PERSDOSSIER · contrapunt. De fascinatie van de kunstenaar voor architectuur en in het bijzonder...

PERSDOSSIER

Hendrick VAN STEENWIJCK II, Interieur van een gotische kathedraal, Olieverf op koper © Privécollectie

15.02 14.06.2020

2

Wetenschappelijk CommissariaatSamantha Heringuez, kunsthistorica

Scenographie Nicolas Groult, Scénografiá, Paris

BewegwijzeringNoémie Lelièvre, Corégone

Verlichting Yves Kuperberg

PublicatieHors série OKV (Openbaar Kunstbezit Vlaanderen)Français / Néerlandais8 €

NATIONAAL EN INTERNATIONAAL PERS CONTACTAgence Observatoire Vanessa Ravenaux Tél : + 33 (0)1 43 54 87 71 / + 33 (0)7 82 46 31 19 [email protected]

REGIONAAL PERS CONTACTMusée de Flandre Marie-Hélène Dufourny Tél : + 33 (0)3 59 73 45 58 / + 33 (0)6 24 21 01 33 [email protected]

3Musée de Flandre Heilige architectuur! De passie van een verzamelaar Persdossier


10

De Nederlanden van 1555 tot 1648

08De passie van een verzamelaar

06Persbericht

09De blik van Wim Delvoye

22

Afbeeldingen voor de pers

28

Het Musée de Flandre

11

Chronologische samenvatting

12

Parcours in de expositie

30

Praktische informatie

21

Rond de expositie

INHOUDSOPGAVE

Pieter NEEFS I Interieur van de kathedraal in Antwerpen met een doodskist Olieverf op paneel © Privécollectie

6

Deze expositie gunt ons een kijkje in een levenslange passie. Veertig jaar lang verzamelde een man die ervan droomde architect te worden, geduldig een vijftigtal schilderijen van Vlaamse en Hollandse kunstenaars uit de 16e en 17e eeuw. Alle door hem met veel speurderswerk en geholpen door diverse buitenkansen vergaarde kunstwerken hebben een enkel onderwerp: het interieur van kerken.

Het afbeelden van kerkinterieurs begint aan het einde van de 16e eeuw, wanneer protestanten en katholieken op zeer gespannen voet met elkaar leven. Midden in de onstuimige barokperiode beginnen sommige schilders voorzichtig het goddelijke op een andere manier voor te stellen: de bouwkundige lijnen doen het licht zo mooi mogelijk uitkomen en nodigen uit tot verheffing van de ziel. Toch zijn deze kerkinterieurs heel levendig, boordevol taferelen uit het dagelijks leven, waarmee een brug geslagen wordt tussen het aardse en het hemelse leven.

Deze unieke collectie, die representatief is voor de architecturale schilderkunst van de Noord-Europese scholen, wordt voor het eerst in zijn geheel aan het publiek getoond. Dit is ook de gelegenheid een eigentijds tegenwicht te tonen, met twee werken van de Belgische kunstenaar Wim Delvoye. Zijn belangstelling voor bouwkunst en met name de gotische kunst neemt in sommige van zijn creaties unieke vormen aan, zoals in Nautilus Penta. Het vraagstuk van het goddelijke en de alomvattendheid daarvan is duidelijk terug te vinden in Möbius Dual Corpus Direct Current, een elliptische sculptuur van Christus aan het kruis, die onlangs werd aangekocht door het Musée de Flandre.

Heilige architectuur! De passie van een verzamelaar

15.02 / 14.06.2020

Hendrick VAN STEENWIJCK II Interieur van een gotische kathedraal Olieverf op koper © Privécollectie


Verzamelen… drie verschillende inzichten

“Verzamelen is een reis in de tijd en in de ruimte. Van museum naar museum en van ontmoeting naar ontmoeting werd mijn blik steeds scherper. Ik ben volgens mij een specialist op dit gebied.”

De verzamelaar (die graag anoniem wil blijven)

“Verzamelen geeft een geweldig gevoel. Ik ben constant op zoek naar perfectie. Voor mij gaat het niet alleen om het bezitten van het object, maar moet je je dit ook eigen maken om het zo beter te leren kennen. Een oneindige inspiratiebron.”

Wim Delvoye, kunstenaar

“Een collectie uitbreiden is voor een museum een aanhoudende zoektocht. Het is de bedoeling nu juist dat kunstwerk te vinden dat zich op natuurlijke wijze opdringt door zijn artistieke kwaliteiten. Ik droom ervan om op een dag het absolute kunstwerk op te diepen.”

