineen eerlijke vergoeding voor de boe-ren. Het project bestrijkt de hele ke-ten, van ruwe scheerwol tot verkoop

van het eindproduct. Wolwaeren ont-wierp en maakte wollen dekens lokaalop Texel geproduceerd en met inzetvan mensen met een afstand tot dereguliere arbeidsmarkt.

En natuurlijk ook aandacht voor meerhigh tech smart en wearable textielproducten, zoals het door Holst insti-tuut en ByWire ontworpen shirt met degeprinte sensoren voor het monitorenvan gezondheidsfactoren. De geprintesensoren zijn slechts 60 μm dik en tot100% rekbaar. De eigenschappen vande elektronica komen daardoor over-een met die van textiel, waardoor inte-gratie mogelijk is. Het shirt is wasbaar,25 keer. Deze elektroden worden ge-produceerd met behulp van zeefdruk-ken van elektrisch geleidende inktenvan DuPont. Door het ontwerp is ermaximaal huidcontact voor een sterkesignaalresolutie en kan het worden ge-bruikt voor het monitoren van bijvoor-beeld sportprestaties..

Meer info: https://materia.nl https://materia.nl/article https://materia.nl/article/kristi https://materia.nl/article/health https://www.vtwonen.nl

Design

Een nieuwe vezel voor composieten

In vezelversterkte composieten wordtvaak gebruik gemaakt van vezels diesterk zijn. Naast sterkte is ook taaiheideen gewenste eigenschap. Sterkte entaaiheid laten zich echter moeilijkcombineren. Glasvezels zijn sterk,maar bros. Staalvezels zijn taai, maarweer niet sterk genoeg.

Een onderzoeksteam aan het MITdenkt nu een materiaal te hebben datzowel heel sterk als heel erg taai is:

Polyethyleen, dat via een speciale ma-nier via elektrospinning wordt ge-maakt. Supersterk polyethyleen is na-tuurlijk bekend, ook als vezelverster-king, in de vorm van Dyneema. Ditmateriaal wordt echter mechanischversterkt om de juiste sterkte en kris-talliniteit te verkrijgen. In het procesdat door het MIT is ontwikkeld, wordtechter de vezel al in het elektrisch veldtijdens het spinnen versterkt, waar-door er een nanovezel wordt verkre-

gen die stijf, sterk en taai is. Een der-gelijke vezel moet het in de toekomstmogelijk maken om met veel mindermateriaal (en dus gewicht) kogelwe-rende vesten en andere ballistischebeschermende producten te maken.

Meer info: http://news.mit.edu https://en.wikipedia.org/wiki/Electrospinning

Nieuwe materialen

Pagina 11 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Slimme PU coating als pH sensorPolyurethanen (PU) behoren tot demeest veelzijdige high-performancecoatings op textiel wegens de goedemechanische eigenschappen, chemi-sche weerstand, slijtvastheid en veleandere eigenschappen. Voor allerleitoepassingen is er ook gekleurd en flu-orescerende polyurethaan. Dat kanzijn in combinatie met verfstoffen,functionele coatings, drukinkten, enfoto-elektrische materialen. Normaalgesproken worden die kleurstoffen enpigmenten in de polyurethaan matrixgemengd om gekleurde polymeren temaken. Echter deze meer fysischemenging resulteert in saaie kleuring enverminderde helderheid als gevolg vande slechte verfeigenschappen van po-lyurethaan.

Onderzoekers aan het Indian Instituteof Chemical Technology hebben hieronderzoek naar gedaan en hebben dekleurstoffen chemisch gebonden aanhet PU en introduceerden aldus kleur-bare functionele groepen aan de PU

keten. Daar is al eens eerder onder-zoek naar gedaan en covalent gebon-den kleurstofmoleculen aan PU zijn be-kend, bijvoorbeeld de Azokleurstoffen,anthrachinonkleurstoffen en spiro-kleurstoffen.

De Indiase groep onderzocht de toe-passing van 8-Hydroxypyreen-1,3,6-trisulfonzuurtrinatriumzout (HPTS),een in water oplosbare pyreenkleur-stof. Door dit HPTS te dispergeren inwater gedragen polyurethaan (WPU)werd een sterk fluorescent productverkregen, zelfs bij zeer lage concen-traties. De fluorescentie-intensiteitbleek te stijgen met toenemend ge-wichtspercentage van de HPTS-kleur-stof in de WPU-matrix.

