Pilot E-readers in het onderwijs Versie 10 17 Februari 2009 SURFnetKennisnet Innovatieprogramma

2

Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 Conclusie 4 Beschikbare e-readers 5 Medisch onderwijs - LUMC 5 VWO - Blariacum 6

3

Inleiding Elektronische boekdrukkunst In de laatste decennia is het produceren van documenten verplaatst van de pen en de typemachine naar de computer Het consumeren van documenten vindt veelal plaats via papier Het computerscherm blijft ondanks technologische vooruitgang onprettig voor het lezen van grote stukken tekst De lezer heeft daardoor vooral bij lange stukken tekst snel de neiging om deze uit te printen De komst van elektronische inkt (e-ink) zou een kentering in deze situatie moeten bewerkstelligen E-ink is een uitvinding waardoor een tekst op een plat beeldscherm kan worden getoond zonder de nadelen van een computerscherm Door het beeld op een andere manier op te bouwen is er geen behoefte aan het continu verversen van het beeld Hierdoor komt het beeld rustiger over voor de lezer en gebruikt het in theorie heel weinig energie Ook is er geen verlichting achter het scherm nodig - zoals bij TFT beeldschermen - om het beeld zichtbaar te maken en kan er met opvallend licht worden gelezen net als bij papier Een situatie waar veel wordt gelezen is tijdens de studie en op school Het beeld van de leerling of student met een uitpuilende tas is iedere dag in het straatbeeld te vinden Deze lezers kunnen baat hebben bij een slank en licht apparaat gebaseerd op e-ink waar alle boeken opstaan en waarmee prettig kan worden gelezen Het SURFNetKennisnet Innovatieprogramma heeft daarom een technology scout gedaan naar deze apparatuur en de didactische meerwaarde hiervan Naast een marktverkenning door TNO zijn er twee onderwijsinstellingen geselecteerd om een korte pilot uit te voeren Het project bedankt de docenten studenten Sony iRex Technologies en Springer Science amp Business Media voor de actieve deelname aan deze pilots

4

Conclusie Content en gebruiker Kip en ei E-readers op basis van e-ink zijn pas enkele jaren in ontwikkeling en concurreren met diverse draagbare apparaten zoals minilaptops pdarsquos en smartphones Die concurrentie is niet terecht als men van de functie van de readers uitgaat namelijk het lezen van documenten van een optimaal scherm De readers hebben wel een scherm maar door de techniek is deze niet geschikt voor het surfen op internet of het afspelen van films De techniek is alleen in laboratoria zover dat het kleuren ondersteunt In de nabije toekomst is dit niet op de consumentenmarkt te verwachten Kleuren worden in de educatieve context veel gebruikt in de opmaak van boeken Ze geven bijvoorbeeld het verschil van tekstbelang aan Zo worden teksten die wiskundige formules verhelderen bijvoorbeeld in een groen kader geplaatst en teksten met een verdiepende opdracht in een rood kader In grijstinten is dit onduidelijk Door het aanbieden van content die speciaal voor e-readers is (op)gemaakt kunnen de apparaten optimaal worden gebruikt Doordat de techniek relatief jong is en er nog geen overstemming bestaat rondom standaarden en bestandsformaten die op alle apparaten te gebruiken zijn is een investering door de uitgevers niet snel te verwachten Tijdens deze pilot is niet onderzocht hoe de reader zou kunnen samenwerken met overige elektronische hulpmiddelen zoals elektronische leeromgevingen en digitale schoolborden Ook hierin zou een meerwaarde kunnen liggen Zodra de content beschikbaar is kan de meerwaarde van de techniek snel oplopen door de mobiliteit die het met zich meebrengt Het is dan raadzaam de pilot nogmaals en met verschillende apparaten op eacuteeacuten instelling uit te voeren

5

Beschikbare e-readers TNO Het project heeft TNO gevraagd een onderzoek te doen naar de e-readers die nu op de consumentenmarkt verkrijgbaar zijn In het onderzoek is vanuit een onderwijs- perspectief naar de verschillende apparaten gekeken De readers die niet in het Nederlands of Engels beschikbaar zijn vielen om die reden af De readers die zijn beoordeeld zijn Hanlin V3 ILiad 2nd Edition iRex Digital Reader 1000S Sony PRS-505 en Cybook Gen3 De overige readers zijn slechts op hoofdpunten van de didactische criteria getoetst en afgevallen Er zijn grote verschillen in prijs en besturing te vinden Daarnaast ondersteunt slechts eacuteeacuten leverancier op het moment van schrijven invoer door middel van een stylus Het onderzoek heeft tenslotte twee readers geselecteerd die het meest geschikt zijn voor gebruik in het onderwijs Hierbij is een onderscheid gemaakt in apparaten met en zonder invoermogelijkheden via een stylus respectievelijk de iRex Digital Reader 1000S en de Sony PRS-505 Het rapport is toegevoegd als bijlage

Medisch onderwijs - LUMC Studeren onderweg Vijftien studenten van het medisch onderwijs aan het LUMC in Leiden hebben een studieblok met de iRex Digital Reader 1000S gewerkt Op het apparaat troffen zij diverse studieboeken en syllabi aan Gedurende eacuteeacuten blokperiode konden ze readers gebruiken tijdens collegedagen werkgroepdagen en studiedagen De studenten kregen de readers in eigen beheer en mochten deze meenemen naar huis De studenten hebben aan het einde van de pilot aangegeven dat er nog verbeteringen aan het product te maken zijn Zodra deze zijn gemaakt kan de reader vooral meerwaarde hebben bij de werkgroepdagen Collegedagen en studiedagen zijn in mindere mate geschikt voor het gebruik van een reader Tijdens colleges is er geen noodzaak om in diverse boeken op te zoeken De studiedagen zijn op een vaste locatie waar meerdere studieboeken naast elkaar open liggen voor de student De pilot toonde aan dat de studenten die de readers bij zich hadden tijdens uren tussen colleges in of in het openbaar vervoer de reader pakten om te studeren waar ze anders deze tijd niet aan studeren besteed hadden Naast de noodzaak van diverse technische verbeteringen blijft ook de beschikbaarheid van commercieumlle content een drempel die genomen moet worden voordat de readers hun intrede in deze vorm van onderwijs kunnen doen

6

In de voorbereiding van deze pilot heeft de begeleider tijd geiumlnvesteerd in het bruikbaar maken van de beschikbaar gestelde digitale boeken Hierin heeft hij actieve verwijzingen en indexen opgenomen Hierdoor konden de studenten makkelijk naar de juiste hoofdstukken springen Tevens heeft hij de documenten omgezet naar grijswaarden en de juiste resolutie dit kwam de snelheid van het apparaat ten goede als mede de hele pilot-ervaring Het rapport is toegevoegd als bijlage

VWO 5 ndash Blariacum college Tekst 23 VWO-5 leerlingen en 6 docenten van het Blariacum college te Venlo hebben zes weken meegedaan aan de pilot waarbij de Sony PRS-505 is ingezet bij diverse lessen Op de reader zijn hoofdstukken uit de boeken van 6 vakken geplaatst Deze hoofdstukken zijn door de uitgeverijen voor de pilot ter beschikking gesteld De digitale versies van de boeken zijn niet specifiek opgemaakt voor e-readers en dit bleek tijdens de pilot voor problemen te zorgen Doordat de e-reader een beperkt schermoppervlakte heeft vergelijkbaar met A5 formaat papier en de boeken eerder met A4 formaat papier moest er gebruik gemaakt worden van de zoomoptie Zodra er op paginarsquos moet worden ingezoomd heeft de reader meer tijd nodig het beeld op te bouwen De vertraging die dit opleverde zorgde voor frustratie Het is niet mogelijk met deze reader te annoteren in werkboeken Hierdoor blijft er altijd behoefte aan een werkboek op de tafel De leerlingen en docenten hebben de pilotperiode niet afgemaakt en de reader snel aan de kant geschoven De meest gehoorde klachten waren traagheid en de noodzaak van inzoomen Als er digitale lesboeken beschikbaar komen die speciaal zijn opgemaakt voor e-readers kunnen deze klachten vervallen en komen de voordelen van leesbaarheid en minder fysieke boeken in de tas beter naar voren Het rapport is toegevoegd als bijlage

e-book readers in het onderwijs Versie Definitief 10 december 2008 SURFnetKennisnet Innovatieprogramma

2

Inhoudsopgave

1 LEESWIJZER 4

2 E-BOOK READERS 5

21 Inleiding 5

22 Achtergrond 5

23 Kenmerken e-book readers 6

24 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers 9 241 Scherm 9 242 Touchscreen 9 243 Connectiviteit 9 244 Ondersteuning voor E-pub formaat 11 245 Prijs 11

25 Alternatieven 12

3 OVERZICHT VAN E-BOOK READERS 13

31 Inleiding 13

32 Gangbare e-book readers 13 321 Hanlin V3 13 322 ILiad 2nd Edition 14 323 IRex Digital Reader 1000S 14 324 Sony PRS-505 15 325 Cybook Gen3 16

33 Overige e-book readers 16 331 Kindle van Amazon 16 332 Readius van Polymer Vision 17 333 eBookwise van eBook Technologies 17 334 jetBook van ECTACO 18 335 Pro Mentor van Astak 18 336 Plastic Logic 18 337 FLEPia van Fujitsu 18

4 BESCHRIJVING GANGBARE E-BOOK READERS 20

3

41 Inleiding 20

42 Content 20 421 Bestandsformaten 20 422 Digital Rights Management 21

43 Weergave 21 431 Schermgrootte 22 432 Aantal grijswaarden 23 433 Lettertype en -grootte 23 434 Pagina-orieumlntatie 23

44 Gebruik 24 441 Look amp feel 24 442 Knoppen 25 443 Links-rechtshandige bediening 25 444 Snelheid opstarten 25 445 Snelheid tijdens gebruik 25 446 Batterijverbruik 26 447 Opladen 26

45 Functionaliteiten 27 451 Algemene functionaliteiten 28 452 Lezen 28 453 Annotaties schrijven of tekenen 28 454 Documenten op de e-book reader zetten 29 455 Muziek luisteren 30 456 Uitbreiden functionaliteit 30

5 E-BOOK READERS IN HET ONDERWIJS 31

51 Inleiding 31

52 Toepassingsmogelijkheden 31

53 Criteria voor gebruik in het onderwijs 32 531 Algemene eisen 33 532 Technologie 33 533 Bruikbaarheid 34

6 APPENDIX 35

4

1 Leeswijzer Dit rapport dient als ondersteuning voor mensen die zich orieumlnteren op het gebruik van e-book readers in het middelbaar en hogeruniversitair onderwijs Het geeft een overzicht van eigenschappen van een aantal e-book readers die zijn geselecteerd in september 2008 op beschikbaarheid en bruikbaarheid in Nederland Hoofdstuk 2 geeft een inleiding in e-book readers Daarin wordt beknopt beschreven wat e-book readers zijn welke technologie gebruikt wordt en welke technologische ontwikkelingen gaande zijn Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van e-book readers Daar worden de vijf meest gangbare e-book readers besproken en daarnaast e-book readers geiumlntroduceerd die interessant zijn omdat ze in de nabije toekomst uit zullen komen In hoofdstuk 4 worden de vijf meest gangbare e-book readers met elkaar vergeleken op enkele eigenschappen Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de de toepassing van e-book readers in het onderwijs besproken De verscheidenheid van de e-book readers en de verdere ontwikkelingen van de e-book readers maakt de keuze voor een e-book reader niet eenvoudig De gebruikersgroep en de wijze van gebruik zijn uiteindelijk bepalend voor de keuze van een e-book reader Als leidraad voor het selectieproces wordt tenslotte een aantal selectiecriteria aangereikt

2 E-book readers

21 Inleiding

E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken oftewel e-books In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display e-paper display Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers hoe ze zijn ontstaan wat de belangrijkste kenmerken zijn welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers

22 Achtergrond

E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven software die het maken en lezen van e-books ondersteunen als mede het verschijnen van e-book readers Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een ldquoechtrdquo boek Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books de e-book reader De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw In 1998 werd eacuteeacuten van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht de Softbook Reader In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de eBookMan (Franklin) en de Rocket eBook (NuvoMedia) Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIeacute

2

Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 Conclusie 4 Beschikbare e-readers 5 Medisch onderwijs - LUMC 5 VWO - Blariacum 6

3

Inleiding Elektronische boekdrukkunst In de laatste decennia is het produceren van documenten verplaatst van de pen en de typemachine naar de computer Het consumeren van documenten vindt veelal plaats via papier Het computerscherm blijft ondanks technologische vooruitgang onprettig voor het lezen van grote stukken tekst De lezer heeft daardoor vooral bij lange stukken tekst snel de neiging om deze uit te printen De komst van elektronische inkt (e-ink) zou een kentering in deze situatie moeten bewerkstelligen E-ink is een uitvinding waardoor een tekst op een plat beeldscherm kan worden getoond zonder de nadelen van een computerscherm Door het beeld op een andere manier op te bouwen is er geen behoefte aan het continu verversen van het beeld Hierdoor komt het beeld rustiger over voor de lezer en gebruikt het in theorie heel weinig energie Ook is er geen verlichting achter het scherm nodig - zoals bij TFT beeldschermen - om het beeld zichtbaar te maken en kan er met opvallend licht worden gelezen net als bij papier Een situatie waar veel wordt gelezen is tijdens de studie en op school Het beeld van de leerling of student met een uitpuilende tas is iedere dag in het straatbeeld te vinden Deze lezers kunnen baat hebben bij een slank en licht apparaat gebaseerd op e-ink waar alle boeken opstaan en waarmee prettig kan worden gelezen Het SURFNetKennisnet Innovatieprogramma heeft daarom een technology scout gedaan naar deze apparatuur en de didactische meerwaarde hiervan Naast een marktverkenning door TNO zijn er twee onderwijsinstellingen geselecteerd om een korte pilot uit te voeren Het project bedankt de docenten studenten Sony iRex Technologies en Springer Science amp Business Media voor de actieve deelname aan deze pilots

