plaats_ _maken portfolio__Jurjen van der Horst

portfolio

Ir. Jurjen van der Horst (1989)architect

Rouveen (Overrijssel)06 45 36 66 36

jurjenvanderhorst.nl info@jurjenvanderhorst.nl

druk: februari 2014

geselecteerd werk

1_ Wellness by nature, Nature by wellness Peazummerlannen (Fr.)

2_ Manifest voor contextuele architectuur met inhoud Westelijke Eilanden, Amsterdam

3_ Buitenverblijf Rouveen (Ov.)

4_ Waterpoort Giethoorn (Ov.)

5_ (in) between machines, Seraing Music Factory Luik (Be.)

6_STUDY 4REST Wageningen campus

meer werk op jurjenvanderhorst.nl

p. 6

p. 14

p. 24

p. 30

p. 36

p. 44

3

6

4

5

1

2

contextomgevinglocatietijdsgeestruimteplekken

esthetischtechnischfinancieel

bewustduurzaamoptimaal

oefeningvolhardingvoldoeningvermaak

aantrekkelijkpassendkarakter

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

maak_

plaats

raak

plaats

plaats

plaats

vaak

baar

plaats

plaats

plaats

plaats

plaats

plaats

plaats

smaak

plaats

plaats

plaats

plaats

plaats

plaats

plaats

plaats

plaats

plaats

plaats

plaats

Plaats en maken. Als ik mijn passie voor architectuur tot twee woorden zou moeten reduceren, zouden het zeker deze twee zijn. Een ultieme samenvatting. Geïllustreerd op de kaft van dit portfolio met fragmenten van het inmiddels welbekende Google icoon. Plaats en maken, twee begrippen die minstens zo oud zijn als het woord architectuur zelf. Maar zo bekend, eenvoudig en vertrouwd, dat ze uit de mode geraakt lijken te zijn. Vervangen door trendy woorden als conceptuality, sustainability en meer van dat soort hippe termen. Die er overigens toe doen. Maar de geweldige rol die de begrippen plaats en maken kunnen spelen in het ontwerpproces, wordt zomaar eens vergeten. Bewust, maar nog vaker onbewust. Ik probeer ze niet uit het oog te verliezen. Integendeel. Voor mij begint architectuur steeds met de begrippen ‘plaats’ en ‘maken’.

De eerste aanleidingen liggen meer dan tien jaar terug in de tijd. Op een plattelandsdorp in Overijssel, waar mijn ouders een rietdekkersbedrijf runnen. In mijn jeugd had ik een ontembare interesse in het maakproces die ik daar op de bouwplaatsen aantrof. En evenveel

aandacht voor de ontelbare discussies over die ‘nieuwe, rare, vreemde, moderne gebouwen’ die zouden misstaan in het (historisch) gebied. Of dit ook iets zegt over de plattelandscultuur wil ik in het midden laten. Het zou de discussie namelijk niet minder interessant maken. De discussie die zou uitdraaien op plaatsen, en wat daar wel, maar vooral ook niet gemaakt kon worden. Letterlijk en figuurlijk. Deze jeugdige nieuwsgierigheid heeft me niet meer losgelaten. Tijdens mijn studie architectuur zijn vraagstukken met betrekking tot het combineren van het nieuwe, het universele met de bestaande context blijven boeien. Ik ontdekte steeds meer facetten van de begrippen plaats en maken, waarna ze prominenter en breder werden ingezet bij mijn ontwerpen. Maken was niet meer zozeer een kwestie van bouwtechniek, maar kon ook over bruikbaarheid, organisatie en ruimtelijkheid gaan. Maken gaat nu over programma, over mensen, over plekken en over ruimte. Vooral over ruimte!

En ruimte staat synoniem aan plaats. Mijn architectuur gaat nadrukkelijk over het maken van (ruimtelijke) plekken op verschillende plaatsen, locaties. Met veel

aandacht voor de context: de fysieke context van een plek, maar ook de intellectuele, programmatische en culturele condities van de context. Zowel lokaal, als in de bredere maatschappelijke context.

De wisselwerking tussen de plek die ik maak, en de plaats waar ik deze maak, staat altijd voorop. In mijn afstudeeronderzoek ben ik op zoek gegaan naar de wijze waarop beide elkaar beïnvloeden. Het resultaat werd een (persoonlijk) ‘manifest voor contextuele architectuur met inhoud’. Hierin heb ik een houding gepresenteerd die zich richt op het maken van contextuele inpassingen die voorbij gaan aan het (kopieergedrag van) beeld, en zich weer vestigen op de inhoud. Naar het maken van ruimte, naar het maken van plaats.

Want architectuur gaat in mijn ogen nog steeds over het maken van plaatsen, goed bruikbaar op allerlei gebruiksniveaus en daardoor vooral iets wat we om ons heen willen hebben. Om ons heen willen zien. En daarom is het zo mooi om dingen te maken. Plaatsen, gebouwen, maar ook tekeningen, modellen, maquettes of een portfolio. Vermakelijk!

6

Wellness by nature,nature by wellness.

plaats_ _maken

Peazemerlannen (Fr.)

