plantendatabase-permacultuur

1

Plantendatabase Permacultuur in Nederland Deze plantendatabase is gemaakt als aanvulling op de documentaire ‘Permacultuur in Nederland’. Hij is bedoeld om zoveel mogelijk nuttige planten en bomen voor het Nederlandse klimaat, samen te voegen. En dan met name planten en bomen die door hun kracht en functies een plek verdienen in de permacultuur-tuin. Aan bod komen groentes, kruiden, graangewassen, groenbemesters, waterplanten, struiken en bomen. De data-base is gebaseerd op eigen onderzoek, voornamelijk op de Britse website ‘Plants for a future’: www.pfaf.org, maar ook andere bronnen in binnen- en buitenland. De database is zeker niet allesomvattend. Van de eenjarige groentes en kruiden heb ik maar een deel verwerkt, omdat veel mensen hier toch al bekend mee is en omdat ze meer passen bij de typische biologische tuin dan bij een permacultuur-tuin. Verder zijn er nog genoeg toepassingen van de planten die weinig genoemd worden, zoals bouwmateriaal, verf, gereedschap en vezels. Deze toepassingen heb ik zelf weinig vermeld. Bovendien ligt de nadruk op eetbare gewassen en komen maar enkele geneeskrachtige planten aan bod. Daarnaast heb ik slechts enkele wilde eetbare planten opgenomen in mijn data-base. Hier zijn prachtige boeken over beschikbaar. Van de eetbare wilde planten die veelvuldig voorkomen in de natuur, is het ook helemaal niet nodig ze zelf te kweken. Tot slot valt er veel meer te schrijven over hoe je de planten het best kunt opkweken en onder welke omstandigheden ze het best gedijen. Hiervoor is Plants for a future wederom de beste database!

Deze database is een opstap waarna mensen zichzelf verder kunnen verdiepen in gewassen en de bijkomende permacultuur-principes. De Latijnse namen van de planten helpen hierbij. Kijk op mijn website www.transitiecultuur.nl voor links, boeken en films over permacultuur. Helaas is de meeste info nu nog alleen in het Engels beschikbaar. Deze planten-database is in ontwikkeling. Wanneer je aanvullingen hebt, mail ze dan graag naar [email protected]. Ook voor andere vragen natuurlijk. Veel van de genoemde groentes en kruiden hebben inmiddels een plekje in mijn eigen tuin. Het zou mooi zijn om in de toekomst zaad- en plantgoed met elkaar uit te wisselen. Veel plezier en succes! Miquel Buckinx

Een / tweejarige groentes blz. 2 Granen + oliehoudende zaden blz. 4 Een / tweejarige kruiden blz. 5 Meerderjarige groentes blz. 6 Meerderjarige kruiden blz. 9 (Eetbare) waterplanten blz. 12 Groenbemestende planten blz. 14 Groenbemestende struiken en bomen blz. 17 Struiken blz. 19 Bomen blz. 24 Websites andere plantendatabases blz 29 Websites zaad- en plantgoed blz 29

2

Wat in definitieve tabellen?

- Plantnaam + Latijnse naam - Familie - Grootte en breedte plant - Cultivars - Eetbare delen - Andere functies - Standplaats - Vermeerdering (incl bestuiving)

Ook tabellen voor groenbemestende planten, gesorteerd op functie En speciale tabel voor medicinale kruiden

Planten nog toe te voegen

- Veenreukgras - Witte salie - Citroengras? - Aztekenkruid - Chia-zaad (Salvia Hispanica) - Goji - Hennep - Maca (Lepidium Meyenii)

3

Een / twee jarige groentes

Rood gewassen die voor mij favoriet zijn in de permacultuur-tuin. Sowieso ligt de nadruk in deze tuin op meerderjarige planten en zelf-zaaiers. De winter is het jaargetijde dat de eenjarige groentes het meest nodig zijn, de lente het minst.

Familie Seizoen oogst (ideaal) Zelf-zaaiend? (pas op ziektes indien planten zichzelf steeds op dezelfde plek uitzaaien)

Cut & come again (blad afsnijden en dan doorgroeien)

Rucola Kruisbloemig Lente tot herfst Ja Ja Raapstelen Kruisbloemig Lente Ja Ja Mizuna Kruisbloemig Herfst Ja Ja Radijs Kruisbloemig Lente Ja Rettich / Rammenas Kruisbloemig Lente + herfst Ja Meiraap Kruisbloemig Lente Mogelijk Boerenkool Kruisbloemig Winter Ja (wel verplanten) Ja Siberische boerenkool Kruisbloemig Winter Ja (wel verplanten) Ja Spruitkool Kruisbloemig Winter Ja (wel verplanten) Bloemkool Kruisbloemig Lente Ja (wel verplanten) Koolrabi Kruisbloemig Zomer Mogelijk Peul Vlinderbloemig Late lente Sperzieboon Vlinderbloemig Zomer Aardappel Nachtschade Zomer Ja maar pas op ziektes Tomaat Nachtschade Zomer Paprika, peper Nachtschade Zomer Aubergine Nachtschade Zomer Kaapse kruisbes (verschillende soorten van Physalis)

Nachtschade Zomer

Pompoen Komkommerachtig Zomer-herfst Courgette Komkommerachtig Zomer-herfst Komkommer / augurk Komkommerachtig Zomer-herfst Ui (zaai / poot) Ui-achtig Zomer Prei Ui-achtig Winter Spinazie Ganzevoet Lente + herfst Ja Ja

4

Tuinmelde (Artiplex Hortensis) Ganzevoet Lente tot herfst Ja Ja Snijbiet Ganzevoet Lente tot herfst Ja Ja Rode biet Ganzevoet Zomer tot winter Ja Boomspinazie (3 meter hoog!) (chenopodium giganteum)

Ganzevoet Lente tot herfst? Mogelijk Ja

Aardbeispinazie (kleine vruchtjes + blad eetbaar) (Blitum Irrigatum / Virgatum)

Ganzevoet ? Ja

Kropsla Composiet Lente-zomer Pluksla, snijsla Composiet Lente tot herfst Ja Eikenbladsla Composiet Herfst Andijvie Composiet Herfst Rood, groenlof Composiet Groenlof herfst, roodlof lente Ja Schorseneren Composiet Winter Goudsbloem (Calendula officinalis)

Composiet

Pastinaak Schermbloemig Winter Hertshoornweegbree (blad eetbaar) (Plantago coronopus)

Weegbree Lente tot herfst Ja Ja

Nieuw-Zeelandse spinazie (Tetragonia expansa / Tetragonia Tetragonoides)

ijskruid Zomer Ja

Veldsla Valeriaan Winter Ja Ja Winterpostelein Postelein Winter Ja (ook in schaduw) Ja Rapunzelklokje / repelsteeltje (Campanula rapunculus)

Klokjesfamilie Herfst-winter (bloei 1e jaar voorkomen); blad en wortel eetbaar; blad veel vitamine C

Ja. Eerste zaaibeurt mei / juni ter plekke (kieming 2-4 weken)

Ja. Rijke zand/leemgrond, PH neutraal of alkalisch, redelijk vochtig

5

Een/twee jarige groentes Gewas Familie Omvang Inwendig gebruik

(eetbaar + medicinaal) Andere functies Standplaats Vermeerdering Cultivars

Boomspinazie (chenopodium giganteum)

Amaranth Tot 2,4 m hoog (in zaad)

Jong blad en jonge scheuten rauw of gekookt; rauw met mate vanwege sapponines en oxaalzuur. Zaad eetbaar (meel) mits eerst goed geweekt.

Stam voor wandelstokken. Goud / groene verf hele plant

Bodemtolerant, zon, warmte nodig voor rijping zaad.

Zaaien ter plekken april. Kieming binnen enkele dagen.

Boomspinazie is cultivar die van melde is afgeleid. 'Magentaspreen' hoge productie

Aardbeispinazie (Blitum Irrigatum / Virgatum)

Amaranth Blad eetbaar als spinazie (met mate vanwege oxaalzuur). Vruchtjes als kleine aarbei (licht zoet)

Zaaien maart-aug ter plekke. Zelf-zaaiend

Rode biet (Beta vulgaris var. Rubra)

Amaranth Zaaien ter plekke maart t/m juni; afhankelijk van ras en oogstperiode (zomer, herfst)

Snijbiet (Beta Vulgaris Flavescens)

Amaranth Ter plekke zaaien begin april. Voorzaaien in mei in koude kas, planten april/mei. Zaaien Juli/aug voor winterteelt. Zelf-zaaiend

Spinazie (Spinacia oleracea)

Amaranth Zaaien maart/april voor lente-teelt. Zaaien aug/sept voor herfstteetlt

Suikerbiet Amaranth Tuinmelde (Atriplex hortensis)

Amaranth Zaaien maart t/m aug ter plekke. Snelle kieming

Rode en groene rassen

Andijvie (Cichorium endivia)

Composiet Blad als groente. Blad goed voor lever en voor vertering.

Lichte schaduw voorkomt doorschieten. Liefst leem- of zandgrond. Niet zwaar bemest, maar wel humeus.

Zaaien ter plekke tussen half juni en half juli (uitdunnen of verplanten). Eerder zaaien risico op doorschieten

Krulandijvie minder winterhard dan gewone andijvie.

Goudsbloem (Calendula Officinalis)

Composiet 0,6 m hoog, 0,5 m wijd

Blad + bloem; veel vitamines en mineralen (o.a.vitamine A en C). Blad en bloem zee medicinaal; bij huidpro-blemen, ongiftend etc.

Helpt tegen plaaginsek-ten (aaltjes). Gele/oranje verf van bloemen. Plant goed voor composthoop. Trekt bijen bijen en

Zon/halfschaduw. Liefst arme grond maar bodemtolerant.

Zelf-zaaiend. Zaaien lente ter plekke.

Oorspronkelijk soort met oranje bloemen als enige echt medicinaal

6

zweefvliegen Eikenbladsla Composiet Rode en groene rassen Kropsla Composiet Ijsbergsla Composiet Pluksla Composiet Blad blijven plukken

hele jaar Zaaien ter plekke maart

of april

Witlof (Cichorium intybus var. Foliosum)

Composiet Loof 3 cm boven wortelhals afsnijden, rechtop in grond zetten, kop net boven maaiveld, afdekken met 15 cm stro/blad. Na winter oogsten.

Niet-bemeste grond Zaaien ter plekke mei

Nieuw-Zeelandse spinazie (Tetragonia expansa / Tetragonia Tetragonoides)

Ijskruid 0,2 m hoog, 1 m wijd

Blad (vooral jong) en bladstengels rauw of gekookt. Hoofstengels afsnijden indien 8 cm lang op zijgroei te bevorderen

Liefst lichte grond, zon, warm, droog, rijke grond, vorstgevoelig, in tropen meerderjarige spinazie-plant.

Voorzaaien in koude kas maart-april. Ompotten en uitplanten na laatste vorst. Trage kieming. 24 uur voorweken warm water helpt.

Rapunzelklokje / repelsteeltje (Campanula rapunculus)

Klokjesfamilie 0,9 m hoog, 0,3 m wijd

Wortel (zoet) en blad (weinig smaak) in winter(salades). Blad bevat veel vitamine C. Om wortel te oogsten, bloei voorkomen.

Liefst lichtere grond maar bodemtolerant, zon of halfschaduw, vochtig met goede drainage

Mei / juni ter plekke zaaien. Kieming in 2-4 weken. Zelf-zaaiend

Courgette (Cucurbita Pepo)

Komkommer 0,8 m hoog, 1 m wijd

Net ontkiemd zaad is giftig. Vrucht eetbaar (jong oogste, anders alleen voor soep). Bloemen in salade. Zaad (veel vitamine A, olie, zink). Zaad medicinaam tegen parasitaire wormen.

Vochtig met goede drainage, warm, zonnig, rijke grond. Zuur tot PH-neutraal (max 6,8)

Voorzaaien in koude kas in april. Kieming boven 13 graden C. Na laatste vorst buiten planten (half mei). Paar weken beschermen met frame. Zelf-bestuivend (man-nelijke en vrouwelijke bloemen aan zelfde plant

Sommige pompoenrassen ook onder soortnaam ‘Cucurbita Pepo’

Komkommer (Cucumis Sativus)

Komkommer Klimplant tot 2 m hoof en wijd

Net ontkiemd zaad is giftig. Afknippen mannelijke bloemen; door bestuiving anders bittere vruchten

Niet goed samen met aromatische kruiden. Goed samen met suikermaïs en zonnebloem

Vochtig met goede drainage, warm, zonnig, rijke grond.

Voorzaaien in koude kas in april. Na laatste vorst buiten planten (half mei). Zelf-bestuivend (man-nelijke en vrouwelijke bloemen aan zelfde plant)

Enkele speciale cultivars voor buiten (bijv ‘gele tros en speciale komkommers www.denieuwetuin.be). Meeste cultivars alleen onder glas. Augurk is aparte soort met zelfde

7

Latijnse naam. Pompoen (Cucurbita….)

Komkommer Klimplant tot 5 m wijd en 0,6 m hoog

Net ontkiemd zaad is giftig. Vrucht eetbaar. Poeder van gedroogde vrucht voor brood te bakken. Gedroogde zaden eetbaar; ook te persen voor olie. Zaad medici-naal tegen maagkrampen en parasitaire wormen (dosis 800 zaden)

Goed samen met suikermaïs en bonen.

Vochtig met goede drainage, warm, zonnig, rijke grond. Zuur tot PH-neutraal (max 6,8)

Voorzaaien in koude kas in april. Na laatste vorst buiten planten (half mei). Zelf-bestuivend (man-nelijke en vrouwelijke bloemen aan zelfde plant). Kruisbestuiving met andere soorten zeldzaam

Cucurbita Moschata, Cucurbita Maxima, Cucurbita Ficifolia, Cucurbita Mixta. Sommige rassen in zomer. Enkele herfstrassen goed bewaarbaar zoals ‘Red Kuri’ en ‘Groene Hokkaido’

Bloemkool (Brassica oleraceae Botrytis)

Kruisbloemig Bloemhoofd (grote krop) Herfstvariëteiten zaaien april op zaaibed. Uitplanten juni. Wintervariëteiten zaaien juni op zaaibed. Uitplanten juli / aug. Goed uitdunnen. Diep uitplanten; steel maakt nieuwe wortels.

Vroege rassén geven oogst in herfst. Winterrassen oogst in april.

Boerenkool (Brassica oleracea var. Laciniata)

Kruisbloemig Blad (door herfst en winter blijven plukken)

Juni zaaien op zaaibed. Uitplanten juli / aug

Broccoli (Brassica oleracea italica)

Kruisbloemig 0,9 m hoog en wijd

Bloemhoofden. Veel vitamine C. Stam laten zitten (mogelijk volgen nog veel kleine bloemhoofdjes)

Groeit goed samen met selderij en andere aromatische kruiden (voorkomt insektenschade)

Zon, liefst kalkrijk, rijke grond, goede drainage, liefst zware grond.

Zaaien zaaibed april – juni. Uitplanten juni/juli. Goed uitdunnen. Diep uitplanten; steel maakt nieuwe wortels.

Herfstras geven een groot bloemhoofd in herfst. Winterrassen geven in maart-juni veel kleine bloemhoofdjes.

Chinese kool Echt lepelblad (Cochlearia officinalis)


Blad veel vitamine C. Vroeger gebruik tegen scheurbuik. Scherpe smaak. Blad extern tegen zweren.

Goede bijenplant Liefst zand of rotsachtige bodem (bergen, kust). Vochtig met goede drainage, schaduw, koel

Zelf-zaaiend. Zaaien april of september ter plekke. Kieming 2-3 weken.

Knolraap / meiraap (Brassica rapa)

Kruisbloemig 0,45 m hoog, 0,1 m wijd

Jonge wortel rauw of gekookt. Milde smaak (licht pittig). Hele plant als volksremedie tegen kanker.

Gesneden wortelstukjes zijn effectief als insecticide. Gekookt met zeepschilfers en daarna gehard. Goed samen met erwt. Goede bijenplant.

Liefst zand, vochtig met goede drainage. Lage temperatuur (< 10) en droogte leiden tot bloei. Rijke en losse grond, liefst kalkrijk, koel, (half)schaduw

Zaaien maart t/m aug ter plekke. Zaaien feb onder glas.

8

Koolraap (Brassica napus napobrassica)

Kruisbloemig Wortel rauw of gekookt. Blad gekookt als kruid.

Mei / juni ter plekke zaaien. Na enkele weken uitzaaien

Koolrabi ( Brassica oleracea gongylodes)


Stamverdikking rauw in salade. Niet te oud laten worden, want dan stug.

Gaat goed samen met ui, rode boet en aromatische kruiden (voorkomt aantasting door insekten)

Zon of schaduw. Vocht nodig voor stamverdikking doch goede drainage. Liefst kalkrijk. Erg winterhard. Bodemtolerant.

Mei t/m aug ter plekke zaaien

Witte soorten vooral voor zomer ‘Superschmelz’ erg productief. Rode soorten vooral voor winter.

Mizuna (Brassica rapa nipposinica)

Kruisbloemig Jong blad in salade. Ouder blad raakt stug. Blijven afsnijden. Ook jonge bloemhoofdjes.

April t-m sept ter plekke zaaien

Paksoi (Brassica rapa chinensis)

Blad, stengel Ter plekke zaaien mei t/m aug. Pas op dat vroege zaaibeurt niet in zaad schiet bij koud weer.

Palmkool (Brassica oleraceae Acephala)

Kruisbloemig Blad (herfst, winter) Kan goed tegen warmte en droogte. Weinig ziektegevoelig

Voorzaaien april op zaaibed. Uitplanten mei / juni. Pas op voor slakken bij jonge plant.

Raapsteel (Brassica Rapa)


Blad; blijven afsnijden. Veel vitamine C.

Liefst zware grond, maar bodemtolerant. Liefst kalkrijk.

Zaaien in koude kas eind okt of februari. Zaaien ter plekke maart. Dicht op elkaar zaaien.

Meerdere soorten: Brassica rapa campestris (‘Namenia’) + Brassica rapa sinensis ‘Gele malse’.

Radijs (Raphanus sativus sativus)


Wortel (scherp); oogsten indien plant jong. Ook jong, bloemhoofdjes en zaad (als kiemgroente). Medicinaal voor goede vertering, tegen parasieten, laxerend en ontgiftend in darmen, ontstekingsremmend

Stoot allerlei plaaginsekten af (zoals kevers, wortelvlieg). Groeit goed samen met tomaat, komkommer, kervel, erwt en (krop)sla

Liefst lichte grond, niet zuur, vochtig (droogte leidt tot wortelschade en snelle bloei), rijk,

Zaaien ter plekke van maart t/m juli. Voor constante oogst, iedere 2/3 weken zaaien. Zelf-zaaiend

Zomervariëteiten (klein, scherp) wintervariëteiten (mild van smaak, groter, beter te bewaren). R. sativus oleiformis: voeder-radijs voor vee.

Rammenas (Raphanus sativus Niger)


Witte wortel (rettich) jong oogsten. Zwarte wortel (rammenas) kan groter worden; ook te oogsten winter. Medicinale werking; zie

Zie radijs Zie radijs Zaaien ter plekke van maart t/m aug. Voor constante oogst, iedere 2/3 weken zaaien. Zelf-zaaiend

Witte soort (rettich) beter voor lente-teelt. Jong oogsten. Zwarte soort beter voor herfst-teelt

9

radijs. Rode kool Rucola (Eruca sativa) Kruisbloemig 0,6 m hoog,

0,25 m wijd Jong blad. Blijven plukken. Blad van oude planten erg scherp. Ook bloemhoofdjes en zaad (kan soort mosterd van maken) als spruitgroente.

Bodemtolerant. Liefst enige schaduw in zomer. Kan behoorlijk tegen droogte

Zaaien ter plekke van maart t/m augustus. Snelle kieming. Meerdere malen zaaien voor jonge aanwas blad. Zelf-zaaiend.

Savooiekool Siberische boerenkool (Brassica napus pabularia)

Kruisbloemig Vanaf oktober hele winter door blad afsnijden. Ook bloemhoofdjes. Zaad als spruitgroente. Sap uit wortel tegen chronische hoest en bronchitis.

Zon, vochtig met goede drainage, liefst zware grond, liefst kalkrijk, rijke grond

Zaaien ter plekken mei/juni. Planten kunnen niet goed tegen verplanten. 70% zelfbestuivend.

Spitskool Kruisbloemig Spruitkool (Brassica oleraceae Gemmifera)

Kruisbloemig Kooltjes aan stam. Zaaien april op zaadbed. Uitplanten juni / juli. Of zaaien feb in kas. Uitplanten mei. Goed uitdunnen. Diep uitplanten; steel maakt nieuwe wortels.

Witte kool Kruisbloemig Aardappel Nachtschade Aubergine Nachtschade Zaaien maart binnen of

in warme kas (minimaal 15 C.). Ompotten, uitplanten mei (na laatste vorst).

Lampionplant (Physalis)

Nachtschade 0,6 tot 1,2 m hoog en wijd

Kleine vruchtjes in papieren vliesje (vliesje zelf niet eten); zoet of hartig. Veel vitamine S, B en C. Middelste stengel afsnoeien om vrucht-zetting te bevorderen.

Bodemtolerant, zon of halfschaduw, goede drainage. Pas op voor late nachtvorst. Niet te rijk; te veel bladgroei. Liefst lichte grond

Maart/april voorzaaien in koude kas. Fluctuaties temperatuur dag/nacht bevorderen kieming. Ompotten, uitplanten na laatste vorst (mei). Bestuiving door insekten en wind.