4

Conclusie Content en gebruiker Kip en ei E-readers op basis van e-ink zijn pas enkele jaren in ontwikkeling en concurreren met diverse draagbare apparaten zoals minilaptops pdarsquos en smartphones Die concurrentie is niet terecht als men van de functie van de readers uitgaat namelijk het lezen van documenten van een optimaal scherm De readers hebben wel een scherm maar door de techniek is deze niet geschikt voor het surfen op internet of het afspelen van films De techniek is alleen in laboratoria zover dat het kleuren ondersteunt In de nabije toekomst is dit niet op de consumentenmarkt te verwachten Kleuren worden in de educatieve context veel gebruikt in de opmaak van boeken Ze geven bijvoorbeeld het verschil van tekstbelang aan Zo worden teksten die wiskundige formules verhelderen bijvoorbeeld in een groen kader geplaatst en teksten met een verdiepende opdracht in een rood kader In grijstinten is dit onduidelijk Door het aanbieden van content die speciaal voor e-readers is (op)gemaakt kunnen de apparaten optimaal worden gebruikt Doordat de techniek relatief jong is en er nog geen overstemming bestaat rondom standaarden en bestandsformaten die op alle apparaten te gebruiken zijn is een investering door de uitgevers niet snel te verwachten Tijdens deze pilot is niet onderzocht hoe de reader zou kunnen samenwerken met overige elektronische hulpmiddelen zoals elektronische leeromgevingen en digitale schoolborden Ook hierin zou een meerwaarde kunnen liggen Zodra de content beschikbaar is kan de meerwaarde van de techniek snel oplopen door de mobiliteit die het met zich meebrengt Het is dan raadzaam de pilot nogmaals en met verschillende apparaten op eacuteeacuten instelling uit te voeren

5

Beschikbare e-readers TNO Het project heeft TNO gevraagd een onderzoek te doen naar de e-readers die nu op de consumentenmarkt verkrijgbaar zijn In het onderzoek is vanuit een onderwijs- perspectief naar de verschillende apparaten gekeken De readers die niet in het Nederlands of Engels beschikbaar zijn vielen om die reden af De readers die zijn beoordeeld zijn Hanlin V3 ILiad 2nd Edition iRex Digital Reader 1000S Sony PRS-505 en Cybook Gen3 De overige readers zijn slechts op hoofdpunten van de didactische criteria getoetst en afgevallen Er zijn grote verschillen in prijs en besturing te vinden Daarnaast ondersteunt slechts eacuteeacuten leverancier op het moment van schrijven invoer door middel van een stylus Het onderzoek heeft tenslotte twee readers geselecteerd die het meest geschikt zijn voor gebruik in het onderwijs Hierbij is een onderscheid gemaakt in apparaten met en zonder invoermogelijkheden via een stylus respectievelijk de iRex Digital Reader 1000S en de Sony PRS-505 Het rapport is toegevoegd als bijlage

Medisch onderwijs - LUMC Studeren onderweg Vijftien studenten van het medisch onderwijs aan het LUMC in Leiden hebben een studieblok met de iRex Digital Reader 1000S gewerkt Op het apparaat troffen zij diverse studieboeken en syllabi aan Gedurende eacuteeacuten blokperiode konden ze readers gebruiken tijdens collegedagen werkgroepdagen en studiedagen De studenten kregen de readers in eigen beheer en mochten deze meenemen naar huis De studenten hebben aan het einde van de pilot aangegeven dat er nog verbeteringen aan het product te maken zijn Zodra deze zijn gemaakt kan de reader vooral meerwaarde hebben bij de werkgroepdagen Collegedagen en studiedagen zijn in mindere mate geschikt voor het gebruik van een reader Tijdens colleges is er geen noodzaak om in diverse boeken op te zoeken De studiedagen zijn op een vaste locatie waar meerdere studieboeken naast elkaar open liggen voor de student De pilot toonde aan dat de studenten die de readers bij zich hadden tijdens uren tussen colleges in of in het openbaar vervoer de reader pakten om te studeren waar ze anders deze tijd niet aan studeren besteed hadden Naast de noodzaak van diverse technische verbeteringen blijft ook de beschikbaarheid van commercieumlle content een drempel die genomen moet worden voordat de readers hun intrede in deze vorm van onderwijs kunnen doen

6

In de voorbereiding van deze pilot heeft de begeleider tijd geiumlnvesteerd in het bruikbaar maken van de beschikbaar gestelde digitale boeken Hierin heeft hij actieve verwijzingen en indexen opgenomen Hierdoor konden de studenten makkelijk naar de juiste hoofdstukken springen Tevens heeft hij de documenten omgezet naar grijswaarden en de juiste resolutie dit kwam de snelheid van het apparaat ten goede als mede de hele pilot-ervaring Het rapport is toegevoegd als bijlage

VWO 5 ndash Blariacum college Tekst 23 VWO-5 leerlingen en 6 docenten van het Blariacum college te Venlo hebben zes weken meegedaan aan de pilot waarbij de Sony PRS-505 is ingezet bij diverse lessen Op de reader zijn hoofdstukken uit de boeken van 6 vakken geplaatst Deze hoofdstukken zijn door de uitgeverijen voor de pilot ter beschikking gesteld De digitale versies van de boeken zijn niet specifiek opgemaakt voor e-readers en dit bleek tijdens de pilot voor problemen te zorgen Doordat de e-reader een beperkt schermoppervlakte heeft vergelijkbaar met A5 formaat papier en de boeken eerder met A4 formaat papier moest er gebruik gemaakt worden van de zoomoptie Zodra er op paginarsquos moet worden ingezoomd heeft de reader meer tijd nodig het beeld op te bouwen De vertraging die dit opleverde zorgde voor frustratie Het is niet mogelijk met deze reader te annoteren in werkboeken Hierdoor blijft er altijd behoefte aan een werkboek op de tafel De leerlingen en docenten hebben de pilotperiode niet afgemaakt en de reader snel aan de kant geschoven De meest gehoorde klachten waren traagheid en de noodzaak van inzoomen Als er digitale lesboeken beschikbaar komen die speciaal zijn opgemaakt voor e-readers kunnen deze klachten vervallen en komen de voordelen van leesbaarheid en minder fysieke boeken in de tas beter naar voren Het rapport is toegevoegd als bijlage

e-book readers in het onderwijs Versie Definitief 10 december 2008 SURFnetKennisnet Innovatieprogramma

2

Inhoudsopgave

1 LEESWIJZER 4

2 E-BOOK READERS 5

21 Inleiding 5

22 Achtergrond 5

23 Kenmerken e-book readers 6

24 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers 9 241 Scherm 9 242 Touchscreen 9 243 Connectiviteit 9 244 Ondersteuning voor E-pub formaat 11 245 Prijs 11

25 Alternatieven 12

3 OVERZICHT VAN E-BOOK READERS 13

31 Inleiding 13

32 Gangbare e-book readers 13 321 Hanlin V3 13 322 ILiad 2nd Edition 14 323 IRex Digital Reader 1000S 14 324 Sony PRS-505 15 325 Cybook Gen3 16

33 Overige e-book readers 16 331 Kindle van Amazon 16 332 Readius van Polymer Vision 17 333 eBookwise van eBook Technologies 17 334 jetBook van ECTACO 18 335 Pro Mentor van Astak 18 336 Plastic Logic 18 337 FLEPia van Fujitsu 18

4 BESCHRIJVING GANGBARE E-BOOK READERS 20

3

41 Inleiding 20

42 Content 20 421 Bestandsformaten 20 422 Digital Rights Management 21

43 Weergave 21 431 Schermgrootte 22 432 Aantal grijswaarden 23 433 Lettertype en -grootte 23 434 Pagina-orieumlntatie 23

44 Gebruik 24 441 Look amp feel 24 442 Knoppen 25 443 Links-rechtshandige bediening 25 444 Snelheid opstarten 25 445 Snelheid tijdens gebruik 25 446 Batterijverbruik 26 447 Opladen 26

45 Functionaliteiten 27 451 Algemene functionaliteiten 28 452 Lezen 28 453 Annotaties schrijven of tekenen 28 454 Documenten op de e-book reader zetten 29 455 Muziek luisteren 30 456 Uitbreiden functionaliteit 30

5 E-BOOK READERS IN HET ONDERWIJS 31

51 Inleiding 31

52 Toepassingsmogelijkheden 31

53 Criteria voor gebruik in het onderwijs 32 531 Algemene eisen 33 532 Technologie 33 533 Bruikbaarheid 34

6 APPENDIX 35

4

1 Leeswijzer Dit rapport dient als ondersteuning voor mensen die zich orieumlnteren op het gebruik van e-book readers in het middelbaar en hogeruniversitair onderwijs Het geeft een overzicht van eigenschappen van een aantal e-book readers die zijn geselecteerd in september 2008 op beschikbaarheid en bruikbaarheid in Nederland Hoofdstuk 2 geeft een inleiding in e-book readers Daarin wordt beknopt beschreven wat e-book readers zijn welke technologie gebruikt wordt en welke technologische ontwikkelingen gaande zijn Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van e-book readers Daar worden de vijf meest gangbare e-book readers besproken en daarnaast e-book readers geiumlntroduceerd die interessant zijn omdat ze in de nabije toekomst uit zullen komen In hoofdstuk 4 worden de vijf meest gangbare e-book readers met elkaar vergeleken op enkele eigenschappen Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de de toepassing van e-book readers in het onderwijs besproken De verscheidenheid van de e-book readers en de verdere ontwikkelingen van de e-book readers maakt de keuze voor een e-book reader niet eenvoudig De gebruikersgroep en de wijze van gebruik zijn uiteindelijk bepalend voor de keuze van een e-book reader Als leidraad voor het selectieproces wordt tenslotte een aantal selectiecriteria aangereikt

2 E-book readers

21 Inleiding

E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken oftewel e-books In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display e-paper display Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers hoe ze zijn ontstaan wat de belangrijkste kenmerken zijn welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers

22 Achtergrond

E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven software die het maken en lezen van e-books ondersteunen als mede het verschijnen van e-book readers Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een ldquoechtrdquo boek Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books de e-book reader De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw In 1998 werd eacuteeacuten van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht de Softbook Reader In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de eBookMan (Franklin) en de Rocket eBook (NuvoMedia) Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIeacute

3

Inleiding Elektronische boekdrukkunst In de laatste decennia is het produceren van documenten verplaatst van de pen en de typemachine naar de computer Het consumeren van documenten vindt veelal plaats via papier Het computerscherm blijft ondanks technologische vooruitgang onprettig voor het lezen van grote stukken tekst De lezer heeft daardoor vooral bij lange stukken tekst snel de neiging om deze uit te printen De komst van elektronische inkt (e-ink) zou een kentering in deze situatie moeten bewerkstelligen E-ink is een uitvinding waardoor een tekst op een plat beeldscherm kan worden getoond zonder de nadelen van een computerscherm Door het beeld op een andere manier op te bouwen is er geen behoefte aan het continu verversen van het beeld Hierdoor komt het beeld rustiger over voor de lezer en gebruikt het in theorie heel weinig energie Ook is er geen verlichting achter het scherm nodig - zoals bij TFT beeldschermen - om het beeld zichtbaar te maken en kan er met opvallend licht worden gelezen net als bij papier Een situatie waar veel wordt gelezen is tijdens de studie en op school Het beeld van de leerling of student met een uitpuilende tas is iedere dag in het straatbeeld te vinden Deze lezers kunnen baat hebben bij een slank en licht apparaat gebaseerd op e-ink waar alle boeken opstaan en waarmee prettig kan worden gelezen Het SURFNetKennisnet Innovatieprogramma heeft daarom een technology scout gedaan naar deze apparatuur en de didactische meerwaarde hiervan Naast een marktverkenning door TNO zijn er twee onderwijsinstellingen geselecteerd om een korte pilot uit te voeren Het project bedankt de docenten studenten Sony iRex Technologies en Springer Science amp Business Media voor de actieve deelname aan deze pilots

4

Conclusie Content en gebruiker Kip en ei E-readers op basis van e-ink zijn pas enkele jaren in ontwikkeling en concurreren met diverse draagbare apparaten zoals minilaptops pdarsquos en smartphones Die concurrentie is niet terecht als men van de functie van de readers uitgaat namelijk het lezen van documenten van een optimaal scherm De readers hebben wel een scherm maar door de techniek is deze niet geschikt voor het surfen op internet of het afspelen van films De techniek is alleen in laboratoria zover dat het kleuren ondersteunt In de nabije toekomst is dit niet op de consumentenmarkt te verwachten Kleuren worden in de educatieve context veel gebruikt in de opmaak van boeken Ze geven bijvoorbeeld het verschil van tekstbelang aan Zo worden teksten die wiskundige formules verhelderen bijvoorbeeld in een groen kader geplaatst en teksten met een verdiepende opdracht in een rood kader In grijstinten is dit onduidelijk Door het aanbieden van content die speciaal voor e-readers is (op)gemaakt kunnen de apparaten optimaal worden gebruikt Doordat de techniek relatief jong is en er nog geen overstemming bestaat rondom standaarden en bestandsformaten die op alle apparaten te gebruiken zijn is een investering door de uitgevers niet snel te verwachten Tijdens deze pilot is niet onderzocht hoe de reader zou kunnen samenwerken met overige elektronische hulpmiddelen zoals elektronische leeromgevingen en digitale schoolborden Ook hierin zou een meerwaarde kunnen liggen Zodra de content beschikbaar is kan de meerwaarde van de techniek snel oplopen door de mobiliteit die het met zich meebrengt Het is dan raadzaam de pilot nogmaals en met verschillende apparaten op eacuteeacuten instelling uit te voeren