_ongereptheid_’echte en unieke’ natuur_zintuigelijke prikkels_onontdekt

_bewustwording_interactie_activiteit_waardering

8

Is er nog natuur in Nederland? Of praten we in dat geval over landschap? Is het grootste deel namelijk niet door de mens geschapen land? Slechts de noordkust bij het Waddengebied bezit flarden van ‘wilde en ongerepte’ natuur waar de mens de strijd van de elementen niet altijd wist te winnen. Toch is dit prachtige gebied voor veel mensen onbekend. In het atelier Noorderruimte is daarom gezocht naar strategieën en concepten om dit unieke gebied onder de aandacht te brengen.

Het eerste bezoek aan de kwelders en zomerpolders bij Paesens en Moddergat heeft een diepe indruk achtergelaten. In dit na een dijkdoorbraak (1973) ontstane natuurgebied worden al je zintuigen intens geprikkeld. De weidsheid en uitgestrektheid springt in het oog, net zoals de dynamische kleuren. Je hoort de stilte, letterlijk. Een overdaad aan geuren, de zee, modder en

planten. En je voelt de kracht van de wind. Toch laten mensen hun prikkels vaak

beperken tot het zicht. Door het bieden van een activiteit ontstaat er echter een nieuwe en concrete aanleiding om naar het gebied te komen. Een activiteit die ook de andere zintuigen prikkelt. Wellness, en wel op basis van de lokaal in de natuur aanwezige ingrediënten en middelen: Thalassa. Er ontstaat een wisselwerking tussen de wellnvess en de natuur, bezoekers die met als doel op de wellness afkomen, worden geïntroduceerd in de natuur van de wadden, en vice versa.

Langs de 1000 meter lange doorgebroken dijkarm worden 4 units geplaatst waar men een algenbehandeling, modderpakking en zoutwaterspa kan ondergaan. Er ontstaat een sequentie van activiteiten die alle facetten van het dynamische landschap laat zien. De units

zijn zo vormgegeven en gesitueerd dat ze de bezoekers in een deel van de natuur bevriezen. De sculpturale vorm van de unit weerspiegelt de weerbarstigheid van het gebied en de materialisering zorgt ervoor dat ook binnen alle zintuigen geprikkeld blijven. Bewust niet wind- en waterdicht, maar wel zo vormgegeven dat er voldoende beschutting word geboden. De units zijn ter plekke te assembleren met robuuste eikenhouten segmenten die bestand zijn tegen de weersinvloeden.

De verwering die optreed, doet de units meer en meer met het gebied versmelten. Ook buiten gebruik vormen de units een reeks prachtige objecten in het landschap. Objecten waarvan het aanzicht en de verschijningsvorm steeds veranderd bij verschillend weer, aanzicht en lichtinval.

Wellness by nature,nature by wellness.Peazemerlannen (Fr.)

situatie

Aan een oude (bitumen)dijkarm zijn 4 units gesitueerd die interacties op gang brengen met de verschillende facetten van het waddengebied door wellness activiteiten te bieden.

0 100 200 m

2011, MASTER PROJECT I, ONTWERP, 90 M2, JOS BOSMAN EN NYNKE RIXT JUKEMA

TENTOONGESTELD OP: SYMPOSIUM ‘OP ‘N DIEK’, GRONINGEN 21 EN 22 JUNI 2011

1. ontvangstkleedruimte

2. kwelder (300 m.)algenbehandeling

3. slib (670 m.)modderpakking

4. water (980 m.)zoutwaterspa

9algenbehandelingconcept

1 2 3 4

Nadat men zich heeft omgekleed, wordt na 300 meter lopen de unit voor een algenbehandeling bereikt. De verwering laat het eikenhouten object steeds meer opgaan in zijn omgeving.

1_ bevriezen van een plek die een specifiek venster op de natuur biedt2_ toevoegen van diagonalen waarna er aan de vorm geduwd en getrokken kan worden3_ er ontstaat een sculpturale vorm die de resultante lijkt van de weerbarstigheden in het gebied4_ een semi-gesloten schil zorgt voor een atmosfeer waarin alle zintuigen geprikkeld blijven: zicht, geur, gehoor en gevoel

sculpturale vorm als resultante van de weerbarstigheid van het gebied

10 zoutwaterspa exterieur

Het frame bestaat uit portalen van eikenhouten balken (180*180 mm). De portalen zijn vormvast en voldoende stabiel om de krachten van de natuur op te nemen.

11zoutwaterspa interieur

Op het frame zijn een of twee lagen met houten lamellen (40*60 mm) bevestigd. Een hiertussen geplaatste geperforeerde plaat voorkomt het binnendringen van ongedierte. De luiken van stalen spijlen kunnen worden opengedraaid om uitzicht te verkrijgen op het waddengebied.

12 modderbehandeling interieur

‘Opsluiting’ in de unit helpt de bezoekers stil te staan bij de zintuigelijke prikkels van het waddengebied.

13gevelaanzicht, doorsnede en plattegrond

0 1 2 5 m

Zintuigelijke prikkelingen die het (uit)zicht te boven gaan

14

15

Het contextdebat in beeld, op zoek naar ruimte.Een manifest voor contextuele architectuur met inhoud!

hedendaagse woon-werkprogramma’s op de Westelijke Eilanden Amsterdam

ruimtelijk model Bickerseiland

populierenplex, 1.30

plaats_ _maken

_centrum Amsterdam_grachten en eilanden_wonen en werken_ ‘oud’ en puur Amsterdam_contextdebat

_inbreidingen_ruimte!_manifest_inhoud_context 2.0

16

Het huidige contextdebat wordt als moeizaam ervaren en schijnt te wemelen van de paradoxen. Contextuele architectuur beperkt zich tegenwoordig hoofdzakelijk tot het scheppen van identiteiten en fictionele verhalen die zich weerspiegelen in het (gevel)beeld van het architectonisch object. Terwijl (contextuele) architectuur net zozeer over de productie van ruimte zou moeten gaan.