Meerdere soorten: Tomatillo (lichtzoet) (Physalis Ixocarpa). Physalis Pruinosa (bitterzoet). Goudbes (Physalis Peruviana / Edulis) (bitterzoet)

Paprika (Capsicum Annuum)

Nachtschade 1 m hoog en wijd

Vrucht gekookt of in salade. Veel vitamine C. Medicinaal tegen zee-

Goed samen met basilicum

Warm, zonnig, rijke grond, goede drainage. Liefst lichte zandgrond,

Zaaien feb in warme kas of binnen. Kieming op 20 graden C. Ompotten

Let op: rode peper heeft zelfde soortnaam. Paprika’s in veel

10

ziekte, koorts, aftakeling, asthma, verteringspro-blemen. Extern tegen kneuzing, zenuwpijn etc.

licht zuur. naar grotere pot, rijke grond. Planten mei buiten of in kas. Zelf-bestuivend.

kleuren (rood, geel, groen).

Tomaat (Lycopersicon lycopersicum / Esculentum)

Nachtschade 2 m hoog, 0,4 m wijd

Vrucht rauw of gekookt (veel vitamine C). Fruitpulp goed tegen vette huid. Vrucht goed op brandwonden. Medicinaal tegen rheuma, hoofdpijn en hartaanvallen. Goed voor prostaat

Hele plant stoot plaaginsekten af. Aftreksel van blad als insecticide, maar wees voorzichtig, want giftig voor mensen en ook dodelijk voor nuttige insekten.

Rijke grond. Vochtig houden maar goede drainage. Warm, zon.

Zaaien feb/maart binnen of koude kas. Ompotten in rijke potgrond. Planten mei na laatste vorst. 15 mm diep zaaien om tomaat-mozaïek virus te inactiveren. Zelf-bestuivend.

L. esculentum cerasiforme cherry tomaat. Verder vele soorten. Specifieke buitensoorten zijn olijf- en struiktomaatjes te koop bij www.degodin.nl

Winterpostelein (Claytonia / \Montia perfoliata)

Postelein 0,15 m hoog en wijd

Blad en bloem in salade. Veel vitamine C. Blijven afsnijden. Winter en vroege lente.

Onder bomen bodembedekking maar hiervoor beter vaste posteleinsoorten

Liefst natte grond, veel organisch materiaal, liefst schaduw, liefst lichte grond. Tolereert arme en droge bodem.

Zaaien aug ter plekke. Op schaduwrijke plekken zaaien april ter plekke. Zelf-zaaiend. Zelf-bestuivend.

Knolselderij (Apium graveolens var. Rapaceum)

Schermbloemig Wortel rauw of gekookt. Zij-scheuten afsnijden om grotere wortel te krijgen. Blad (erg sterke smaak). Medicinale toepassingen zoals wilde selderij.

Stoot plaaginskten af zoals witte koolvlieg

Vochtig, rijke grond, zon, wortel in winter in grond laten.

Voorzaaien koude kas feb-april. Uitplanten mei. Pas op voor ziektes in zaad.

Knolvenkel (Foeniculum vulgare)

Schermbloemig April ter plekke zaaien

Pastinaak (Pastinaca sativa)

Schermbloemig Zaaien maart-mei ter plekke. Samen met radijs of ander snelgroeiend gewas om zaaibeurt te markeren (pastinaak kiemt traag). Zaad maar 1 jaar houdbaar

Wortel (Daucus carota sativus)

Schermbloemig Zaaien ter plekke maart-juni. Goed zaadbed met rulle grond. Wortel reageert slecht op niet-gespit zaaibed. Uitdunnen.

Oost-Indische kers (Tropaeolum majus)

Tropaeolaceae Klimplant tot enkele meters

Blad, bloem, zaaddoosjes in salade.

Olie uit zaad voor verf, lak. Extract uit blad als

Niet te droog doch goede drainage, liefst

Hele seizoen door zelf-zaaiend. Zaaien april ter

Cultivars die klimmen / kruipen en cultivars die

11

hoog en wijd Scherpe smaak. Veel vitamine C. Blijven plukken van lente tot eerste nachtvorst herfst. Hele plant medicinaal; anti-bioticum, desinfec-terend op huid, weerstandsverhogend. Goed voor luchtwegen en blaasfucntie.

insecticide (samen met zeepvlokken). Bloemen stoten luizen en andere plaaginsekten af. Groeit goed samen met koolplanten, fruitbomen etc. Slakken vinden plant lekker; wegleiden van andere planten

rijke grond, zon/halfschaduw. Liefst lichte grond doch bodemtolerant. Plant sterft bij vorst.

plekke. op hun plek blijven (ongeveer 1 m wijd). De kruipende cultivars kunnen woekeren.

Prei (Allium porrum) Ui-achtig Zaaien maart in koude kas voor vroege teelt en grote prei. Uitplanten mei. Zaaien april zaaibed buiten. Uitplanten juli.

Ui (Allium Cepa) Ui-achtig Zaaiuien maart/april in vollegrond zaaien. Pootui eerste jaar opkweken. Tweede jaar planten maart/april

Veldsla (Valerianella locusta / Olitoria)

Valeriaan 0,3 m hoog en wijd (in bloei)

Blad, bloemstengel en bloem in salade. Hele jaar beschikbaar meer best in herfst, winter en vroege lente.

Bodemtolerant, droog of nat, niet te rijk, liefst lichtere grond. In zomer beter (half)schaduw; voorkomt zaadvorming.

Voor winterteelt zaaien aug ter plekke. Ook mogelijk zaaien maart-juli ter plekke. Zelf-zaaiend. Zelf-bestuivend.

Peul (Pisum sativum saccharatum)

Vlinderbloemig Klimplant tot 2 m hoog. Ook lage soorten (0,3 m hoog)

Blad gekookt. Jonge scheuten in salade. Jonge peultjes rauw of gekookt. Oogst voor zaadvorming binnen peul. Gedroogd en gemalen zaad tegen huid-aandoeningen zoals acne.

Olie uit zaad als anti-conceptiemiddel voor vrouwen. Stikstofbindend (wortels in grond laten zitten). Niet samen met ui-achtigen

Zon. Vochtig met goede drainage. Liefst rijke leemgrond. Op zand beter vroege zaaibeurten.

Zaaien in koude kas of ter plekke feb-april, evenals okt. Zaad 24 uur voorweken in warm water. Zelf-bestuivend

De peul is een variëteit van de erwt. Klim-soorten en soorten die niet klimmen.

Sperzie / snijboon (Phaseolus vulgaris)


Heel jong blad als salade. Ouder blad gekookt. Jonge boon gekookt eetbaar. Niet rauw, want dan giftig. Boon medicinaal tegen hoest, diabetes, zweren, reuma, aandoeningen

Plant goed tegen schimmels. Water van gekookte boon om wollen stof weer op te leven. Stikstofbindend (wortels in grond laten zitten). Niet samen met ui-achtigen en venkel.

Zon, warm. Vochtig maar met goede drainage. Niet te zuur. Liefst lichte grond

Zaaien in koude kas april. Zaad 24 uur voorweken in warm water. Zelf-bestuivend

Allerlei rassen, zoals snijboon, sperzieboon, pronkboon

12

urineweg-en en mogelijk tegen kanker.

Hertshoornweegbree (Plantago coronopus)

Weegbree 0,3 m hoog, 0,25 m wijd

Blad rauw. Blijven plukken door jaar heen. Blad laxerende werking

Voedselplant voor veel soorten rupsen

Bodemtolerant, zon, kustplant

Voorzaaien april koude kas; uitplanten juni. Indien genoeg zaad, ter plekke zaaien april/mei

13

Een/twee jarige granen / eiwit/olie houdende zaden Familie Oogsten met de hand? Omvang oogst Tarwe Gras Veel werk Behoorlijk Rogge Gras Veel werk Behoorlijk (Suiker)Maïs Gras Makkelijk Veel Erwt, capucijner Vlinderbloemig Redelijk Behoorlijk Tuinboon Vlinderbloemig Redelijk Veel DroogBoon Vlinderbloemig Redelijk Behoorlijk Fenegriek Vlinderbloemig Zaad zeer gezond en medicinaal (o.a.

tegen kanker). Zaad ook als kiemgroente

Zaadteelt lastig in Nederland door lange rijping in zomer.

Koolzaad Kruisbloemig Redelijk Behoorlijk Huttentut (Camelina sativa) Kruisbloemig ? Weinig Lijnzaad Vlas Veel werk Weinig (Reuzen)Zonnebloem Composiet Makkelijk (zaad losmaken moeilijk;

makkelijkst als kiemgroente) Veel

Hennep (voor zaad) Cannabis Weet ik niet ? Quinoa (Chenopodium quinoa) Ganzevoet Weet ik niet ? Amaranth (verschillende soorten Amaranthus)

Amaranth Makkelijk Veel

Boekweit (Fagopyrum esculentum) Duizendknoop Redelijk (snel maar ongelijke rijping) Behoorlijk

Een/twee jarige granen / eiwit/olie houdende zaden Gewas Familie Omvang Inwendig gebruik


Boekweit (Fagopyrum esculentum)

Duizendknoop 1,5 m hoog, 0,3 m wijd

Blad rauw of gekookt. Zaad gemalen voor brood te bakken of als kiem-groente (veel vitamine B6). Onregelmatige rijping zaad waardoor oogsten lastig. Blad en bloem-stengels medicinaal tegen leverstoornissen, eczeem. Bevat rutine wat goed is

Bruine verf van vloemen. Blauwe verf van stam. Eenjarige groenbemester op arme grond (bodembedekkend). Bloemen trekken veel bijen en zweefvliegen.

Liefst zandgrond, maar erg bodemtolerant; groeit zelfs op diepere bodemlagen.

Voor zaadteelt april ter plekke. Als groenbemester juni ter plekke. Zelf-zaaiend.

14

voor hart- en bloedvaten. Droogboon (Phaseolus vulgaris)


Heel jong blad als salade. Ouder blad gekookt. Rijpe boon eetbaar. Niet rauw, want dan giftig. Als kiemgroente, gemalen tot meel of 12 uur weken en daarna koken. Boon medicinaal tegen hoest, diabetes, zweren, reuma, aandoeningen urineweg-en en mogelijk tegen kanker.

Plant goed tegen schimmels. Water van gekookte boon om wollen stof weer op te leven. Stikstofbindend (wortels in grond laten zitten). Niet samen met ui-achtigen en venkel.

Zon, warm. Vochtig maar met goede drainage. Niet te zuur. Liefst lichte grond

Zaaien in koude kas april. Zaad 24 uur voorweken in warm water. Zelf-bestuivend

Vele verschillende soorten, zoals witte boon, bruine boon, zwarte boon, kidney-boon.

Erwt (Pisum sativum) Vlinderbloemig Klimplant tot 2 m hoog. Ook lage soorten (0,3 m hoog)

Blad gekookt. Jonge scheuten in salade. Jonge erwten in salade. Rijpe erwten als kiemgroente of gekookt. Gedroogd en gemalen zaad tegen huid-aandoeningen zoals acne.

Olie uit zaad als anti-conceptiemiddel voor vrouwen. Stikstofbindend (wortels in grond laten zitten). Niet samen met ui-achtigen

Zon. Vochtig met goede drainage. Liefst rijke leemgrond. Op zand beter vroege zaaibeurten.

Zaaien in koude kas of ter plekke feb-april, evenals okt. Zaad 24 uur voorweken in warm water. Zelf-bestuivend

Meerdere soorten. Velderwt (P. sativum arvense) hogere oogst maar minder smaak. Variëteiten met rond zaad meer geschikt voor herfsteelt. Klim-soorten en soorten die niet klimmen. Ook capucijners (hogere oogst)

Tuinboon / veldboon (Vicia faba)

Vlinderbloemig 1 m hoog, 0,5 m wijd

Jong blad gekookt (voedselrijk). Zaad (voedselrijk). Jong zaad rauw maar met mate (hoge dosering rauw giftig). Ouder zaad gekookt. 12-24 uur weken of voorkiemen verhoogt voedingswaarde.

Vezel uit stam. Stikstofbindend (wortels in grond laten zitten). Niet samen met ui-achtigen

Zon. Vochtig met goede drainage. Bodemtolerant, maar liefst leem of klei. Pas op voor luizen in lente (zo vroeg mogelijk zaaien; liefst herfst).

Zaaien in koude kas of ter plekke feb-april, evenals okt. Zelf-bestuivend. Zaad 24 uur voorweken in warm water.

Soorten die in herfst en soorten die in lente gezaaid kunnen worden.

15

Een/twee jarige kruiden Gewas Familie Omvang Inwendig gebruik


Basilicum (Ocimum basilicum)

Lipbloemig 0,3 m hoog en breed

Blad en bloem als kruid, vers of gedroogd. Blad en bloem medicinaal bij problemen vertering (buikkrampen, gasvorming), tegen depressie, slapeloosheid, migraine. Extern tegen acne, steken, beten en ontstekingen op huid. Extract tegen parasieten

Stoot plaaginsekten af. Goed samen met tomaten

Buiten alleen in hete zomers, beschutte plek. In kas prima. Goede drainage, niet te droog, warm, zon

In tropen en sub-tropen vaste plant, Nederland eenjarig. Zaaien april / mei in koude kas. Verpotten naar grotere pot.

Kaneelbasilicum (Ocimum basilicum Cinamonette)

Kamille (Matricaria recutita

Composiet 0,15 m hoog, 3 m wijd

Bloemen in thee. Bloem zeer medicinaal, o.a. goed voor vertering, huidproblemen en rustgevend. Kamille-thee bevordert nachtrust. Ook te gebruiken bij verkoudheid of griep.

Beschermt tegen plaaginsekten. Goed voor composthoop en gier.

Bodemtolerant, PH-neutraal/zuur, zon, ook in arme grond

Zaaien ter plekke lente of herfst, zelf-zaaiend

Melkdistel / mariadistel (Silybum marianum)

Composiet 1,2 m hoog, 1 m wijd

Olie uit zaad. Als gekookte groente of salade; blad (stekels verwijderen), bloem-hoofd, stengel en wortel. Blad en stengel in lente. Hele plant sterk medicinaal tegen depressie en leverschade. Oogsten in bloei.

Hoge productie organisch materiaal (inwerken bodem, mulch)

Pas op voor slakkenvraat bij jonge planten. Goede drainage, rijke en kalkrijke grond, zon. Winterhard tot -15

Zaaien maart / april ter plekke; plant bloei zelfde jaar. Zaaien mei-aug; plant tweejarig. Dit best voor oogst wortel. Zelf-zaaiend.

Eetbare chrysant (Chrysanthemum Coronarium)

Composiet 1,2 m hoog en wijd

Blad (veel vitamines en mineralen). Sterke smaak. Bloem (alleen bloemblaadjes). Bloemen en blad medicinaal (tegen gonorroe, tegen buikpijn)

Goede plant om samen met andere planten te groeien. Stoot rupsen af.

Bodemtolerant, zon, goede drainage, rijke grond

Zaaien ter plekke april-sept. Zaaien herfst in kas geeft oogst in winter in milde gebieden

Chrysanthemum coronarium spatiosum L.H.Bailey; cultivar voor groente uit Azië

Gele mosterd (Sinapis alba / Brassica alba / Brassica hirta)


Jong blad in salade. Oude blad gemalen als kruid. Zaad als scherpe kiem-groente. Koud water over

Olie uit zaad voor verlichting. Groenbemester, maar niet ideaal vanwege ondiepe

Zon, bodemtolerant, vochtige maar goede drainage. Liefst rijke grond (veel stikstof)

Zelf-zaaiend. Ter plekke zaaien van maart t/m sept. Aug/sept voor groenbemesting. Vroege

Zwarte mosterd (brassica nigra) geeft sterkere mosterdsmaak.

16

gemalen zaad geeft echte mosterdsmaak. Medicinaal o.a. tegen hoest en huidinfecties (tegen schimmel, bacterie). Pas op dosis vanwege huidirritatie.

worteling en vatbaarheid ziektes familie kruisbloemigen.

teelt voor zaadteelt.

Rode peper (Capsicum Annuum)

Nachtschade 1 m hoog en wijd

Vrucht en zaad als peper (smaak varieert van mild tot erg scherp). Medicinaal tegen zee-ziekte, koorts, aftakeling, asthma, verteringsproble-men. Extern tegen kneuzing, zenuwpijn etc.)

Goed samen met basilicum

Warm, zonnig, rijke grond, goede drainage. Liefst lichte zandgrond, licht zuur.

Zaaien feb in warme kas of binnen. Kieming op 20 graden C. Ompotten naar grotere pot, rijke grond. Planten mei buiten of in kas. Zelf-bestuivend.

Veel verschillende soorten. Let op: paprika is zoete peper met zelfde soortnaam

Komkommerkruid (Borago Officinalis)

Ruwbladig 0,6 m hoog, 0,3 m wijd

Blad rauw of gekookt (in kleine stukjes gesneden vanwege ruwe textuur). Bloemen in salade. Komkommersmaak. Gezonde olie uit zaad maar moeilijk te oogsten. Blad medicinaal; geeft euforie, tegen koorts, tegen problemen borst, nieren, huid

Eetbare blauwe verf van bloemen. Plant stoot plaaginsekten af. Bloemen trekken bijen. Goed samen met meeste andere planten.

Bodemtolerant, zon, liefst droge grond.

Zelfzaaiend indien grond verstoord wordt. Zaaien april / mei ter plekke. Herfst ter plekke.

Anijs (Pimpinella anisum)

Schermbloemig 0,45 m hoog, 0,15 m wijd

Blad rauw of gekookt. Zaad als kruid. Zaad medicinaal; bevordert vertering, bij problemen luchtwegen, tegen hoest en astma.

Goed met koriander samen. Trekt parasitaire wespen. Stoot luizen af. Stoot muizen af.

Zon, warm, goede drainage, liefst zandgrond

Zaaien april / mei ter plekke. Plant kan niet goed tegen verplanten

Venkel (Foeniculum Volgare)

Schermbloemig 1,5 m hoog, 1 m breed

Blad rauw. Wortel als groente, zaad als kruid, kiemgroente of in thee. Met name zaad medicinaal; helpend bij vertering, tegen nierstenen en problemen urinewegen.

Trekt veel bijen, parasitaire wespen, zweefvliegen etc. Droge plant als insecticide. Wel mogelijk verslechteren groei nabije groentes zoals tomaat en bonen. Niet samen met dille vanwege kruisbestuiving. Gele en bruine verf van

Liefst in zon, warm, droge grond. Terugknippen stam voor meer blad.

Zelf-zaaiend. Mogelijk meerderjarig indien winter niet te koud en nat. Scheuren maart. Zaaien ter plekke april of sept.

17

combo blad en bloemen. Dille (Anethum graveolens)

Schermbloemig 0,75 m hoog, 0,15 m breed

Blad rauw als kruid, zaad als kruid of in thee. Licht kalmerend en nachtrust-bevorderend. Medicinaal; bevordert vertering, tegen slechte adem, hoest, griep, verkoudheid, goed voor productie moedermelk

Plant goed als insecticide, trekt veel bijen. Niet met wortel samen. Wel goed met maïs en kolen. Niet samen met venkel vanwege kruisbestuiving.

Bodemtolerant, losse grond, zon, beschutting wind, goede drainage, snelle zaadproductie in heet weer

Zelf-zaaiend. Niet verplanten, want dan heel snel zaadvorming. Ter plekke zaaien april-juni. Dun bedekken.

Karwij ( Carum carvi) Schermbloemig 0,6 m hoog, 0,25 wijd

Zaad als kruid, Wortel gekookt als groente. Blad in salade. Zaad medicinaal; bevordert vertering, vermeerdert moedermelk, tegen bronchitis.

Diepwortelend (plant breekt bodem open). Trekt parasitaire wespen aan.

Zon/halfschaduw, vochtig.

Plant niet verplanten. Zaaien aug-sept indien zaad rijp, ter plekke. Zaaien maart-april ter plekke.

Kervel (Anthriscus cerefolium)

Schermbloemig 0,45 m hoog, 0,25 wijd

Blad als kruid eetbaar (liefst vers). Meermaals afsnijden. Wortel, bloemen eetbaar. Ontgiftend voor lever en nieren. Bevordert vertering. Tegen depressie

Plant stoot slakken af. Beschermt sla tegen mieren en bladluis. Goed samen met wortel, radijs, dille en koriander

Maximaal halve dag zon, nat houden, bij uitdroging schiet plant in zaad. Bij kweek winter wel in zon.

Zaad maar 1 jaar bewaren. Ter plekke zaaien maart t/m aug. Zelf-zaaiend.

Koriander (Coriandrum sativum)

Schermbloemig 0,45 m hoog, 0,20 wijd

Blad eetbaar met mate (veel calcium). Zaad gedroogd als kruid.. Medicinaal tegen diarhee, goed voor vertering, tegen spanning. Zaad tegen slechte adem, bijv na knoflook.

Trekt veel bestuivende insekten. Plant stoot luizen en wortelvlieg af. Niet samen met venkel

Zon, droog, lichte grond, Zaaien april ter plekke. Trage kieming. Ook zaaien koude kas maart, uitplanten mei. Zaaien ter plekke herfst geeft meer zaadoogst

Peterselie (Petroselinum crispum)

Schermbloemig 0,6 m hoog, 0,3 m wijd

Blad als kruid. Vaak oogsten voor doorgroei. Met mate vanwege ‘myristicine’. Blad erg veel mineralen en vitamines (A,B en C). Plant medicinaal (zaad sterkst) ontgiftend, nierproblemen, tegen ooginfectie, tegen tandontsteking, extern

Goede bijenplant. Goed samen met rozen, wortel, tomaat, bieslook, asperge. Berschemt tegen plaaginsekten zoals wortelvlieg. Sap goed tegen muggen.

Liefst redelijk lichte grond, niet zuur, vochtige grond met goede drainage, zon of halfschaduw

Maart zaaien in koude kas (ompotten, daarna uitplanten mei/juni). April/ mei buiten zaaien. Juli-aug buiten zaaien

Beter snij-peterselie zaaien. Krulpeterselie mildere smaak en minder winterhard.