Sandrine Vézilier-Dussart, conservatrice van het Musée de Flandre

Wim DELVOYE Nautilus penta 2011 © Adagp, Paris 2020, Studio Wim Delvoye

8

Aan het einde van de jaren zeventig loopt onze verzamelaar (die anoniem wenst te blijven) langs de Green Gallery in Londen. In een grote vitrine wordt een heel klein schilderij van Pieter Neefs uitgelicht dat een kerkinterieur voorstelt en dat onmiddellijk zijn aandacht trekt. Hij is gecharmeerd, zet de stap en gaat binnen, onderhandelt met de verkoper en koopt zijn eerste “lieveling”. Zelfs vandaag, wanneer hij zich dit moment herinnert, schitteren zijn ogen en versnelt zijn stem:

“Alles i geweldig in dit schilderij, ik ben onder de indruk van de finesse, van de details, van het licht”. Het is het begin van een passie die nooit zal doven en die hij deelt zijn vrouw die hem altijd vergezeld heeft tijdens zijn vele reizen […]

Niets heeft hem voorbestemd om zich op de kunstmarkt te begeven en een verzameling schilderijen aan te leggen.[…]Niets gebeurt echter volledig toevallig. Voor de aankoop van het schilderij van Pieter Neefs liep onze verzamelaar door de zalen van het Petit Palais in Parijs, verleid door de meesters van de noordelijke school. […]

Zijn interesse voor kerkinterieurs hield nooit op en hij benaderde zijn onderwerp via verschillende wegen. Van veilingkamers tot galerijen, van beurzen en biennales tot musea. Bladerend door de verkoopcatalogi, neemt hij deel aan veilingen bij Drouot, Christie’s en Sotheby’s, in Parijs en Londen. Hij onderhoudt respectvolle relaties met handelaars, van wie sommigen, zoals Pieter de Boer in Amsterdam en David Koetser in Zürich, niet aarzelden om hun kostbare documentatie met hem te delen. Dit alles om de kleine schat, het ontbrekende stuk te vinden. […]

Van de jaren zeventig tot nu, dat wil zeggen meer dan veertig jaar, overwon het plezier dat de teleurstellingen wegveegde. Want verzamelen is voor hem een reis door tijd en ruimte. […]

Het is daarom gemakkelijk te begrijpen dat zijn verzameling van meer dan vijftig schilderijen met kerkinterieurs, geschilderd in de jaren 1580-1700, een waarde heeft die niet eenvoudigweg in geld te vertalen is. Het illustreert een leven, ontmoetingen, uitwisselingen en discussies die we ons als intens voorstellen, ontdekkingen, veel studies en lezingen, zelfverloochening en grote vreugdes. […]

Interview met de verzamelaar door Sandrine Vézilier-Dussart in OKV (uittreksels)

De passie van een verzamelaar


Wim Delvoye wordt gezien als een van de vermetelste en subversiefste kunstenaars van zijn generatie. Hij laat alledaagse voorwerpen afwijken van hun primaire functie, zodat ze toegang verwerven tot het register van al wat mooi is. Daar slaagt hij in dankzij geraffineerde ornamenten en de universele boodschap die hij deze voorwerpen meegeeft. Zijn kunst leidt tot discussies, beroert en stoort soms.

De twee werken van Delvoye in de tentoonstelling vormen een hedendaags contrapunt. De fascinatie van de kunstenaar voor architectuur en in het bijzonder voor gotische kunst, wordt in hybridische en volslagen denkbeeldige vormen gegoten, zoals de Nautilus Penta. De kwestie van het goddelijke en de universaliteit daarvan is duidelijk voelbaar in Möbius Dual Corpus Direct Current, een elliptische sculptuur van twee Christusfiguren aan het kruis die de binnen- en buitenkant van een ring volgen. Dit werk van gepolijst brons werd in 2011 gerealiseerd en is de recentste aanwinst van

Na een intense periode van studie en voorbereidende schetsen in de periode 2005/2008 stort Wim Delvoye zich op een nieuw creatief proces: elliptische sculpturen van Christus aan het kruis. Zoals bij hem gebruikelijk, exploiteert hij alle mogelijkheden die het onderwerp hem biedt, waardoor talrijke, ieder even unieke sculpturen het daglicht zien, waarbij hij experi-menteert met verschillende materialen en technieken, maar met altijd dezelfde constante factoren: een cirkel met genormeerde afmetingen en hetzelfde motief van Christus, dat van een aan zijn ouders toebehorend kruisbeeld...! Al deze creaties hebben een punt met elkaar gemeen: een verstoord evenwicht dat tot een vervorming van het lichaam leidt.