5

Beschikbare e-readers TNO Het project heeft TNO gevraagd een onderzoek te doen naar de e-readers die nu op de consumentenmarkt verkrijgbaar zijn In het onderzoek is vanuit een onderwijs- perspectief naar de verschillende apparaten gekeken De readers die niet in het Nederlands of Engels beschikbaar zijn vielen om die reden af De readers die zijn beoordeeld zijn Hanlin V3 ILiad 2nd Edition iRex Digital Reader 1000S Sony PRS-505 en Cybook Gen3 De overige readers zijn slechts op hoofdpunten van de didactische criteria getoetst en afgevallen Er zijn grote verschillen in prijs en besturing te vinden Daarnaast ondersteunt slechts eacuteeacuten leverancier op het moment van schrijven invoer door middel van een stylus Het onderzoek heeft tenslotte twee readers geselecteerd die het meest geschikt zijn voor gebruik in het onderwijs Hierbij is een onderscheid gemaakt in apparaten met en zonder invoermogelijkheden via een stylus respectievelijk de iRex Digital Reader 1000S en de Sony PRS-505 Het rapport is toegevoegd als bijlage

Medisch onderwijs - LUMC Studeren onderweg Vijftien studenten van het medisch onderwijs aan het LUMC in Leiden hebben een studieblok met de iRex Digital Reader 1000S gewerkt Op het apparaat troffen zij diverse studieboeken en syllabi aan Gedurende eacuteeacuten blokperiode konden ze readers gebruiken tijdens collegedagen werkgroepdagen en studiedagen De studenten kregen de readers in eigen beheer en mochten deze meenemen naar huis De studenten hebben aan het einde van de pilot aangegeven dat er nog verbeteringen aan het product te maken zijn Zodra deze zijn gemaakt kan de reader vooral meerwaarde hebben bij de werkgroepdagen Collegedagen en studiedagen zijn in mindere mate geschikt voor het gebruik van een reader Tijdens colleges is er geen noodzaak om in diverse boeken op te zoeken De studiedagen zijn op een vaste locatie waar meerdere studieboeken naast elkaar open liggen voor de student De pilot toonde aan dat de studenten die de readers bij zich hadden tijdens uren tussen colleges in of in het openbaar vervoer de reader pakten om te studeren waar ze anders deze tijd niet aan studeren besteed hadden Naast de noodzaak van diverse technische verbeteringen blijft ook de beschikbaarheid van commercieumlle content een drempel die genomen moet worden voordat de readers hun intrede in deze vorm van onderwijs kunnen doen

6

In de voorbereiding van deze pilot heeft de begeleider tijd geiumlnvesteerd in het bruikbaar maken van de beschikbaar gestelde digitale boeken Hierin heeft hij actieve verwijzingen en indexen opgenomen Hierdoor konden de studenten makkelijk naar de juiste hoofdstukken springen Tevens heeft hij de documenten omgezet naar grijswaarden en de juiste resolutie dit kwam de snelheid van het apparaat ten goede als mede de hele pilot-ervaring Het rapport is toegevoegd als bijlage

VWO 5 ndash Blariacum college Tekst 23 VWO-5 leerlingen en 6 docenten van het Blariacum college te Venlo hebben zes weken meegedaan aan de pilot waarbij de Sony PRS-505 is ingezet bij diverse lessen Op de reader zijn hoofdstukken uit de boeken van 6 vakken geplaatst Deze hoofdstukken zijn door de uitgeverijen voor de pilot ter beschikking gesteld De digitale versies van de boeken zijn niet specifiek opgemaakt voor e-readers en dit bleek tijdens de pilot voor problemen te zorgen Doordat de e-reader een beperkt schermoppervlakte heeft vergelijkbaar met A5 formaat papier en de boeken eerder met A4 formaat papier moest er gebruik gemaakt worden van de zoomoptie Zodra er op paginarsquos moet worden ingezoomd heeft de reader meer tijd nodig het beeld op te bouwen De vertraging die dit opleverde zorgde voor frustratie Het is niet mogelijk met deze reader te annoteren in werkboeken Hierdoor blijft er altijd behoefte aan een werkboek op de tafel De leerlingen en docenten hebben de pilotperiode niet afgemaakt en de reader snel aan de kant geschoven De meest gehoorde klachten waren traagheid en de noodzaak van inzoomen Als er digitale lesboeken beschikbaar komen die speciaal zijn opgemaakt voor e-readers kunnen deze klachten vervallen en komen de voordelen van leesbaarheid en minder fysieke boeken in de tas beter naar voren Het rapport is toegevoegd als bijlage

e-book readers in het onderwijs Versie Definitief 10 december 2008 SURFnetKennisnet Innovatieprogramma

2

Inhoudsopgave

1 LEESWIJZER 4

2 E-BOOK READERS 5

21 Inleiding 5

22 Achtergrond 5

23 Kenmerken e-book readers 6

24 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers 9 241 Scherm 9 242 Touchscreen 9 243 Connectiviteit 9 244 Ondersteuning voor E-pub formaat 11 245 Prijs 11

25 Alternatieven 12

3 OVERZICHT VAN E-BOOK READERS 13

31 Inleiding 13

32 Gangbare e-book readers 13 321 Hanlin V3 13 322 ILiad 2nd Edition 14 323 IRex Digital Reader 1000S 14 324 Sony PRS-505 15 325 Cybook Gen3 16

33 Overige e-book readers 16 331 Kindle van Amazon 16 332 Readius van Polymer Vision 17 333 eBookwise van eBook Technologies 17 334 jetBook van ECTACO 18 335 Pro Mentor van Astak 18 336 Plastic Logic 18 337 FLEPia van Fujitsu 18

4 BESCHRIJVING GANGBARE E-BOOK READERS 20

3

41 Inleiding 20

42 Content 20 421 Bestandsformaten 20 422 Digital Rights Management 21

43 Weergave 21 431 Schermgrootte 22 432 Aantal grijswaarden 23 433 Lettertype en -grootte 23 434 Pagina-orieumlntatie 23

44 Gebruik 24 441 Look amp feel 24 442 Knoppen 25 443 Links-rechtshandige bediening 25 444 Snelheid opstarten 25 445 Snelheid tijdens gebruik 25 446 Batterijverbruik 26 447 Opladen 26

45 Functionaliteiten 27 451 Algemene functionaliteiten 28 452 Lezen 28 453 Annotaties schrijven of tekenen 28 454 Documenten op de e-book reader zetten 29 455 Muziek luisteren 30 456 Uitbreiden functionaliteit 30

5 E-BOOK READERS IN HET ONDERWIJS 31

51 Inleiding 31

52 Toepassingsmogelijkheden 31

53 Criteria voor gebruik in het onderwijs 32 531 Algemene eisen 33 532 Technologie 33 533 Bruikbaarheid 34

6 APPENDIX 35

4

1 Leeswijzer Dit rapport dient als ondersteuning voor mensen die zich orieumlnteren op het gebruik van e-book readers in het middelbaar en hogeruniversitair onderwijs Het geeft een overzicht van eigenschappen van een aantal e-book readers die zijn geselecteerd in september 2008 op beschikbaarheid en bruikbaarheid in Nederland Hoofdstuk 2 geeft een inleiding in e-book readers Daarin wordt beknopt beschreven wat e-book readers zijn welke technologie gebruikt wordt en welke technologische ontwikkelingen gaande zijn Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van e-book readers Daar worden de vijf meest gangbare e-book readers besproken en daarnaast e-book readers geiumlntroduceerd die interessant zijn omdat ze in de nabije toekomst uit zullen komen In hoofdstuk 4 worden de vijf meest gangbare e-book readers met elkaar vergeleken op enkele eigenschappen Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de de toepassing van e-book readers in het onderwijs besproken De verscheidenheid van de e-book readers en de verdere ontwikkelingen van de e-book readers maakt de keuze voor een e-book reader niet eenvoudig De gebruikersgroep en de wijze van gebruik zijn uiteindelijk bepalend voor de keuze van een e-book reader Als leidraad voor het selectieproces wordt tenslotte een aantal selectiecriteria aangereikt

2 E-book readers

21 Inleiding

E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken oftewel e-books In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display e-paper display Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers hoe ze zijn ontstaan wat de belangrijkste kenmerken zijn welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers

22 Achtergrond

E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven software die het maken en lezen van e-books ondersteunen als mede het verschijnen van e-book readers Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een ldquoechtrdquo boek Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books de e-book reader De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw In 1998 werd eacuteeacuten van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht de Softbook Reader In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de eBookMan (Franklin) en de Rocket eBook (NuvoMedia) Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIeacute

4

Conclusie Content en gebruiker Kip en ei E-readers op basis van e-ink zijn pas enkele jaren in ontwikkeling en concurreren met diverse draagbare apparaten zoals minilaptops pdarsquos en smartphones Die concurrentie is niet terecht als men van de functie van de readers uitgaat namelijk het lezen van documenten van een optimaal scherm De readers hebben wel een scherm maar door de techniek is deze niet geschikt voor het surfen op internet of het afspelen van films De techniek is alleen in laboratoria zover dat het kleuren ondersteunt In de nabije toekomst is dit niet op de consumentenmarkt te verwachten Kleuren worden in de educatieve context veel gebruikt in de opmaak van boeken Ze geven bijvoorbeeld het verschil van tekstbelang aan Zo worden teksten die wiskundige formules verhelderen bijvoorbeeld in een groen kader geplaatst en teksten met een verdiepende opdracht in een rood kader In grijstinten is dit onduidelijk Door het aanbieden van content die speciaal voor e-readers is (op)gemaakt kunnen de apparaten optimaal worden gebruikt Doordat de techniek relatief jong is en er nog geen overstemming bestaat rondom standaarden en bestandsformaten die op alle apparaten te gebruiken zijn is een investering door de uitgevers niet snel te verwachten Tijdens deze pilot is niet onderzocht hoe de reader zou kunnen samenwerken met overige elektronische hulpmiddelen zoals elektronische leeromgevingen en digitale schoolborden Ook hierin zou een meerwaarde kunnen liggen Zodra de content beschikbaar is kan de meerwaarde van de techniek snel oplopen door de mobiliteit die het met zich meebrengt Het is dan raadzaam de pilot nogmaals en met verschillende apparaten op eacuteeacuten instelling uit te voeren

5

Beschikbare e-readers TNO Het project heeft TNO gevraagd een onderzoek te doen naar de e-readers die nu op de consumentenmarkt verkrijgbaar zijn In het onderzoek is vanuit een onderwijs- perspectief naar de verschillende apparaten gekeken De readers die niet in het Nederlands of Engels beschikbaar zijn vielen om die reden af De readers die zijn beoordeeld zijn Hanlin V3 ILiad 2nd Edition iRex Digital Reader 1000S Sony PRS-505 en Cybook Gen3 De overige readers zijn slechts op hoofdpunten van de didactische criteria getoetst en afgevallen Er zijn grote verschillen in prijs en besturing te vinden Daarnaast ondersteunt slechts eacuteeacuten leverancier op het moment van schrijven invoer door middel van een stylus Het onderzoek heeft tenslotte twee readers geselecteerd die het meest geschikt zijn voor gebruik in het onderwijs Hierbij is een onderscheid gemaakt in apparaten met en zonder invoermogelijkheden via een stylus respectievelijk de iRex Digital Reader 1000S en de Sony PRS-505 Het rapport is toegevoegd als bijlage

Medisch onderwijs - LUMC Studeren onderweg Vijftien studenten van het medisch onderwijs aan het LUMC in Leiden hebben een studieblok met de iRex Digital Reader 1000S gewerkt Op het apparaat troffen zij diverse studieboeken en syllabi aan Gedurende eacuteeacuten blokperiode konden ze readers gebruiken tijdens collegedagen werkgroepdagen en studiedagen De studenten kregen de readers in eigen beheer en mochten deze meenemen naar huis De studenten hebben aan het einde van de pilot aangegeven dat er nog verbeteringen aan het product te maken zijn Zodra deze zijn gemaakt kan de reader vooral meerwaarde hebben bij de werkgroepdagen Collegedagen en studiedagen zijn in mindere mate geschikt voor het gebruik van een reader Tijdens colleges is er geen noodzaak om in diverse boeken op te zoeken De studiedagen zijn op een vaste locatie waar meerdere studieboeken naast elkaar open liggen voor de student De pilot toonde aan dat de studenten die de readers bij zich hadden tijdens uren tussen colleges in of in het openbaar vervoer de reader pakten om te studeren waar ze anders deze tijd niet aan studeren besteed hadden Naast de noodzaak van diverse technische verbeteringen blijft ook de beschikbaarheid van commercieumlle content een drempel die genomen moet worden voordat de readers hun intrede in deze vorm van onderwijs kunnen doen

6

In de voorbereiding van deze pilot heeft de begeleider tijd geiumlnvesteerd in het bruikbaar maken van de beschikbaar gestelde digitale boeken Hierin heeft hij actieve verwijzingen en indexen opgenomen Hierdoor konden de studenten makkelijk naar de juiste hoofdstukken springen Tevens heeft hij de documenten omgezet naar grijswaarden en de juiste resolutie dit kwam de snelheid van het apparaat ten goede als mede de hele pilot-ervaring Het rapport is toegevoegd als bijlage

VWO 5 ndash Blariacum college Tekst 23 VWO-5 leerlingen en 6 docenten van het Blariacum college te Venlo hebben zes weken meegedaan aan de pilot waarbij de Sony PRS-505 is ingezet bij diverse lessen Op de reader zijn hoofdstukken uit de boeken van 6 vakken geplaatst Deze hoofdstukken zijn door de uitgeverijen voor de pilot ter beschikking gesteld De digitale versies van de boeken zijn niet specifiek opgemaakt voor e-readers en dit bleek tijdens de pilot voor problemen te zorgen Doordat de e-reader een beperkt schermoppervlakte heeft vergelijkbaar met A5 formaat papier en de boeken eerder met A4 formaat papier moest er gebruik gemaakt worden van de zoomoptie Zodra er op paginarsquos moet worden ingezoomd heeft de reader meer tijd nodig het beeld op te bouwen De vertraging die dit opleverde zorgde voor frustratie Het is niet mogelijk met deze reader te annoteren in werkboeken Hierdoor blijft er altijd behoefte aan een werkboek op de tafel De leerlingen en docenten hebben de pilotperiode niet afgemaakt en de reader snel aan de kant geschoven De meest gehoorde klachten waren traagheid en de noodzaak van inzoomen Als er digitale lesboeken beschikbaar komen die speciaal zijn opgemaakt voor e-readers kunnen deze klachten vervallen en komen de voordelen van leesbaarheid en minder fysieke boeken in de tas beter naar voren Het rapport is toegevoegd als bijlage

e-book readers in het onderwijs Versie Definitief 10 december 2008 SURFnetKennisnet Innovatieprogramma