18

tegen beten en steken. Bladselderij (Apium graveolens var. Secalinum)

Schermbloemig 0,6 m hoog en wijd

Zaad en blad als kruid. Medicinaal tegen spanning, helpt vertering, tegen reuma, nieraandoe-ningen, verlaagt bloeddruk

Stoot insekten af, waaronder witte koolvlieg

Rijke, lichte (zand) grond, vochtig, liefst halfschaduw in zomer.

Pas op met ziekte-besmetting zaad. Buiten ter plekke zaaien april (kieming vaak slecht) Beter februari koude kas. Planten mei.

Zwartmoeskervel (Smyrnium olusatrum)

Schermbloemig . Blad, jonge scheuten, bloem in salade (selderijsmaak) in winter en lente. Zaad als pepervervanger. Wortel gekookt

Goede bijenplant. Beste in zon. Vochtig met goede drainage Winterhard tot -15 C.

Best zaaien herfst op zaaibed, uitplanten lente. Ook zaaien lente ter plekke. Trage kieming

19

Vaste / meerderjarige groentes Gewas Familie /

habitat Oorspronkelijke habitat

Inwendig gebruik (eetbaar + medicinaal)

Andere functies Standplaats Vermeerdering Cultivars

Chicorei (Cichorium intybus)

Composiet, 1,5 m hoog, 0,5 m wijd

Jong blad (veel mineralen en vitamines) in winter of vroege lente in salade. In zomer te bitter. Bloem in salade. Wortel gekookt of als koffie-surrogaat. Blad en met name wortel medicinaal; ontgiftend voor lever en goed voor vertering. Wortel oogsten herfst.

Diepwortelend; slaat nutriënten op. Goed om compost te activeren. Blauwe verf uit blad. Wortel potentiële bron bio-energie (veel zetmeel). Trekt veel bijen.

Bodemtolerant. Wel vochtige grond met goede drainage en niet te heet in zomer. Niet zuur. Voor eenjarige teelt rijke en losse grond. Voor vaste teelt niet nodig.

Zaaien juni/juli ter plekke of koude kas voor eenjarige wintersalade. Zaaien mei/juni ter plekke of in koude kas voor vaste teelt.

Sommige soorten minder bitter blad. Witlof is chicorei-plant die gebleekt wordt in winter.

Vleugelboon / goaboon (Psophocarpus tetragonolobus)

Vlinderbloemig, kruipend of slingerend tot 2 m hoog en wijd

Onbekend. Veel gekweekt in Azië en Oost-Afrika

Jonge vruchtdozen enkele minuten gekookt als sperzieboon. Bonen / erwten rauw of gekookt (bevat olie, eiwit, vit E, calcium). Wortel rauw of gekookt; (veel eiwit, zoete smaak). Blad en jonge scheuten gekookt. Bloem (hoofdje) rauw of gekookt.

Zeer goede stikstofbinder en bodemverbeteraar.

Liefst licht zure leemgrond. Tolereert klei. Niet te nat en niet te droog. Heeft zon en warmte nodig. Mogelijk groeiseizoen te kort voor zaadvorming in Nederland.

Niet winterhard. In Nederland als eenjarige plant kweken. Zaaien maart binnen of in warme kas. Zaad 12 uur voorweken in warm water. Planten mei na laatste vorst.

'Day Neutral'; deze soort vormt ook zaad in koelere streken met minder licht. Zaad hiervan insnijden voor kieming noodzakelijk.

20

Vaste / meerderjarige groentes

Familie Eetbare delen Omvang oogst Periode oogst Bijzonderheden Look-zonder-look (Alliaria petiolata)

Kruisbloemig Blad Weinig Lente-herfst Schaduw

Winterkers (barbarea vulgaris) Kruisbloemig Blad Behoorlijk Zaaien lente of augustus ter plekke

Schaduw. Kort-levende vaste plant. Zelf-zaaiend, waardoor scheuren niet echt nodig.

Eeuwig moes / splijtkool (Brassica oleracea ramosa)

Kruisbloemig Blad Heel veel Lente-herfst Voorplanting door stekken. Pas op aanvraat door duiven en andere vogels

Nine star broccoli (Brassica oleracea botrytis aparagoides)

Kruisbloemig Bloemknop, blad Weinig Lente Voorplanting door stekken. Pas op aanvraat door duiven en andere vogels

Zeekool (Crambe maritima) Kruisbloemig Bloemknop, blad, wortel ? ? Alleen dichtbij zee Grote Hartvrucht (Bunias orientalis)

Kruisbloemig Blad (gekookt) en bloemknoppen (salade)

Veel Zaaien april in koude kas. Scheuren wortelstokken vroege lente (maart?). Wortelstokken van enkele cm Al voldoende.

Cheerio / Green-in-the-snow-mustard

Kruisbloemig Blad ? Winter Zeer winterhard

Megacarpaea gigantea Kruisbloemig Wortel (als aardappel; erg voedzaam)

? ? Weinig over bekend. Uit Centraal-Azië; droge steppes

Daslook (Allium ursinum) Ui-achtig Blad Weinig Liefst zaaien indien rijp. Ter plekke of in kas. Anders in lente zaaien. Scheuren zomer nadat loof afsterft.

schaduw

Bieslook (Allium Ui-achtig Blad Veel Lente-herfst

21

Schoenoprasum) Chinese bieslook (Allium Tuberosum)

Ui-achtig Blad Zaaien lente (maximaal 1 jaar oud), beter scheuren in lente

Lente-herfst Zon, vochtig

Eeuwige prei (Allium Porrum) Ui-achtig Blad Behoorlijk Hele jaar Preiplantjes scheuren en uitplanten

Babbington prei (Allium Ampeloprasum Babbingtonni)

Ui-achtig Jong blad, bolletjes, wortel

Behoorlijk Blad in winter/lente, bolletjes zomer/herfst

Voor vermeerdering bolletjes uitplanten

Egyptische stengelui (Allium cepa proliferum)

Ui-achtig Blad, Bolletjes Weinig Winter

Stengelui (Allium Fistulosum) Ui-achtig Blad Weinig Hele jaar Slangelook (Allium scorodoprassum)

Ui-achtig Blad, Bolletjes Behoorlijk ? Verspreiding via bolletjes, zon

Oregan sunflower (Balsamorhiza sagittata)

Composiet Wortel, blad 0,3 m hoog en breed Zaaien vroege lente in kas. Zaad licht bedekken. Kieming 2-6 dagen. Scheuren lente; alleen kleine plantjes of stekken (voorzichtig met wortels)

Bodembedekkend, Noord-Amerikaans. Droog, zon

Aardpeer (Helianthus tuberosus)

Composiet Wortel (bevat inuline; moeilijk opneembaar zetmeel)

Heel veel Oktober - maart Heel hoog, pas op woekeren, ook als windbreak in zomer

Helianthus maximilianii Composiet Wortel, mogelijk ook zaad voor olie

Lagere oogst dan aardpeer

Artisjok (Cynara scolymus), kardoen (Cynara cardunculus)

Composiet ‘Hart’ waaruit bloem komt eetbaar. Blad sterk medicinaal; stimuleren lever en gal functie, cholesterolverlagend en vertering bevorderend.

2 m hoog, 1 m wijd. Scheuren wortelstokken. Zaaien in lente

Mogelijk niet winterhard. Lichte grond, warm, zon. Kardoen meest tolerant natte bodem

Chicorei (Cichorium intybus) Composiet Blad (veel mineralen en vitamines)

Veel Winter-vroege lente Diepwortelend; slaat nutriënten op

Molsla (gekweekte paardenbloem) (Taraxacum

Composiet Blad (veel mineralen en vitamines, met name

Veel Winter-vroege lente Diepwortelend; slaat nutriënten op

22

Officinale) vitamine A). Medicinaal bij klachten lever, nier, gewrichten en galblaas. Bloed zuiverend

Yacon (Polymnia Edulis) Composiet Wortel (bevat moeilijk te verteren koolhydraten)

Aardappelsoort uit Andes.. Mogelijk niet winterhard

Japans hoefblad (Petasites Japonicus)

Composiet Stengels (gekookt zoals rabarber), bloem

0,6 m hoog, 1,5 m breed

Bodembedekkend, schaduw, vochtig, kan erg woekeren!

Schorsoneren (Scorzonera Hispanica)

Composiet Wortel (gekookt), jonge scheuten, blad en bloem (salade)

1 m hoog en breed. Duplex hoge oogst

Zaaien lente ter plekke. Goed nat houden, anders trage kieming. Zaaien aug ter plekke. Scheuren herfst of lente (wanneer groei begint)

Bekend als enkeljarig gewas, diepwortelend (slaat nutriënten op). Liefst lichte grond maar bodemtolerant. Zon of lichte schaduw.

Blauwe sla (Lactuca perennis) Composiet Wilde voorvader van moderne sla. Blad rauw (vroege) lente of maken van thee; in zomer bitter. Met mate, vanwege alkaloïden met opiaat-achtig effect, doch lichter. Ontspannend, bevordert nachtrust.

0,6 m hoog, 0,3 m wijd. Melkslap van bloeiende plant medicinaal tegen onrust, neuroses, slapeloosheid etc (alleen onder begeleiding).

Scheuren en wortelstekken in lente. Zaaien in april (licht bedekken); snelle kieming. Eerste winter in kas groeien.

Liefst lichte grond, zon

Aardaker (Lathyrus Tuberosus) Vlinderbloemig Wortel Weinig ? Klimplant. Warme plek, kalkrijke grond, liefst enige schaduw, pas op slakken, goede bijenplant, kan licht woekeren, stikstofbindend

Apios Americana Vlinderbloemig Wortel + zaad Behoorlijk Hele jaar Indiaanse aardappel, Liefst in zand, klimplant

Prairie Mimosa (Desmanthus Vlinderbloemig Zaden eetbaar, wortel Weinig ? Noord-Amerikaans.

23

illinoensis) sterk psycho-actief (DMT)

Liefst in klei, vochtig

Breadroot (Psoralea esculenta) Vlinderbloemig Wortel (veel zetmeel), oogsten in herfst na afsterven loof

Behoorlijk? Zaaien maart/ april. Zaad 24 uur voorweken in warm water. Direct in grote individuele potten zaaien want verplanting doorgaans fataal. Scheuren lente maar bijna onmogelijk.

Noord-Amerikaanse Indianen aardappel, stikstofbindend

Kuzu / Kudzu (Pueraria montana lobata)

Vlinderbloemig Wortel gekookt (veel zetmeel); erg diep. Ook als bindmiddel. Wortel en blad zeer medicinaal, o.a. tegen alcoholisme en mazelen. Vezels uit stam voor groen papier, touw, textiel etc.

Klimplant; tot 10 m hoog en wijd

Zaad 12 uur in warm water weken+ zaaien vroege lente warme kas. Kieming binnen 2 weken. Scheuren jonge scheuten in lente. In koude gebieden vermeerdering door stekken of scheuren voor vorst.

Stikstofbemester, slaat nutriënten op en opent grond met diepe wortels. Bodembedekkend, zon, leem, winterhard tot ongeveer 15 C. (loof sterft sowieso in winter). Kan woekeren in warm klimaat

Vleugelboon (Psophocarpus tetragonolobus)

Vlinderbloemig

Aardkastanje (Bunium bulbocastanum)

Schermbloemig Wortel Weinig Winter Soort aardappel

Franse aardkastanje (Conopodium Majus)

Schermbloemig Wortel (1 per plant en vrij klein)

0,3 m hoog en wijd Kieming snel in de lente. Geen kalkrijke grond

Suikerwortel (Sium Sisarum) Schermbloemig Wortel Behoorlijk Zaaien maart in koude kas. Uitplanten zomer. Scheuren zijwortels maart (net voor nieuwe groei)

Veel suiker in wortel

Yampa (Perideridia gairdneri) Schermbloemig Wortel (zoet, notig) Behoorlijk Winter Noord-Amerikaanse indianen aardappel. Mogelijk niet winterhard

Orogenia linearifolia Schermbloemig Wortel Weinig Hele jaar Noord-Amerikaanse indianen aardappel. Mogelijk niet winterhard

Brave Hendrik (Chenopodium Ganzevoet Blad Weinig / behoorlijk Zaaien lente in koude kas. Eetbaar met mate

24

bonus-henricus) Trage kieming. Ompotten en uitplanten zomer. Scheuren lente. Kleine plamtjes eerst in kas.

(oxaalzuur). Groeit op stikstofrijke grond (in de buurt van mesthopen). Vochtig, in zomer halfschaduw

Caucasiche spinazie (Hablitzia tamnoïdes) http://www.hagegal.info/innlegg/media-diverse-store-filer/media-stephen-h.php + http://permaculturenursery.com/trials.htm

Ganzevoet Blad, met mate vanwege oxaalzuur?

2-3 m hoog Zaaien in koude kas. Oktober of maart. Scheuren wortelknollen mogelijk. Waarschijnlijk niet zelfbestuivend

Klimplant, groeit erg snel vroeg in jaar, halfschaduw/schaduw, humusrijke grond, van origine bosplant, winterhard, liefst vochtig. Een soort met groen blad. Andere soort met rood/groen blad

Zeebiet (Beta Vulgaris Maritama)

Ganzevoet Blad (jong) Losse grond, zon. Plant voorloper gecultiveerde biet en snijbiet

Kruipklokje (Campanula poscharskyana)

Klokjes Blad en bloemen 0,25 m hoog, 1 m wijd

Anders dan inheemse kruipklopje. Scheuren lente of herfst. Zaaien lente in kas (kieming 2-4 weken). Zaad dun bedekken

Bodembedekkend, pas op woekeren, zon/halfschaduw, vochtig, PH-neutraal/kalkrijk doch bodemtolerant.

Kluwenklokje (Campanula Glomerata)

Klokjes Blad en bloemen (milde, zoete smaak)

1 m hoog, 0,6 m wijd Scheuren lente of herfst. Zaaien lente in kas (kieming 2-4 weken). Zaad dun bedekken. Eerste winter in kas groeien. Scheuren lente of herfst. Stekken stam (incl ondergrondse stam) in lente wanneer 10-15 cm lang.

Zon/halfscaduw, vochtig, pas op woekeren

Breedklokje (Campanula latifolia)

Klokjes Blad en bloemen 1,2 m hoog Zaaien lente in kas. Kieming binnen 2-4 weken. Eerste winter in kas

Goede bijenplant. Makkelijk zelfzaaiend.

25

groeien. Scheuren lente of herfst. Stekken stam (incl ondergrondse stam) in lente wanneer 10-15 cm lang.

Klokjesbloem (Campanula lactiflora)

Klokjes Blad en bloemen 1,5 m hoog Liefst zaaien indien rijp, anders lente in kas. Kieming binnen 2-4 weken. Snel ompotten in individuele potten, omdat plant slecht tegen wortel-verstoring kan. Scheuren lente of herfst. Stekken stam (incl ondergrondse stam) in lente wanneer 10-15 cm lang.

Goede bijenplant, Makkelijk zelfzaaiend.

Maarts viooltje (Viola odorata) Viooltjes Blad en bloemen 0,1 m hoog-0,45 m wijd

Zelf-zaaiend (2e lichting bloemen in zomer; 1e lichting bloei late winter-vroege lente); vaak te weinig bijen voor bestuiving. Scheuren herfst of direct na bloei . Zaaien in herfst (koude stratificatie nodig). Eerste winter in kas groeien.

Bodembedekkend, pas op woekeren, liefst vochtig, schaduw /halfschaduw, koel

Kleine pimpernel (Sanguisorba minor)

Roos Blad Veel Scheuren lente. Zaaien in kas maart/april of sept/okt. Afdekken want kiemt in donker.

Diepwortelend

Aardbei Roos Vrucht Behoorlijk Lente of lente-herfst (doordragende rassen)

Bosaardbei (Fragaria Vesca) Roos Vrucht; van vroege zomer tot late herfst. Goed bij koorts en voor tanden poetsen. Jong blad in

0,25 m hoog, 1 m wijd

‘Semperflorens’ (kleine bosaardbei) goede soort; kan zichzelf wel uitputten. Zaaien vroege lente

Bodembedekkend, halfschaduw/zon, plant verspreid snel via runners

26

salade. (kieming na 4 weken); planten uitlopers zomer

Aardamandel Cyperus esculentus)

Cypergras Wortel Weinig Aug-okt Niet helemaal winterhard

Rabarber Duizendknoop Stengel. Met mate vanwege oxaazuur

Weinig / behoorlijk Lente Pas op woekeren, heel sterk

Russische rabarber (Rheum palmatum)

Duizendknoop Stengel. Met mate vanwege oxaazuur. Wortel zeer medicinaal, met name goed voor hele stelsel vertering.

3 m hoog, 2 m wijd Scheuren lente of herfst (minstens 1 knop per plantje. Zaaien herfst in koude kas. De cultivar 'Atrosanguineum' goede bodembedekker. Cultivar ‘Tanguticum’ is Da Huang (Chinese medicijnplant)

Spray van blad effectief tegen schimmels en insekten. Bodembe-dekkend. Zon of halfschaduw. Winterhard tot minstens -15 C.

Spinaziezuring (Rumex patienta)

Ganzevoet Blad; met mate vanwege oxaalzuur. Wilde zuring medicinaal

1,5 m hoog (bloeiend), 0,5 m wijd

Gewone zurig (Rumex Acetosa), schapenzuring (Rumex Acetosella), Alpenzuring (Rumex Alpinus) en Spaanse zuring (Rumex Scucatus) ook eetbaar. Zaaien lente in koude kas. Uitplanten zomer. Scheuren herfst.

Zon, diepwortelend, sterke plant. Vochtige grond, niet drassig. Goede plant voor larven van veel vlindersoorten.

Bergzuring (Oxyria Digyna) Duizendknoop Blad. Zure smaak. Rijk aan vitamine C. Met mate vanwege oxaalzuur

0,45 hoog – 0.30 m breed,

Zaaien in lente in koude kas. Zaad dun bedekken. Kieming binnen 2 weken. Scheuren lente.

Zon/ halfschaduw. Liefst niet-kalkrijk rotsgrond

Vaste boekweit (Fagopyrum Dibotrys)

Duizendknoop Zaad. Blad (licht bitter). Mogelijk weinig zaadvorming in Nederland door late bloei

1 m hoog – 2 m breed Scheuren late lente- herfst. Zaaien lente in kas.

Liefst halfschaduw, bodemtolerant. Minder zaad dan in eenjarige boekweit

Smeerwortel (symphytum ssp) Ruwbladigen Oude bladeren voor thee. Wortel gemalen tot koffie. Jong blad en jonge scheuten eetbaar hoewel

1,2 m hoog – 0,6 m wijd

Symphytum Officinale inheems meest voorkomende soort, Symphytum Uplandicum

Groei zeer snel met diepe wortels. Kan woekeren. Brengt mineralen en vooraal veel kalium uit

27

blad harig. Zeer medicinaal; blad en sap blad versnellen heling van wonden etc.

Russische smeerwortel, nog beter als groenbemesters en verspreid zich minder snel. Symphytum Ibericum ‘dwerg-smeerwortel’

diepe bodemlagen. Blad als mulch, in composthoop of bij maken van gier. Kan onder bomen. Goede bijenplant

Asperge Lelie Wortelstok Weinig Lente Daglelie (Hemerocallis) Lelie Bloem, jong blad en jonge

scheuten, wortel Behoorlijk Lente-herfst Zon, vochtig, rijke

grond, kan woekeren Camassia quamash Hyacint Wortel (bol) als indiaanse

aardappel (gekookt). Loof sterft af rond begin juli. Bol oogsten juli-winter

0,3 m hoog, 0,15 m wijd

Cultivar C. quamash maxima heeft grotere bollen. Bollen uitplanten zomer. Zaaien indien rijp of lente (kieming 1-6 maanden)

Zon/halfschaduw, natte grond, winterhard tot minimaal -10 C. (overwinterd in koude kas bij bijna -20 buiten). Goede bijenplant

Muskuskaasjeskruid (Malva moschata)

Kaasjeskruid Blad Behoorlijk Lente-herfst (bloemstengels snoeien)

Goede bijenplant

Krulmalva ( Malva Verticillata Crispa)

Kaasjeskruid Blad, bloem, zaad medicinaal

Behoorlijk Zaaien vroege lente ter plekke (kieming binnen 2 dagen)

Goede bijenplant

Chinese yam / bataat (Dioscorea Batatas)

Dioscorea Wortel (als aardappel 20% zetmeel). Wortel sterk medicinaal voor maag, nieren en longen.

Klimplant; 3 m hoog, 1,5 m wijd. Mogelijk ook ‘Dioscorea Japonica’ in Nederland.

Scheuren in herfst of winter. Uitplanten bolletjes (aan stam) vers in herfst. Zaaien lente warme kas (kieming duurt 1-3 weken)

Zon/halfschaduw, veel voeding nodig. Wortel na 3-4 jaar oogstbaar.

Oca / klaverzuring (Oxalis tuberosa)

Klaverzuring Wortel Weinig Herfst Soort aardappel, niet winterhard (in winter binnen)

Roodhout zuring (Oxalis oregana)

Klaverzuring Blad en bloem; met mate vanwege oxaalzuur

0,2 m hoog en wijd Scheuren lente. Zaaien indien zaad rijp

Schaduw/halfschaduw. Liefst humeuze grond. bodembedekkend, kan woekeren. Wintergroen.

28

Roze winterpostelein (claytonia sibirica of Montia Siberica)

Postelein Blad (hele jaar; in zomer mogelijk bitter)

0,25 m hoog en wijd Zaaien lente of herfst ter plekke (snelle kieming)

Leeft max enkele jaren, maar makkelijke zelf-zaaier, bodembedekkend, liefst schaduw

Spring beauty (Claytonia Virginica)

Postelein Wortel (veel zetmeel), blad en bloemstengels (ook in winter)

0,15 m hoog en 0,2 m breed

Ondiep zaaien in lente (zure potgrond; turf) in koude kas; kieming 2-4 weken. Eerste jaar overwin-teren in kas. Scheuren lente of herfst.