Daarom is in dit afstudeeronderzoek de vraag gesteld of, en hoe het huidige, zo moeizaam ervaren contextdebat ruimte biedt voor invalshoeken die zich niet (uitsluitend) met het uiterlijk bezig houden. Deze vraag is ontstaan vanuit een zoektocht naar (persoonlijke) antwoorden in het maken van plaatsgebonden architectuur,

en heeft geresulteerd in een manifest waarin een nieuwe ontwerphouding gepresenteerd wordt om context ook en vooral in ruimte te kunnen vertalen. Input is enerzijds gevonden in de analyse van het contextdebat de afgelopen decennia, evenals in het stadsvernieuwingsproject van P. De Ley en J. van den Bout op het Bickerseiland in Amsterdam. Anderzijds is de basis van het manifest gevormd door het ontwerpen van drie inbreidingsprojecten op de Westelijke Eilanden in Amsterdam, waar geëxperimenteerd is met het maken van vernieuwende contextuele inpassingen.

Als een reactie op het gemengde karakter van wonen en werken op de Westelijke Eilanden zijn drie uiteenlopende, hedendaagse woon-werk programma’s in

ruimte vertaald die elk op hun eigen wijze aansluiting vinden bij de karakteristieken van de eilanden.

Aan de hand van de drie ontwerpen wordt in het manifest een strategie gepresenteerd die zich richt op het maken van een ‘intertekstueel verhaal’, om deze te bundelen in een boek. Met deze metafoor wordt stapsgewijs uitgelegd hoe de verschillende betekenissen van de context gecombineerd kunnen worden, waarbij er zowel een inhoudelijk verhaal, als een herkenbare ‘kaft’ gemaakt wordt. Daarbij is er nog steeds een belangrijke rol voor het uiterlijk van het gebouw weggelegd. Maar met het belangrijke verschil dat het uiterlijke gevelbeeld in relatie met de inhoud van het gebouw tot stand komt.

Een manifest voor contextuele architectuur met inhoud!

Hedendaagse woon-werk programma’s op de Westelijke Eilanden Amsterdam

Afstudeeronderzoek (CUM LAUDE), sept 2012- aug 2013, Westelijke Eilanden Amsterdam, G. W.

de Vries, M. van Rooij, M. Spaan en M. Reniers (M3H architecten)

tentoongesteld op: Learning from the seventies, ARCAM Amsterdam &

Archiprix selectie TU/Eindhoven

meer info op: www.jurjenvanderhorst.nl

1600

1725

1625

1825

1925

1750

1650

1850

1950

1775

1675

1875

1975

1700

1800

1900

2000

werken

wonen

scheepsbevonden activiteitengrootschalige industrie

kleine handel op houttuinen en winkelsdetailhandel

kantoren en diensten ateliers

wonen w

erkenw

w

type B: AAN

type C: UITtype A: IN

HUIS | typen

Basistype 4 is, wanneer deze als 1 open ruimte zonder niveau’s wordt toegepast, als een ruimte met disproportionele afmetingen te noemen. Maar door het toepassen van vloervelden kan het een erg bruikbaar type worden, om functies in twee of drie gradaties te kunnen scheiden.

Type A: In Basistype 4

A4.2A4.7

A4.1

HUIS | type A: IN | basistype 4

Bickerseiland: matrix met de programmatische en morfologische ontwikkelingen op het eiland. Hoe heeft het wonen en werken de morfologische structuur beïnvloed en vice versa? Resultaat: een serie bestaande verhaallijnen om een nieuwe woon-werk inpassing mee te ontwikkelen.

lokale context van de Westelijke Eilanden

Het karakter van de Westelijke Eilanden werd eeuwenlang bepaald door de gemengde woon-werkbestemmingen op elk van de drie eilanden. Scheepswerven, pakhuizen en fabrieken hebben geen toekomst meer. Maar vanuit een bredere, maatschappelijke context is er een groeiende vraag naar nieuwe woon en werkprogramma’s. Met behulp van de matrixen van de eilanden (links Bickerseiland als voorbeeld) is voor elk eiland een passend woon-werk programma gekozen die aansluit op hedendaagse vraagstukken, en direct of indirect refereert aan de geschiedenis van de drie eilanden. Het ‘algemene’ programma wordt plaatsspecifiek en er ontstaat een dialoog tussen het nieuwe en het bestaande. Het vreemde en het vertrouwde. De kavel en de stad.

bredere context: wonen en werken

+nieuwe contextuele verhaallijnen

bestaande contextuele verhaallijnen

17

Een intertekstueel verhaal als basis voor vernieuwende contextuele architectuur.

1. verhaallijnen & structuur een vernieuwd concept

Een vernieuwde structuur (concept) middels een combinatie van bestaande en nieuwe contextuele verhaallijnen: morfologie, cultuur, programma en maatschappij. Op alle niveau’s van de context: op Westelijke Eilanden, maar ook daarbuiten! Bestaande en nieuwe verhalen bundelen in een passende structuur!