2

Inhoudsopgave

1 LEESWIJZER 4

2 E-BOOK READERS 5

21 Inleiding 5

22 Achtergrond 5

23 Kenmerken e-book readers 6

24 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers 9 241 Scherm 9 242 Touchscreen 9 243 Connectiviteit 9 244 Ondersteuning voor E-pub formaat 11 245 Prijs 11

25 Alternatieven 12

3 OVERZICHT VAN E-BOOK READERS 13

31 Inleiding 13

32 Gangbare e-book readers 13 321 Hanlin V3 13 322 ILiad 2nd Edition 14 323 IRex Digital Reader 1000S 14 324 Sony PRS-505 15 325 Cybook Gen3 16

33 Overige e-book readers 16 331 Kindle van Amazon 16 332 Readius van Polymer Vision 17 333 eBookwise van eBook Technologies 17 334 jetBook van ECTACO 18 335 Pro Mentor van Astak 18 336 Plastic Logic 18 337 FLEPia van Fujitsu 18

4 BESCHRIJVING GANGBARE E-BOOK READERS 20

3

41 Inleiding 20

42 Content 20 421 Bestandsformaten 20 422 Digital Rights Management 21

43 Weergave 21 431 Schermgrootte 22 432 Aantal grijswaarden 23 433 Lettertype en -grootte 23 434 Pagina-orieumlntatie 23

44 Gebruik 24 441 Look amp feel 24 442 Knoppen 25 443 Links-rechtshandige bediening 25 444 Snelheid opstarten 25 445 Snelheid tijdens gebruik 25 446 Batterijverbruik 26 447 Opladen 26

45 Functionaliteiten 27 451 Algemene functionaliteiten 28 452 Lezen 28 453 Annotaties schrijven of tekenen 28 454 Documenten op de e-book reader zetten 29 455 Muziek luisteren 30 456 Uitbreiden functionaliteit 30

5 E-BOOK READERS IN HET ONDERWIJS 31

51 Inleiding 31

52 Toepassingsmogelijkheden 31

53 Criteria voor gebruik in het onderwijs 32 531 Algemene eisen 33 532 Technologie 33 533 Bruikbaarheid 34

6 APPENDIX 35

4

1 Leeswijzer Dit rapport dient als ondersteuning voor mensen die zich orieumlnteren op het gebruik van e-book readers in het middelbaar en hogeruniversitair onderwijs Het geeft een overzicht van eigenschappen van een aantal e-book readers die zijn geselecteerd in september 2008 op beschikbaarheid en bruikbaarheid in Nederland Hoofdstuk 2 geeft een inleiding in e-book readers Daarin wordt beknopt beschreven wat e-book readers zijn welke technologie gebruikt wordt en welke technologische ontwikkelingen gaande zijn Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van e-book readers Daar worden de vijf meest gangbare e-book readers besproken en daarnaast e-book readers geiumlntroduceerd die interessant zijn omdat ze in de nabije toekomst uit zullen komen In hoofdstuk 4 worden de vijf meest gangbare e-book readers met elkaar vergeleken op enkele eigenschappen Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de de toepassing van e-book readers in het onderwijs besproken De verscheidenheid van de e-book readers en de verdere ontwikkelingen van de e-book readers maakt de keuze voor een e-book reader niet eenvoudig De gebruikersgroep en de wijze van gebruik zijn uiteindelijk bepalend voor de keuze van een e-book reader Als leidraad voor het selectieproces wordt tenslotte een aantal selectiecriteria aangereikt

2 E-book readers

21 Inleiding

E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken oftewel e-books In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display e-paper display Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers hoe ze zijn ontstaan wat de belangrijkste kenmerken zijn welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers

22 Achtergrond

E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven software die het maken en lezen van e-books ondersteunen als mede het verschijnen van e-book readers Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een ldquoechtrdquo boek Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books de e-book reader De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw In 1998 werd eacuteeacuten van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht de Softbook Reader In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de eBookMan (Franklin) en de Rocket eBook (NuvoMedia) Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIeacute

5

Beschikbare e-readers TNO Het project heeft TNO gevraagd een onderzoek te doen naar de e-readers die nu op de consumentenmarkt verkrijgbaar zijn In het onderzoek is vanuit een onderwijs- perspectief naar de verschillende apparaten gekeken De readers die niet in het Nederlands of Engels beschikbaar zijn vielen om die reden af De readers die zijn beoordeeld zijn Hanlin V3 ILiad 2nd Edition iRex Digital Reader 1000S Sony PRS-505 en Cybook Gen3 De overige readers zijn slechts op hoofdpunten van de didactische criteria getoetst en afgevallen Er zijn grote verschillen in prijs en besturing te vinden Daarnaast ondersteunt slechts eacuteeacuten leverancier op het moment van schrijven invoer door middel van een stylus Het onderzoek heeft tenslotte twee readers geselecteerd die het meest geschikt zijn voor gebruik in het onderwijs Hierbij is een onderscheid gemaakt in apparaten met en zonder invoermogelijkheden via een stylus respectievelijk de iRex Digital Reader 1000S en de Sony PRS-505 Het rapport is toegevoegd als bijlage

Medisch onderwijs - LUMC Studeren onderweg Vijftien studenten van het medisch onderwijs aan het LUMC in Leiden hebben een studieblok met de iRex Digital Reader 1000S gewerkt Op het apparaat troffen zij diverse studieboeken en syllabi aan Gedurende eacuteeacuten blokperiode konden ze readers gebruiken tijdens collegedagen werkgroepdagen en studiedagen De studenten kregen de readers in eigen beheer en mochten deze meenemen naar huis De studenten hebben aan het einde van de pilot aangegeven dat er nog verbeteringen aan het product te maken zijn Zodra deze zijn gemaakt kan de reader vooral meerwaarde hebben bij de werkgroepdagen Collegedagen en studiedagen zijn in mindere mate geschikt voor het gebruik van een reader Tijdens colleges is er geen noodzaak om in diverse boeken op te zoeken De studiedagen zijn op een vaste locatie waar meerdere studieboeken naast elkaar open liggen voor de student De pilot toonde aan dat de studenten die de readers bij zich hadden tijdens uren tussen colleges in of in het openbaar vervoer de reader pakten om te studeren waar ze anders deze tijd niet aan studeren besteed hadden Naast de noodzaak van diverse technische verbeteringen blijft ook de beschikbaarheid van commercieumlle content een drempel die genomen moet worden voordat de readers hun intrede in deze vorm van onderwijs kunnen doen

6

In de voorbereiding van deze pilot heeft de begeleider tijd geiumlnvesteerd in het bruikbaar maken van de beschikbaar gestelde digitale boeken Hierin heeft hij actieve verwijzingen en indexen opgenomen Hierdoor konden de studenten makkelijk naar de juiste hoofdstukken springen Tevens heeft hij de documenten omgezet naar grijswaarden en de juiste resolutie dit kwam de snelheid van het apparaat ten goede als mede de hele pilot-ervaring Het rapport is toegevoegd als bijlage

VWO 5 ndash Blariacum college Tekst 23 VWO-5 leerlingen en 6 docenten van het Blariacum college te Venlo hebben zes weken meegedaan aan de pilot waarbij de Sony PRS-505 is ingezet bij diverse lessen Op de reader zijn hoofdstukken uit de boeken van 6 vakken geplaatst Deze hoofdstukken zijn door de uitgeverijen voor de pilot ter beschikking gesteld De digitale versies van de boeken zijn niet specifiek opgemaakt voor e-readers en dit bleek tijdens de pilot voor problemen te zorgen Doordat de e-reader een beperkt schermoppervlakte heeft vergelijkbaar met A5 formaat papier en de boeken eerder met A4 formaat papier moest er gebruik gemaakt worden van de zoomoptie Zodra er op paginarsquos moet worden ingezoomd heeft de reader meer tijd nodig het beeld op te bouwen De vertraging die dit opleverde zorgde voor frustratie Het is niet mogelijk met deze reader te annoteren in werkboeken Hierdoor blijft er altijd behoefte aan een werkboek op de tafel De leerlingen en docenten hebben de pilotperiode niet afgemaakt en de reader snel aan de kant geschoven De meest gehoorde klachten waren traagheid en de noodzaak van inzoomen Als er digitale lesboeken beschikbaar komen die speciaal zijn opgemaakt voor e-readers kunnen deze klachten vervallen en komen de voordelen van leesbaarheid en minder fysieke boeken in de tas beter naar voren Het rapport is toegevoegd als bijlage

e-book readers in het onderwijs Versie Definitief 10 december 2008 SURFnetKennisnet Innovatieprogramma

2

Inhoudsopgave

1 LEESWIJZER 4

2 E-BOOK READERS 5

21 Inleiding 5

22 Achtergrond 5

23 Kenmerken e-book readers 6

24 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers 9 241 Scherm 9 242 Touchscreen 9 243 Connectiviteit 9 244 Ondersteuning voor E-pub formaat 11 245 Prijs 11

25 Alternatieven 12

3 OVERZICHT VAN E-BOOK READERS 13

31 Inleiding 13

32 Gangbare e-book readers 13 321 Hanlin V3 13 322 ILiad 2nd Edition 14 323 IRex Digital Reader 1000S 14 324 Sony PRS-505 15 325 Cybook Gen3 16

33 Overige e-book readers 16 331 Kindle van Amazon 16 332 Readius van Polymer Vision 17 333 eBookwise van eBook Technologies 17 334 jetBook van ECTACO 18 335 Pro Mentor van Astak 18 336 Plastic Logic 18 337 FLEPia van Fujitsu 18

4 BESCHRIJVING GANGBARE E-BOOK READERS 20

3

41 Inleiding 20

42 Content 20 421 Bestandsformaten 20 422 Digital Rights Management 21

43 Weergave 21 431 Schermgrootte 22 432 Aantal grijswaarden 23 433 Lettertype en -grootte 23 434 Pagina-orieumlntatie 23

44 Gebruik 24 441 Look amp feel 24 442 Knoppen 25 443 Links-rechtshandige bediening 25 444 Snelheid opstarten 25 445 Snelheid tijdens gebruik 25 446 Batterijverbruik 26 447 Opladen 26

45 Functionaliteiten 27 451 Algemene functionaliteiten 28 452 Lezen 28 453 Annotaties schrijven of tekenen 28 454 Documenten op de e-book reader zetten 29 455 Muziek luisteren 30 456 Uitbreiden functionaliteit 30

5 E-BOOK READERS IN HET ONDERWIJS 31

51 Inleiding 31

52 Toepassingsmogelijkheden 31

53 Criteria voor gebruik in het onderwijs 32 531 Algemene eisen 33 532 Technologie 33 533 Bruikbaarheid 34

6 APPENDIX 35

4

1 Leeswijzer Dit rapport dient als ondersteuning voor mensen die zich orieumlnteren op het gebruik van e-book readers in het middelbaar en hogeruniversitair onderwijs Het geeft een overzicht van eigenschappen van een aantal e-book readers die zijn geselecteerd in september 2008 op beschikbaarheid en bruikbaarheid in Nederland Hoofdstuk 2 geeft een inleiding in e-book readers Daarin wordt beknopt beschreven wat e-book readers zijn welke technologie gebruikt wordt en welke technologische ontwikkelingen gaande zijn Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van e-book readers Daar worden de vijf meest gangbare e-book readers besproken en daarnaast e-book readers geiumlntroduceerd die interessant zijn omdat ze in de nabije toekomst uit zullen komen In hoofdstuk 4 worden de vijf meest gangbare e-book readers met elkaar vergeleken op enkele eigenschappen Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de de toepassing van e-book readers in het onderwijs besproken De verscheidenheid van de e-book readers en de verdere ontwikkelingen van de e-book readers maakt de keuze voor een e-book reader niet eenvoudig De gebruikersgroep en de wijze van gebruik zijn uiteindelijk bepalend voor de keuze van een e-book reader Als leidraad voor het selectieproces wordt tenslotte een aantal selectiecriteria aangereikt

2 E-book readers

21 Inleiding

E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken oftewel e-books In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display e-paper display Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers hoe ze zijn ontstaan wat de belangrijkste kenmerken zijn welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers

22 Achtergrond

E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven software die het maken en lezen van e-books ondersteunen als mede het verschijnen van e-book readers Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een ldquoechtrdquo boek Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books de e-book reader De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw In 1998 werd eacuteeacuten van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht de Softbook Reader In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de eBookMan (Franklin) en de Rocket eBook (NuvoMedia) Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIeacute

6

In de voorbereiding van deze pilot heeft de begeleider tijd geiumlnvesteerd in het bruikbaar maken van de beschikbaar gestelde digitale boeken Hierin heeft hij actieve verwijzingen en indexen opgenomen Hierdoor konden de studenten makkelijk naar de juiste hoofdstukken springen Tevens heeft hij de documenten omgezet naar grijswaarden en de juiste resolutie dit kwam de snelheid van het apparaat ten goede als mede de hele pilot-ervaring Het rapport is toegevoegd als bijlage