Bodembedekkend. Zure grond, vochtig, zon.

Grote brandnetel (Urtica Dioica)

Brandnetel Jong blad (oud blad licht giftig voor lever); koken als groente of in thee. Zeer voedselrijk (met name vitamines A en C en ijzer). Blad zee medicinaal, o.a. tegen reuma en ontgifting van bloed (thee).

1,2 m hoog, 1 m wijd Kleine brandnetel (Urtica Urens) is eenjarig, zaait zichzelf uit en is minder krachtig. Vezel uit stam (herfst) voor kleding en papier. Groene verf van blad en stam. Plant in voedselrijke grond (herstelt overbemesting).

Zeer nuttige plant. Trekt bijen en andere insekten. Afgestorven loof schuilplaats in winter, o.a. lieveheersbeestjes. Plant stoot vliegen af en versterkt nabijgroeiende planten (pas op woeke-ren). Blad zeer voedsel-rijk in composthoop of als gier.

Dwergkornoelje (Cornus Canadensis)

Kornoelje Vruchten; licht zoete smaak. Hoog pectine-gehalte; om jam mee te maken

? Voor zaaien zaad van vruchtvlees scheiden. 3-4 maanden koude stratificatie nodig. Kieming kan 18 maanden of langer duren. Scheuren lente (stukjes wortel zijkan moederpilanr scheuren.

0,25 m hoog, 1 m breed, bodembedekkend, kan in schaduw, liefst vochtig, pas op woekeren

Hemelsleutel (Sedum Spectabile + Sedum Telephium)

Vetplant Blad (taai, weinig smaak) 0,4 m hoog en breed Bodembedekkend, bijenplant, zon, bodemtolerant

Stuisvaren / bekervaren (Matteuccia struthiopteris)

Eikvaren Jong blad eetbaar voor volledige uitrolling. Met mate en bovendien koken

1 m hoog, 0,4 m breed

(half)-schaduw, pas op woekeren, vermeerdering met sporen

29

of drogen om thiaminase te doden

Karmozijnbes (Phytolacca americana)

Karmozijnbes Jonge scheuten alleen gekookt, want rauw giftig. Bessen en ouder blad giftig. Sterk medicinaal tegen immunziektes, mogelijk aids. Rode bessen voor inkt en verf

2 m hoog, 1,5 m breed

Gif doodt mogelijk slakken

Salomonszegel (Polygonatum Odoratum)

Convallariaceae Jonge scheuten als asperge, wortel gekookt (veel zetmeel), medicinaal met name bij wondheling


Ook Polygonatum Multiflorum (1,2 m hoog)

Koel, schaduw / half-schaduw. Pas op woeker-en. Zaaien indien rijp (herfst) of vroeg in jaar. Kieming en groei traag (best in schaduw). Scheuren maart of okt.

Crosne (Stachys Affinis) Lipbloemig Wortelknolletjes (klein; 1kg per m2)

0,45 m hoog en wijd Loof sterft af, maar bolletjes overleven altijd, zon, liefst lichte grond

Gele affodil (Asphodeline Lutea)

Affodil Wortel (klein in formaat maar hoge productie); hele jaar oogsten; bewaart slecht. Jonge scheuten en bloemen

1 m hoog en wijd zaaien maart/april in kas (kieming 1-3 maanden. Scheuren lente of herfst (voorzichtig met wortels)

Warm, zonnig, winterhard tot – 15 C.), goede drainage / droog, liefst lichte grond

30

Vaste / meerderjarige kruiden Gewas Familie Omvang Inwendig gebruik


Knoflook (Allium Sativum)

Ui-achtig 0,6 m hoog, 0,15 m wijd

Wortel, Bolletjes en blad eetbaar. Zeer voedselrijk. Zeer medicinaal tegen ontsteking, parasieten, schimmels. Plant is ontgiftend en goed voor hart. Mogelijk tegen kanker. Tegen ontsteking op huid

Lijm maken van sap. Plant stoot insekten, konijnen en mollen af. Sap tegen insektenbeten. Extract als insecticide of fungicide. Knoflook in fruitmand voorkomt rotting van fruit. Niet samen met legumes.

Zon. Vochtig doch goede drainage. Bodemtolerant maar niet te zuur en liefst lichte grond.

Planten bolletjes in okt. Planten in maart geeft lagere oogst. Laten zitten knoflook zorgt voor vers blad winter.

‘Allium Sativum Ophioscorodon’ geeft bolletjes aan stam die ook eetbaar zijn

31

Vaste / meerderjarige kruiden¹

Familie Eetbare delen Omvang oogst Periode oogst Bijzonderheden Tijm Lipbloemig Blad Veel Hele jaar Bodembedekkend, zon Hysop (Hysoppus officinalis)

Lipbloemig Blad Veel Hele jaar Zon

Pepermunt (Mentha x Piperita)

Lipbloemig Blad voor thee of als kruid. Meest medicinale muntsoort; tegen hoofdpijn, koorts en slechte vertering. Rustgevend, tegen spanning. Blad oogsten wanneer plant begint te bloeien.

0,45 m hoog, 1 m wijd; Mentha x piperita ‘vulgaris’ (zwarte pepermunt) meer medicinaal dan witte soort (‘officianalis’)

Verspreiding met wortelstokken. Zon/halfschaduw, niet te droog, pas op woekeren.

Plant trekt bijen en vlinders. Goed met tomaten en kool (voorkomt plagen). Ook goed tegen ratten en muizen

Kruizemunt of groene munt (Mentha Spicata)

Lipbloemig Vaak standaard muntsoort. Blad voor thee of als kruid. Medicinaal tegen hoofdpijn, koorts en slechte verteringn (blad oogsten wanneer plant begint te bloeien)

0,6 m hoog, 1 m wijd Verspreiding met wortelstokken. Zon/halfschaduw, niet te droog, pas op woekeren.

Plant trekt bijen en vlinders. Goed met tomaten en kool (voorkomt plagen). Ook goed tegen ratten en muizen

Hertsmunt (Mentha Longifolia)

Lipbloemig Blad (minder lekker en medicinaal dan andere muntsoorten)

1 m hoog en wijd Verspreiding met wortelstokken. Zon/halfschaduw, niet te droog, pas op woekeren.

Een van beste bodembedekkende muntsoorten, plant trekt bijen en vlinders. Goed met tomaten en kool (voorkomt plagen). Ook goed tegen ratten en muizen

Witte munt / appelmunt (Mentha Suaveolens)

Lipbloemig Blad voor thee of als kruid; lekkere munstoort

1 m hoog, 0,75 m wijd Verspreiding met wortelstokken. Zon/halfschaduw, niet te droog, pas op woekeren.

Een van beste bodembedekkende muntsoorten, plant trekt bijen en vlinders. Goed met tomaten en kool (voorkomt plagen). Ook goed tegen ratten en

32

muizen Citroenmelisse (Melissa Officinalis)

Lipbloemig Blad (in thee of in salades). Blad zeer medicinal (oogsten vlak voor of na bloei); ontgiftend, tegen koorts, zenuwstoornissen, depressie, verterings-problemen etc

0,7 m hoog -0,4 m wijd Verspreiding met wortelstokken. Zaaien in de lente. Trage kieming. Zon/halfschaduw, niet te droog, warme plek best

Bodembedekkend. Plant trekt insekten. Werkt tegen vliegen en mieren; olie kan ook op huid gesmeerd). Goed samen met kooltplanten

Bergamot (Monarda Didyma)

Lipbloemig Blad, jonge scheuten en bloem gekookt of rauw. Ook voor thee. Blad (voor bloei geoogst) en bloem-stengels medicinaal, met name verteringsproblemen


Stekken zachte scheuten in lente. Scheuren lente of herfst, zaaien lente (kieming 10-40 dagen)

Zon/halfschaduw, vochtig, goede bijenplant. Goed met tomaten samen.

Salie (Salvia officinalis) Lipbloemig Blad (als kruid of in thee). Blad ook sterk medicinaal, met name voor verterings-stelsel, luchtwegen en ontstekingsremmend. Blad prima voor tanden poetsen. Blad als wierook of parfum

0,6 m hoog en wijd Paarse soort best voor medicinaal en tanden poetsen. Zaaien maart-april, stekken halfrijp hout jun/aug, rijp hout nov/dec, afleggen lente of herfst

Zon. Blad stoot schadelijke insekten af. Plant goed voor composthoop. Liefst dunne zandgrond, zon, kalkrijk

Witte salie (salvia apiana) Lipbloemig Blad ? Lente-herfst Niet winterhard (maar tot -5 á -10 C.), goed gedraineerd, zandgrond, droog, wierook, zon

Rozemarijn Lipbloemig Blad Veel Lente-herfst Zon Lavendel Lipbloemig Blad Veel Lente-herfst Zon Oregano / wilde marjoraam (Origanum vulgare)

Lipbloemig Blad gedroogd als kruid. Blad sterk en veelzijdig medicinaal, o.a. voor vertering en luchtwegen, om menstruatie op te wekken, verkoudheid, griep, rustgevend / verdovend (met mate)

0,6 m hoog – 0,75 m wijd. Pot-pourrie, olie tegen luizen, rode of paarse verf van bloemtoppen.

Stekken jonge scheuten in juni, scheuren lente of herfst (makkelijk) (kleine plantjes eerst in kas). Zaaien vroege lente in kas of late lente ter plekke; licht bedekken; kieming

Zon, droog, warm, licht kalkrijk. Bodem-bedekkend. Plant stoot mieren en andere insekten af. Trekt bijen en vlinders. Positieve invloed op andere planten

33

binnen 2 weken. Winterbonenkruid (Satureja montana)

Lipbloemig Blad Veel Ondiep zaaien april in kas. Mogelijk kleine plantjes in kas overwinteren. Stekken halfrijp hout juli/aug, stekken jong hout mei. Scheuren vroege lente; in herfst grond ophogen rondom stam

Zon

Dropplant (Agastache Foeniculum)

Lipbloemig Blad en bloem ? ? Mogelijk niet winterhard

Betonie (Stachys officinalis)

Lipbloemig Blad en bloem als thee. Veelzijdig medicinaal, met name tegen hoofdpijn en op wonden. Gele verf.

0,6 m hoog -0,45 m wijd

Scheuren of zaaien in lente ((koude kas)

Vochtig, zon/halfschaduw, netraal/zuur. Goede bijenplant

Gewone Brunel (Prunella Vulgaris)

Lipbloemig Blad als kruid (goed wassen vanwege tannines). Hele plant medicinaal, o.a. tegen wonden + anti-bacterieel. Groene verg bloem en stam.

0,15 m hoog – 0,3 m wijd

Scheuren of zaaien in lente

Bodembedekkend, zon/halfschaduw, vochtig

Zoethout (Glycyrrhiza glabra)

Vlinderbloemig Wortelstok bevat zoetstof ‘glycyrrhizine’. Bevat geen calorieën en maakt tanden schoon. Bijv voor thee. Ook veelzijdig medicinaal, o.a. voor de lever en ontstekingsremmend. Vezel uit wortel voor wandplaten, insulatie etc

1,2 m hoog, 1 m wijd. Subsoort ‘glandulifera’ dikke wortels. ‘Glycyrrhiza echinata’ wilde zoethout. ‘Glycyrrhiza lepidota’ wilde zoethout uit Noord-Amerika; meer winterhard

Scheuren met ten minste 1 groeiknop. Zaaien in lente of herfst (zaad 24 uur weken in wam water)

Beste in zand (Niet goed in klei), vochtig, winterhard tot -15 C. Bindt stikstof. Schaduw of halfschaduw

Geitenverdriet (Galega Officinalis)

Vlinderbloemig Medicinale plant. Blad gekookt eetbaar


Voorweken zaad 12 uur in warm water. Zaaien lente of beter in herfst. Koude stratificatie versnelt kieming.

Goede stikstofbinder (enten met ‘Rhizobium Galagae’), liefst vochtig en zon

34

Scheuren lente of herfst Huang Qi (Astragalus Membranaceus)

Vlinderbloemig Sterk medicinaal. Wortel verhoogt de weerstand.

0,3 m hoog, 0,3 m wijd Zaad liefst zo rijp mogelijk. Koude stratificatie nodig voor kieming. 24 uur voorweken in heet water. Moet opzwellen (anders in zaadje prikken). Kieming kan 4-9 weken duren. Jong uitplanten want wortels gevoelig voor uitplanten.

Droge grond, zon, liefst zand en licht kalkrijk, winterhard tot minstens – 15 C.

Wilde indigo (Baptisia tinctoria)

Vlinderbloemig Jonge scheuten gekookt met mate (grote hoeveelheden giftig). Wortel sterk medicinaal; tegen infecties, op wonden en huidirritaties, weerstandsverhogend.

0,9 m hoog, 0,5 m wijd Scheuren lente. Zaaien indien rijp. Bewaard zaad 24 uur weken in warm water, zaaien maart-april in koude kas

Blauwe verf uit blad, Ook gele verf. Opgehangen plant stoot vliegen af. Zon, niet te nat, PH-neutraal of licht zuur. Stikstofbindend.

Lavas / maggiekruid (Levisticum officinale)

Schermbloemig Blad Veel Lente-herfst

Roomse kervel (Myrrhis odorata)

Schermbloemig Wortel, Blad Veel Hele jaar Bloei voorkomen

Japanse peterselie / Mitsuba (Cryptotaenia japonica)

Schermbloemig Blad, stengel, wortel 1 m hoog, 0,6 m wijd Zelf-zaaiend. Zaaien april of lente in koude kas. Snelle kieming. Ideale kiemtemperatuur = 25 graden. Planten zomer. Scheuren lente/herfst

schaduw, nat, mogelijk niet winterhard, pas op slakken (bescherming lente)

Engelwortel (Angelica sylvestris)

Schermbloemig Jonge scheuten, zaad, blad. Wortel en zaad medicinaal. Plant voor verf. Vrucht tegen hoofdparasieten

Angelica Archangelica gecultiveerde engelwortel. 1,5 m hoog, 1 m wijd

Best zaaien indien rijp (herfst). Mogelijk zaaien lente.

Meerderjarig indien zaadvorming voorkomen, vochtige grond, tolereert diepe schaduw

35

Heelkruid (Sanicula europaea)

Schermbloemig Jonge scheuten en blad met mate (vanwege saponines). Medicinaal voor o.a. interne bloeding, wonden en ontgifting.

0,6 m hoog en wijd Scheuren of zaaien; koude stratificatie nodig. Zaaien in herfst of vroege lente; nabootsen bosgrond

Vochtig. Zon of halfschaduw. Liefst leem of klei. Kan als bodembedekking

Fijn akkerscherm (Ammi Visnaa)

Schermbloemig Zeer medicinaal, o.a. verdovend

0,75 m hoog, 0,4 m wijd.

Lente zaaien ter plekke Zon, mogelijk niet winterhard

Dang Gui / Chinese engelwortel (Angelica sinensis)

Schermbloemig Wortel zeer medicinaal; ontgiftend, anti-bacterieel. Met name voor vrouwen (menstruatie, zwangerschap etc). Wortel bevat mogelijk vitamine B12.

1 m hoog, 0,7 m wijd Zaaien indien zaad rijp of in lente (in lente minder kieming). Licht nodig voor kieming.

Vochtige grond, halfschaduw (bosplant), koel. Winterhard tot minimaal -5 (binnen of in kas overwinteren). Voor meerderjarige plant zaadvorming voorkomen.

Gotu Kola (Centella asiatica / Hydrocotyle asiatica)

Schermbloemig Blad als kruid (sterke smaak). Hele plant zeer medicinaal; zeer medicinaal tegen aandoeningen huid en vertering. Algemeen goed voor immunsysteem en concentratie

0,2 m hoog, 1 m wijd Niet winterhard (-5 tot -10 C) maar afscheuren wortel, binnenshuis bewaren en lente uitplanten. Zaaien lente ik kas.

Zon/halfschaduw, vochtig.

Mierikswortel ( Armoracia rusticana)

Kruisbloemig Wortel Weinig Hele jaar Zeer diepwortelend, pas op woekeren, goed als plaagbestrijder bij fruit-bomen

Echte zonnehoed (Echinacea angustifolia)

Composiet Blad zeer medicinaal; stimuleert immuunsysteem, natuurlijk antibioticum. Tegen zweren, (brand)wonden, steken en beten van insekten en slangen. Oogst herfst, gedroogd voor later gebruik. Intraveneuse inname meest effectief, maar oraal kan ook.

1,2 m hoog, 0,45 m wijd. Nauw verbonden aan ‘Echinacea Pallida’

Zaaien maart/april. Liefst in kas want temperatuur-verschillen dag/nacht helpen kieming. Scheuren lente of herfst

Voedselrijke grond, zon, leem/zand, liefst droog, kalkrijk, pas op slakken bij jonge planten

Rode zonnehoed (Echinacea purpurea)

Composiet Blad zeer medicinaal; stimuleert immuunsysteem,

1,2 m hoog, 0,5 m wijd Zaaien maart/april. Liefst in kas want

Voedselrijke grond, zon, pas op slakken

36

natuurlijk antibioticum.Ook tegen bijten en steken etc.

temperatuur-verschillen dag/nacht helpen kieming. Scheuren lente of herfst

Russiche dragon (Artemisia dracunculoides)

Composiet Blad Veel Lente-herfst Winterhard (Franse soort ‘dracunculus’ mogelijk niet)

Duizendblad (Achillea millefolium)

Composiet Blad medicinaal Veel Zaaien lente of vroege herfst in kas. Kieming duurt 1-3 maanden. Scheuren hele jaar. Stekken jonge scheuten lente

Kan woekeren, bodembedekkend

Bijvoet (Artemisia Vulgaris)

Composiet Blad als kruid of medicinaal (met mate)

? ? Kan woekeren. Mogelijk negatieve invloed op andere planten

Honingruid (Stevia Rebaudiana)

Composiet Blad (zeer zoet maar niet ongezond)

? Zaaien lente binnen of warme kas. Zaad dun bedekken, goed nat houden.

Best in zand. Warm zon. Niet winterhard. In winter binnenshuis.

Echte guldenroede (Solidago Virgaurea)

Composiet Blad als thee. Medicinaal tegen ontsteking, wonden, bloedingen en specifiek problemen met urinewegen. Ook voor verf; oranje, bruin en geel

0,6 m hoog, 0,4 m wijd). ‘Solidago virgaurea minuta’ (Alpenguldenroede) is lage soort (0,10 m wijd en hoog) � bodembedekking

Zaaien lente in koude kas; dun bedekken en compost goed nat houden. Eerste winter in koude kas. Scheuren lente of herfst

Trek nuttige insekten; lieveheersbeestjes, zweegvliegen, gaasvliegen. Zon/halfschaduw. Kan grond uitputten.

Boerenwormkruid (Tanacetum Vulgare)

Composiet In grote hoeveelheden (erg) giftig, maar wel veelzijdig medicinaal; o.a. bij parasitaire wormen en om menstruatie te bevorderen. Verder groene en gele verf

1 m hoog, 1,5 m wijd Subsoort ‘fernleaf’ minder woekerend en lagere bodembedekking

Scheuren lente. Zaaien in lente. Zaad slechts licht bedekken en goed nat houden. Uitplanten zomer. Erg bodemtolerant. Pas op: kan woekeren

Slaat nutriënten op (compost, mulch), trekt bijen, zweefvliegen en vlinders, doodt vliegen, luizen, vlooien en mieren. Goed als bodembedekking in boomgaard.

37

Klein hoefblad (Tussilago Farfara)

Composiet Bloemen en blad in kleine / redelijke hoeveelheden. Als thee of gekookt (blad). Anijssmaak. As van blad als zoutvervanger. Sterk medicinaal (blad, bloem-stengels) voor o. a. borst- problemen, immuunsysteem Onderkant blad als tondel.

0,22 m hoog, 1 m wijd Scheuren hele jaar; erg makkelijk. Zaaien vroege lente of herfst. Snelle kieming

Bodembedekkend, slaat nutriënten op; goed in composthoop. Pioniersplant. Groeit graag op bewerkte grond. Zon/halfschaduw, vochtig. Neutraal of kalkrijk. Bodemtolerant Pas op woekeren (in kleine tuin ingraven)

Grote klis (Arctium Lappa)

Composiet Wortel eetbaar gekookt (veel koolhydraten waaronder niet-verteerbaar ‘inuline’. Zaad als kiem-groente. (pas op voor kleine haartjes bij zaadoogst). Wortel sterk medicinaal; helpt tegen ontstekingen.

2 n hoog, 1 m wijd Zaaien herfst of lente. Best in potten. Herfat-zaaiing zo laat mogelijk; lente vanaf 10 graden C. Ook ‘gewone klis’ (Arctium Minus); 1 m hoog en wijd

Liefst halfschaduw, Trekt veel bijen en vlinders. Slaat nutriënten op. Tweejarige plant maar zelf-zaaiend

Roomse kamille (Chamaemelum nobile)

Composiet Bloemen in thee. Bloem zeer medicinaal, o.a. goed voor vertering, huidproblemen en rustgevend. Kamille-thee bevordert nachtrust. Ook te gebruiken bij verkoudheid of griep.

0,15 m hoog, 3 m wijd Zaaien maart in koude kas (dun bedekken en compost nat houden). Uitplanten zomer. Scheuren lente of herfst. Wortelstekjes in lente.

Chamaemelum nobile is meerderjarige versie en andere plant dan gewone eenjarige kamille (Matricaria recutita). De eenjarige plants is ook sterk medicinaal. Cultivar 'Treneague' prima bodembedekker.