Met deze dubbele “outside” en “inside” Christus neemt de kunstenaar ons mee in de barokke spiraal van een tegenstrijdig universum: voor- en achterkant, donker en licht, beweging en rust, leven en dood. Uit dit gelouterde lijden herrijst uiteindelijk een triomferende Christus, alfa en omega. De keuze van de Möbius, een ring met slechts een vlak dat het uiterlijk van het teken van het oneindige aanneemt, belichaamt de existentiële zoektocht. Als je vanaf een willekeurig punt van de band op de voorzijde begint en de curve zonder onderbreking volgt, komt je vanzelf weer uit op het beginpunt, maar aan de andere kant, dat wil zeggen: aan de achterkant. De grenzen vervagen en de sponsachtige aard van de ruimte dompelt ons onder in een diepe verwarring.

De blik van Wim Delvoye

Wim DELVOYE Möbius Dual Corpus Direct Current 2011 Cassel, musée de Flandre © Studio Wim Delvoye

Page de gauche :

Pieter NEEFS I Interieur van de kathedraal in Antwerpen (détail) Signé et daté : « 1625 » Olieverf op paneel


Tijdens het Concilie van Trente bevestigt de Kerk opnieuw de retorische functie van de kunst door deze als taak onderwijzen, bewegen en overtuigen te geven.

De 80-jarige Oorlog, tijdens welke de Geuzen in opstand kwamen, leidt uiteindelijk tot de definitieve afscheiding tussen het voormalige Zuid- en Noord-Nederland: de katholieken bevinden zich in het zuiden, de protestanten in het noorden.

Aartshertog Albert en aartshertogin Isabelle moedigen de reconstructie van de katholieke kerken aan, in dezelfde periode dat men zich op een katholieke herovering richt.

De iconoclastische beweging (ook wel beeldenstorm) genoemd) valt katholieke locaties aan.De opstand begint in Steenvoorde: aan het einde van een openbare preek breekt de menigte het beeld en de afbeeldingen van het Sint-Laurensklooster. De opstand waait daarna over naar zuidelijk Vlaanderen (Ieper, Wervik, Bailleul, Bergen en Kassel) en vervolgens naar Gent, Mechelen en Antwerpen en tot slot naar de noordelijke provincies: Utrecht, Delft en Den Haag tot aan Amsterdam.

van de godsdienstcrisis tussen protestanten en katholieken in de Nederlandse provinciën in de 6e eeuw

Een paar datums…

Gaspar BOUTTATS Beeldenstorm in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen 1566, gravure, Amsterdam, Rijksmuseum

1545 - 1563

1568 - 1648

vanaf 1611

10 août → début oct 1566

12

Parcours in de expositie

Het schilderen van kerkinterieurs begint slechts enkele jaren na het plunderen van de kerken in Vlaanderen, tijdens de beeldenstorm die in 566 in Steenvoorde begint. Deze door de protestanten geleide protestbeweging die de uitwassen van de katholieke kerk hekelt, geeft de schuld hiervan aan de symbolen en met name aan de geschilderde en gebeeldhouwde uitbeeldingen van de heiligen en de Heilige Maagd. In plaats van deze verwoestingen weer te geven, tonen deze schilderijen juist de pracht van de heilige plekken. Het is het beeld van de triomferende Kerk die verdedigd moet worden tegen de dreiging van het protestantisme. Dat is waar het hele Concilie van Trente om draait!

Dit schildersonderwerp ontwikkelt zich om te beginnen in Antwerpen, waar Hendrik van Steenwijck I zijn inspiratie vindt bij zijn meester Hans Vredeman de Vries, die gespecialiseerd is in architectonische aanzichten. Het succes wordt bereikt met Abel Grimmer en Pieter Neefs I. Deze kunstenaars maken zich de gotische stijl eigen, die brede perspectieven, badend in een goddelijk licht bieden. Het aardse wordt echter ook niet vergeten: de vele geschilderde taferelen getuigen daarvan!

Van de VLAAMSE pracht en praal...