VWO 5 ndash Blariacum college Tekst 23 VWO-5 leerlingen en 6 docenten van het Blariacum college te Venlo hebben zes weken meegedaan aan de pilot waarbij de Sony PRS-505 is ingezet bij diverse lessen Op de reader zijn hoofdstukken uit de boeken van 6 vakken geplaatst Deze hoofdstukken zijn door de uitgeverijen voor de pilot ter beschikking gesteld De digitale versies van de boeken zijn niet specifiek opgemaakt voor e-readers en dit bleek tijdens de pilot voor problemen te zorgen Doordat de e-reader een beperkt schermoppervlakte heeft vergelijkbaar met A5 formaat papier en de boeken eerder met A4 formaat papier moest er gebruik gemaakt worden van de zoomoptie Zodra er op paginarsquos moet worden ingezoomd heeft de reader meer tijd nodig het beeld op te bouwen De vertraging die dit opleverde zorgde voor frustratie Het is niet mogelijk met deze reader te annoteren in werkboeken Hierdoor blijft er altijd behoefte aan een werkboek op de tafel De leerlingen en docenten hebben de pilotperiode niet afgemaakt en de reader snel aan de kant geschoven De meest gehoorde klachten waren traagheid en de noodzaak van inzoomen Als er digitale lesboeken beschikbaar komen die speciaal zijn opgemaakt voor e-readers kunnen deze klachten vervallen en komen de voordelen van leesbaarheid en minder fysieke boeken in de tas beter naar voren Het rapport is toegevoegd als bijlage

e-book readers in het onderwijs Versie Definitief 10 december 2008 SURFnetKennisnet Innovatieprogramma

2

Inhoudsopgave

1 LEESWIJZER 4

2 E-BOOK READERS 5

21 Inleiding 5

22 Achtergrond 5

23 Kenmerken e-book readers 6

24 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers 9 241 Scherm 9 242 Touchscreen 9 243 Connectiviteit 9 244 Ondersteuning voor E-pub formaat 11 245 Prijs 11

25 Alternatieven 12

3 OVERZICHT VAN E-BOOK READERS 13

31 Inleiding 13

32 Gangbare e-book readers 13 321 Hanlin V3 13 322 ILiad 2nd Edition 14 323 IRex Digital Reader 1000S 14 324 Sony PRS-505 15 325 Cybook Gen3 16

33 Overige e-book readers 16 331 Kindle van Amazon 16 332 Readius van Polymer Vision 17 333 eBookwise van eBook Technologies 17 334 jetBook van ECTACO 18 335 Pro Mentor van Astak 18 336 Plastic Logic 18 337 FLEPia van Fujitsu 18

4 BESCHRIJVING GANGBARE E-BOOK READERS 20

3

41 Inleiding 20

42 Content 20 421 Bestandsformaten 20 422 Digital Rights Management 21

43 Weergave 21 431 Schermgrootte 22 432 Aantal grijswaarden 23 433 Lettertype en -grootte 23 434 Pagina-orieumlntatie 23

44 Gebruik 24 441 Look amp feel 24 442 Knoppen 25 443 Links-rechtshandige bediening 25 444 Snelheid opstarten 25 445 Snelheid tijdens gebruik 25 446 Batterijverbruik 26 447 Opladen 26

45 Functionaliteiten 27 451 Algemene functionaliteiten 28 452 Lezen 28 453 Annotaties schrijven of tekenen 28 454 Documenten op de e-book reader zetten 29 455 Muziek luisteren 30 456 Uitbreiden functionaliteit 30

5 E-BOOK READERS IN HET ONDERWIJS 31

51 Inleiding 31

52 Toepassingsmogelijkheden 31

53 Criteria voor gebruik in het onderwijs 32 531 Algemene eisen 33 532 Technologie 33 533 Bruikbaarheid 34

6 APPENDIX 35

4

1 Leeswijzer Dit rapport dient als ondersteuning voor mensen die zich orieumlnteren op het gebruik van e-book readers in het middelbaar en hogeruniversitair onderwijs Het geeft een overzicht van eigenschappen van een aantal e-book readers die zijn geselecteerd in september 2008 op beschikbaarheid en bruikbaarheid in Nederland Hoofdstuk 2 geeft een inleiding in e-book readers Daarin wordt beknopt beschreven wat e-book readers zijn welke technologie gebruikt wordt en welke technologische ontwikkelingen gaande zijn Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van e-book readers Daar worden de vijf meest gangbare e-book readers besproken en daarnaast e-book readers geiumlntroduceerd die interessant zijn omdat ze in de nabije toekomst uit zullen komen In hoofdstuk 4 worden de vijf meest gangbare e-book readers met elkaar vergeleken op enkele eigenschappen Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de de toepassing van e-book readers in het onderwijs besproken De verscheidenheid van de e-book readers en de verdere ontwikkelingen van de e-book readers maakt de keuze voor een e-book reader niet eenvoudig De gebruikersgroep en de wijze van gebruik zijn uiteindelijk bepalend voor de keuze van een e-book reader Als leidraad voor het selectieproces wordt tenslotte een aantal selectiecriteria aangereikt

2 E-book readers

21 Inleiding

E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken oftewel e-books In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display e-paper display Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers hoe ze zijn ontstaan wat de belangrijkste kenmerken zijn welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers

22 Achtergrond

E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven software die het maken en lezen van e-books ondersteunen als mede het verschijnen van e-book readers Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een ldquoechtrdquo boek Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books de e-book reader De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw In 1998 werd eacuteeacuten van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht de Softbook Reader In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de eBookMan (Franklin) en de Rocket eBook (NuvoMedia) Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIeacute

e-book readers in het onderwijs Versie Definitief 10 december 2008 SURFnetKennisnet Innovatieprogramma

2

Inhoudsopgave

1 LEESWIJZER 4

2 E-BOOK READERS 5

21 Inleiding 5

22 Achtergrond 5

23 Kenmerken e-book readers 6

24 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers 9 241 Scherm 9 242 Touchscreen 9 243 Connectiviteit 9 244 Ondersteuning voor E-pub formaat 11 245 Prijs 11

25 Alternatieven 12

3 OVERZICHT VAN E-BOOK READERS 13

31 Inleiding 13

32 Gangbare e-book readers 13 321 Hanlin V3 13 322 ILiad 2nd Edition 14 323 IRex Digital Reader 1000S 14 324 Sony PRS-505 15 325 Cybook Gen3 16

33 Overige e-book readers 16 331 Kindle van Amazon 16 332 Readius van Polymer Vision 17 333 eBookwise van eBook Technologies 17 334 jetBook van ECTACO 18 335 Pro Mentor van Astak 18 336 Plastic Logic 18 337 FLEPia van Fujitsu 18

4 BESCHRIJVING GANGBARE E-BOOK READERS 20

3

41 Inleiding 20

42 Content 20 421 Bestandsformaten 20 422 Digital Rights Management 21

43 Weergave 21 431 Schermgrootte 22 432 Aantal grijswaarden 23 433 Lettertype en -grootte 23 434 Pagina-orieumlntatie 23

44 Gebruik 24 441 Look amp feel 24 442 Knoppen 25 443 Links-rechtshandige bediening 25 444 Snelheid opstarten 25 445 Snelheid tijdens gebruik 25 446 Batterijverbruik 26 447 Opladen 26

45 Functionaliteiten 27 451 Algemene functionaliteiten 28 452 Lezen 28 453 Annotaties schrijven of tekenen 28 454 Documenten op de e-book reader zetten 29 455 Muziek luisteren 30 456 Uitbreiden functionaliteit 30

5 E-BOOK READERS IN HET ONDERWIJS 31

51 Inleiding 31

52 Toepassingsmogelijkheden 31

53 Criteria voor gebruik in het onderwijs 32 531 Algemene eisen 33 532 Technologie 33 533 Bruikbaarheid 34

6 APPENDIX 35

4

1 Leeswijzer Dit rapport dient als ondersteuning voor mensen die zich orieumlnteren op het gebruik van e-book readers in het middelbaar en hogeruniversitair onderwijs Het geeft een overzicht van eigenschappen van een aantal e-book readers die zijn geselecteerd in september 2008 op beschikbaarheid en bruikbaarheid in Nederland Hoofdstuk 2 geeft een inleiding in e-book readers Daarin wordt beknopt beschreven wat e-book readers zijn welke technologie gebruikt wordt en welke technologische ontwikkelingen gaande zijn Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van e-book readers Daar worden de vijf meest gangbare e-book readers besproken en daarnaast e-book readers geiumlntroduceerd die interessant zijn omdat ze in de nabije toekomst uit zullen komen In hoofdstuk 4 worden de vijf meest gangbare e-book readers met elkaar vergeleken op enkele eigenschappen Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de de toepassing van e-book readers in het onderwijs besproken De verscheidenheid van de e-book readers en de verdere ontwikkelingen van de e-book readers maakt de keuze voor een e-book reader niet eenvoudig De gebruikersgroep en de wijze van gebruik zijn uiteindelijk bepalend voor de keuze van een e-book reader Als leidraad voor het selectieproces wordt tenslotte een aantal selectiecriteria aangereikt

2 E-book readers

21 Inleiding

E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken oftewel e-books In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display e-paper display Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers hoe ze zijn ontstaan wat de belangrijkste kenmerken zijn welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers

22 Achtergrond

E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven software die het maken en lezen van e-books ondersteunen als mede het verschijnen van e-book readers Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een ldquoechtrdquo boek Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books de e-book reader De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw In 1998 werd eacuteeacuten van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht de Softbook Reader In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de eBookMan (Franklin) en de Rocket eBook (NuvoMedia) Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIeacute

2

Inhoudsopgave

1 LEESWIJZER 4

2 E-BOOK READERS 5

21 Inleiding 5

22 Achtergrond 5

23 Kenmerken e-book readers 6

24 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers 9 241 Scherm 9 242 Touchscreen 9 243 Connectiviteit 9 244 Ondersteuning voor E-pub formaat 11 245 Prijs 11

25 Alternatieven 12

3 OVERZICHT VAN E-BOOK READERS 13

31 Inleiding 13

32 Gangbare e-book readers 13 321 Hanlin V3 13 322 ILiad 2nd Edition 14 323 IRex Digital Reader 1000S 14 324 Sony PRS-505 15 325 Cybook Gen3 16

33 Overige e-book readers 16 331 Kindle van Amazon 16 332 Readius van Polymer Vision 17 333 eBookwise van eBook Technologies 17 334 jetBook van ECTACO 18 335 Pro Mentor van Astak 18 336 Plastic Logic 18 337 FLEPia van Fujitsu 18

4 BESCHRIJVING GANGBARE E-BOOK READERS 20

3

41 Inleiding 20

42 Content 20 421 Bestandsformaten 20 422 Digital Rights Management 21

43 Weergave 21 431 Schermgrootte 22 432 Aantal grijswaarden 23 433 Lettertype en -grootte 23 434 Pagina-orieumlntatie 23

44 Gebruik 24 441 Look amp feel 24 442 Knoppen 25 443 Links-rechtshandige bediening 25 444 Snelheid opstarten 25 445 Snelheid tijdens gebruik 25 446 Batterijverbruik 26 447 Opladen 26

45 Functionaliteiten 27 451 Algemene functionaliteiten 28 452 Lezen 28 453 Annotaties schrijven of tekenen 28 454 Documenten op de e-book reader zetten 29 455 Muziek luisteren 30 456 Uitbreiden functionaliteit 30

5 E-BOOK READERS IN HET ONDERWIJS 31

51 Inleiding 31

52 Toepassingsmogelijkheden 31

53 Criteria voor gebruik in het onderwijs 32 531 Algemene eisen 33 532 Technologie 33 533 Bruikbaarheid 34

6 APPENDIX 35

4

1 Leeswijzer Dit rapport dient als ondersteuning voor mensen die zich orieumlnteren op het gebruik van e-book readers in het middelbaar en hogeruniversitair onderwijs Het geeft een overzicht van eigenschappen van een aantal e-book readers die zijn geselecteerd in september 2008 op beschikbaarheid en bruikbaarheid in Nederland Hoofdstuk 2 geeft een inleiding in e-book readers Daarin wordt beknopt beschreven wat e-book readers zijn welke technologie gebruikt wordt en welke technologische ontwikkelingen gaande zijn Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van e-book readers Daar worden de vijf meest gangbare e-book readers besproken en daarnaast e-book readers geiumlntroduceerd die interessant zijn omdat ze in de nabije toekomst uit zullen komen In hoofdstuk 4 worden de vijf meest gangbare e-book readers met elkaar vergeleken op enkele eigenschappen Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de de toepassing van e-book readers in het onderwijs besproken De verscheidenheid van de e-book readers en de verdere ontwikkelingen van de e-book readers maakt de keuze voor een e-book reader niet eenvoudig De gebruikersgroep en de wijze van gebruik zijn uiteindelijk bepalend voor de keuze van een e-book reader Als leidraad voor het selectieproces wordt tenslotte een aantal selectiecriteria aangereikt

2 E-book readers

21 Inleiding

E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken oftewel e-books In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display e-paper display Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers hoe ze zijn ontstaan wat de belangrijkste kenmerken zijn welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers

22 Achtergrond

E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven software die het maken en lezen van e-books ondersteunen als mede het verschijnen van e-book readers Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een ldquoechtrdquo boek Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books de e-book reader De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw In 1998 werd eacuteeacuten van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht de Softbook Reader In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de eBookMan (Franklin) en de Rocket eBook (NuvoMedia) Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIeacute

3

41 Inleiding 20

42 Content 20 421 Bestandsformaten 20 422 Digital Rights Management 21

43 Weergave 21 431 Schermgrootte 22 432 Aantal grijswaarden 23 433 Lettertype en -grootte 23 434 Pagina-orieumlntatie 23

44 Gebruik 24 441 Look amp feel 24 442 Knoppen 25 443 Links-rechtshandige bediening 25 444 Snelheid opstarten 25 445 Snelheid tijdens gebruik 25 446 Batterijverbruik 26 447 Opladen 26

45 Functionaliteiten 27 451 Algemene functionaliteiten 28 452 Lezen 28 453 Annotaties schrijven of tekenen 28 454 Documenten op de e-book reader zetten 29 455 Muziek luisteren 30 456 Uitbreiden functionaliteit 30