Bodembedekkend. Beschermt tegen plaaginsekten. Goed voor composthoop en gier. Zon, liefst droog, zanderig

Mariadistel (Silybum marianum)

Composiet Wortel gekookt. Blad rauw of gekookt (liefst jong). Hele plant sterk medicinaal, met name tegen lever-problemen en depressie

1,2 m hoog, 1 m wijd Een- of tweejarige plant maar makkelijk zelf-zaaiend. Eenjarig indien zaaien maart/aug. Tweejarig na later zaaien

Slaat nutriènten op en veel organisch materiaal (compost, mulch). Liefst kalkrijk, zon, winterhard tot ongeveer -15 C.

Moederkruid (Tanacetum Composiet Gedroogde bloemen als 0,6 m hoog, 0,3 m wijd Makkelijke zelf-zaaier. Gedroogde bloem stoot

38

parthenium) kruid of in thee. Blad en bloemhoofden sterk medicinaal, met name tegen hoofdpij, migraine en reuma.

Scheuren en zaaien in lente. Zaad slechts lichtjes bedekken.

schadelijke insekten af. Zeer bodemtolerant

Canadese guldenroede (Solidago canadensis)

Composiet Jong blad of bloemstengels gekookt. Blad en bloemen voor thee. Zaad als overlevingsvoedsel (klein). Bloemen veelzijdig medicinaal, o.a. tegen (brand)wonden, bloedingen en ontsteking urinewegen.

1,8 m hoog, 1 m wijd. Gele, oranje en bruine verf van hele plant.

Scheuren lente of herfst. Zaaien lente in koude kas; dun bedekken en goed nat houden.

Goed in zware grond, zon/halfschaduw, neiging bodem uit te putten. Trekt vlinders en pest- predators zoals zweefvliegen, lieveheers-beestjes en gaasvliegen

Middelste teunisbloem (Oenothera biennis)

Teunisbloem Wortel (gekookt; scherpe smaak), bloem en zaad (zeer gezond; bevat gamma linoleenzuur; helaas zaad moeilijk oogstbaar). Bast, blad en bloem zeer medicinaal; met name voor luchtwegen. Gele verf van bloemen

1,2 m hoog en wijd Tweejarige plant maar makkelijk zelf-zaaiend. Zaaien eind lente.

Zon, warm, droog, liefst lichte grond doch bodemtolerant. Zaad populair bij vogels.

Longkruid ( Pulmonaria officinalis)

Ruwbladigen Blad eetbaar, voor thee, medicinaal (vooral bij bronchitis en andere problemen met borst

Veel Lente Bodembedekkend. Beter in schaduw. Goede bron nectar bijen vroeg in jaar. Slaat nutriënten op.

Valeriaan (Valeriana officinalis)

Valeriaan Blad en zaad als kruid. Wortel meest medicinaal (oogsten herfst); kalmerend, nachtrust bevorderend en stimulerend bij vermoeid-heid. Droge wortel trekt ratten en katten (elders weghouden of vangen)

1,5 m hoog, 1 m wijd Scheuren of zaaien in lente (zaad maar licht bedekken)

Slaat nutriënten op (diepwortelend), met name fosfor. Blad goed voor gier en composthoop. Zon/halfschaduw, vochtig

Hop (Humulus lupulus) Cannabis Jong blad + jonge scheuten Klimplant; 6 m hoog en Stekken maart, Bruine verf van blad en

39

eetbaar. Kalmerende thee van blad. Gedroogde bloemhoofdjes vrouwelijke planten voor bier. Bloem, vrucht en blad sterk medicinaal; ontgiftend, verdovend en kalmerend

wijd scheuren lente, zaaien lente (snelle kieming)

bloemhoofdjes. Vezel te oogsten van stam, maar niet zo sterk. Zon/halfschaduw, warm, beschut,

Ginseng (Panax ginseng) Klimop Wortel zeer medicinaal; algemeen weerstandsver-hogend; tegelijkertijd stimulerend en kalmerend. Oogsten wortel in herfst, liefst planten van 6-7 jaar oud.

0,8 m hoog, 0,7 m wijd Scheuren lente. Zaaien indien zaad rijp of lente (kieming kan lang duren); zaadgoed in schaduw; uitplanten in diepe potten

Binnen of in kas overwinteren, best in schaduw, vochtige grond, bodem met veel humus

Pseudoginseng wortel (Panax pseudoginseng notoginseng)

Klimop Wortel veelzijdig medicinaal, met name goed voor nieren. Zie Panax Ginseng voor wijze van oogst.

1,2 m hoog en wijd Zie Panax Ginseng best in schaduw, vochtige grond, bodem met veel humus; mogelijk winterhard in Nederland.

Vrouwenmantel (Alchemilla Vulgaris/ Xanthochlora)

Rozen Blad en wortel eetbaar. Medicinaal voor wonden en voor problemen bij vrouwen, zoals menstruatieproblemen

0,3 m hoog en wijd Scheuren herfst of lente. Zaaien lente koude kas; kieming na 3-4 weken op 16 graden C. eerste winter in kas

Niet nat, PH-neutraal/kalkrijk, zon/halfschaduw, langzaam groeiend

Echte heemst (Althaea officinalis)

kaasjeskruid Blad gekookt, wortel voor ‘marsh mallows’; veel zetmeel. Hele plant zeer medicinaal, bijv tegen ontstekingen van interne organen. Mogelijk lijm halen uit wortel. Vezel uit stam en wortel voor papier maken.

1,2 m hoog-0,75 m wijd (na bloei meer dan 2 m hoog)

Lente-herfst Grond vochtig, zon, rijke grond

Sint-janskruid (Hypericum perforatum)

hertshooi Blad, bloem en vrucht medicinaal. Tegen

Behoorlijk Lente-herfst Niet combineren met anti-conceptie pil en niet

40

depressies en andere zenuwaandoeningen. Ook op wonden, beten etc.

bij zwangerschap !

Mansoor (Asarum Caudatum)

Pijpbloem Wortel + bloemen (gembersmaak). Wortel veel medicinale toepassingen waaronder antibioticum. Ook voor wierook. Blad mogelijk giftig

0,1 m hoog, 0,5 m wijd Inheemse mansoor heet ‘Asarum europaeum’ (Plant is giftig; alleen medicinaal)

Zaaien in koude kas indien rijp of in late winter (na 3 weken koude stratificatie); kieming duurt 1-4 weken op 18 C. Eerste winter in kas. Scheuren lente of herfst.

Schaduw, bodembedekkend, vochtig, neutraal tot zuur, zelf-zaaiend

Slangenwortel (Asarum Canadense)

Pijpbloem Wortel + bloemen (gembersmaak). Wortel veel medicinale toepassingen waaronder antibioticum. Ook voor wierook. Blad is giftig


Zaaien in koude kas indien rijp of in late winter (na 3 weken koude stratificatie); kieming duurt 1-4 weken op 18 C. Eerste winter in kas. Scheuren lente of herfst

Schaduw, bodembedekkend, vochtig, neutraal tot zuur, zelf-zaaiend

Passiebloem (Passiflora) Passiebloem Fruit (in hete zomers) ? Zomer-herfst Vorstgevoelig (tot de grond snoeien en afdekken), klimplant, groot

Citroenverbena (Aloysia triphylla)

Ijzerhard Heerlijke citroen-geur! Blad vers of gedroogd in thee. Blad in salade of gekookt als spinazie. Hele plant licht kalmerend en licht anti-depressief.

Tot 3 m hoog en wijd Zaaien kas in late lente. Zaad dun bedekken. Zaailingen eerste winter in koude kas. Stekken jong hout mei/juni in kas. Stekken ouder hout augustus in kas.

Zon, warm, zandgrond, goede drainage (niet te nat), maar vochtig klimaat (lucht?), buiten niet winterhard (mogelijk wel in kas). Plant werkt tegen vliegen, motten en andere insekten.

Aztekenkruid (Lippia Dulcis / Phyla Dulcis)

Ijzerhard Blad bevat ‘hernandulcin’ (stof die 1000-1500 keer zo zoet is als suiker per zelfde gewicht). Blad als zoetstof

0,3 m hoog en wijd Scheuren of stekken in herfst, zaaien vroege lente binnen of warme kas. Oppervlakkig

Niet winterhard (binnen in pot overwinteren), zon, warm

41

+ medicinaal tegen verkoudheid, hoesten etc. Met mate (een enkel blaadje) vanwege ‘kamfer’

zaaien. Uitplanten na laatste vorst.

Stengelloze sleutelbloem (Primula Vulgaris)

Sleutelbloem Blad en bloem als kruid; ook in winter; milde smaak; vlezige textuur; blad en bloem in thee. Wortel en bloem medicinaal; tegen kramp, reuma, spasmes, verlamming, als aspirine etc

0,3 – 0,25 m. ‘Primula Veris’ (Gulden sleutelbloem) nog sterker medicinaal.

Zaaien indien rijp of vroege lente in koude kas (boven 20 Celcius geen kieming). Uitplanten zomer. Scheuren in herfst.

Bodembedekkend, vochtig, koel, halfschaduw / schaduw

Geel nagelkruid (Geum Urbanum)

Nagelkruid Blad en wortel als kruid (lijkt op kruidnagel of kaneel). Ook divers medicinaal

0,5 – 0,5 m. Zaaien lente of herfst in koude kas. Scheuren lente of herfst

Afstoten motten, liefst schaduw

Lievevrouwebedstro (Galium Odoratum)

Sterbladig Blad en bloem als kruid (coumarine geurend). Sterk medicinaal. Wortel en blad voor verf

0,15 m hoog-0,45 m wijd

Zaaien rijp of lente (Koude stratificatie nodig; kieming duurt lang) Scheuren lente eenvoudig.

Bodembedekkend, schaduw, vochtig, kalkrijk

Geel walstro (Galium Verum)

Sterbladig Blad en wortel. Blad, stam en bladhoofden medicinaal tegen houdprobemen en helpt de lever etc.

0,6 m hoog-1m wijd Zaad ontkiemt traag Liefst (half) schaduw, vochtig, koel. Niet op zure grond. Kan woekeren. Goed voor op de heide.

Stekelige berenklauw (Acanthus Mollis)

Acanthus Medicinaal; blad o.a. bij gekneusde gewrichten (herstelt spieren) en brand-wonden.

1,2 m hoog-0,6 m wijd Wortelstekken winter, scheuren lente/herfst, zaaien indien rijp of lente in koude kas (kieming 3-4 weken)

Acanthus Mollis Latifolia goede bodembedekking. Kan woekeren, zon, schuwt natte grond

Bergenia spp. Steenbreek Bloemen gekookt als kruid. Medicinale plant (wortel) bij problemen urinewegen en als tonic

0,3 m hoog, 0,5 m wijd. Bijv Bergenia Ciliata en Bergenia Purpurascens medicinaal

Zaad 2 weken koude stratificatie; daarna kieming na 1-6 maanden op 15 C

Bodembedekkend. Zon/halfschaduw, vochtig, goed in zware klei

42

Purperklokje (Heuchera sanguinea)

Steenbreek Wortel als beits (voor verf). 0,5 m hoog en wijd Scheuren aug-sept (diep uitplanten; loof afscheuren). Zaaien vroege lente in kas (snelle kieming).

Bodembedekkend (wintergroen). Liefst geen zware grond. Zon/halfschaduw, niet te droog.

Schuimbloem / Perzische muts (Tiarella cordifolia)

Steenbreek Hele plant medicinaal, o.a. voor lever en vertering

0,2 m hoog-0,5 m wijd. Kan woekeren, maar subsoort ‘Tiarella Cordifolia Collina’ (synoniem: ‘Cordifolia wherryi’) doet dit niet

Scheuren of zaaien lente in kas

Wintergroene bodembedekking. Vochtig, schaduw, liefst veel humus

Aloe Vera Aloeaceae Plant zeer medicinaal. Zalf voor op wonden. Geel sap onderaan bladeren helpt bij vertering

0,8 m hoog, 1 m wijd Aloë Albiflóra en Aloë Variegáta geschikte soorten voor klimaat NL.

Sommige soorten zaaien warme kas lente (duurt 1-6 maanden). Andere soorten kleine uitlopers bij oude plant; plukken, 2 dagen drogen, dan planten in arme grond

Niet winterhard; in kas of binnen overwinteren. In zomer buiten in pot. Veel zon en warmte nodig. Mag vochtig maar niet nat. In winter droger. Zwaardere potgrond. Veel wortelruimte nodig. Buiten kan blad rood verkleuren (niet erg).

Zeepkruid (Saponaria officinalis)

Anjer Hele plant, met name wortel medicinaal in kleine hoeveelheden, met name voor slijmwerking in luchtwegen (in grotere hoeveelheden giftig).

1 m hoog, 1 m wijd Zaaien herfst of vroege lente na korte koude stratificatie (kieming binnen 4 weken). Scheuren in lente of herfst.

Bodembedekkend, kan erg woekeren. Hele plant (met name wortel) koken in water geeft milde zeep. Zon/halfschaduw, PH-neutraal/kalkrijk. Goede drainage. Niet bij vijver � vergiftiging amfibieën. Goede plant voor motten

Lelietje-van-dalen (Convallaria majalis)

Lelie Bloem en wortel zeer medicinaal (tegen hartstoornissen) (alleen onder medisch toezicht.

Lente groene verf van blad, herfst gele verf. Goede bijenplant. Bodembedekkend, 0,15

Scheuren september. Zaaien indien rijp of maart in koude kas; kieming kan 2-12

Bodemtolerant, liefst halfschaduw, kan tegen droogte,

43

m hoog, 0,3 m wijd maanden duren Bosbingelkruid (Mercurialis perennis)

Wolfsmelk Plant is giftig voor consumptie! Blauwe en gele verf van blad. Olie van zaad.

0,3 m hoog, 1 m wijd Planten en daarna verspreid plant zichzelf

Zeer woekerende plant (kan in lage heg).

Bloedwortel (Sanguinaria canadensis)

Papaver Wortel veelzijdig medicinaal, o.a. tegen migraine, koorts, reuma, ontsteking keel en luchtwegen. Alleen onder begeleiding van therapeut want giftig in overdosis. Rode verf van wortel

0,2 m hoog, 0,3 m wijd Zaaien indien rijp of maart in kas; koude stratificatie nodig en na kieming eerst warme en dan wee koude periode voor verdere groei. Scheuren aug of begin lente.

Vermalen wortel op huid tegen insekten (pas op vanwege giftigheid). Bodemtolerant maar liefst zandige grond, niet te nat. Zon of schaduw.

1) Veel eetbare kruiden zijn tegelijkertijd medicinaal. Bovendien staan in de tabel een aantal specifiek sterke medicinale kruiden, maar natuurlijk lang niet allen. De aangeraden oogsttijdstippen zijn gebaseerd op eigen observatie van plantgroei. Voor precieze info over medicinale toepassing en oogsttijdstip, raadpleeg daarvoor een medicinaal kruidenboek.

Overige medicinale kruiden - Vingerhoedskruid (sterk medicinaal) - Koningennenkruid - Helleborus spp. - Heuchera spp - Kleefkruid (goed tegen bloedingen) - Podophyllum peltatum (sterk medicinaal). - Vrouwenwortel (Caulophyllum thalictroides) � helpt o.a. bij geboortes - Eenhoornwortel (Chamaelirium luteum) � medicinaal; voor vrouwen - Cirkelkaars (Cimicifuga racemosa) � sterk medicinaal; voor vrouwen

44

Eetbare waterplanten¹

Familie Eetbare delen Omvang oogst Waterdiepte Vermeerdering Echt lepelblad (Cochlearia officinalis)

Kruisbloemig Lente of herfst Behoorlijk Nat, Moerassig Tweejarig (zelf-zaaiend). Zaaien lente of herfst ter plekke (temperatuur ongeveer 15 graden)

Waterkers (Rorippa nasturtium-aquaticum)

Kruisbloemig Blad (lente-herfst) Veel Stromend water (ondiep) Meerderjarig

Gele gentiaan (Gentiana Lutea)

Gentiaan Wortel zeer medicinaal, met name bij chronische ziektes en problemen met verteringsgestel. Versterkt lever, galblaas en vertering.

1,2 m hoog, 0,6 m wijd Nat, Moerassig. Volle zon. Bescherming tegen wind. Kalkrijk.

Meerderjarig. Langzaam groeiend. Zaad paar dagen op 10 C (vocht opnemen, dan 5-6 weken bij lichte vorst, daarna kan warmer maar donker voor kieming. Zaad licht bedekken. Groeit traag. Stekken juni.

Pijlkruid (Sagittaria sagittifolia)

Weegbree Blad, wortel (als aardappel)

Veel Nat of ondiep water (tot 30-60 cm)

Meerderjarig, pas op woekeren

Beekpunge (Veronica beccabunga)

Weegbree Blad (niet echt smakelijk)

? Nat of ondiep water (tot 15 cm)

Meerderjarig

Zwanenbloem Butomus umbellatus)

Zwanenbloem Wortel (als aardappel) Veel Nat of ondiep water (tot 30 cm)

Meerderjarig, pas op woekeren

Riet Gras Wortel (als aardappel), jonge scheuten

Heel veel (ook allerlei andere toepassingen van riet waaronder waterzuivering)

Nat of ondiep water (pas op voor vervuild water)

Meerderjarig, pas erg op woekeren!

Mannagras (Glyceria fluitans)

Gras Zaad (als graan) Weinig Nat of ondiep water meerderjarig

Lisdodde (Typha latifolia)

Lisdodde Wortel (als aardappel) Heel veel (ook andere toepassingen zoals waterzuivering)

Nat of ondiep water (tot 15 cm)

Meerderjarig, pas erg op woekeren!

Snoekkruid (Pontederia Snoekkruid Blad + jonge scheuten ? Ondiep water (15-30 cm) Meerderjarig

45

cordata) Paarbladig goudveil (Chrysosplenium oppositifolium / alternifolium)

Steenbreek Blad (bitter; vooral in warm weer)

0,15 m hoog, 0,5 m wijd Natte grond (niet drassig), liefst in schaduw, bodemtolerant, zuur

Meerderjarig, bodembedekkend, zaaien lente of herfst in lichte schaduw in koude kas (potten 2 cm in water). Eerste jaar in kas kweken. Scheuren lente (makkelijk)

Waternoot / waterkastanje (Trapa Natans)

Kattenstaart Noot (moet gekookt) Weinig / redelijk? Water tot 60 cm diep. Zaad oogsten late zomer. Overwinteren in pot met water (koel maar vorstvrij). Indien zaad opdroogt, dan geen kieming meer. Zaaien lente (pot enkele cm onder water)

Meerderjarig maar mogelijk niet winterhard. Zon, lichtzuur water

Kalmoes (Acorus calamus)

Kalmoes Jong blad, wortel (met mate want licht psycho-actief; TMA)

Veel Heel nat of ondiep water Meerderjarig, pas op woekeren

Watermunt (Mentha aquatica)

Lipbloemig Blad (als kruid; munt) Veel Ondiep water (tot 15 cm) Meerderjarig

Kruipend zenegroen (Ajuga Reptans)

Lipbloemig Blad, jonge scheuten. Veel medicinale toepassingen; hele plant o.a. als hart-tonic, tegen mondzweren, hoest en bloed spugen.

Halfschaduw, zaaien lente/herfst koude kas. kieming na3-4 weken op 10 graden C.; scheuren uitlopers hele jaar. Goede bijenplant. Bodembedekkend

Natte grond. Meerderjarig, 0,1-0,3 m hoog, 0,6 m breed

Wateraronskelk (Peltandra virginica)

Aronskelk Blad, bes, wortel, zaad (lang koken of drogen tegen gif)

? Nat of ondiep water Meerderjarig

Kaapse lelie (Agapanthus Praecox)

aponogetonaceae Wortel (als aardappel) ? Ondiep water of natte grond

Meerderjarig maar niet winterhard

Witte waterlelie Waterlelie Wortel + zaad (met mate) ? Diep water (2-2,5 m) Meerderjarig

46

(Nymphaea alba) Gele Plomp (Nuphar Lutea)

Waterlelie Wortel, zaad en blad; wortel weken tegen bitterstoffen. Met mate

? Ondiep of diep water tot 2,5 m

Meerderjarig

Moerasspirea (Filipendula Ulmaria)

Rozen Wortel (gekookt), jong blad en bloemen als kruid. Sterk medicinaal. Natuurlijke aspirine

Goede bijenplant, 1,2m hoog en 0,4 m wijd

Natte grond (drassig of zware klei), halfschaduw (in zon alleen indien grond hele seizoen nat, niet op zure grond

Meerderjarig, best zaaien in herfst in koude kas. Scheuren herfst of winter

Lysimachia Nummularia (penningkruid)

Sterbladig Blad als thee. Hele plant goed voor helen wonden.

0,15 m hoog, 0,6 m breed

Bodembedekkend, natte grond (moeras, ondiepe vijver) of zware klei, liefst schaduw

Meerderjarig; scheuren lente of herfst. zaaien lente of herfst in koude kas (uitplanten zomer),

Gewone dotterbloem (Caltha Palustris)

Ranonkel Wortel, blad en bloemen alleen indien gekookt. Hele plant medicinaal. Gele verf van bloemen.

0,3 m hoog en wijd. Bodembedekkend, waterzuiveraar. Goede bijenplant. Remt groei andere planten (met name legumes)

Ondiep water (tot 15 cm) of moerassig. Zon of halfschaduw.

Meerderjarig. Scheuren makkelijk in lente of herfst. Zaaien indien rijp in late zomer; kieming na 1-3 maanden op 15 C in laagje water (2-3 cm)

Pitrus (Juncus effusus) Russen / Bloembies Niet eetbaar. Stengel voor maken matten en manden, dakbedekking, papier, touw, kaars (na dompelen in olie)

1,5 m hoog, 0,5 m wijd Zon/halfschaduw, liefst klei, natte grond of ondiep water.