Een intertekstueel verhaal bevat nieuwe tekst waaraan echo’s van andere teksten zijn toegevoegd. Het weefsel van de nieuwe tekst is beïnvloed door bestaande teksten en verhalen.

2. citaten en verwijzingen inhoudelijke kwaliteit

Uitwerken van de gekozen structuur:Ervaringen van ‘universele’ ruimten plaatsspecifiek maken door een dialoog te zoeken met het lokale vernaculair. Direct of indirect, in vorm, maat, schaal, materiaal of kleur. Interpreteren gaat daarbij boven citeren: Programmatische eisen veranderen namelijk door de tijd heen. Maar associaties blijven!

3. kaft als logisch gevolg roep om herkenning

Een gevel die ook intrinsiek gemotiveerd is en daardoor de voorbijganger introduceert in het contextuele verhaal van de inpassing. Over nieuwe en bestaande contextuele verhaallijnen, de verschillen tussen oud en nieuw. En de wijze waarop deze samen gaan. Het hele spectrum betekenissen van de context kan zo in de gevel bij elkaar komen.

18

Het ruimtelijk concept is gericht op de verticale stapeling van woon- en werkprogramma’s, waartussen een ruimte ontstaat die dient als lichthof, verkeersroute en gezamenlijke gebruiksruimte. De lichthoven uit de bestaande bebouwingsstrook continueren zich daarmee in ruimtelijke zin in het nieuwe plan. In plaats van een vereiste om licht toe te laten treden zoals dat bij de bestaande woningen het geval is, wordt de lichthof hier echter ingezet om een nieuwe ruimtelijke ervaring te verzorgen. Een nieuwe ervaring die refereert aan de bestaande situatie. Met een bijkomend programmatisch voordeel.

Het ruimtelijk concept komt voort uit de wijze waarop pakhuizen worden gebouwd en richt zich op het maken van een constructie. Zoals de pakhuizen als utilitaire bouwwerken met deze constructie ruimtes maken, zo doet de nieuw ontworpen gebouwstructuur dat ook. De constructie maakt ruimtes voor atelierwoningen die, net als de pakhuizen, erg flexibel zijn om veranderingen op te kunnen nemen. Maar die tegelijkertijd een unieke ruimtelijkheid met zich meebrengten en is afgestemd op de toetreding van zonlicht en de omliggende bebouwing.

De eenvoudige vormen en eenvoudige bouwelementen van de scheepsloodsen dienen als inspiratie voor de nieuwe ‘loodsen’ die op een zelfde schuurachtige wijze zijn samengesteld, met het gebruik van eenvoudige elementen. Hierbij is een centrale rol weggelegd voor de polyester schaalelementen. Het materiaal verwijst naar de toepassing in de scheepsbouw van tegenwoordig, en het schone karakter weerspiegeld een nieuw soort gebruik van de loodsen. Er ontstaat een ambigue continuïteit van bestaande elementen en nieuwe, maar tegelijkertijd vertrouwde materialen.

verhaallijnen en structuur

bestaande contextuele structuren en verhalen als basis voor nieuwe ruimtelijke concepten

Bickerseiland: programma Prinseneiland: constructie Realeneiland: vormen en elementen

19

Bickerseilandprogrammatische stapeling

Prinseneilandconstructieve structuur

Realeneilandvormen en elementen

20

Om de gebruiker het ruimtelijke effect van de lichthof te laten ervaren, zijn woningen en werkruimtes afwisselend in de lengterichting of in de breedterichting van de kavel gestapeld. Zodoende ontstaat er een labyrint-achtige tussenruimte die op strategische plekken de gevel raakt. Hier zijn spreekkamers of andere functies gesitueerd, waarmee het hart van de tussenruimte gebruikt wordt voor de routing. Zo wordt het ruimtelijk gebruik geoptimaliseerd.In de vormgeving van de ruimten is gezocht naar een wijze om de kenmerkende karakteristieken van de strook en de lokale context te versterken. De tussenruimte die als lichthof dient, bestaat uit lichte, maar ook donkere ruimten. In de route die de gebruiker over de verschillende verdiepingen aflegt, wordt met deze wisselende

omstandigheden telkens een nieuwe bijdrage geleverd in de ervaring. Deze ervaring wordt verder uitgebreid doordat er steeds nieuwe en verrassende doorkijken naar buiten ontstaan die verschillende aspecten van het eiland laten zien. Het lichthof en de aangrenzende kantoren hebben een open en transparant karakter, in tegenstelling tot de woningen. Dit zijn ruimten waarin bewoners zich kunnen isoleren van hun werk. De ruimtelijke atmosfeer van de bebouwingsstrook manifesteert zich in de woningen. De diepte wordt gedramatiseerd door een configuratie te kiezen waarbij een doorzicht van voor- naar achtergevel mogelijk is.

Home is where the work is

Bickerseiland: een ruimtelijk gebruik van de lichthof, refererend aan de beperkingen van de bebouwingsstrook

ruimtelijke citaten en verwijzingen

21

+ 1 + 2

ruimtelijk lichthof: gezamenlijke functieseerste en tweede verdieping

22

Het gebouw met atelierwoningen op het Prinseneiland kan worden gezien als een utilitaire gebouwstructuur waarvan de ruimtes door kunstenaars verder wordt ingevuld. De ‘onafgemaakte’ atmosfeer weerspiegelt zich in de ruimtelijke beleving van de pakhuizen en loodsen op het eiland. De ‘constructieve’ verwijzingen naar de pakhuizen vallen nadrukkelijk op. Een kale structuur, die door middel van slechts enkele elementen zoals de schuifpuien, het karakter krijgt dat bij zowel het Prinseneiland als bij atelierwoningen in het algemeen hoort. De ruimtelijkheid wordt gedirigeerd door de typische sprong in de vloervelden, om extra hoogte in het atelier te krijgen.