Verder werd het pH-detectiegedragvan deze laagjes onderzocht doorblootstelling aan trifluorazijnzuur (TFA)damp (pka = 0,23) en ammoniak(NH3) damp (pkb = 9,25). Er werd ge-vonden dat HPTS niet alleen zijn zeer

groene fluorescente aard in WPU-ma-trix behield, maar ook pH-detectiege-drag vertoonde.

De conclusie was dat HPTS-WPU kanworden gebruikt voor de ontwikkelingvan milieuvriendelijke, fluorescerendeslimme coatings op textiel met real-ti-me pH-detectie-eigenschappen. Eenvan de direct in het oog springendetoepassingen is dan waarschuwings-strepen of -vlakken op brandweer kle-ding.

Meer info:https://www.sciencedirect.com/

Met het blote oog waargenomen kleureffecten: (a) WPU (b) HPTS-WPU (0.25 wt%) (c) PTS-WPU (0.25 wt%) inGeëmulgeerde toestand en (a’) WPU (b’) HPTS-WPU (0.25 wt%) (c’) PTS-WPU (0.25 wt%)onder UV licht (365 nm). Met het blote oog beoordeling van laagjes op een Teflon plaatje (d) WPU (e) HPTS-WPU (0.25 wt%) (f) PTS-WPU (0.25 wt%) onder normaal daglicht en (d’) WPU (e’) HPTS-WPU (0.25 wt%) (f’) PTS-WPU (0.25 wt%) on-der UV licht (365 nm)

Smart Textiles

Gratis cursus duurzaamheidDe mode-industrie is een miljarden in-dustrie waarvoor meer dan 50 miljoenmensen werken. De mode-industrieheeft de naam vervuilend te zijn enkan op tal van manieren meer duur-zaam worden. Hiervoor is kennis no-dig. De London College of Fashion heefteen cursus ontwikkeld in samenwer-king met Kering (o.a. Stella McCartny,

Gucci, Puma). De online cursus startop 9 april 2018 en is onder voorwaar-den gratis te volgen. De benodigde tijdwordt ingeschat op 3 uur per week.

De volgende onderwerpen worden be-handeld: Week 1 - Waarom duurzaamheid in mode?Week 2 - Duurzaamheid voor een ver-

anderende wereldWeek 3 - Sourcing voor luxe modeWeek 4 - Geïnformeerde besluitvor-ming: hulpmiddelen en methodenWeek 5 - Creatieve mogelijkhedenWeek 6 - Creatieve realisatie

Meer info:https://www.futurelearn.com

Duurzaamheid

Pagina 12 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Going Circular Going Cellulose (GC)2 goedgekeurd

Het Nationaal Regieorgaan Praktijkge-richt Onderzoek SIA is onderdeel vande Nederlandse Organisatie voor We-tenschappelijk Onderzoek (NWO) enwordt gefinancierd door het ministerievan Onderwijs, Cultuur en Weten-schap. SIA is uitvoerder van de RAAKregelingen, waaronder RAAK MKB.RAAK ondersteunt kennisnetwerkendoor het financieren van onderzoeks-projecten, uitgevoerd door lectoraten,bedrijven, studenten en andere ken-nisinstituten. De vraagarticulatie van-uit de industrie staat bij RAAK MKBcentraal. Na deze korte introductie:een van de projecten die is goedge-keurd, is Going Circular Going Cellulo-se, afgekort (GC)2.

In een eerder project, het SIA Raakproject Going Eco, Going Dutch(GEGD), heeft een consortium van MK-B-bedrijven, onder leiding van ArtEZen Saxion, gewerkt aan het tot standbrengen van een lokale circulaire tex-tiel-keten. Hierbij werd gebruik ge-maakt van onder andere hennep engerecyclede textiele vezels, lokaal ge-produceerd (Oost Nederland) doorStexFibers en Texperium. Texperiumheeft garens ontwikkeld en gesponnenuit mengingen van hennep, gerecycledkatoen en viscose. Door tal van stu-denten/stagiaires van Saxion en Ar-tEZ, Van den Acker, Enschede Textiel-stad, De Reuver en Knit-it zijn de ga-rens omgezet in weefsels en breisels,die door Tous les Cheris en Moyzo zijngebruikt om prototypes van babykle-ding, babydekentjes en dameskledingvan te maken.