Meerderjarig. Zaaien lente in natte compost (licht bedekken). Scheuren lente

1) Eetbare waterplanten kunnen gekweekt worden in aquacultuur-systemen, mogelijk in combinatie met vissen zoals karper. Duurzame aquacultuur heeft misschien wel veel toekomst in nat en drassig Nederland.

47

Psycho-actieve planten

Gewas Familie Omvang Inwendig gebruik (eetbaar + medicinaal)


Salvia Divinorum Lipbloemig Tot enkele meters hoog

Blad; sterk psychedelisch effect. Te roken (blad of extract) of oraal (kauwen in mond)

In zomer buiten (pot of volle grond), in winter binnen (kan niet tegen vorst), halfschaduw, vochtig maar met goede drainage (slap blad betekent te droog), voedselrijk houden, v

Zaadproductie zeldzaam. Beter stekken. Stukje stengel 10-20 cm met blad. Afsnijden net onder knooppunt

Tabak (Nicotiana tabacum)

Nachtschade Tot 2 meter hoog

Blad te roken. Na oogst drogen, daarna 10 weken op stapel binden (fermentatie)

Plant accumuleert veel kalium (als mulch of vloeibare mest). Hele plant is insektenwerend (insecticide, op huid smeren)

Diepe bodem, vochtig met goede drainage, veel zon, rijke bodem

Binnen zaaien eind feb / begin maart. Uitplanten na laatste vorst (begin mei)

Datura (Datura Stramonium)

Nachtschade Doornappel medicinaal bij oogaandoeningen. Sterk psychedelisch, hogere dosering zwaar giftig

Zaaien maart in koude kas. Kieming 3-6 weken. Uitdunnen tot beste plant. Planten mei-juni (vorstvrij). Indien hete zomer, ter plekke zaaien mei-juni

Opium (Papaver Somniferum)

Papaver Zaad = maanzaad. Melksap uit onrijpe vrucht voor opium

Lente of herfst ter plekke zaaien

48

Groenbemestende groente- en kruidlaag

Gewas Familie Omvang Inwendig gebruik (eetbaar + medicinaal)


Afrikaantjes (Tagetes…)

Composiet 0,5 m hoog, 0,3 m wijd

Verse bloem in drank. Blad en olie als kruid. Hele plant medicinaal, o.a. tegen rheuma, slechte vertering, diarhee, verstopping, hoest, koliek

Gele verf van bloem. Essentiële olie voor parfum. Plant stoot kakkerlakken af, evenals aaltjes, witte vlieg etc. Goed samen met tomaat. Plant trekt vlinders. Plant vermindert groei van verscheidene onkruiden

Pas op voor slakken. Bodemtolerant, goede drainage, zon

Eenjarige plant. Zaaien maart in koude kas. Ompotten en uitplanten mei (na laatste vorst)

Meerdere soorten. Tagetes Lucida meest geschikt als kruid (anijssmaak). Tagetes Minuta meest geschikt tegen aaltjes.

Bladrammenas (Raphanus sativus oleiferus / oleiformis)


Jong blad eetbaar (scherp) rauw of gekookt. Blijven afsnijden. Ook bloemhoofdjes, zaad als spruitgroente.

Gezaaid als eenjarige bodembedekker in aug. Sterft af in winter. Inwerken in bodem of weghalen bedekking voor zaai in lente. Stoot plaaginsekten af.

Liefst lichte grond, niet zuur, vochtig (droogte leidt tot wortelschade en snelle bloei), rijk,

Eenjarige plant. Zaaien augustus. Voor zaadteelt zaaien april.

Hokjespeul (Astragalus glycyphyllos)

Vlinderbloemig 0,2 m hoog, 0,5 m wijd

Geen Stikstofbindend (let op: deze soort heeft specifieke bacteriën /rhizobia nodig; zelf uitplanten).

Zon, kalkrijk, niet te nat.

Meerderjarige plant. Zaaien indien rijp. Anders 24 weken in warm water na enkele maanden koude stratificatie; zaaien lente (kieming 4-9 weken).

Bont kroonkruid (Coronilla Varia / Securigera Varia)

Vlinderbloemig 0,3 m hoog, 1m wijd

Medicinaal voor hart, maar giftig (alleen door experts!)

Stikstofbindend, bodembedekkend onder struiken en bomen (woekert erg en zal kruiden/groentes doen afsterven). Mogelijk tegen plaaginsekten.

Zon, kalkrijk, niet te nat

Meerderjarige plant. Zaaien indien rijp. Anders 12 weken in warm water en zaaien april. Scheuren maart. Stekken halfrijpe scheuten met ‘hiel’ (verbinding stam/tak) in juni-juli

Pronkerwt (Lathyrus latifolius)

Vlinderbloemig Klimplant tot 2 m hoog en wijd

Zaad (erwten) mogelijk eetbaar in kleine hoeveelheden, maar meer is giftig.

Stikstofbindend (enten met ‘Rhizobium Leguminosarum’, bodembedekkend (niet in winter) (woekerend, dus

Zon/halfschaduw, pas op woekeren, winterhard tot ten minste – 10 C.

Meerderjarige plant Scheuren lente (moeilijk). Zaaien vroege lente (24 uur voorweken in warm water)

49

niet met lage planten). Lucerne (alfalfa) (Medicago sativa)

Vlinderbloemig 1 m hoog en wijd

Blad en jonge scheuten vers, gedroogd of geperst tot sap; met mate vanwege sapponines. Zeer gezond (vitamines A, B, C en K + veel eiwit). Zaad als kiemgroente. Blad eetlustbevorderend en als voedingssuplem-ment. Meer medici-nale toepassingen

Stikstofbindend (Enten met ‘Rhizobium Meliloti’; op zandgrond en grond waar lang geen lucerne gekweekt). Zeer diepwortelend. 2-3 maal per jaar blad afsnijden (composthoop, bio-massa voor olie etc). Gele verf uit zaad. Vezels lucerne voor papier. Goede bijen- en rupsenplant.

Rijke grond, kan tegen droogte, bodemtolerant maar liefst kalkrijk.

Meerderjarige plant Ter plekke zaaien in herfst (sept?). Indien zaaien in lente (april?), dan 12 uur voorweken in warm water.

‘Kansas’, ‘Ranger’, ‘Vernal’, ‘Iroquois’

Blauwe, meerderjarige lupine (Lupinus Perennis)

Vlinderbloemig. 0,6 m hoog en wijd

Zaad, zeer voedselrijk (eiwit, olie) maar bevat giftige alkaloïdes (12-24 uur weken en dan koken; meermaals water vervangen). Bitter = giftig. Zoet = eetbaar

Zeer goede stikstofbinder. Indien reeds minimaal 8 jaar geen lupine-teelt, dan enten met ‘Rhizobium Lupine’

Zon, PH-neutraal of zuur, bodemtolerant. Pas op schade door slakken bij jonge plantjes.

Meerderjarige plant. Scheuren maart (moeilijk). Zaaien vroege lente in kas. Zaad eerst 24 uur weken in warm water. Stekken onderkant stam (incl stuk wortel) wanneer 10 cm lang in april.

Eenjarige lupine (Lupinus…)

Vlinderbloemig 1,2 m hoog, 0,25 m wijd

Zaad eetbaar. Lupines bevatten giftige alkaloïdes indien bitter. 12-24 weken en koken (water een of meerdere keren vervangen) neutrali-seert gif en geeft zoete smaak. Bevat veel eiwit, redelijk olie en koolhydraat.

Vezel uit stam om doek mee te maken. Olie uit zaad voor zeep. Zeer goede stikstofbinder. In eenjarige teelt als groenbe-mester (diepwortelend), veel organisch materiaal.

Rijping zaad continu en over langere periode; moeilijk machinaal oogsten. Zon, PH-neutraal of zuur

Zaad 24 uur weken in warm water. Zaaien april ter plekke. Pas op muizen. Als groenbemesting mogelijk later in seizoen zaaien (t/m juni)

- Lupinus Albus ‘Kiev’ en Lupinus Angustifolius ‘Uniwhite’ en ‘Azuro’ zoete niet-giftige cultivars. - Lupinus Mutabilis zeer voedselrijk (50% eiwit, 18% olie). Ook hiervan zoete soorten

Esparcette (Onobrychis viciifolia)

Vlinderbloemig 1 m hoog en wijd

Onduidelijk Stikstofbindend. Diepwortelend (brengt mineralen omhoog) + breekt grond open). Goede bijenpant, Tijdelijke bodembedekking (2-3 jaar)

Volle zon, neutraal tot kalkrijk, liefst lichte grond, droge grond

Meerderjarige plant Bestuiving door bijen. Zaaien ter plekke in lente of herfst (12 uur weken in warm water) . Scheuren vroege lente (net voor nieuwe groei begint)

Witte klaver Vlinderbloemig 0,1 m hoog, 1 Blad rauw, maar best Als tijdelijke Zon, vochtig maar Meerderjarige plant.

50

(Trifolium Repens) m wijd gekookt.; oogsten voor bloei. Bloemen en zaadhoofdjes drogen en gemalen over gerechten (erg voed-zaam). Meerdere medicinale toepassing

bodembedekking 3-4 jaar. Niet steeds op zelfde plek vanwege klaverrot. Stikstofbindend. Boter-bloem onderdrukt stikstof-binding. Ondergroei bij graag- og groente- (tomaat, kool) teelt. Ook onder fruitbomen; niet mer kruisbes. Plant trekt bijen over hele seizoen. Belangrijk voor rupsen van vlinders en motten.

goede drainage. Bodemtolerant maar liefst klei en kalkrijk.

Scheuren lente. Zaad 12 uur voorweken in warm water. Zaaien april ter plekke of in koude kas (bij weinig zaad).

Rode klaver Vlinderbloemig Als tijdelijke bodembedekking 2 jaar.

Meerderjarige plant

Gewone rolklaver (Lotus corniculatus)

Vlinderbloemig 0,05-0,25 m hoog, 0,3-0,5 m wijd

Plant is giftig (waterstofcyanide)

Stikstofbindend maar traag groeiend. Tijdelijke bodembedekking. Goede bijenplant (veel nectar) en voedselplant voor rupsen. Oranje gele verf van bloemen.

Zon, niet nat, tolereert arme grond en basische grond.

Meerderjarige plant Zelfbestuivend. Zaaien ter plekke in lente of herfst (24 uur voorweken in warm water)

(Voeder)Wikke (Vicia sativa)

Vlinderbloemig Klimplant tot 1,2 m hoog en wijd

Zaad eetbaar; zeer voedselrijk. Gekookt of gemalen door brood heen. Mogelijk licht giftig; met mate.

Groenbemester bij eenjarige teelt. Bodembedekkend, onder-drukt onkruid. Goede stikstofbemester.

Mogelijk winterhard. Vochtig met goede drainage. Liefst zon maar in droge grond beter halfschaduw.

Eenjarige plant. Zaad 24 uur voorweken in warm water. Voor zaadteelt ter plekke zaaien maart-juni. Als groenbemester ter plekke zaaien aug.

Vicia sativa leucosperma. Ser. soort die meestal geteeld wordt voor eetbaar zaad.

Bolderik (Agrostemma githago)

anjer 0,9 m hoog, 0,15 m wijd

Blad als noodvoedsel (licht giftig vanwege sapponines)

Positieve allelopathie met granen. Als tussenteelt of

Vochtig, zon, liefst grond die verstoord (geploegd) is

Eenjarige plant Zaaien herfst of lente ter plekke (kieming in 2-3 weken)

Gewoon struisgras (Agrostis capillaris)

Gras 0,1-0,7 m hoog Geen Tijdelijke bodembe-dekking (samen met klavers). In gazon (kan goed tegen maaien, niet tegen betreden). Ook in weiland.

Kan in schaduw. Kan niet goed tegen betreding. Tolereert droogte en zure grond

Meerderjarige plant Zaaien. Vermeerdering ook via uitlopers

Roodzwenkgras (Festuca Rubra)

Gras 0,15-0,90 m hoog

Geen Tijdelijke bodembe-dekking. Goed samen met witte klaver, veel gebruikt voor gazons

Tolereert droogte, bodemtolerant, kan in schaduw

Meerderjarige plant Zaaien. Vermeerdering ook via uitlopers

Soorten met meer korte en lange uitlopers

51

Beemdlangbloem (Festuca pratensis)

Gras 0,3-1 m hoog Geen Tijdelijke bodembe-dekking. Goed samen met lucerne. Kan in graasweide (vee) of als hooi

Vochtig, rijke grond Meerderjarige plant Zaaien. Vermeerdering ook via uitlopers

Verschillende typen planten voor hooi en graasweide

Engels raaigras (Lolium Perenne)

Gras 1 m breed, 0,3-0,6 m hoog

Zaad (als graan; voedingswaarde lijkt op haver); lage oogst

Tijdelijke bodembe-dekking. Goed samen met witte klaver. Plant geschikt voor oogst bio-massa (energie). Ook in weilanden, gazons, sport-velden en als hooi

Zon, vochtig, rijke grond, liefst klei

Meerderjarige plant. Zaaien lente of herfst ter plekke. Vermeerdering via zijscheuten, bestuiving via wind

Italiaans raaigras (Lolium multiflorum)

Gras 0,3 m breed, 0,3-1,2 m hoog

Geen Tijdelijke bodembe-dekking. Goed samen met witte klaver. Goed voor hooi (snelle groei).

Zon, vochtig, voedselrijk

Tweejarige plant, zaaien ter plekke van vroege lente tot vroege herfst, bestuiving via wind

Winterrogge Gras 1,8 m hoog, 0,1 m wijd

Zaad als graan. Bevat gluut. Zwaar brood. Na roosteren ontkiemd zaad extractie van malt (zoetstof).

Als groenbemester; bodembedekkend en houdt bodem goed bij elkaar. Inwerken in grond in lente. Stro vele toepassingen in industrie, huis en tuin.

Liefst lichte grond. Zon. Goede drainage. Kan in veel koudere kimaten dan tarwe

Zomerroge ter plekke zaaien in maart. Winterrogge ter plekke in oktober; voor groenbe-mesting winterrogge

Verschil zomerrogge en winterrogge

Timoteegras (Phleum Pratense)

Gras 1 m breed, 0,4-1,5 m hoog

Geen Tijdelijke bodembe-dekking. Goed samen met lucerne. Plant geschikt voor oogst bio-massa (energie). Kan in weide of als hooi. Stam voor haarborstel .

Zon, vochtig tot nat, liefst klei,

Meerderjarige plant. Zaaien lente ter plekke. Ook scheuren lente. bestuiving via wind

Er zijn weide-types en hooi-types.

52

Groenbemestende gewassen Groentes/kruiden Eetbaar? Een / meerder-

jarig? Bodem-bedekking

Trekt nuttige insekten (bijv bijen)

Weert schadelijke insekten

Diep-wortelend¹

Stikstof-bindend²

Voedsel, beschutting voor wildlife (vogels etc)

Gier, compost³

Fort-planten (4)

Windbreak / haag (5)

Witte klaver (Trifolium repens)

Blad met mate Meerderjarig Ja Ja Ja

(Voeder)Wikke (Vicia sativa)

Zaad Eenjarig Ja (inwerken in bodem in lente)

Ja Ja

Lupine (Lupinus) Alleen veevoer (zaad)

Een en meerder-jarige soorten

Ja Ja

Lucerne (alfalfa) (Medicago sativa) � Enten met ‘Rhizobium Meliloti’; op zandgrond en grond waar lang geen lucerne gekweekt

Zaad, kiemgroente Meerderjarig Ja Ja

Gewone Smeerwortel (Symphytum Officinale)

Jong blad Meerderjarig Ja Ja Ja Ja Ja

Russische smeerwortel (Symphytum x uplandicum)

Jong blad Meerderjarig (deze woekert niet)

Komkommer-kruid (Borago officinalis)

Blad als kruid Eenjarig (zelf-zaaiend)

Ja Ja

Phacelia (Phacelia tanacetifolia)

Nee Eenjarig Ja Ja

Winterrogge (Secale cereale)

Zaad Tweejarig Ja (inwerken in bodem in lente)

Bamboe Jonge scheuten eetbaar + veel andere toepassingen

Meerderjarig (pas op woekeren)

Ja Ja Ja

Goudsbloem (Calendula officinalis)

Blad, bloem Eenjarig (zelf-zaaiend)

Ja (aaltjes)

Tagetes Minuta (Afrikaantjes)

Nee Eenjarig Ja (aaltjes)

53

Duizendblad (Achillea millefolium)

Jong blad met mate Meerderjarig Ja Ja Ja Ja

Dragon (Artemisia dracunculoides)

Blad als kruid Meerderjarig ja

Eetbaar? Een / meerder-




Diep-wortelend¹

Stikstof-bindend²


Gier, compost³

Fort-planten (4)


Wilde chicorei (Cichorium intybus)

Jong blad Meerderjarig Ja Ja Ja

Paardenbloem / molsla (Taraxacum officinale)

Jong blad Meerderjarig Ja Ja Ja

Venkel + dille Blad als kruid Eenjarig (zelf-zaaiend)

Ja Ja

Kervel Blad als kruid Eenjarig Ja (slakken) Japanse peterselie (Cryptotaenia japonica)

Blad als kruid Meerderjarig Ja

Oregano, tijm, bonenkruid

Blad als kruid Meerderjarig Ja Ja Ja

Andere lipbloemigen (bijv rozemarijn, salie, munt, melisse, lavendel, dropplant)

Blad als kruid Meerderjarig Ja Ja

Bladrammenas (Raphanus sativus)

Blad Eenjarig (zelf-zaaiend)

Ja (inwerken in bodem in lente)

Gele mosterd (Sinapis alba)

Blad + zaad Eenjarig (zelf-zaaiend)

Ja (inwerken in bodem in lente)

Winterkers, look-zonder-look

Blad Meerderjarig Ja

Mierikswortel (Armoracia rusticana)

Wortel Meerderjarig (pas op woekeren)

Ja Ja

Ui-achtigen (knoflook, stengelui, bieslook)

Blad, knollen Meerderjarig Ja

Tabak (Nicotiana tabacum)

Blad psycho-actief Eenjarig Ja

54

Kleine pimpernel (Sanguisorba minor)

Blad Ja Ja

Boekweit (Fagopyrum esculentum)

Jong blad, zaad Eenjarig (zelf-zaaiend)

Ja Ja

Eetbaar? Een / meerder-




Diep-wortelend¹

Stikstof-bindend²


Gier, compost³

Fort-planten (4)


Brandnetel Jong blad (thee, gekookt)

Meerderjarig Ja Ja Ja

Oost-Indische kers (Tropaeolum majus)

Blad + bloem Eenjarig (zelf-zaaiend)

Ja (aaltjes, luizen)

Heermoes (Equisetum arvense)

Nee Meerderjarig (pas op woekeren)

Zuivert vervuilde grond (metalen)

Ja Ja

Maarts viooltje (Viola Odorata)

Blad Meerderjarig (pas op woekeren)

Ja (in schaduw)

Paarbladig goudveil (Chrysosplenium oppositifolium)

Blad met mate Meerderjarig Ja (nat en schaduw)

Kruipklokje (Campanula poscharskyana)

Blad + bloem Meerderjarig Ja

Roze winterpostelein (claytonia Siberica of Montia Siberica)

Blad Meerderjarig / zelf-zaaiend

Ja (schaduw)

1) Diepwortelende gewassen halen vaak mineralen uit lage bodemlagen. Door deze planten te gebruiken als mulch of te verwerken in composthoop komen mineralen beschikbaar voor andere planten. Deze diepwortelende planten zijn vaak pioniersplanten.

2) Sommige planten – met name vlinderbloemigen – binden stikstof uit de lucht. Stikstof is een van de cruciale voedingsstoffen voor alle planten. Via de wortels en bij compostering komt de stikstof ook beschikbaar aan andere planten. Stikstofbindende planten zijn vaak pioniersplanten.

3) Gier is vloeibare mest die snel opneembaar is door planten. Je maakt het door voedselrijke gewassen enkele weken te laten verteren in een emmer regenwater en iedere dag te roeren. Het is normaal dat het stinkt. Ook zijn er specifieke planten die goed zijn om door de composthoop te mengen en daarmee de compostering te activeren

4) Fort-planten hebben zo’n dicht en diep wortelgestel dat ze onkruiden tegenhouden in hun verspreiding

55

5) Een windhaag vermindert de wind zodat meer kwetsbare planten beschut komen te staan. De planten in de windhaag kunnen zelf soms ook voedsel bieden.