Prinseneiland: verwijzingen naar de pakhuizen: een utilitaire structuur waarvan de invulling zichzelf wijst

ruimtelijke citaten en verwijzingen

focus on the (art)work

23

verdiepingen: split level atelierwoningenbegane grond: tentoonstelling- en workshopsDe prominent aanwezige kolommenstructuur maakt een groot, vrij indeelbaar gebied op de begane grond. Aan de straatzijde zorgen de raamopeningen ervoor dat tot halverwege de ruimte daglicht naar binnen valt. Achter in de ruimte is geen direct daglicht aanwezig, waardoor hier schilderijen kunnen worden tentoongesteld.

benieuwd naar de rest van de ruimtes, gevels en details?ga naar jurjenvanderhorst.nl

24 plaats_ _maken

BuitenverblijfRouveen (Ov.)

_monument_slagenlandschap_historie_geboortedorp_ontspanningsplek

_verbindingen_ambacht_materialen_eigenhandig

25

26

Rouveen is van oorsprong een agrarisch dorp, dat word gekarakteriseerd door een lang lint waaraan een honderdtal boerderijen naast en achter elkaar gelegen zijn. De ruimte tussen de boerderijen is opgevuld met schuren, loodsen en weilanden.

Tegenwoordig zijn veel agrarische bestemmingen vervallen en de monumentale boerderijen worden omgebouwd tot riante woningen. Toch blijft de gemeente, de provincie en het rijk veel waarde hechten aan het historische karakter en het unieke dorpsgezicht.

Zo ook in het geval van deze ontwerpopgave, die bestond uit het realiseren van een buitenverblijf op het erf van een monumentale woonboerderij. Decennia geleden werden deze erven ‘versierd’ met prachtige schuurtjes en

hooibergen, die op ambachtelijke wijze van lokale materialen werden gebouwd. De schoonheid en de vakmanschap van deze bouwwerken is iets wat zelden nog wordt aangetroffen. Om tegemoet te komen aan dit verloren aanzicht ambieerde de opdrachtgever deze lokale bouwstijl als basis voor zijn buitenverblijf.

Met het toepassen van diverse transformaties op het ‘traditionele’ schuurmodel is een breed inzetbaar verblijf ontstaan. Het volume is aan de voor- en rechterzijde naar binnen geduwd waardoor een groot overdekt terras ontstaat. Dit terras is op zo gesitueerd dat de zon vanaf het avonduur naar binnen schijnt. Het zitgedeelte kan in de winter gebruikt worden als carport.

Door het volume deels naar binnen te plaatsen komt de constructie

grotendeels in het zicht. De schuur word binnenstebuiten gekeerd en de verborgen schoonheid van materialen, elementen en verbindingen wordt bloot gelegd. Het tevoorschijn halen van het ambachtelijke handwerk en de lokale materialen geeft de buitenruimte een bijzondere sfeer mee. Vanzelfsprekend ontspannend, omdat de precisie en de tijd in het ambachtelijke werk is af te lezen. Evenals de wijze waarop alle onderdelen zo logischerwijs en binnen een vast maatsysteem in elkaar vallen.

Telkens ontstaat zowel binnen als buiten weer het gevoel dat in deze drukke samenleving toch nog ‘slow time’ bestaat om zoiets als dit te bouwen. Een bewustwording dat naadloos het doel van het buitenverblijf schikt.

situatie: agrarisch landschapHouten delen schuin gezaagd?

In het kenmerkende slagenlandschap vormen groot aantal (van oorsprong tot agrarisch bestemde) monumentale boerderijen een lang lint. Naast de verschijningsvorm van de boerderijen zijn de vele schuren en loodsen bepalend geworden voor het dorpsaangezicht.

De houten delen van de deur zijn niet orthogonaal, maar lopen taps toe, en zijn om en om geplaatst. De trapeziumachtige vorm direct voort uit de dunner wordende boomstam. Zo wordt er geen hout verspilt

JAN 2010 - OKT 2011, ONTWERP, BEGELEIDING EN BOUW, ROUVEEN, 120 M2.

N

BuitenverblijfRouveen (Ov.)

27aanzicht en plattegrond

Door het volume onder de kap naar binnen te zetten, komt de ambachtelijke constructie juist naar buiten. De schoonheid van de materialen, onderdelen en elementen speelt een belangrijke rol in het maken van de sfeer waar een buitenverblijf om vraagt.

0 1 2 3 m

28

29

Het buitenverblijf staat bol van functionele, soms bijna utilitaire esthetiek. De schoonheid van het gewone, het noodzakelijke en het ogenschijnlijk eenvoudige. Alle houten (bouw)delen zijn afgestemd op een gridmaat van 60 centimeter. Het buitenverblijf is niet alleen ontworpen, maar ook (mede) zelf gemaakt, inclusief het rieten dak.

functionele esthetiek

De schoonheid van het gewone, het noodzakelijke en het ogenschijnlijk eenvoudige

30

WaterpoortGiethoorn (Ov.)

plaats_ _maken

WaterpoortGiethoorn (Ov.)