In GEGD is ervaring opgedaan op hetgebied van samenwerking in een loka-

le circulaire supply chain, maar dezeervaring is nog niet omgezet in over-draagbare kennis en een ontwikkel- enontwerpmethodologie. In (GC)2 zal deervaring met circulaire productontwik-keling worden doorontwikkeld tot eenmethodologie, die kan worden overge-dragen aan enerzijds bedrijven en ont-werpers die circulair willen gaan wer-ken en anderzijds studenten en docen-ten van de deelnemende opleidingen.

De methodologie zal worden ontwik-keld aan de hand van concreet onder-zoek naar de co-creatie van duurzametextiele producten op basis van gere-cyclede en duurzame cellulosevezels.Hiervoor is een nieuw consortium ge-vormd dat bestaat uit Saxion SFM(projectleider), ArtEZ CoE Future ma-kers, Saxcell BV, Alcon Advies BV, En-schede Textielstad, Permess, JB Texti-les, Tous les Cheris, Hellen van Reesen Modint/Inretail. Hierbij hebben zichinmiddels ook Frankenhuis en de ont-werpers Natalie de Koning en KarinVlug bij aangesloten. Nu dus ook metbedrijven die juist op het gebied vantextiel(veredelings)technologie en pro-ductontwerp een toegevoegde waarde

hebben. Dit laatste is een belangrijkverschil met het voorgaande GEGDproject en geeft aan dat we duidelijkstreven naar het verbeteren van hetgeproduceerde textiel. Met (GC)2 willen we realiseren dat inde textiel- en modesector (toekomsti-ge) ontwerpers meer bewust wordenvan het belang om proactief te partici-peren in materiaalontwikkeling en pro-ductieprocessen. Dit als basis voor eenduurzaam designproces en dat bedrij-ven meer waarde gaan hechten aan deinput van ontwerpers om duurzameproducten ook daadwerkelijk geaccep-teerd te krijgen. In het project zal gebruik gemaaktworden van testsystemen om de kwa-liteit te beoordelen, zoals de FabricTouch tester. Hierdoor zullen er ge-fundeerde uitspraken gedaan kunnenworden over de kwaliteitsverbeterin-gen die door garen- en doekveredelingbereikt kunnen worden (bij het gebruikvan garens op basis van gerecycledegrondstoffen). Dit is cruciaal voor detransitie naar een circulair textiel/kle-ding/modesysteem en zal ook centraalstaan in (GC)2.

Het project is formeel op 1 februari2018 gestart, heeft een looptijd van 2jaar en een totaal budget van net bo-ven de € 600.000.

Binnenkort komt er een kickoff mee-ting waarmee het project in gangwordt gezet.

Meer info:http://www.regieorgaan-sia.nl/ https://www.nwo.nl

Onderzoek

Herkenbaar naaigaren door DNA

Namaak is voor luxe consumenten-merken een groot probleem. Ennamaak is vaak zo goed gemaakt, datdeze moeilijk te herkennen is. Erwordt al jaren gezocht naar mogelijk-heden om namaak sneller te kunnenaantonen.

In de VS hebben A & E en Applied DNA

Sciences samen nieuwe beveili-gingstoepassingen voor naaigarensontwikkeld, die gebruikmaken van deSigNature® T-DNA- en Beacon®-tech-nologie. DNA-technologie kan een breed scalaaan producten beschermen, van luxeconsumentenmerken tot industriëletoepassingen. Door de DNA-sporen toe

te voegen aan het naaigaren, kan opeen eenvoudige en onopvallende wijzeeen beveiliging in de producten wor-den aangebracht.

Meer info: http://www.amefird.com/http://adnas.com

Smart Textiles

Pagina 13 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

TexAlert wordt uitgebracht in opdrachtvan de Stichting Reservefonds Textiel-research.

Contactpersoon: drs. Cees Lodiersc.lodiers@kpnmail.nl

Redactie:drs. Anton Luiken (eindredactie)Alcon Advies B.V.Tel. 06 38931675anton.luiken@alconadvies.nl

ir. Ger BrinksBMA~TechneTel. 06 22901777gjbrinks@bmatechne.nl

COLOFON

En dan nog even dit …En dan nog even dit …

Van tijd tot tijd is het goed om eensout of the box te denken. Traditioneleoplossingen zijn niet altijd de besteoplossingen voor een probleem ofvraagstuk.

Soms moet je het net even iets andersoplossen om de aandacht te trekken.Dat geldt voor textiel en kleding, maarook voor andere gebruiksvoorwerpen.Een mooi voorbeeld is de tijdweergavedoor Edgytokei. Een klok maar dananders.