56

Groenbemestende gewassen struiken + bomen Eetbaar? Bodem-

bedekking Trekt nuttige insekten (bijv bijen)


Diep-wortelend¹

Stikstof- bindend²


Gier, compost³

Fort-planten (4)


Braam Vruchten Ja Ja Nepalese framboos (Rubus nepalensis)

Ja

Bottelroos (Rosa Rugosa) Vruchten Ja Meidoorn (Crataegus) Vruchten Ja Ja Ja Sleedoorn (Prunus Spinosa) Vruchten Ja Ja Hagedoorn (Crataegus monogyna)

Vruchten Ja Ja

Russische dwergamandel (Prunus Tenella)

Vruchten + zaden

Ja

Japanse Dwergkwee (Chaenomeles Japonica)

Vruchten Ja Ja

Mahonia aquifolium Vruchten Ja Ja Berberis Darwinii Vruchten Ja Ja Zuurbes (Berberis Vulgaris) Vruchten Ja Struikhei (calluna Vulgaris) Ja Ja Gele Kornoelje (Cornus mas) Vruchten Ja Ja Ja Vlier (Sambucus Nigra) Vruchten Ja Ja Ja Ja Ja Gelderse roos (Viburnum Opulus)

Vruchten Ja Ja

Siberische erwtenstruik (caragana arborescens)

Zaden Ja Ja

Gaspeldoorn (Ulex europaeus)

Ja Ja Ja Ja

Brem (Cytisus scoparius) Ja Ja Ja Ja Olijfwilg ( Elaeagnus) Vruchten Ja Ja Duindoorn (Hippophae rhamnoides)

Vruchten Ja Ja Ja Ja Ja

Inlandse vogelkers Vruchten Ja Salal (gaultheria shallon) Vruchten Ja Cranberry (Vaccinium Macrocar-pon)

Vruchten Ja

Rode bosbes (Vaccinium Vitis-Idaea)

Vruchten Ja

Zoutmelde (Artiplex Halimus Ja Zoete kers (Prunus Avium) Vruchten Ja Ja Lijsterbes (Sorbus aucuparia) Vruchten Ja Ja

57

Eetbaar? Bodem-

bedekking Trekt nuttige insekten (bijv bijen)


Diep-wortelend¹

Stikstof- bindend²


Gier, compost³

Fort-planten (4)


Meelbes (Sorbus aria) Vruchten Ja Ja Berk (Betula) Sap Ja Ja Ja Elzeboom (Alnus) Ja Ja Ja Ja Italiaanse elzeboom (Alnus Cordata)

Ja ja Ja Ja

Wilg (Salix) Ja Ja Ja Ja Populier (populus) Ja Ja Eik (Quercus) Eikels Ja Ja Ja Acacia (Robinia pseudoacacia)

Zaad Ja Ja

Linde (Tilia Cordata) Jong blad + bloemen

Ja

Wilgbladige duindoorn (hippophae salicifolia)

Bessen Ja Ja

Venijnboom (Taxus Baccata) Vruchten Ja 1) Diepwortelende gewassen halen vaak mineralen uit lage bodemlagen. Door deze planten te gebruiken als mulch of te verwerken in

composthoop komen mineralen beschikbaar voor andere planten. Deze diepwortelende planten zijn vaak pioniersplanten. 2) Sommige planten – met name vlinderbloemigen – binden stikstof uit de lucht. Stikstof is een van de cruciale voedingsstoffen voor alle

planten. Via de wortels en bij compostering komt de stikstof ook beschikbaar aan andere planten. Stikstofbindende planten zijn vaak pioniersplanten.

3) Gier is vloeibare mest die snel opneembaar is door planten. Je maakt het door voedselrijke gewassen enkele weken te laten verteren in een emmer regenwater en iedere dag te roeren. Het is normaal dat het stinkt. Ook zijn er specifieke planten die goed zijn om door de composthoop te mengen en daarmee de compostering te activeren

4) Fort-planten hebben zo’n dicht en diep wortelgestel dat ze onkruiden tegenhouden in hun verspreiding 5) Een windhaag vermindert de wind zodat meer kwetsbare planten beschut komen te staan. De planten in de windhaag kunnen zelf soms ook

voedsel bieden.

58

Struiken

Familie Diameter volwassen / plantafstand

Eetbare delen Periode oogst Cultivars Bijzonderheden

Rode aalbes (Ribes rubrum)

Ribes 1-1,5 m Bessen (veel) Juli-aug Halve dag zon voldoende; vogels eten het heel graag

Witte aalbes (Ribes rubrum)

Ribes 1-1,5 m Bessen (veel) Juli-aug Halve dag zon voldoende

Kruisbes (Ribes uva-crispa)

Ribes 1-1,5 m Bessen (veel) mei/juli Invicta vroeg ras, Pax groot en later

Halve dag zon voldoende

Zwarte bes (Ribes nigrum)

Ribes 1,5 m Bessen (veel); bevat veel vitamine C

Juli/aug Halve dag zon voldoende

Jostabes (Ribes nidigrolaria)

Ribes 1,5 m Bessen (veel) Juni/juli Halve dag zon voldoende; kruising zwarte bes en kruisbes; groot en zoet

Framboos Ribes 0,5 m (binden aan pergola)

Vruchten (veel) Zomerframboos vanaf juni/juli. Herfstframboos tot okt

Zomerras: Marva. Herfstrassen: Autumn Bliss/Fallgold

Halve dag zon voldoende

Nepalese framboos (Rubus nepalensis)

Ribes 1 m breed, 0,2 m hoog

Vruchten. paarse of blauwe verf van vruchten

Scheuren vroege lente, afleggen juli

Rubus Pentolobus maar 0,1 m hoog en minder snel spreidend (max 1 m per jaar; beter voor kleine tuinen)

Goede bodembedekker, zelfs mogelijk over plant lopen, liefst vochtig, liefst halfschaduw. Onduidelijk of winterhard.

Braam Ribes 1 m (binden aan pergola)

Vruchten (veel) Juni/juli tot sep/okt (veel rassen)

Gekweekte soorten zonder stekels

Halve dag zon voldoende. Mogelijk in windhaag

Siberische kiwi (Actinidia Arguta)

Ribes 3-6 m (binden aan pergola)

Kleine zoete vruchten (veel)

Sep Actinidia Arguta (NIET Nieuw-Zeelandse kiwi; Actinidia Deliciosa)

Klimplant, groeit erg hard. Pas op woekeren

Druif Ribes 1-2 m (binden aan pergola)

Druiven (rijk aan nutriënten)

Aug-sep In Nederland blauwe kleine druiven

Tegen zuidmuur; veel warmte nodig

59

Japanse wijnbes (Rubus phoenicolasius)

Rozen 1 m (binden aan pergola)

Vruchten (redelijk) Aug Halve dag zon voldoende; mogelijk niet winterhard (beschutten)

(Bottel)roos (Rosa Rugosa)

Rozen 1-2 m (binden aan pergola)

Rozenbottels (alleen buitenste vruchtvlees; haartjes binnen in vrucht irriteren). Veel vitamine C en caroteen (rew-cursor) vitamine A).

Aug-nov Rosa Rugosa geeft grootste rozenbottels

Goede plant voor windhaag

Juneberry (amelanchier alnifolia)

Rozen 3-4 m Grote zoete bessen (veel) Juni/begin juli Regent, honeywood en northline klein

Plant uit Noord-Amerika. Vogels eten bessen graag.

Meidoorn (Crataegus Laevigata)

Rozen 6 m hoog en wijd

Bessen (milde smaak). Jong blad en jonge scheuten in salade. Blad en vrucht hart tonic. Wortel goed voor bloedbanen rondom hart. Bast tegen malaria en koorts

Zomer-herfst In zon of schaduw. Zeer bodemtolerant

Plant trekt bijen. Bessen voor vogels. Goed in windhaag. ogelijk om mispels en peer op meidoorn te enten. Hout zeer goed voor verbranding en maken houtskool.

Sleedoorn (Prunus Spinosa)

Rozen Zwarte bessen (wrang); beste gedroogd eten. Zeer gezond

Herfst (best na eerste vorst)

Bessen voor vogels. Goed in windhaag. Moeilijk onder controle te houden.

Hagedoorn (Crataegus monogyna)

Rozen 6 m hoog en wijd

Bessen. Zeer gezond. Goed voor hart, bloeddruk en cholesterol. Behoorlijk vitamine C en veel bioflavonoïdes. Blad en vrucht hart tonic. Wortel goed voor bloedbanen rondom hart. Bast tegen malaria en koorts

Herfst (best na eerste vorst)

Inheemse Crataeges Monogyna wrang (beter gedroogd). Voor lekkere vruchten diverse soorten: Crataegus arnoldiana, Crataegus Missouriensis, Crataegus Pedicellata, Crataegus Pensylvanica, Crataegus Schraderiana, Crataegus Tanacetifolia.

Bessen voor vogels. Goed in windhaag. Hout gebruikt in handwerk. Hout ook goed voor verbranding. Mogelijk om mispels en peer op hagedoorn te enten

Russische dwergamandel (Prunus Tenella)

Rozen 1 – 1,5 m Vruchten + zaden (noten). Noten niet eten indien bitter

? Zon, mogelijk bodembedekkend

60

Japanse Dwergkwee (Chaenomeles Japonica)

Rozen 1-2 m Vruchten; rauw erg zuur maar gekookt beter

? Trekt bijen, bodembedekkend

Krenteboompje (Amelanchier Lamarckii)

Rozen 4-6 m Zoete vruchten ? Liefst zure of neutrale grond. Vogels zijn gek op de vruchten

Laurierkers (Prunus laurocerasus)

Rozen 6 m hoog-10 m wijd

Zoete kersen (bittere kersen en pitten niet eten want giftig vanwege waterstofcyanide). Blad medicinaal, o.a. voor luchtwegen en als verdover. Groene verf van blad.

Cultivar ‘'Camelliifolia'’ veel vruchten.

Windbreak in schaduw of zon. Vochtige grond. Kan woekeren en groeien andere struiken – bomen verminderen

Oregan grape (Mahonia aquifolium)

Berberis 1,5-2 m Kleine vruchten (veel). Berberis-soorten goed voor urinewegen.

Aug ‘apollo’ lage plant (60 cm) die bodem goed bedekt en zeer productief is.

Plant uit Noord-Amerika. Bodembedekkend. Lage struik in windhaag. Kan in (half)schduw

Mahonia Japanico Berberis 2-3 m Klein-zuur fruit. Berberis-soorten goed voor urinewegen.

Mei Kan in (half)schaduw

Zuurbes (Berberis Vulgaris)

Berberis 2-3 m Jong blad en kleine zure vruchten (veel vitamine C)

Herfst Goed in windhaag, warm plekje

Berberis Buxifolia Berberis 2,5 m Zoete zwarte vruchten. Berberis-soorten goed voor urinewegen.

Zomer Sterke plant, mogelijk niet winterhard

Berberis Darwinii Berberis 3 m hoog-3,5 m brred

Vruchten (wel met veel zaden). Berberis-soorten goed voor urinewegen.

Zomer ‘Mystery fire’ zeer productief!

Sterke plant, winterhard tot -15, trekt insekten, vogels zijn dol op de vruchten, goede lage wintergroene windhaag

Roze berberis (Berberis Aggregata)

Berberis 1,5 m Zure vruchten (zeer productief!) Berberis-soorten goed voor urinewegen.

Herfst ‘Buccaneer’ geeft grotere vruchten

Berberis Georgii Berberis 2 m Grote citroensmakende Sep Zeer winterhard en zeer hoge

61

vruchten (gigantische oogst) Berberis-soorten goed voor urinewegen.

oogs

Blauwe bosbes Heifamilie 0,50 - 2 m Zoet blauw fruit (lage-redelijke oogst)

Zomer Vaccinium myrtillus kleine inheemse plant. Vaccinium corymbosum gekweekt ras tot 2 m.

Alleen in zure grond (vaak zand of veen)

Salal (gaultheria shallon)

Heifamilie 1 - 1,5 m hoog

Rauw eetbare vruchten Aug Bodembedekkend; mogelijk woekerend; liefst (half)schaduw. Liefst meer zure grond

Bergthee (Gaultheria Procumbens)

Heifamilie 0,15 m hoog, 1 m breed

Vruchten (ook in winter), blad voor thee. Sterk medicinaal; o.a. natuurlijke aspirine

Zaad koude stratificatie nodig 4-10 weken; daarna kieming nat en schaduwrijk (1-2 maanden); zaad dun bedekken. Scheuren hele jaar (best in lente)

Bodembedekkend, kan woekeren, (half-)schaduw, vochtig, zure grond

Cranberry Heifamilie 0,1 - 0,2 m hoog, 1-2 meter omvang

Vruchten eetbaar (wel zuur) Nazomer-herfst Vaccinium Oxycoccos inheemse cranberry; Vaccinium Macrocar-pon Amerikaanse cranberry

Bodembedekkend, alleen in natte, zure grond

Rode bosbes (Vaccinium Vitis-Idaea)

Heifamilie 0,3 m hoog, 1 m omvang

Kleine rode vruchten Sep-okt alleen in zure grond, bodembedekkend

Aardbeiboom (Arbutus unedo)

Heifamilie 2-8 m Eetbare vruchten (soort aarbei). Beetje melig

Nov ‘Elfin King’ en ‘Rubra’ productief (2-3 m.)

Struikhei (calluna Vulgaris)

Heifamilie 50-60 cm Groeit alleen op arme grond (liefst zand of veen). Zeer goede bijenplant. Ook in windhaag.

Berendruif (Arctostaphylos Uva –ursi)

Heifamilie 0,1 m hoog – 1 m wijd

Fruit gekookt (anders melig); veel koolhydraten. Blad medicinaal tegen

Ook andere Arctostaphylos soorten. Zaaien herfst; Langzame

Bodembedekkend. Pionierplant op arme grond, zon/halfschaduw, vochtig

62

infecties. Verf. kieming; 2/3maanden koude stratificatie nodig. Scheuren en afleggen lange takken in vroege lente

Gele Kornoelje (Cornus mas)

Kornoelje 5 m Bessen (beetje vies; wel voedzaam)

aug Rassen ‘nana’ en ‘variegata’ veel kleiner.

Plant trekt bijen. Bessen voor vogels. Goed in windhaag

Chinese Kornoelje (Cornus Kousa Chinensis)

Kornoelje 3 m of meer Jong blad gekookt + zoete rode vruchten

Sep Liefst zure grond; ook hout bruikbaar

Vlier (Sambucus Nigra)

Kamperfoelie 6 m Bessen gekookt tot sap (veel vitamine C). Bloemen in thee. Rauw met mate vanwege gifstoffen. Vermijd blad en stam. Goed tegen koorts en verkoudheid; bloed-zuiverend.

Zomer Sambucus Canadensis zoete Amerikaanse vlier

Bessen voor vogels. Goed in windhaag. Afweren schadelijke insekten. Hout voor timmerwerk. Kan in halfschaduw. Slechte combinatie met kruisbloemigen

Gelderse Roos (Viburnum Opulus)

Kamperfoelie 2-5 m Bessen (bitter); alleen gekookt

Zomer-herfst Bessen voor vogels. Goed in windhaag

Blauwe honingbes (Lonicera Caerulea Edulis)

Kamperfoelie 1,5 m Donkerblauwe vruchten, beetje bitter

? Ook Lonicera Villosa genaamd

Lonicera Angustifolia

Kamperfoelie 2,5 m Zoete, zwarte vruchten Juni-juli + aug-sep

Zon nodig, hout bruibaar

Olijfwilg Elaeagnaceae 4-5 m (groeit langzaam)

Bessen in lente (Zeer rijk aan vitamines en mineralen, met name C); bevat bio-flavonoïdes die helpen tegen kanker. Bevat essentiële vetzuren.

Sommige soorten lente; anderen herfst

Elaeagnus x ebbingei ‘limelight’ geeft oogst in lente. Combineren met Elaeagnus pungens variegata voor bestuiving.

Goede plant in windhaag (sommige soorten wintergroen), stikstofbindend, goede bijenplant

Elaeagnus x ebbingei (wintergroen)

Elaeagnaceae 5 m hoog en wijd (mogelijk kleiner door

Bessen (Zeer rijk aan vitamines en mineralen, met name C); bevat bio-flavonoïdes die helpen

Stekken halfrijp hout (met hiel) julie/aug. Snoeien rijp hout nov in

Elaeagnus x ebbingei ‘limelight’ geeft goede oogst april/mei. Combineren met

Uitstekende wintergroene windhaag, goede bijenplant, zeer goede stikstofbinder. Geeft veel schaduw, maar

63

snoeien) tegen kanker. Bevat essentiële vetzuren. Pas rijp indien rood (na plukken beter 2 dagen doorrijpen).

koude kes. Afleggen sept/okt (duurt 1 jaar)

Elaeagnus pungens variegata voor bestuiving. Pungens maar winterhard tot -15. Verder Elaeagnus x ebbingei ‘Gilt edge’ goed samen met voorgenoemde soorten.

kan zelf ook in schaduw bomen, bodemtolerant (liefst weinig vruchtbare grond), winterhard tot -20.

Elaeagnus pungens, Elaeagnus Cordifolia, Elaeagnus Macrophylla

Elaeagnus Umbellata, Elaeagnus Angustifolia

Elaeagnaceae Umbellata 4,5 hoog, 4 m wijd. Angustifolia 7 m hoog en wijd

Bessen in herfst (Zeer rijk aan vitamines en mineralen, met name C); bevat bio-flavonoïdes die helpen tegen kanker. Alleen indien helemaal rijp

Winterhard, bodemtolerant, niet te nat, liefst wat armere grond. Liefst zand. Niet-wintergroen; windhaag

Zilver-olijfwilg (Elaeagnus commutata / multiflora)

Elaeagnaceae 3 m hoog en wijd (groeit langzaam)

Bessen en zaad in herfst; rauw alleen indien helemaal rijp; anders erg droog (beter koken). Bessen medicinaal (zie olijfwilg). Vezel schors voor weven, touw en kleding. Bessen voor zeep.

Zaaien indien rijp; anders 4 weken warme stratificatie, daarna 3 maanden koude stratificatie. Kieming kan 18 maanden duren. Afleggen sept/okt. Scheuren uitlopers winter. Ook stekken, maar moeilijk

Als windhaag (niet wintergroen); mogelijk snoeien. Zeer goede stikstofbinder. Goede bijenplant. Liefst lichte zandgrond, niet te nat, zon. Liefst hete zomer voor goede rijping hout. Pas op woekeren.

Duindoorn (Hippophae rhamnoides)

Elaeagnaceae 6 m hoog, 2,5 m wijd

Zure bessen. Zeer rijk aan vitamine C en andere vitamines/mineralen. Bevat essentiële vetzuren. Bevat bio-flavonoïdes die helpen

‘Novostj Altaja’ bijna stekelloze takken en hoge opbrengst. 'Vitaminnaja' erg

Zaad 3 maanden koude stratificatie, daarna snelle kieming. Scheuren in winter, afleggen in herfst. Stekken halfrijp

Veel zon nodig, goed op zand. Stikstofbindend, diepwortelend, goed in windhaag. Gele verf van stam, wortel en fruit. Zwart-

64

tegen kanker. Olie uit vruchten tegen hartkwalen, brandwonden, maag- en darmprobleme.

voedselrijk. hout juni/juli, rijp hout herfst.

bruine verf van jong blad en scheuten. Hard hout als timmerhout en voor verbranding en houtskool.

Buffalo Berry (Shepherdia Canadensis)

Elaeagnaceae 2,5 m hoog en wijd

Bessen rauw of gekookt (wordt zoeter na vorst). Met mate vanwege sapponines. Hele plant medicinaal. Zeep door bessen persen in water.

Vruchtzetting moeilijk in Nederland; sowieso man. en vrouw. plant nodig

Mogelijk stekken halfrijp hout juli-aug. Zaaien indien rijp of lente na 4 maanden koude stratificatie

Bessen stoten muggen af. Bodemtolerant, niet te nat. Zon/halfschaduw. Zeer goede stikstofbinder. Windhaag, maar niet wintergroen

Siberische Erwtenstruik (caragana arborescens)

Vlinderbloemig 5 m Peulen (zaden zeer rijk aan olie en eiwit).

Zomer-herfst ‘Walker’ of ‘Pendula’ goed vruchtdragend. ‘Nana’ kleine soort

Goede plant in windhaag (wel in zon), stikstofbindend. In Siberië kippenvoer

Gaspeldoorn (Ulex europaeus)

Vlinderbloemig 1,5 m Vrij zeldzaam in Nederland

Pionierstruik, vooral arme gronden. Stikstofbindend. Windhaag in harde wind. Afweren plaaginsekten.

Brem (Cytisus scoparius)

Vlinderbloemig 2 m Zeer algemeen in Nederland

Pionierstruik, vooral arme gronden. Stikstofbindend. Windhaag in harde wind. Afweren plaaginsekten, bodembedekkend

Boksdoorn / Goji bes (Lycium barbarum)

Nachtschade 2,5 m hoog, 4 m wijd

Blad mogelijk giftig. Bessen erg gezond; rijk aan eiwitten, anti-oxidanten, vitamines en mineralen. Bessen medicinaal bijv tegen cholestorol en lage bloeddruk; weerstands-verhogend.

snoeien lente, zaaien vroege lente in kas. Stekken halfrijp hout juli/aug, stekken rijp hout late herfst, scheuren uitlopers late winter (makkelijkst)

Liefst armere grond, niet te nat, zon, winterhard tot -15 C., , kan woekeren. Mogelijk als heg.

Bergels (Alnus viridis crispa)

Berk 2,5 m hoog, 3 m wijd

Schors en blad medicinaal. As van schors als tandpasta. Oranje tot bruine verfvan schors

Stekken rijp hout na bladuitval herfst (in zand). Zaaien indien rijp of in lente (zaad niet

Zon/halfschaduw, vochtig, liefst zware klei. Zeer goede stikstofbinder. Als windhaag; niet wintergroen

65

bedekken) (2 maanden koude stratificatie)

Plum yew (Cephalotaxus Harringtonia)

Cephelotaxeae 2-3 m (groeit zeer traag)

Noten (Onrijp fruit zelfs te vies voor eekhoorns, maar noten daarbinnen goed eetbaar)

? ‘Nana’ is de meest winterharde en productieve soort.

Best beschut en in (half)schaduw. Vochtige plek; wel goede drainage. Jonge groei lente beschutten tegen ochtendzon.

Japanse peperstruik (zanthoxylum piperitum)

Wijnruit 1 m Zaden als peper-substituut ? Mogelijk niet winterhard

Zoutmelde (Artriplex Halimus)

Ganzevoet 2-3 m Blad in salade of als spinazie

Hele jaar Zon, liefst lichte grond (zand), groeit goed aan kust. Goede plant voor windhaag. Niet winterhard (5-10 C)

Siberische ginseng heester (Eleuterococcus senticosus)

Klimop 2 m hoog en wijd

Jong blad en knoppen eetbaar. Wortel en wortelbast zeer medicinaal; verhoogt weerstand en concentratie.

zaad 6 maanden warmte, dan 3 maanden koude stratificatie. Scheuren wortelstokken herfst/winter. Stekken zomer.