Hendrick VAN STEENWIJCK II (Anvers, 1580 – Leyde, 1640)De bevrijding van de H. Petrus uit zijn gevangenis leidt Olieverf op paneel 49 × 68,2 × 6 cm

Hendrick VAN STEENWIJCK II (Anvers, 1580 – Leyde, 1640)Interieur van een gotische kathedraal s. ; d. : “1597”Olieverf op koper44,4 × 60,5 × 3 cm

Hendrick VAN STEENWIJCK I (Kampen, 1550 – Francfort-sur-le-Main, 1603)Interieur van een gotische kathedraalOlieverf op paneel64,5 × 77 × 4 cm

Hendrick VAN STEENWIJCK I (Kampen, 1550 – Francfort-sur-le-Main, 1603), suiveur deInterieur van een kathedraal met een bijeenkomst van in het zwart geklede mannenSigné en bas à droite sur le pilierOlieverf op koper 38,5 × 47,5 × 3,2 cm


Hendrick VAN STEENWIJCK II (Anvers, 1580 – Leyde, 1640)De preek van de H. Petrus tot zijn ontvoerdersOlieverf op paneel56,7 × 78 × 5 cm

Hendrick VAN STEENWIJCK II (Anvers, 1580 – Leyde, 1640)Avondvespers in een gothische kapel Olieverf op paneel23 × 27,8 × 3 cm

Abel GRIMMER (Anvers, 1570 – ca 1620)Interieur van een gotische kerk met figurenSigné et daté : “grimmer fecit 1588”Olieverf op paneel37,2 × 48,8 × 4,5 cm

Abel GRIMMER (Anvers, 1570 – ca 1620)Interieur van een kerk met een mis voor een kerkgangDaté sur le pilier en b. d. : “1589”Olieverf op paneel50 × 61,2 × 5 cm

Abel GRIMMER (Anvers, 1570 – ca 1620)Kerkinterieur met personages luisterend naar eenn preekOlieverf op paneel27,8 × 38,4 × 2 cm

Abel GRIMMER (Anvers, 1570 – ca 1620)Kerkinterieur met een dopscène op de achtergrondOlieverf op paneel64,6 × 82 × 4,6 cm

Behalve met elkaar pratende wandelaars, spelende kinderen en rondwandelende honden voegen de Vlaamse schilders enkele hoogtepunten van het kerkleven toe, zoals een doop, een biecht of een mis. Links op de voorgrond zien we een vrouw die voor de ogen van iedereen te biecht gaat bij de priester. Pas na het concilie van Trente, waarin het belang van het sacrament van boetvaardigheid opnieuw wordt bevestigd, wordt de biechtstoel een onmisbaar onderdeel van het kerkmeubilair. Op de achtergrond wordt voor het oksaal een zuigeling gedoopt, in afwezigheid van de moeder, die nog als onrein beschouwd wordt. In de linker zijbeuk vormt de op het middelste paneel van het retabel geschilderde doop van Christus een echobeeld van deze scène.

Na het vertrek van Hans Vredeman de Vries en Hendrik van Steenwijck I uit Antwerpen is Abel Grimmer een van de Antwerpse schilders die het stokje van hen overnemen. Deze schilder aan het hoofd van een groot atelier schildert voornamelijk landschappen, maar realiseert ook een dertigtal schilderijen met kerkinterieurs. Door zijn observatievermogen en nauwkeurige, strakke penseelstreek voegt hij een zeker realisme toe en opent hij hiermee de weg voor Pieter Neefs I en zijn zoon.

14

Sommige kerkinterieurs reproduceren, of liever: laten zich inspireren door een bestaand sanctuarium, maar andere zijn compleet verzonnen. In deze volledig denkbeeldige opbouw van de basiliek van Sint-Jan van Lateranen in Rome, loopt de aan zijn tiara herkenbare paus onder een vergulde altaarhemel naar het koor...

Deze door de Hollandse kunstenaar Aerts gemaakte afbeelding zal een groot succes worden dankzij de gravure van Jan van Donderseel. In de gegraveerde prent betwijfelt de tekst op de rand de legitimiteit van de pauselijke functie, wat perfect aansluit bij de protestantse ideeën. Verrassend genoeg zal deze compositie vele malen overgenomen worden door de Vlaamse schilders, zoals Pieter Neefs I en Hendrick van Steenwijck II, die de oorspronkelijke antipaapse boodschap lijken te verhullen.

De composities van Pieter Neefs onderscheiden zich door een beperkt gebruik van kleuren, voornamelijk okergeel, grijs en bruin. Zijn werken verheerlijken de goddelijke ruimte door gebruik te maken van subtiele, goed beheerste effecten tussen schaduw en licht.