_De Wieden_water_ontspanning_praalgondels

_poot_overgang_recreatie_aansluiting

31

32

Dit weekend- en vakantiehuis in Giethoorn is ontworpen voor een natuurminnend gezin (fictief), die tijdens hun verblijf het merendeel van de tijd gebruikt om te wandelen, fietsen, kajakken en ontspannen. Er bestond geen behoefte aan grote materiele luxe, maar wel aan een hoge mate van ruimtelijkheid en contextuele interactie. De basis van het ontwerp is daarom voortgekomen uit de ‘halfronde’ poorten/onderkomens die bewoners van het dorp Giethoorn elk jaar tijdelijk construeren om daarin praalgondels te bouwen. De aan het water gesitueerde poorten manifesteren zich elk voorjaar en zomer als gelijktijdig verdwaalde en vertrouwde iconen in het uitgestrekte landschap.

De vakantiewoning kan worden gezien als een geëvolueerde variant van deze lokale iconen. De economische, eenvoudige en in ruimtelijke zin voordelige vorm en constructiewijze zijn ingezet, en daar waar nodig doorontwikkeld om een rijke vakantiewoning te maken, die zich toch op een ingetogen wijze presenteert. Zo is

er aan de halfronde cirkelvorm geduwd, om het programma efficiënter te kunnen organiseren. Het programma is zodanig onder de poort geplaatst, dat het zich opent naar het deel van de omgeving waar het mooiste uitzicht wordt geboden en waarbij de oriëntatie ten opzichte van de zon optimaal is. Het asymmetrisch componeren van de ruimte onder de poort doet een overstek aan de zuidkant ontstaan die opwarming in de zomer voorkomt. Terwijl in de winter juist gebruik kan worden gemaakt van de passieve zonnewarmte. Onder de overkoepelende poortvorm is het terras gesitueerd, dat als verlengde van de woonkamer kan worden gezien. De continue dakvorm heft de grens tussen het binnen en het buiten zijn op.

Een poort kan worden gezien als een overgangsgebied en deze overgang staat door het gehele ontwerpproces voorop. Zoals de tijdelijke poorten dienen ter ontspanning voor de lokale bevolking, zo dient ook deze poort als overgang van werk naar ontspanning voor het gezin van de opdrachtgever. Deze overgang is als een

ruimtelijke ervaring vormgegeven, door middel van het toepassen van verticale houten lamellen. De verdichting van begroeiing in het rietveld bepaalt een zekere mate van open- of geslotenheid. Zo ook bepaald de hoeveelheid houten lamellen de overgang tussen het arriveren, het acclimatiseren en het verblijven in de vakantiewoning. Men komt de woning binnen in een ‘rietveld’ van lamellen, die dienende ruimtes herbergt. Langzamerhand lost dit veld zich op en komt men in een vrij indeelbare ruimte uit, met een steeds vrijer wordend uitzicht op de omgeving. Het veld van lamellen is een eenvoudig, maar uiterst effectief middel om een ruimtelijk spel teweeg te brengen. Dit spel weerspiegelt zich ook in het gevelaanzicht.

De vanzelfsprekendheid van alle ontwerpkeuzes geeft de vakantiewoning een mate van elegantie mee waarmee het zich onderscheid van de tijdelijke loodsen die de lokale bevolking jaarlijks bouwt, terwijl de associatie met deze pragmatische, utilitaire loodsen blijft.

NOV. 2010, ONTWERP, WONING, MASTER ARCHITECTUUR, GIETHOORN, 200 M2

rietland en ‘lamellen’

De verdichting en verdunning van een rietland bepaalt de ruimtelijke karakteristieken. Zo ook wordt in de vakantiewoning een ruimtelijk spel op gang gebracht, waarmee de overgang van arriveren tot ontspannen wordt vormgegeven.

WaterpoortGiethoorn (Ov.)

33aanzicht waterkant

De poort opent zich in de richting van het landschap en de overkoepeling heft de grens tussen binnen en buiten grotendeels op. In de gevel is het spel van verdichting en verdunning met verticale lamellen terug te zien.

Een geëvolueerde variant van lokale iconen

34

Het veld van lamellen lost zich langzaam op, waarna de relatie tussen binnen en buiten steeds intenser wordt

35

1. entree2. stalling3. toilet4. garderobe5. keuken6. woongedeelte

7. douche8. toilet9. slaapkamer 1p10. slaapkamer 1p11. slaapkamer 2p

plattegronden en doorsnedes 1.200

bg. verd.

0 2 4 m

12

5

6

7

9

10

11

8

4

3

36

(in) between machinesSeraing Music FactorySeraing (Be.)plaats_ _maken

_ unheimisch_ desolaat_ staalfabrieken_ leegstand_maat en schaal

_ festival fabriek_ muziek-machines_ herrie en geflits_ het ongewenste?_ extreem

37opengewerkt modelmixed materials, 1.200

38

Seraing is een voormalige industriestad nabij Luik, die de afgelopen eeuw furore maakte met haar enorme staalfabrieken en hoogovens van ‘s werelds grootste staalfabrikant Arcelor Mittal. Altijd was er de herrie van machines, de geur van kolen, het vuur en het licht van de ovens die deze stad ademen deed. Tot de fabrieken afgelopen decennium dicht gingen. Een desolate industriestad bleef over. Een economische woestijn waar werkloze arbeiders achterbleven en allochtonen, illegalen en roma’s hun intrek namen.