Zon of schaduw (onduidelijk; oorspronkelijk bosplant). Zon, beschutting tegen koude wind; winterhard tot minimaal -15 C.

Klimop (Hedera Helix)

Klimop Klimplant tot 15 m hoog en 5 m wijd

Blad sterk medicinaal (onder toezicht van expert); tegen reuma, ontsteking, pijnlijke gewrichten, wonden etc. Gele en bruine verf van twijgjes. Zeep door blad gekookt met soda.

Plant zuivert lucht van (chemische) gifstoffen.

Zaaien lente. Verwijder vruchtvlees van zaad. 4 weken koude stratificatie. Afleggen, stekken halfrijp hout juli-aug, rijp hout nov.

Sterk bodembedekkend, ook in diepe schaduw. Cultivars 'Hibernica', 'Lutzii' en 'Neilsonii' meest geschikt. Kan woekeren. Tegen hek als windhaag. Tegen muur insulerend. Zeer goed voor wildlife; beschutting vogels en spinnen. Nectar voor insekten laat in jaar. Zaad als voedsel in winter. Biedt voedsel voor larven vele vlindersoorten.

66

Altheastruik (Hibiscus Syriacus)

Kaasjeskruid 3 m hoog, 2 m breed

Bloemen eetbaar, bloem en blad voor thee, bloem voor verf

Bloem aug-sept Voor windbreak. Winterhard tot – 20 graden (bescherming wanneer jong), zon

Patrijsbes (Mitchella Repens)

Sterbladig 0,05 m hoog, 0,5 m wijd

Bessen. Medicinaal ingezet, met name bij geboortes

3 maanden koude stratificatie nodig voor uitzaai

Bodembedekkend, schaduw, vochtig

Troslelietje (Smilacena Stellata), Valse Salomonszegel (Smilacena Racemosa)

Lelie 1 m hoog en 0,6 m wijd

Blad, stengel, bessen (veel vitamine C), wortel (weken in kalkrijk water)

Zaaien indien rijp in koude kas of zo snel mogelijk; kieming kan 2 jaar duren. 1-2 jaar opkweken in schaduw in kas. Schuren lente of vroege herfst (makkelijk)

Bodembedekkend (Racemosa beter dan Stellata), schaduw

Japanese spurge (Pachysandra Terminalis)

Buxus 0,2 m hoog, 0,5 m wijd

Zoete vruchten (voor vruchtvorming mannetjes en vrouwtjes nodig)

Scheuren of zaaien vroege lente

Wintergroene bodembedekker, in schaduw

Maagdenpalm, klein (Vinca Minor), groot (Vinca Major)

Maagdenpalm Minor 0,2 m hoog, 1 m wijd, Major 0,5 m hoog, 1 m wijd

Hele plant medicinaal, o.a. verdovend en ontgiftend. Stengel voor manden.

Scheuren, zaaien vroege lente, stekken stengels oktober

Halfschaduw, voedselrijke grond. Bodembedekkend. Kan woekeren.

Toverhazelaar (Hamamelis virginiana)

Hamamelidaceae 5 m hoog en wijd

Zaadjes mogelijk eetbaar. Blad en bast zeer medicinaal; o.a. voor heling wonden, tegen oogaandoening en tumors.

Zachthout stekken in zomer. Afleggen vroege lente of herfst, zaaien met koude stratificatie (kieming duurt 18 maanden).

Erg hard hout. Liefst lichte grond, zon/halfschaduw, vochtig. Liefst licht zure grond.

67

Wu-wei-zi (Schisandra chinensis)

Schisandraceae Klimplant tot 9 m hoog

Fruit (zoet-zuur). Fruit ook zeer medicinaal+ met name ontgiftend en weerstandsverhogend. Fruit oogsten na eerste vorst

Ook de soort ´ Schisandra sphenanthera´

Zaaien vers zaad in herfst of droog zaad in lente (kieming traag. 12 uur voorweken in warm water). Afleggen in herfst. Stekken halfrijp hout in aug.

Halfschaduw, schaduw, vochtig, liefst beetje zure grond. Winterhard tot -17 C.

Monnikspeper (Vitex-Agnus Castus)

Ijzerhard 3 m hoog en wijd

Bessen en blad als kruid (peper-vervanger). Bessen en zaad zeer medicinaal voor herstellen en reguleren vrouwelijke vruchtbaar-heid. Blad, zaad en bessen als parfum. Blad, zaad en wortel voor gele verf. Staf voor maken manden.

Stekken halfrijp hout in juli-aug. Rijp hout in nov. Zaaien maart (snelle kieming)

Geen natte grond, zon, warm, beschut tegen koude wind. Winterhard tot -10 C. (geen vrucht en zaad in Nederland).

Geelhout (Xanthorhiza Simplicissima)

Ranonkel 1 m hoog, 3 m wijd

Wortel medicinaal, o.a. als bloed tonic en tegen problemen vertering. Met mate, want mogelijk giftig. Hele plant voor gele verf

Scheuren herfst of maart. Zaaien indien rijp (herfst) of maart in koude kas.

Bodembedekkende struik (niet wintergroen). Vochtige, zure grond, zon/halfschaduw. Plant put grond uit en kan groei andere planten tegen-werken, met name legumes.

Nieuw-Zeelands vlas (Phormium Tenax)

Agave Plant heeft zeer sterke vezelfs, voor manden, papier, touw (niet heel sterk), kleding etc

Best zaaien koude kas indien rijp. Anders zaaien feb in koude kas. Kieming 1-6 maanden. Ompotten en eerste winter in kas; planten na laatste vorst. Scheuren lente wanneer groei begint. Makkelijk.

Winterhard tot -11

68

Struiken Gewas Familie Omvang Inwendig gebruik


Goji-bes / boksdoorn (Lycium barbarum)

Nachtschade 2,5 m hoog, 4 m wijd

Rijpe vrucht erg gezond! Ook gedroogd. Veel vitamine A, B, C en E, veel mineralen, alle essentiële amino-zuren, flavonoïden, essentiële vetzuren. Drank van vrucht blad zeer medicinaal; mogelijk tegen kanker, tegen hoge bloeddruk, cholesterol, huidproblemen, slecht zicht, diabetes etc. wortelbast tegen koorts, hoest, asthma, neusbloe-ding, tuberculosis etc.

Heg, ook langs de kust (zoute wind). Houdt zandige duinen goed bij elkaar. Wel minder oogst bessen.

Bodemtolerant, zon, goede drainage, beste vruchtzetting op arme grond. Winterhard tot – 15. Kan woekeren via wortelgestel. Snoeien best in lente. Veel snoei mogelijk. Snoeien middentak / stam om bossige groei te bevorderen

Zaaien maart in koude kas. Ompotten en uitplanten mei/juni volgend jaar. Scheuren feb. (erg makkelijk). Afleggen mogelijk. Stekken halfrijp hout juli-aug (met hiel). Stekken rijp hout okt – maart.

69

Bomen

Familie Diameter volwassen / plantafstand

Eetbare delen Periode oogst

Cultivars Bijzonderheden

Appel (Malus Pumila) Rozen Hoogstam tot 10 m Dwerg 3 m

Appels Aug-dec (bewaarappels hele jaar)

Vanda, Reiki en Lena late bewaarappels die sterk zijn. Lombarts is goed sterk ras. Yellow transparant hele vroege appel. Met onderstam Topas M9 mogelijk in haag.

Meerdere rassen nodig die elkaar kunnen bestuiven

Peer (Pyrus communis)

Rozen Hoogstam tot 10 m Dwerg 3 m

Peren Sep-dec (bewaren tot voorjaar)

Conference zelf-bestuivend en bovendien goed bewaarbaar

Beschutting goed (zonnig plekje). Pas op late lentevorst

Zoete kers (Prunus Avium)


Zoete kersen Juli Stella zelfbestuivend. Zure kers (Prunus Cerasus) kleiner en minder zon nodig.

Vogels eten alle kersen. Goede boom voor insekten. Pas op lentevorst

Inlandse vogelkers (Prunus Padus)

Rozen 8-15 m Bessen eetbaar maar niet lekker

Goede boom voor wildlife; vogels

Pruim (Prunus Domestica)


Pruimen Juli-sep Veel cultivars zelf-bestuivend. Czar vroege pruim.

Kerspruim (prunus cerasifera)

Rozen 9 m Vruchten; mogelijk beetje bitter maar ook zoet

Zomer tot oktober

Mogelijk als windhaag

Kweepeer (Cydonia Oblonga)

Rozen 7 m Vruchten (als dikke peer). Voor jam, taart etc

Vruchten bevatten veel pectine. Goed om jam te conserveren (ook van andere vruchten). Zon nodig.

Lijsterbes (Sorbus aucuparia)

Rozen 7-15 m Vruchten; erg zuur; beter koken

? ‘Edulis’ heeft grotere en beter eetbare vruchten

Sterke boom voor windhaag; hout elastisch (manden, meubels); trekt vogels

Meelbes (Sorbus aria) Rozen 8-12 m Vruchten; erg zuur; beter koken

Sterke boom voor windhaag; zorgt voor beschutting

70

Mispel (Mespilus germanica)

Rozen 6 m Zoete vruchten; indien niet rijp aan boom, dan rijpen door bewaring

Herfst Zon

Perzik (Prunus Persica)

Rozen 6 m (ook dwerg mogelijk?)

Perzikken Juli-sep Oude rassen groeien in Nederland. Nectarine is mutatie van perzik

Pas op lente-nachtvorst. Beschutte plek (mogelijk zuidmuur), zon

Abrikoos (Prunus armeniaca)

Rozen 6-9 m Abrikozen Zomer Nog gevoeliger dan perzik voor lente-nachtvorst. Hete, zonnige zomers nodig.

Amandel (Prunus dulcis)

Rozen 6 m Noten (amandelen). Bittere noten niet eten vanwege waterstofcyanide (blauwzuur)

Herfst Largueta en Mission goed voor Nederland vanwege late bloei. Op koele, zware grond best onderstam van perzik

Beschut; veel zon nodig. Pas op lante lente-nachtvorst

Hazelaar (Corylus Avellana)

Berken 6 m (met snoeien mogelijk 2 – 2,5 m)

Noten; hout nuttig als palen in meubels etc

Herfst Best veel bomen bij elkaar of in stad (uit de buurt van oude, dikke bomen); anders nemen eekhoors alles. Mogelijk als windhaag. Mogelijk onder bomen

Walnoot (Juglans Regia)

Okkernoot 20 m Noten; hardhout erg nuttig voor bouwen, meubels, brandhout etc.

Herfst Japanse walnoot (Juglans ailanthifolia) meest winterhard.

Pas op met late nachtvorst. Walnoot heeft negatieve invloed op veel planten en bomen in de buurt

Tamme Kastanje (Castanea sativa)

Beuk 15-30 m Kastanjes (veel koolhydraten). Poffen of bewaren.

Herfst Pas op lente-nachtvorst. Hout nuttig als brandhout, voor meubels, palen etc. Hout rot niet

Beuk (Fagus sylvatica) Beuk 15-30 m Jong blad in salades. Beukennoten (met mate vanwege gofstof)

Blad korte periodes bladgroein lente en zomer

Moerbei (Morus) Moerbei 10 m Vruchten; licht zuur, Meteen eten; niet

Aug-sep Zwarte moerbei (Morus Nigra) lekkerste vruchten.

Best beschutte plek; tegen zuidmuur. Kan wel samen

71

bewaarbaar Verder Morus Alba (wit) en Morus Rubra (rood)

met walnoot

Berk (betula) Berk 10-20 m Sap uit boomstam (met mate; anders sterft boom); zoete smaak

Betula Pendula en Betula Nigra inheems

Pioniersboom op drogere gronden. Stikstofbindend. Bereid grond voor andere bomen. Blad goed op composthoop. Insektenwerend. Hout zeer nuttig; vb meubels

Elzeboom (Alnus) Berk 10-25 m Alnus Glutinosa en Alnua Incana inheems.

Pioniersboom op nattere gronden. Stik-stofbindend. Bereid grond voor andere bomen. Ook voor windhaag. Insektenwerend en goed voor wildlife

Italiaanse elzeboom (Alnus Cordata)

Berk 10-25 m Zelfde toepassingen als gewone elzeboom, maar Italiaanse els groeit op droge gronden.

Wilg (Salix) Wilg 10-25 m Goed voor in windbreaks, omdat wilg vroeg in blad komt

Piuoniersboom. Veel blad en takjes maken bodem humeus. Op natte gronden. Trekt bijen. Herbergt wildlife. Vee eet graag wilg. Zeer snelgroeiend voor hout en bio-massa. Goed voor drainage en waterzuivering!

Boswilg (Salix caprea) Erg vroeg bloeiend; bron van nectar voor bijen al in periode maart-mei

Populier (Populus) Wilg 20-30 m Meest geschikt zijn Populus Alba en Populus Tremula (snelgroeiend)

Zee snelgroeiend. Geschikt voor hout en bio-massa. Geschikt voor windhaag. Herbergt wildlife.

Eik (Quercus) Eik 30-30 m Eikels. Bevat tannine. Steeneik (Quercus Ilex) Oude eiken herbergen zeer

72

Alleen eten indien niet bitter. Bijv lang weken, durig drogen, vermalen en overspoelen met heet water, durig koken

geeft mogelijk meest zoete noten. Zoet betekent goed eetbaar. Mediterrane eiken zijn meer zoet.

veel wildlife. Verder bast goed voor compost. Bladmulch insektwerend. Hout zeer hard; brandhout, voor bouwen.

Acacia (Robinia pseudoacacia)

Vlinderbloemig 15-25 m Hele plant giftig maar zaad eetbaar na koken

Stikstofbindend. Geschikt voor windhaaf. Liefst arme grond. Zeer hard en duurzaam hour.

Valse christusdoorn (Gleditsia triacanthos)

Vlinderbloemig 20 m hoog, 15 m breed

Zaden en jonge peulen eetbaar (gerijpt zaad wordt bitter; mogelijk giftig). Veel koolhydraat (waaronder suikers) en eiwit.

Hout (erg hard en duurzaam) gebruikt in constructies, zoals palen. Sub-soorten ‘nana’ en ‘inermis’ goede oogst in hete zomers zuid-Engeland. ‘ashworth’ erg zoet.

In warme gematigde streken oogst tot 15 ton peulen per hectare. In west-europa goede vruchtzetting lastig. Goed voor bostuin want blad ontstaat laat en valt vroeg. Niet stikstofbindend. Liefst zon. Zeer goede bijenplant.

Linde (Tilia Cprdata) Linde 15-35 m Jong blad eetbaar in salade (mals). Aan onderkant stam jonge scheuten voor jong blad; aanmoedigen door snoeien.

April-sep Erg nuttige bijenplant. Ook vee eet graag linde.

Rode iep (Ulmus Rubra)

Iep 20 m hoog, 15 m wijd

Onrijp fruit rauw of gekookt. Blad rauw of gekookt. Binnenste schors gemalen als graan of in soep. Zeer voedselrijk. Schors toevoegen aan olie om bederf te voorkomen. Schors zeer medicinaal; o.a. tegen ontsteking, mogelijk tegen kanker

Afleggen. Zaaien indien zaad rijp of in lente na 2-3 maanden koude stratificatie.

Schors ook beruikbaar als vezel, voor dakbedekking en als tondel voor aansteken vuur. Hout sterk, duurzaam en goed om te bouwen. Zon, vruchtbare goed gedraineerde grond. Winterhard tot -10 C. Vatbaar voor Hollandse iepenziekte.

Gewone esdoorn Esdoorn 30 m hoog – 15 Zoet sap; blad om Goed in windbreak.

73

(Acer Pseudoplatanus) m breed groentes in te rollen. Hout als brandstof en houtsnijwerk

Pioniersboom. Geeft veel schaduw en wortelconcurrentie.

Wilgbladige duindoorn (hippophae salicifolia)

Elaeagnaceae 15 m Bessen zeer voedzaam (zure smaak)

Aug tot winter

Pioniersboom. Stikstofbindend. Geeft beschutting. Zon nodig. Mogelijk niet winterhard.

Chinese Kornoelje (Cornus kousa)

Kornoelje 6-10 m Kleine vruchten (harde schil maar je kunt ze uitzuigen; zoet)

Aug-sep Cornus kousa Chinensis snelst groeiend en meest productief

Lotusboom (Diospyros lotus)

Ebenaceae 6-9 m Vruchten kleine variant van Kakifruit. Alleen plukken wanneer helemaal rijp

Dec. Diospyros lotus meest betrouwbaar. Ook Amerikaanse persimmon (Diospyros virginiana)

Ginkgo biloba Ginkgoaceae 10-30 m Kleine noten eetbaar. Wel beter eerst koken (rauw licht giftig). Blad zeer medicinaal; versterkt bloedcirculatie en hersenactiviteit. Ook tegen allergie.

? Stekken rijp hout december, halfrijp hout in zomer. Zaaien; mogelijk koude stratificatie nodig.

Olie uit zaad brandstof voor verlichting. Hout tegen plaaginsekten. Liefst drogere grond. Goed beschut, zon. Hete zomers nodig.

Apenboom (Araucaria araucana)

Apenboom 15-30 m Noten eetbaar (goede oogst mogelijk)

? Best in kustgebieden (gematigd klimaat). Duurt 20-30 jaar voor eerste noten. Of stekken van jonge scheuten uit stam oudere bomen. Pas op eekhoorns.

Pijnboom (Pinus) Dennenfamilie 15-20 m Zaden (pijnboompitten ) eetbaar hoewel lage oost.

Veel verschillende soorten. Kweek zaden lastig in west-Europa.

Ceder (Cedrus libani, Cedrus deodora)

Dennenfamilie Hout heeft anti-bacteriële werking, aromatische geur (wierook)

Boom staat bekend om het opslaan van lichte / kosmische /heilzame energie

Balsemspar (Abies Dennenfamilie 15 m hoog, 5 m Binnenste schors (rauw Cultivar ‘Hudsonia’ kan Vochtig, zuur, pas op met

74

Balsamea) wijd of gekookt); mogelijk brood mee bakken. Hars zeer medicinaal; ontstekingsremmend. Hars ook bruibaar als lijm, wierook, zeep, kaarsen etc

beter tegen kalkrijke grond late nachtvorst in lente, kan in diepe schaduw.

Venijnboom (Taxus Baccata)

Taxus 15 m hoog -10 m breed

Hele boom giftig behalve rijpe vrucht. Zaad wel uitspugen (niet bijten).

Dovastoniana, Fastigiata, Fructo-Luteo, Repandens. Repandens goed voor bodembedekking

Kan zeer oud worden. Hout elastisch en aromatisch (wierook), blad als insecticide. Prima windbreak (wintergroen)

75

Websites Andere plantdatabases permacultuur

- Kleinschalig Ecologische Samenleving: www.kesnl.nl/?id=16 - Permacultuur Nederland: www.permacultuurnederland.org/planten.php - Plants for a Future: www.pfaf.org - Koen van de Hauw: home.12move.nl/koenvdhauw/ - http://www.paradijsvogel.nl/hoofd.htm --> veel info over medicinale kruiden; aanrader van Hetty

Zaaikalender - http://users.telenet.be/mbrk/groentetuin.htm

Zaadleveranciers + plantgoed Vreeken’s zaden: www.vreeken.nl � Service niet optimaal. Soms zijn de zaden al oud. Maar wel een gigantisch assortiment met veel verschillende planten en plantrassen. Ook permacultuur-gewassen. De Bolster zaden: www.bolster.nl � Goede biologische zaden van meer standaard-gewassen. VELT : www.velt.be � Gerenommeerde Belgische bio-landbouworganisatie. Groot assortiment van meer standaard-gewassen. Goede kwaliteit. De Godin: www.degodin.nl � Een reeks zaden van typische permacultuur-gewassen. Goede kwaliteit. All seeds Europe: www.allseeds.eu � Zaad en knollen van enkele moeilijk te vinden gewassen. De nieuwe tuin: www.denieuwetuin.be � Belgische zaadleverancier. Vooral bekende gewassen maar daarvan de bijzondere rassen.

76

Rare plants: www.rareplants.de � Duitse zaadleverancier van zeldzame gewassen (in verschillende klimaten). Enkele moeilijke te vinden gewassen zijn hier te krijgen. Morgenster wilde zaden: www.morgenster-zaden.nl � Groot assortiment van zaadgoed van wilde planten, waaronder eetbare wilde planten. Kwekerij de zandhoogte: www.zandhoogte.nl � Gigantisch assortiment van plantgoed van wilde planten, waaronder eetbare soorten die een plek hebben in de permacultuur-tuin. Verzending per post. Seed garden of Eden: http://seedgardenofeden.sohosted.com/shop/shop/ � Hier kun je knolletjes en zaad kopen van de Chinese Yam; een interessante plant voor de toekomst www.verberghe.nl � Hier heb ik bollen gekocht van Camassia Quamash; kan ook bij andere kwekerijen rond augustus Eetbare waterplanten Bijvoorbeeld http://www.vijverflora-hellendoorn.nl/ of http://www.waterplantenkwekerijriel.nl

Bomen en struiken Kwekerij de Batterijen (in de Betuwe): www.batterijen.nl � Volgens de docenten van Permacultuur School Nederland de beste leverancier van bomen en struiken in Nederland die nog weinig gesnoeid zijn. Ruim aanbod Kwekerij De Smalle Kamp (veel variëteiten in notenbomen) http://www.desmallekamp.nl/Catalogus.html De Proeftuin: http://www.proeftuin.info/nl/assortiment.html � breed assortiment in fruitsoorten; België

77

Nog op zoek? Stuur me even een mail. Ik heb zelf ook veel zaad om te ruilen of weg te geven en in de toekomst ook steeds meer plantgoed. [email protected]

plantendatabase-permacultuur

Documents

Transcript of plantendatabase-permacultuur