5 E-BOOK READERS IN HET ONDERWIJS 31

51 Inleiding 31

52 Toepassingsmogelijkheden 31

53 Criteria voor gebruik in het onderwijs 32 531 Algemene eisen 33 532 Technologie 33 533 Bruikbaarheid 34

6 APPENDIX 35

4

1 Leeswijzer Dit rapport dient als ondersteuning voor mensen die zich orieumlnteren op het gebruik van e-book readers in het middelbaar en hogeruniversitair onderwijs Het geeft een overzicht van eigenschappen van een aantal e-book readers die zijn geselecteerd in september 2008 op beschikbaarheid en bruikbaarheid in Nederland Hoofdstuk 2 geeft een inleiding in e-book readers Daarin wordt beknopt beschreven wat e-book readers zijn welke technologie gebruikt wordt en welke technologische ontwikkelingen gaande zijn Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van e-book readers Daar worden de vijf meest gangbare e-book readers besproken en daarnaast e-book readers geiumlntroduceerd die interessant zijn omdat ze in de nabije toekomst uit zullen komen In hoofdstuk 4 worden de vijf meest gangbare e-book readers met elkaar vergeleken op enkele eigenschappen Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de de toepassing van e-book readers in het onderwijs besproken De verscheidenheid van de e-book readers en de verdere ontwikkelingen van de e-book readers maakt de keuze voor een e-book reader niet eenvoudig De gebruikersgroep en de wijze van gebruik zijn uiteindelijk bepalend voor de keuze van een e-book reader Als leidraad voor het selectieproces wordt tenslotte een aantal selectiecriteria aangereikt

2 E-book readers

21 Inleiding

E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken oftewel e-books In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display e-paper display Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers hoe ze zijn ontstaan wat de belangrijkste kenmerken zijn welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers

22 Achtergrond

E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven software die het maken en lezen van e-books ondersteunen als mede het verschijnen van e-book readers Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een ldquoechtrdquo boek Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books de e-book reader De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw In 1998 werd eacuteeacuten van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht de Softbook Reader In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de eBookMan (Franklin) en de Rocket eBook (NuvoMedia) Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIeacute

4

1 Leeswijzer Dit rapport dient als ondersteuning voor mensen die zich orieumlnteren op het gebruik van e-book readers in het middelbaar en hogeruniversitair onderwijs Het geeft een overzicht van eigenschappen van een aantal e-book readers die zijn geselecteerd in september 2008 op beschikbaarheid en bruikbaarheid in Nederland Hoofdstuk 2 geeft een inleiding in e-book readers Daarin wordt beknopt beschreven wat e-book readers zijn welke technologie gebruikt wordt en welke technologische ontwikkelingen gaande zijn Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van e-book readers Daar worden de vijf meest gangbare e-book readers besproken en daarnaast e-book readers geiumlntroduceerd die interessant zijn omdat ze in de nabije toekomst uit zullen komen In hoofdstuk 4 worden de vijf meest gangbare e-book readers met elkaar vergeleken op enkele eigenschappen Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de de toepassing van e-book readers in het onderwijs besproken De verscheidenheid van de e-book readers en de verdere ontwikkelingen van de e-book readers maakt de keuze voor een e-book reader niet eenvoudig De gebruikersgroep en de wijze van gebruik zijn uiteindelijk bepalend voor de keuze van een e-book reader Als leidraad voor het selectieproces wordt tenslotte een aantal selectiecriteria aangereikt

2 E-book readers

21 Inleiding

E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken oftewel e-books In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display e-paper display Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers hoe ze zijn ontstaan wat de belangrijkste kenmerken zijn welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers

22 Achtergrond

E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven software die het maken en lezen van e-books ondersteunen als mede het verschijnen van e-book readers Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een ldquoechtrdquo boek Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books de e-book reader De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw In 1998 werd eacuteeacuten van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht de Softbook Reader In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de eBookMan (Franklin) en de Rocket eBook (NuvoMedia) Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIeacute

2 E-book readers

21 Inleiding

E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken oftewel e-books In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display e-paper display Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers hoe ze zijn ontstaan wat de belangrijkste kenmerken zijn welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers

22 Achtergrond

E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven software die het maken en lezen van e-books ondersteunen als mede het verschijnen van e-book readers Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een ldquoechtrdquo boek Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books de e-book reader De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw In 1998 werd eacuteeacuten van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht de Softbook Reader In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de eBookMan (Franklin) en de Rocket eBook (NuvoMedia) Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIeacute

6

Sony gebruikte hierbij als eerste in hun e-book reader -door Philips geproduceerde- schermen op basis van de e-paper technologie van E-Ink Deze technologie biedt een sterk verbeterd leescomfort en is bovendien energiezuinig In de afgelopen jaren is deze technologie verder verbeterd en wordt momenteel in de meeste e-book readers toegepast In 2007 heeft Amazon de markt een grote stimulans gegeven met de introductie van haar eigen e-book reader de Kindle en het beschikbaar maken van een groot deel van haar catalogus als e-books De Kindle was in enkele uren uitverkocht De e-book markt in de VS is over de laatste jaren gegroeid van $6 miljoen in 2002 naar $33 miljoen in 20071 In Japan is er in 2007 zelfs een groei geconstateerd van 220 voor e-books waarbij de totale marktwaarde euro141 miljoen2 bedroeg Deze worden echter vooral via mobiele telefoons3 gelezen Nederland heeft nog een relatief kleine e-book markt maar verschillende initiatieven met e-books - al dan niet met een bekende partner- komen onder de aandacht Zo biedt NRC als eerste dagbladuitgever een digitaal krantenabonnement via de iLiad 2nd Edition en verkoopt Selexyz in haar (web)winkels digitale boeken en een e-book reader

23 Kenmerken e-book readers

E-book readers hebben een aantal kenmerkende eigenschappen Deze worden hier besproken Handzaam

1 International Digital Publishing Forum 2 yen221 miljard omgerekend naar euro met de koers van 1 januari 2007 (yen 100= euro063)

3 Survey Results on State of Mobile Content Industry Structure by the Japanese Ministry of Internal Affairs and Communication

18 July 2008

7

Ten eerste hebben ze een handzaam formaat en zijn relatief licht zodat ze makkelijk in de hand te houden zijn om een e-book te kunnen lezen Verder beslaat het scherm van de reader een groot gedeelte van het apparaat E-paper display Voor het scherm wordt bij de meeste apparaten momenteel gebruik gemaakt van een electronic paper display4 op basis van E-Ink ofwel electronische inkt E-Ink bestaat uit capsules die in meer of mindere mate zwart worden afhankelijk van een positieve of negatieve elektrische lading (Figuur 1) Figuur 1 E-Ink capsules

De E-ink capsules blijven ook zonder stroom hun positie behouden Het beeld van een E-ink display toont staat zodoende volledig stil en kent dus geen flikkeringen zoals bij conventionele beeldschermen Verder maken de schermen niet gebruik van een eigen lichtbron maar van de reflectie van bestaand licht De voordelen van deze displays zijn dat ze rustig zijn voor de ogen goed leesbaar zijn in moeilijke omstandigheden een grote kijkhoek hebben en erg zuinig zijn met

4 Electronic paper display is een generieke term voor displays die enkele positieve eigenschappen van papier hebben

geiumlntegreerd Electrophoretic display technologie is een van de ontwikkelde technologieeumln die voor electronic paper displays

gebruikt wordt

8

energie (alleen bij beeldveranderingen is stroom nodig) Dit maakt deze displays bijzonder geschikt voor het toepassen in e-book readers Een nadeel van E-ink display is dat de huidige verversingsnelheid van het scherm relatief langzaam is (~1 sec) Bij het lezen van een boek is dit zorsquon probleem voor het weergeven van bewegende beelden en interactieve functies wel Touchscreen Sommige e-book readers zijn uitgerust met een touchscreen waarop met behulp van een invoerpen (stylus) kan worden geschreven Hiermee kunnen aantekeningen of andere kleine notities bij een e-book worden gemaakt eenvoudig genavigeerd worden en formulieren worden ingevuld Lees functies Een e-book reader is primair bedoeld is om e-books te lezen Dit uit zich in een primaire plek op de e-reader voor functies die bij het lezen zinvol zijn Zoals specifieke knoppen voor lsquoomslaanrsquo van een pagina het kunnen plaatsen van een bladwijzer of het kunnen opzoeken van een woord in een woordenboek E-book formaten Er is een grote diversiteit aan bestandsformaten waarin e-books kunnen worden opgeslagen De bekendste formaten zijn Adobersquos Portable Document Format (PDF) en Amazons Mobipocket formaat Een van de verschillen tussen deze formaten is dat in PDF de volledige vormgeving wordt vastgelegd terwijl bij Mobipocket de structuur van het document wel wordt vastgelegd maar de layout zich aanpast aan van het formaat van het scherm (vergelijkbaar met webpaginarsquos) Dit laatste wordt ook wel een ldquoreflowablerdquo formaat genoemd Een voordeel hierbij is dat het lettertype en -grootte gemakkelijk kunnen worden aangepast Om ervoor te zorgen dat e-books niet zonder meer kunnen worden gekopieerd en verspreid kunnen deze worden voorzien van een DRM (Digital Rights Management) beveiliging De meeste DRM beveiligingen die momenteel op e-books worden toegepast zijn gekoppeld aan een bestandsformaat Om deze DRM beveiligde documenten op een e-book reader te lezen dient de e-book reader software de DRM beveiliging van het specifieke bestandsformaat te ondersteunen Dit is niet altijd het geval De DRM beveiliging van Adobersquos PDF formaat wordt bijvoorbeeld door de meeste e-book readers niet ondersteund Naast deze formaten ondersteunen de meeste e-book readers ook nog andere bestandsformaten voor bijvoorbeeld plaatjes (jpg) eenvoudige teksten (txt) of eenvoudige webpaginarsquos (html)

9

24 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers

De e-book readers zijn nog volop in ontwikkelingzowel op het gebied van de technologie als de functionele aspecten

241 Scherm

In de meeste e-book readers wordt momenteel een e-paper display gebruikt op basis van E-Ink De huidige E-Ink schermen hebben een beperkte hoeveelheid grijswaarden (maximaal 16) die kunnen worden weergegeven en een verversingssnelheid van rond de 1 seconde Kleurenschermen op basis van E-Ink zijn nog in ontwikkeling De verwachting is dat dit nog enkele jaren zal duren Ook zullen de schermen op termijn groter en sneller worden Verder wordt er gekeken naar gebruik van E-Ink op flexibele en buigzame schermen Naast E-Ink zijn er schermen in ontwikkelingen gebaseerd op andere technologieeumln Enkele voorbeelden hiervan zijn Cholesteric LCDs Iridescent displays electro-wetting displays en Photonic Crystal Displays Deze technologieeumln hebben deels dezelfde voordelen op het gebied van lage energie consumptie en een goede leesbaarheid en bieden daarnaast de mogelijkheid van kleuren of een hoge verversingssnelheid Sommige van deze technologieeumln zullen de komende jaren dan ook hun weg kunnen vinden in e-book readers

242 Touchscreen

Een functionaliteit waar met name vanuit een zakelijk of educatief gebruik van e-book readers behoefte aan is is de mogelijkheid om aantekeningen te kunnen maken Deze aantekeningen kunnen dan eventueel bij het originele document worden toegevoegd of worden gedigitaliseerd door er handschriftherkenning op toe te passen Enkele e-book readers zijn inmiddels al uitgerust met een touchscreen en een stylus Ook zullen er binnenkort e-readers verschijnen waarbij het touchscreen met de vinger kan worden aangestuurd Hierdoor zal het bedienen van de e-book reader nog eenvoudiger kunnenbijvoorbeeld het omslaan van een pagina door met je vinger over het scherm te bewegen

243 Connectiviteit

Sommige e-book readers zijn uitgerust met een Wi-Fi verbinding of een mobiele dataverbinding (UMTS HSDPA) Dergelijke connectiviteit biedt de mogelijkheid om gemakkelijk zonder tussenkomst van een PC de documenten op een e-book reader te zetten Hierbij is het vooral handig dat een gebruiker dit altijd en overal kan doen Amazon heeft bijvoorbeeld op zijn Kindle een boekwinkel gerealiseerd zodat een gebruiker zodra hij een e-book uit heeft direct online een nieuwe kan aanschaffen

10

Voor de toekomst biedt connectiviteit ook mogelijkheden voor meer interactiviteit browsen op internet uitwisselen van documenten tussen e-book readers etc

11

244 Ondersteuning voor E-pub formaat

Het International Digital Publishing Forum (IDPF)5 heeft in de afgelopen jaren een standaard formaat ontwikkeld voor reflowable e-books het E-pub formaat Door het introduceren van deze standaard hopen de deelnemers dat digitaal uitgeven worden gestimuleerd Voor eindgebruikers zou dit er toe moeten leiden dat deze zijn e-books op allerlei hardwareplatformen waaronder e-book readers kan lezen De E-pub standaard bestaat uit drie onderdelen De Open Publication Structure 20 beschrijft de opmaak van de content Het Open Packaging Format 20 beschrijft de structuur van een E-pubbestand in XML en het OEBPS Container Format 10 bundelt de twee resulterende bestanden in eacuteeacuten samengesteld bestand

245 Prijs

E-book readers zijn momenteel nog vrij duur en varieumlren in prijs door de grootte van het scherm en door extra functionaliteiten zoals een touchscreen en stylus De prijzen van e-book readers beginnen bij ongeveer euro 300 en lopen op tot rond de euro 7006 waardoor deze eigenlijk vooral interessant zijn voor early adopters en professionele gebruikers Voor de gemiddelde consument is het namelijk in deze prijscategorie ook mogelijk om een veelzijdiger apparaat te kopen als bijvoorbeeld een (mini) laptop Voor een hogere marktpenetratie bij de consument zal naar verwachting de prijs rond de euro100 dienen te liggen Dit zal nog enige tijd duren