Seraing is nu een unheimische plek, maar tegelijkertijd een plek van ongekende mogelijkheden. Voor waanzinnige ideeën. Het is een bijna onmogelijke opgave om de stad schoon te maken, de woonwijken aan te pakken en de openbare ruimte opnieuw in te vullen. Waarom zou je ook? Seraing is een stad van extremen, en bied een ‘playground’, zoals je deze nergens vindt. Stel je voor: centraal in de stad een overdekt festivalterrein in een van de lege

fabrieken! ‘(In) between machines’ laat de herrie,

de drukte en de lichtflitsen terugkeren in een leegstaande hal, groter dan een voetbalveld en naast het stadsplein. Om de fabriek geschikt te maken voor muziek, theater, dans en film zijn twee enorme ‘machines’ in de hal geplaatst die fungeren als concertzalen. Ze zijn zodanig gecomponeerd dat er interessante tussengebieden ontstaan, waarin ‘ondersteunende’ machines zijn geplaatst: ticketverkoop, garderobe, bars, toiletten, etc. De zorgvuldige plaatsing van deze onderdelen doen een ruimtelijk apparaat ontstaan met waanzinnige plekken en gebieden. In de concertzalen, maar zeker ook daarbuiten, waar ook plekken voor performance zijn opgenomen.

De concertzalen als doos in doos volumes ontworpen om het geluid te isoleren. Van deze nood is een deugd gemaakt om de ervaringen van de muziekmachines te maximaliseren. Juist

in de dramatisch smalle, hoge en donkere tussenruimte worden de spanningen weergenomen. Het geluid doet de aan kabels hangende trappen schommelen, en op de toiletten in deze tussenruimte dreunt de muziek door. (In) between machines: een veelvoud van bizarre ruimtelijke ervaringen. Midden in Seraing, omdat het kan!

Om het geluid uit de hal enigszins te dempen en tegelijkertijd het binnenklimaat te verbeteren, is de uit staalplaten bestaande gevel aan de buitenzijde ingepakt met een 30 cm dikke laag schuimisolatie en voorzien van een polyurea coating. De gewichtstoename is nihil waardoor geen aanvullende maatregelen aan de bestaande constructie niet nodig zijn. Het resultaat is een zwarte monoliet, waar her en der glinsteringen uitkomen via spots of ventilatiegaten. Een gigantische brok steenkool in het centrum van Seraing, want waar zou het anders kunnen?.

(in) between machinesSeraing music factory

Seraing (Be.)

2012, MASTER PROJECT II, ONTWERP, 5000 M2, SERAING, ATELIER ‘ESCAPISM’: SJEF VAN HOOF

39 locatie: leegstaande staalfabriek

Een van de vele leegstaande fabrieken in Seraing. De gevel herinnert aan de welvarende tijden van een halve eeuw geleden. Tegenwoordig zou je Seraing als een van de meest unheimische steden van West-Europa kunnen noemen.

ENTRANCE

TICKETS GARDAROBE

STAGE+DRINKS

CHILL AFTER

BACK-STAGE

CHILL

CHILL

HALL 1

HALL 2

Een grote festivalmachine

Met het plaatsen van twee grote zalen en ‘ondersteunende’ machines ontstaat er een overdekt festivalterrein, waarin zowel de machines zelf als de ruimtes ertussen bizarre ervaringen bieden. De 100 meter lange straat is omgetoverd tot een drukke boulevard.

40

plan ground floor 1.200

plan first floor 1.200

longitudinal section 1.200

BETWEEN

SERAINGMUSIC FACTORY

MACHINES

in between machines

Tussen de (hoofd)machines (concertzalen) ontstaat dynamische ruimten waar ook kan worden opgetreden. Met ruimtes voor toneel, theater, film enzovoorts. De gigantische hal wordt opgedeeld in verschillende ruimten op verschillende niveaus waardoor men het als een festivalterrein of dorp gaat ervaren.

mixed materials, 1.200

0 10 20 30 m

41in the machines

De ‘noodzakelijke’ doos in doos constructie van de geisoleerde concertzalen wordt ingezet als verkeers- en toiletruimte. Het levert een bizarre ruimtelijke ervaring op, een plek waar de spanningen van de muziek op een gedramatiseerde wijze waarneembaar zijn. Vooral wanneer men zich over de hangende trap beweegt wordt het gevoel opgewekt midden in een machine te zitten.

De spanningen van de ‘machines’ worden op dramatische wijze ervaren

42 ingepakte fabriek als brok steenkool?

De gevel van staalplaten wordt volledig ingepakt met 30 cm spuitisolatie, waarna er een matzwarte polyurea coating een waterdichte laag vormt. Het inpakken komt het klimaat ten goede, maar maakt de gevel ook hufterproof. In het monoliet dat ontstaat zijn spots opgenomen.vurenhout en multiplex, 1.500

Ingepakte fabriek als brok steenkool?

43drukte, licht en herrie

De geest van Seraing komt ‘s avonds weer tot leven als deze ‘festivalmachine’ wordt aangezet door de feestende mensen.