Meer info:https://youtu.be https://newatlas.com

Geleidende textielen: een aantal ontwikkelingenGrafeen blijft toch een belangrijk ma-teriaal voor geleidende textielen.Even herinneren: Grafeen is een twee-dimensionaal materiaal, dat bestaat uiteen enkele laag koolstofatomen ge-rangschikt op een rooster met eenhexagonale (honingraat) structuur.

Het is het basiselement van anderekoolstofstructuren. Zo bestaat grafietuit opeengestapelde lagen grafeen enzijn koolstofnanobuizen cilinders vangrafeen. Grafeen heeft veel bijzondereeigenschappen. Zo is het meer dan200 keer sterker dan staal, heeft heteen uitstekende thermische en elektri-sche geleider, is het flexibel, zeer dunen transparant. Dit maakt het potenti-eel geschikt voor een breed scala aantoepassingen.Terwijl grafeen naar verwachting eenvan de meest prominente materialenin draagbare e-textiel is, is er momen-teel geen goede manier om op grafeengebaseerd e-textiel, op industriëleschaal te produceren. Om dit probleemaan te pakken, heeft een team van on-derzoekers van de Universiteit vanManchester een proces ontwikkeld omop grafeen gebaseerde draagbare e-textiel op industriële schaal te vervaar-digen. Dit proces moet het mogelijkmaken om grafeen e-textiel te produ-

ceren met productiesnelheden van150 meter per minuut. De truc is het traditionele proces om tekeren: eerst grafeen oxide reducerenin oplossing (met bijvoorbeeld water-stofiodide, HI) en vervolgens het tex-tiel met die gereduceerde vorm coa-ten. Door het coaten als laatste stap tenemen, kan het met een foulard wor-den aangebracht. En dat met een snel-heid van 150 m/min. Dus een traditio-neel textiel proces.

Testen hebben aangetoond dat het ge-reduceerde grafeenoxide een gelijkma-tige coating rond de individuele ka-toenvezels vormt, wat goed is voor deelektrische geleidbaarheid, treksterkte,ademend vermogen en flexibiliteit vande stof. De gecoate stof blijkt ook naherhaalde wascycli elektrisch gelei-dend te blijven. Mogelijke toepassin-gen zijn sensoren zoals we die in di-verse research projecten aan het on-derzoeken zijn. Maar ook het vervan-gen van koper gebaseerde geleiders inbijvoorbeeld flexibele verwarmingsele-menten in een kledingstuk.

Een andere onderzoeksgroep, nu inCambridge UK, heeft soortgelijk mate-

riaal op polyester geprint en verkreegzo geleidende sporen op textiel diezelfs na 20 wasbeurten nog goed ble-ven functioneren. De onderzoekers ge-bruikten een DOD inktjet printer. Deformulering bevatte surfactants enpolymeren (NaCMC) als stabilisatorendie nuttig konden worden gebruikt omgoede hechting op het PET te verkrij-gen. Voor geïnteresseerden: de formu-lering bevatte grafeen en boriumnitri-de (h-BN) in een mengsel van wateren N-methyl pyrolidon met de volgen-de eigenschappen: viscositeit 1.7 mPas, oppervlaktespanning 72mNm    −1,dichtheid 1.01gcm    −3.

Maar zoals vaak in dit soort ontwikke-lingen: het textiele oppervlak was teruw en er moest toch weer een coat-laagje onder, in dit geval van PUR ensiliconen. Het resultaat was erg fraaien er konden complete schakelingengeprint worden door deels op zilverengeleiders te printen.

Lab versie Chromojet bij SaxionMet de onlangs bij Saxion aangeschaf-te chromojet printer kunnen we grote-re druppels aanbrengen. Wellicht kun-nen we dan geleiders printen zondereerst een coatlaag aan te brengen.

Meer info:http://www.graphene.manchesterhttps://phys.orghttps://nl.wikipedia.orghttp://www.cam.ac.ukhttps://www.nature.com

Smart Textiles

Grafeen in kleding

Grafeen wordt niet alleen voor elektri-sche geleiding gebruikt, maar ookvoor thermische geleiding. En dat isvooral in sportkleding een gewensteeigenschap. Directa Plus, een produ-cent van grafeen, heeft in samenwer-king met Eurojersey en Colmar, tweekledinglijnen ontwikkeld. Beide wer-den op de ISPO in München gelan-ceerd. De kleding heeft naast eenhoog thermisch comfort, ook goedeantibacteriële eigenschappen

Meer info:http://www.directa-plus.com/ http://www.directa-plus.com/Press/

Smart Textiles