5 In IDPF de handel- en standaardenorganisatie voor digitale publicaties zijn tientallen bedrijven

vertegenwoordigd uit de mediawaardeketen (universiteits)uitgeverijen (oa HarperCollins Publishers National Geographic Society McGraw-Hill Cambridge University Press) e-book reader leveranciers (oa Sony Medicos Incorporated) e-book retailers (oa Amazon BarnesampNoblecom) maar ook e-book software leveranciers (oa Adobe Mobipocket) en gebruikers van e-book (readers) (oa Pearson Education Cengage Learning World Health Organization) 6 Deze prijzen zijn van september 2008

12

25 Alternatieven

Zoals in paragraaf 22 wordt aangegeven kunnen e-books op scala aan apparaten worden gelezen Met zijn specifieke eigenschappen kwalificeert een e-book reader zich als een van de meest geschikte apparaten hiervoor Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van e-book readers zullen dit verder versterken De keuze voor een e-book reader zal toch niet altijd de meest logische hoeven zijn Afhankelijk van de situatie kan de keuze vallen op een veelzijdiger apparaat als een bijvoorbeeld een laptop waarmee men bijvoorbeeld ook kan tekstverwerken en internetten De huidige ontwikkeling van kleine goedkope laptops zoals bijvoorbeeld de Eee PC van Asus en de OLPC maakt een goed overweging voor het inzetten van specifiek apparaat als de e-book reader noodzakelijk zeker ook gezien het huidige prijsniveau van e-book readers

3 Overzicht van e-book readers

31 Inleiding

Dit hoofdstuk geeft een overzicht van e-book readers In paragraaf 32 worden kenmerken van een aantal van de meest gangbare apparaten besproken In paragraaf 33 worden nog een aantal minder gangbare of nog te verschijnen apparaten kort besproken

32 Gangbare e-book readers

De hier besproken e-book readers zijn ofwel in Nederland verkrijgbaar ofwel technisch geschikt om in Nederland te kunnen gebruiken Ze behoren tot de eerste en tweede generatie e-book readers van de betreffende fabrikanten

321 Hanlin V3

De Hanlin V3 wordt geproduceerd door het Chinese Bedrijf Tian Jinke Electronics Het bedrijf heeft inmiddels vooral in China diverse e-book readers op de markt gebracht De Hanlin V3 verschijnt ook onder andere namen zoals lBook Be-book en Papyre De Hanlin V3 heeft een formaat iets groter dan een pocket is nog geen centimeter dik en weegt slechts 200 gram Het scherm kan 4 grijswaarden weergeven Met 18 seconde heeft Hanlin V3 een relatief korte opstarttijd De bediening kenmerkt zicht door een relatief groot aantal knoppen waarbij met name onderaan het scherm zich een aantal genummerde knoppen bevinden die corresponderen met de opties in de menursquos Tevens geven sommige toetsen direct toegang tot bepaalde functies zoals bladwijzers inhoudsopgave en zoomen Naast de genummerde toetsen bevindt zicht een nog een grote multifunctionele knop onder andere voor het oproepen van het menu Bladeren kan zowel via twee kleine knoppen links van het scherm als met twee van de genummerde toetsen De Hanlin V3 onderscheidt zich van andere e-book readers door het groot aantal e-book formaten dat standaard wordt ondersteund Naast het lezen van boeken kan er muziek op de Hanlin V3 afgespeeld worden Hierbij heeft het apparaat een slimme beveiliging dat de muziekspeler alleen werkt als er een hoofdtelefoon op is aangesloten

14

322 ILiad 2nd Edition

De iLiad 2nd Edition wordt geleverd door iRex een spin-off van Philips Het apparaat oogt robuust en heeft een 6 inch scherm met ondersteuning voor 16 grijswaarden Mede door het grote scherm is de iLiad 2nd Edition groter (A5) dan de gemiddelde e-book reader op de markt Ook is hij dikker en zwaarder De iLiad 2nd Edition heeft een beperkt aantal knoppen waarbij met name de langgerekte knop aan de linkerzijde opvalt Door deze naar links of rechts te bewegen kan er in een e-book gebladerd worden Hiermee wordt de beweging voor het omslaan van paginarsquos gesimuleerd Verder is de iLiad 2nd Edition uitgerust met een touchscreen Deze kan zowel worden gebruikt voor de bediening van het apparaat als om annotaties te maken bij documenten Het touchscreen werkt alleen in combinatie met de bijgeleverde stylus Naast de gebruikelijke koppeling via USB aan een PC kan de iLiad 2nd Edition ook rechtstreeks aan een netwerk worden gekoppeld zowel via een draadloze Wi-Fi verbinding als via ethernet Hierdoor kunnen documenten rechtstreeks vanaf een netwerk naar de iLiad 2nd Edition worden gedownload IRex biedt hiervoor ondersteuning middels het door hun beheerde distributieplatform (iDS) Als eerste in Nederland distribueert het NRC Handelsblad op deze manier de e-Paper versie van hun krant De iLiad 2nd Edition is momenteel de enige e-book reader op de Nederlandse markt die deze touchscreen en de connectiviteit functionaliteit biedt

323 IRex Digital Reader 1000S

Onlangs heeft iRex een nieuwe e-book reader op de markt gebracht de iRex Digital Reader 1000S Dit is de eerste uit een serie nieuwe e-book readers die op de markt zullen verschijnen de iRex Digital Reader 1000 1000S en 1000SW De iRex Digital Reader 1000 is de meest eenvoudige uitvoering De andere versies verschillen qua functionaliteit door de toevoeging van een touchscreen voor de 1000S en netwerkverbinding Wi-Fi en Bluetooth voor de 1000SW De nieuwe e-book readers van iRex onderscheiden zich vooral door het grote scherm (10 inch) Het apparaat is in vergelijking met zijn voorganger groter en zwaarder geworden maar wel een iets dunner

15

aat echter niet

Voor de bediening zijn aan drie zijden drie knoppen gegroepeerd twee pijltjes knoppen en een selectie knop De functionaliteit van de knoppen aan de linker en rechterzijde is identiek aan de onderzijde kan met de middelste knop het menu worden opgeroepen Het grote scherm van iRex Digital Reader 1000 verhoogt het leesgemak bij met name documenten die in A4 formaat zijn opgemaakt Deze kunnen ndashin de meeste gevallen- goed leesbaar en volledig op het scherm worden getoond Bij de apparaten met kleinere schermen worden deze documenten meestal geschaald (verkleind) waardoor deze niet meer te lezen zijn of wordt een pagina in delen getoond De beide e-readers van iRex ondersteunen standaard een beperkt aantal e-book formaten Door de mogelijkheid te bieden aan derden om applicaties te ontwikkelen voor de e-readers en de gebruiker zelf applicaties laten te installeren kan de functionaliteit van de e-readers worden uitgebreid Middels een opensource applicatie FBReader is het bijvoorbeeld mogelijke om meer document formaten te lezen

324 Sony PRS-505

Sony is een partij die al langer aanwezig is in de e-book reader markt Sinds 2004 is Sony op de Japanse markt met LIBRIeacute Nu is Sony ook in Europa en de VS op de markt met de PRS-lijn waarbinnen Sony PRS-505 de tweede generatie e-book reader is Deze e-book reader zit qua grootte tussen de Hanlin V3 en iLiad 2nd Edition is slechts 8 mm dik en heeft een metalen behuizing Het leren beschermmapje geeft van de buitenkant een boekachtig imago De Sony PRS-505 ondersteunt 8 grijswaarden en kan hiermee grafische elementen goed weergeven De stand-by functie maakt snel opstarten mogelijk en levert ook een lange batterijlevensduur op Voor de bediening maakt het apparaat net als de Hanlin V3 gebruik van veel knoppen Aan de rechterzijde staan een achttal genummerde knoppen die onder andere helpen bij het sorteren van boeken op auteur titel of datum Aparte knoppen zijn aanwezig voor het afspelen van muziek De Sony PRS-505 ondersteunt naast documenten in PDF formaat een proprietary reflowable formaat BBeB (BroadBand eBook) Ook wordt het nieuwe E-pub formaat ondersteund Het veelgebruikte Mobipocket form

16

r

e- e-book

325 Cybook Gen3

Het Franse bedrijf Bookeen heeft halverwege 2007 de Cybook Gen3 op de markt gebracht De Cybook Gen3 is gebaseerd op hardware van Netronix net als een aantal andere e-book readers zoals de STARe-book Astak en NUUT De Cybook Gen3 is het eerste apparaat van Bookeen dat met E-Ink werkt Hiervoor gebruikten zij LCD-schermen in hun e-book readers De Cybook Gen3 is zeer licht in gewicht slechts 174 gram Het scherm is even groot als de Hanlin V3 en de Sony PRS-505 en ondersteunt 4 grijswaarden Het apparaat ziet er eenvoudig uit dankzij het beperkt aantal knoppen De bediening gebeurt middels een navigatieknop rechts onderaan een viertal knoppen aan de zijkant die toegang geven tot een aantal veelgebruikte functies (menu terug muziekspeler delete) en een pop-up menu De documenten die op de Cybook Gen3 staan worden in een grote lijst gepresenteerd waarbij de gebruik kan kiezen hoeveel documenten pepagina worden getoond Hierbij kan om het aantal documenten in de lijst te beperken op type document worden gefilterd Indien beschikbaar wordt van eenbook een thumbnail getoond van de cover van het De Cybook Gen3 ondersteunt naast de PDF en Mobipocket e-book formaten ook het al wat oudere PalmDoc formaat De Cybook Gen3 is ook uitgerust met een muziekspeler waarmee tijdens het lezen naar muziek kan worden geluisterd

33 Overige e-book readers

In de vorige paragraaf zijn de meest gangbare en in Nederland verkrijgbare e-book readers besproken Om een indruk te geven van de ontwikkelingen die momenteel gaande zijn volgen hieronder nog een overzicht van een aantal e-book readers die in de nabije toekomst worden verwacht of elders in de wereld worden verkocht

331 Kindle van Amazon

7

Ten eerste hebben ze een handzaam formaat en zijn relatief licht zodat ze makkelijk in de hand te houden zijn om een e-book te kunnen lezen Verder beslaat het scherm van de reader een groot gedeelte van het apparaat E-paper display Voor het scherm wordt bij de meeste apparaten momenteel gebruik gemaakt van een electronic paper display4 op basis van E-Ink ofwel electronische inkt E-Ink bestaat uit capsules die in meer of mindere mate zwart worden afhankelijk van een positieve of negatieve elektrische lading (Figuur 1) Figuur 1 E-Ink capsules

De E-ink capsules blijven ook zonder stroom hun positie behouden Het beeld van een E-ink display toont staat zodoende volledig stil en kent dus geen flikkeringen zoals bij conventionele beeldschermen Verder maken de schermen niet gebruik van een eigen lichtbron maar van de reflectie van bestaand licht De voordelen van deze displays zijn dat ze rustig zijn voor de ogen goed leesbaar zijn in moeilijke omstandigheden een grote kijkhoek hebben en erg zuinig zijn met

4 Electronic paper display is een generieke term voor displays die enkele positieve eigenschappen van papier hebben

geiumlntegreerd Electrophoretic display technologie is een van de ontwikkelde technologieeumln die voor electronic paper displays

gebruikt wordt

8

energie (alleen bij beeldveranderingen is stroom nodig) Dit maakt deze displays bijzonder geschikt voor het toepassen in e-book readers Een nadeel van E-ink display is dat de huidige verversingsnelheid van het scherm relatief langzaam is (~1 sec) Bij het lezen van een boek is dit zorsquon probleem voor het weergeven van bewegende beelden en interactieve functies wel Touchscreen Sommige e-book readers zijn uitgerust met een touchscreen waarop met behulp van een invoerpen (stylus) kan worden geschreven Hiermee kunnen aantekeningen of andere kleine notities bij een e-book worden gemaakt eenvoudig genavigeerd worden en formulieren worden ingevuld Lees functies Een e-book reader is primair bedoeld is om e-books te lezen Dit uit zich in een primaire plek op de e-reader voor functies die bij het lezen zinvol zijn Zoals specifieke knoppen voor lsquoomslaanrsquo van een pagina het kunnen plaatsen van een bladwijzer of het kunnen opzoeken van een woord in een woordenboek E-book formaten Er is een grote diversiteit aan bestandsformaten waarin e-books kunnen worden opgeslagen De bekendste formaten zijn Adobersquos Portable Document Format (PDF) en Amazons Mobipocket formaat Een van de verschillen tussen deze formaten is dat in PDF de volledige vormgeving wordt vastgelegd terwijl bij Mobipocket de structuur van het document wel wordt vastgelegd maar de layout zich aanpast aan van het formaat van het scherm (vergelijkbaar met webpaginarsquos) Dit laatste wordt ook wel een ldquoreflowablerdquo formaat genoemd Een voordeel hierbij is dat het lettertype en -grootte gemakkelijk kunnen worden aangepast Om ervoor te zorgen dat e-books niet zonder meer kunnen worden gekopieerd en verspreid kunnen deze worden voorzien van een DRM (Digital Rights Management) beveiliging De meeste DRM beveiligingen die momenteel op e-books worden toegepast zijn gekoppeld aan een bestandsformaat Om deze DRM beveiligde documenten op een e-book reader te lezen dient de e-book reader software de DRM beveiliging van het specifieke bestandsformaat te ondersteunen Dit is niet altijd het geval De DRM beveiliging van Adobersquos PDF formaat wordt bijvoorbeeld door de meeste e-book readers niet ondersteund Naast deze formaten ondersteunen de meeste e-book readers ook nog andere bestandsformaten voor bijvoorbeeld plaatjes (jpg) eenvoudige teksten (txt) of eenvoudige webpaginarsquos (html)

9

24 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers

De e-book readers zijn nog volop in ontwikkelingzowel op het gebied van de technologie als de functionele aspecten