0 40 80 cm

44

STUDY 4RESTStoas hogeschoolWageningen

Conceptueel en constructief modeltandartsgips, 1.50

plaats_ _maken

_ Wageningen Campus_ iconische gebouwen_ ‘ondergeschoven kindje’

_ monoliet_gieten_studeerbos_ruimtelijke differentiatie_ontmoeting en interactie

45

46

Het Study 4rest is een (schaduw)ontwerp voor het nieuwe onderkomen van STOAS Vilenthum op de Wageningen Campus. Deze unieke kleinschalige kennisinstelling bidet opleidingen, onderzoek en diensten aan in de groene sector. Iedereen kent elkaar, en in de onderwijsvisie staat voorop dat er niet alleen een vak in het nieuwe gebouw moet kunnen worden geleerd. Studenten en docenten moeten vooral leren hoe je van elkaar kunt leren. Het resultaat: een ‘studiebos’, als doorontwikkeling op het ‘studielandschap’. De ruimtelijke en constructieve werking van bomen in een bos is aangegrepen om over 3 verdiepingen een uiterst gevarieerd en informeel studiegebied te maken. Zoals een bos tegelijkertijd grote, lichte open ruimtes, maar ook intieme, wat verduisterde en afgezonderde ruimtes bevat, zo ook bezit het nieuwe gebouw deze ruimtelijke differentiatie.

Het gebouw bestaat uit zes bomen, die zich manifesteren als een stapeling

van steeds breder wordende volumes waarin lokalen, nevenfuncties en sanitaire ruimten zijn geplaatst. Werk- en ontspanningsplekken zijn bewust tussen deze volumes geplaatst om een maximale interactie tussen studenten op gang te brengen. Het resultaat hiervan is een enorm interessante tussenruimte, met een bijna geheel open begane grond, waar tussen de stammen genoeg ruimte is om grote activiteiten te organiseren. De maat tussen de gestapelde volumes neemt naar boven toe af, waardoor het ruimtelijk karakter hier juist tegemoet komt aan werkplekken waar men geconcentreerd kan werken.

Betonnen vloeren verbinden de gestapelde volumes met elkaar, waardoor er een monoliet en sculpturaal gebouw ontstaat. Het monoliete karakter is een ruimtelijke vertaling en bevestiging van de saamhorigheid en verbondenheid die in de onderwijsvisie nagestreefd wordt. Het monoliet wordt op een aantal plaatsen

doorboord om een lichtspel op gang te brengen, zoals je deze ook een bos treft. Met behulp van vides wordt er licht van boven gehaald om de verschillende sferen van de verblijfsruimten tussen de bomen te versterken. De vides en de gaten in het monoliet helpen in het afkaderen en definiëren van de verschillende verblijfsplekken.

Het monoliete eindresultaat heeft het vermogen om de studenten op ontdekkingstocht te laten gaan in het bos. Het gebouw daagt de gebruikers uit om het gebouw te veroveren en te onderzoeken. De signatuur van dit orthogonale bos is ook in het gevelbeeld goed waar te nemen. Ondanks het feit dat deze school slechts een bescheiden volume is tussen de iconische gebouwen op de Wageningen Campus, weet dit markante object zich toch duidelijk te onderscheiden door de consequente uitvoering van het concept. Daar waar de rest een studielandschap heeft, daar heeft STOAS zijn studiebos.

STUDY 4RESTStoas hogeschoolWageningen

situatie

De signatuur van een orthogonaal bos karakteriseert het study 4rest op de Wageningen Campus. Het bescheiden volume is op een talud geplaatst om het monolieten voorkomen een voetstuk te geven die het verdient. Links het NIOO-KNAW van Claus en Kaan architecten.

schuim en berkenplex, 1.1000

2011, afstudeerproject HBO Bouwkunde, ontwerp, 4000 m2, begeleiders: Miranda Nieboer

(Windesheim) en Marc Houben (BDG architecten Zwolle)

het bos als monoliet laat de studenten op ontdekkingstocht gaan

47

ruimtelijk model conceptueel en constructief model

Zichtbaar zijn de zes gestapelde volumes van beton, waarin lokalen en ondersteunende functies zijn geplaatst. De ruimte tussen de volumes is waar het eigenlijk om gaat: een gevarieerde tussenzone met een grote diversiteit aan verblijfsruimten. Beneden groot en openbaar, boven klein en geconcentreerd.

karton, 1.200

Dit constructieve model van gips verduidelijkt de stapeling van volumes, en de wijze waarop de krachten worden afgedragen. De doorlopende vloervelden maken het gebouw tot een monoliet geheel. Ook duidelijk zichtbaar zijn de vides, die lichtbundels tot onder in het gebouw laten vallen, en tegelijkertijd plekken in de tussenruimte afbakenen.

tandartsgips, 1.50

48

0

+1

+2

ontmoetingopen ruimtesgesprekkenontspanning

afzonderingkleine plekkenconcentratiestuderen

beneden

boven

gra

dat

ies

49

1. receptie2. keuken3. kantine4. conciërge5. ateliers

6. leslokalen7. ateliers8. werkplekken - en overlegplekken9. docenten10. back office11. studeerplekken

12. ateliers13. docenten14. stilteplekken15 leslokalen

0

1455

5

7 7

8

8

9

10

1515

12

12

12 12

131313

13 13

14

14

1414

14

15

15 15

10

10

10

9

9

8

8

7

6

6 6

6

6

7

23

3

3

5 10 m

begane grond

eerste verdieping

tweede verdieping

www.jurjenvanderhorst.nlarchitect