241 Scherm

In de meeste e-book readers wordt momenteel een e-paper display gebruikt op basis van E-Ink De huidige E-Ink schermen hebben een beperkte hoeveelheid grijswaarden (maximaal 16) die kunnen worden weergegeven en een verversingssnelheid van rond de 1 seconde Kleurenschermen op basis van E-Ink zijn nog in ontwikkeling De verwachting is dat dit nog enkele jaren zal duren Ook zullen de schermen op termijn groter en sneller worden Verder wordt er gekeken naar gebruik van E-Ink op flexibele en buigzame schermen Naast E-Ink zijn er schermen in ontwikkelingen gebaseerd op andere technologieeumln Enkele voorbeelden hiervan zijn Cholesteric LCDs Iridescent displays electro-wetting displays en Photonic Crystal Displays Deze technologieeumln hebben deels dezelfde voordelen op het gebied van lage energie consumptie en een goede leesbaarheid en bieden daarnaast de mogelijkheid van kleuren of een hoge verversingssnelheid Sommige van deze technologieeumln zullen de komende jaren dan ook hun weg kunnen vinden in e-book readers

242 Touchscreen

Een functionaliteit waar met name vanuit een zakelijk of educatief gebruik van e-book readers behoefte aan is is de mogelijkheid om aantekeningen te kunnen maken Deze aantekeningen kunnen dan eventueel bij het originele document worden toegevoegd of worden gedigitaliseerd door er handschriftherkenning op toe te passen Enkele e-book readers zijn inmiddels al uitgerust met een touchscreen en een stylus Ook zullen er binnenkort e-readers verschijnen waarbij het touchscreen met de vinger kan worden aangestuurd Hierdoor zal het bedienen van de e-book reader nog eenvoudiger kunnenbijvoorbeeld het omslaan van een pagina door met je vinger over het scherm te bewegen

243 Connectiviteit

Sommige e-book readers zijn uitgerust met een Wi-Fi verbinding of een mobiele dataverbinding (UMTS HSDPA) Dergelijke connectiviteit biedt de mogelijkheid om gemakkelijk zonder tussenkomst van een PC de documenten op een e-book reader te zetten Hierbij is het vooral handig dat een gebruiker dit altijd en overal kan doen Amazon heeft bijvoorbeeld op zijn Kindle een boekwinkel gerealiseerd zodat een gebruiker zodra hij een e-book uit heeft direct online een nieuwe kan aanschaffen

10

Voor de toekomst biedt connectiviteit ook mogelijkheden voor meer interactiviteit browsen op internet uitwisselen van documenten tussen e-book readers etc

11

244 Ondersteuning voor E-pub formaat

Het International Digital Publishing Forum (IDPF)5 heeft in de afgelopen jaren een standaard formaat ontwikkeld voor reflowable e-books het E-pub formaat Door het introduceren van deze standaard hopen de deelnemers dat digitaal uitgeven worden gestimuleerd Voor eindgebruikers zou dit er toe moeten leiden dat deze zijn e-books op allerlei hardwareplatformen waaronder e-book readers kan lezen De E-pub standaard bestaat uit drie onderdelen De Open Publication Structure 20 beschrijft de opmaak van de content Het Open Packaging Format 20 beschrijft de structuur van een E-pubbestand in XML en het OEBPS Container Format 10 bundelt de twee resulterende bestanden in eacuteeacuten samengesteld bestand

245 Prijs

E-book readers zijn momenteel nog vrij duur en varieumlren in prijs door de grootte van het scherm en door extra functionaliteiten zoals een touchscreen en stylus De prijzen van e-book readers beginnen bij ongeveer euro 300 en lopen op tot rond de euro 7006 waardoor deze eigenlijk vooral interessant zijn voor early adopters en professionele gebruikers Voor de gemiddelde consument is het namelijk in deze prijscategorie ook mogelijk om een veelzijdiger apparaat te kopen als bijvoorbeeld een (mini) laptop Voor een hogere marktpenetratie bij de consument zal naar verwachting de prijs rond de euro100 dienen te liggen Dit zal nog enige tijd duren

5 In IDPF de handel- en standaardenorganisatie voor digitale publicaties zijn tientallen bedrijven

vertegenwoordigd uit de mediawaardeketen (universiteits)uitgeverijen (oa HarperCollins Publishers National Geographic Society McGraw-Hill Cambridge University Press) e-book reader leveranciers (oa Sony Medicos Incorporated) e-book retailers (oa Amazon BarnesampNoblecom) maar ook e-book software leveranciers (oa Adobe Mobipocket) en gebruikers van e-book (readers) (oa Pearson Education Cengage Learning World Health Organization) 6 Deze prijzen zijn van september 2008

12

25 Alternatieven

Zoals in paragraaf 22 wordt aangegeven kunnen e-books op scala aan apparaten worden gelezen Met zijn specifieke eigenschappen kwalificeert een e-book reader zich als een van de meest geschikte apparaten hiervoor Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van e-book readers zullen dit verder versterken De keuze voor een e-book reader zal toch niet altijd de meest logische hoeven zijn Afhankelijk van de situatie kan de keuze vallen op een veelzijdiger apparaat als een bijvoorbeeld een laptop waarmee men bijvoorbeeld ook kan tekstverwerken en internetten De huidige ontwikkeling van kleine goedkope laptops zoals bijvoorbeeld de Eee PC van Asus en de OLPC maakt een goed overweging voor het inzetten van specifiek apparaat als de e-book reader noodzakelijk zeker ook gezien het huidige prijsniveau van e-book readers

3 Overzicht van e-book readers

31 Inleiding

Dit hoofdstuk geeft een overzicht van e-book readers In paragraaf 32 worden kenmerken van een aantal van de meest gangbare apparaten besproken In paragraaf 33 worden nog een aantal minder gangbare of nog te verschijnen apparaten kort besproken

32 Gangbare e-book readers

De hier besproken e-book readers zijn ofwel in Nederland verkrijgbaar ofwel technisch geschikt om in Nederland te kunnen gebruiken Ze behoren tot de eerste en tweede generatie e-book readers van de betreffende fabrikanten

321 Hanlin V3

De Hanlin V3 wordt geproduceerd door het Chinese Bedrijf Tian Jinke Electronics Het bedrijf heeft inmiddels vooral in China diverse e-book readers op de markt gebracht De Hanlin V3 verschijnt ook onder andere namen zoals lBook Be-book en Papyre De Hanlin V3 heeft een formaat iets groter dan een pocket is nog geen centimeter dik en weegt slechts 200 gram Het scherm kan 4 grijswaarden weergeven Met 18 seconde heeft Hanlin V3 een relatief korte opstarttijd De bediening kenmerkt zicht door een relatief groot aantal knoppen waarbij met name onderaan het scherm zich een aantal genummerde knoppen bevinden die corresponderen met de opties in de menursquos Tevens geven sommige toetsen direct toegang tot bepaalde functies zoals bladwijzers inhoudsopgave en zoomen Naast de genummerde toetsen bevindt zicht een nog een grote multifunctionele knop onder andere voor het oproepen van het menu Bladeren kan zowel via twee kleine knoppen links van het scherm als met twee van de genummerde toetsen De Hanlin V3 onderscheidt zich van andere e-book readers door het groot aantal e-book formaten dat standaard wordt ondersteund Naast het lezen van boeken kan er muziek op de Hanlin V3 afgespeeld worden Hierbij heeft het apparaat een slimme beveiliging dat de muziekspeler alleen werkt als er een hoofdtelefoon op is aangesloten

14

322 ILiad 2nd Edition

De iLiad 2nd Edition wordt geleverd door iRex een spin-off van Philips Het apparaat oogt robuust en heeft een 6 inch scherm met ondersteuning voor 16 grijswaarden Mede door het grote scherm is de iLiad 2nd Edition groter (A5) dan de gemiddelde e-book reader op de markt Ook is hij dikker en zwaarder De iLiad 2nd Edition heeft een beperkt aantal knoppen waarbij met name de langgerekte knop aan de linkerzijde opvalt Door deze naar links of rechts te bewegen kan er in een e-book gebladerd worden Hiermee wordt de beweging voor het omslaan van paginarsquos gesimuleerd Verder is de iLiad 2nd Edition uitgerust met een touchscreen Deze kan zowel worden gebruikt voor de bediening van het apparaat als om annotaties te maken bij documenten Het touchscreen werkt alleen in combinatie met de bijgeleverde stylus Naast de gebruikelijke koppeling via USB aan een PC kan de iLiad 2nd Edition ook rechtstreeks aan een netwerk worden gekoppeld zowel via een draadloze Wi-Fi verbinding als via ethernet Hierdoor kunnen documenten rechtstreeks vanaf een netwerk naar de iLiad 2nd Edition worden gedownload IRex biedt hiervoor ondersteuning middels het door hun beheerde distributieplatform (iDS) Als eerste in Nederland distribueert het NRC Handelsblad op deze manier de e-Paper versie van hun krant De iLiad 2nd Edition is momenteel de enige e-book reader op de Nederlandse markt die deze touchscreen en de connectiviteit functionaliteit biedt

323 IRex Digital Reader 1000S

Onlangs heeft iRex een nieuwe e-book reader op de markt gebracht de iRex Digital Reader 1000S Dit is de eerste uit een serie nieuwe e-book readers die op de markt zullen verschijnen de iRex Digital Reader 1000 1000S en 1000SW De iRex Digital Reader 1000 is de meest eenvoudige uitvoering De andere versies verschillen qua functionaliteit door de toevoeging van een touchscreen voor de 1000S en netwerkverbinding Wi-Fi en Bluetooth voor de 1000SW De nieuwe e-book readers van iRex onderscheiden zich vooral door het grote scherm (10 inch) Het apparaat is in vergelijking met zijn voorganger groter en zwaarder geworden maar wel een iets dunner

15

aat echter niet

Voor de bediening zijn aan drie zijden drie knoppen gegroepeerd twee pijltjes knoppen en een selectie knop De functionaliteit van de knoppen aan de linker en rechterzijde is identiek aan de onderzijde kan met de middelste knop het menu worden opgeroepen Het grote scherm van iRex Digital Reader 1000 verhoogt het leesgemak bij met name documenten die in A4 formaat zijn opgemaakt Deze kunnen ndashin de meeste gevallen- goed leesbaar en volledig op het scherm worden getoond Bij de apparaten met kleinere schermen worden deze documenten meestal geschaald (verkleind) waardoor deze niet meer te lezen zijn of wordt een pagina in delen getoond De beide e-readers van iRex ondersteunen standaard een beperkt aantal e-book formaten Door de mogelijkheid te bieden aan derden om applicaties te ontwikkelen voor de e-readers en de gebruiker zelf applicaties laten te installeren kan de functionaliteit van de e-readers worden uitgebreid Middels een opensource applicatie FBReader is het bijvoorbeeld mogelijke om meer document formaten te lezen

324 Sony PRS-505

Sony is een partij die al langer aanwezig is in de e-book reader markt Sinds 2004 is Sony op de Japanse markt met LIBRIeacute Nu is Sony ook in Europa en de VS op de markt met de PRS-lijn waarbinnen Sony PRS-505 de tweede generatie e-book reader is Deze e-book reader zit qua grootte tussen de Hanlin V3 en iLiad 2nd Edition is slechts 8 mm dik en heeft een metalen behuizing Het leren beschermmapje geeft van de buitenkant een boekachtig imago De Sony PRS-505 ondersteunt 8 grijswaarden en kan hiermee grafische elementen goed weergeven De stand-by functie maakt snel opstarten mogelijk en levert ook een lange batterijlevensduur op Voor de bediening maakt het apparaat net als de Hanlin V3 gebruik van veel knoppen Aan de rechterzijde staan een achttal genummerde knoppen die onder andere helpen bij het sorteren van boeken op auteur titel of datum Aparte knoppen zijn aanwezig voor het afspelen van muziek De Sony PRS-505 ondersteunt naast documenten in PDF formaat een proprietary reflowable formaat BBeB (BroadBand eBook) Ook wordt het nieuwe E-pub formaat ondersteund Het veelgebruikte Mobipocket form

16

r

e- e-book

325 Cybook Gen3

Het Franse bedrijf Bookeen heeft halverwege 2007 de Cybook Gen3 op de markt gebracht De Cybook Gen3 is gebaseerd op hardware van Netronix net als een aantal andere e-book readers zoals de STARe-book Astak en NUUT De Cybook Gen3 is het eerste apparaat van Bookeen dat met E-Ink werkt Hiervoor gebruikten zij LCD-schermen in hun e-book readers De Cybook Gen3 is zeer licht in gewicht slechts 174 gram Het scherm is even groot als de Hanlin V3 en de Sony PRS-505 en ondersteunt 4 grijswaarden Het apparaat ziet er eenvoudig uit dankzij het beperkt aantal knoppen De bediening gebeurt middels een navigatieknop rechts onderaan een viertal knoppen aan de zijkant die toegang geven tot een aantal veelgebruikte functies (menu terug muziekspeler delete) en een pop-up menu De documenten die op de Cybook Gen3 staan worden in een grote lijst gepresenteerd waarbij de gebruik kan kiezen hoeveel documenten pepagina worden getoond Hierbij kan om het aantal documenten in de lijst te beperken op type document worden gefilterd Indien beschikbaar wordt van eenbook een thumbnail getoond van de cover van het De Cybook Gen3 ondersteunt naast de PDF en Mobipocket e-book formaten ook het al wat oudere PalmDoc formaat De Cybook Gen3 is ook uitgerust met een muziekspeler waarmee tijdens het lezen naar muziek kan worden geluisterd

33 Overige e-book readers

In de vorige paragraaf zijn de meest gangbare en in Nederland verkrijgbare e-book readers besproken Om een indruk te geven van de ontwikkelingen die momenteel gaande zijn volgen hieronder nog een overzicht van een aantal e-book readers die in de nabije toekomst worden verwacht of elders in de wereld worden verkocht

331 Kindle van Amazon