Pieter NEEFS I (Anvers, vers 1578 – 1656/1661) Na / Jan VAN LONDERSEEL (Anvers, vers 1570/1575 – Rotterdam, 1625)Kerkinterieur met een processie Signé et daté en b. à d. :

“P Neeffs.1636”Olieverf op koper48 × 61,3 × 6,5 cm

Pieter NEEFS I (Anvers, ca 1578 – 1656/1661)Interieur van de kathedraal te Antwerpen Signé et daté : “1625”Olieverf op paneel26 × 31,5 × 3 cm

Pieter NEEFS I (Anvers, ca 1578 – 1656/1661)Zijkapel in een interieur van een gotische kerk bij nachtOlieverf op paneel42,5 × 53,5 × 5 cm

Pieter NEEFS I (Anvers, ca 1578 – 1656/1661)Interieur van een kerk met een rood figuur op de voorgrond Signé dans le médaillon sur la colonne à droite : “fs”Olieverf op paneel33 × 28 × 3 cm


Pieter NEEFS I (Anvers, ca 1578 – 1656/1661)Interieur van de kathedraal in Antwerpen met een doodskist Signé sur le pilier à droite : “Peeter Neeffs”Olieverf op paneel61 × 82 × 8 cm

Tijdens de eerste helft van de 17e eeuw specialiseert de Vlaamse schilder Pieter Neefs I zich in aanzichten van kerkinterieurs en maakt hij het procedé dat uitgewerkt is door Hendrik van Steenwijck I, een leerling van Hans Vredeman de Vries, “populair”.

In de hoofdbeuk van de Onze-Lieve-Vrouweka-thedraal in Antwerpen, een van de grootste gotische kerken in de Nederlanden van de 17e eeuw, leidt een reeks heiligenbeelden de gelovige van de ingang tot aan het koor. Alles is pracht en praal in de katholieke kerken, zoals blijkt uit de vele altaarretabels op de pilaren van de hoofdbeuk en in de zijkapellen. De rijkdom van het decor is ook te zien in de kwaliteit van de materialen. De tweekleurige dambord tegelvloer wordt afgewisseld door grafstenen, waardoor de contrasten benadrukt worden en het perspectief verdiept wordt. Onder impuls van de Katholieke Reformatie wordt het sanctuarium heringericht. De hier in de zijbeuk geplaatste kansel zal later naar de hoofdbeuk verplaatst worden. Het oksaal dat het perspectief sluit en de Eucharistieviering onzichtbaar maakt, zal verwijderd worden om het principe van de transsubstantiatie te bevestigen.

Pieter NEEFS I (Anvers, ca 1578 – 1656/1661)Kerkinterieur met wandelaars Signé : “Peeter Neeffs” entre deux colonnes en haut au centre droitOlieverf op paneel47,7 × 59 × 6,5 cm

Pieter NEEFS II (Anvers, 1620 – ?, ap. 1675)Interieur van de Sint-Walburgiskerk in AntwerpenSigné a. d. c. et daté : “1653”Olieverf op doek65 × 75 × 5 cm

Pieter NEEFS II (Anvers, 1620 – ?, ap. 1675)Interieur van een kathedraal met figuren die een begrafenisarmoirie op een pilaar plaatsenOlieverf op koper19,7 × 23,5 × 2,5 cm

Anton Gunther GHERING (Allemagne,1630 – Anvers, 1668)Interieur van een denkbeeldige kerk met vooraan een bedelaarSigné en b. à g.Olieverf op doek81,5 × 92 × 5,5 cm

16

Het in de Vlaamse kunst ontstane onderwerp van kerkinterieurs krijgt uiteindelijk de bekendheid die het verdient in de Hollandsche schilderkunst. Tijdens de 80-jarige oorlog tussen de katholieken en de protestanten worden de voormalige Nederlanden opgesplitst in twee grondgebieden: het zuiden, dat katholiek blijft, en het noorden, dat de naam Verenigde Provinciën aanneemt. Deze godsdienstige stroming weigert de weergave van het goddelijke, de rol van de heiligen en van de Heilige Maagd en erkent niet de aanwezigheid van Christus in het brood en de wijn die tijdens de Eucharistie gedeeld worden. Hieruit vloeit een nieuwe inrichting van de protestantse kerken voort, gemarkeerd door een uiterste soberheid.

In tegenstelling tot het tunnelperspectief van de Vlaamse composities, kiezen de Hollandse schilders voor een gedeeltelijke blik op het heilige bouwwerk, gezien vanuit een zijbeuk, of vanuit een punt dat de gedesoriënteerde bezoeker soms maar met moeite weet te bepalen. De witte zuilen, de afwezigheid van decor en de steeds terugkerende aanwezigheid van de doodgraver zetten aan tot meer ingetogenheid en een grotere spiritualiteit.

…naar de HOLLANDSE soberheid

Bartholomeus VAN BASSEN (La Haye, 1590 – 1652)Kerkinterieur met figuren Olieverf op paneel46,2 × 62,5 × 3 cm

Jan Jansz BUESEM (Amsterdam, 1599 – 1655)Kerkinterieur met links een graf Monogrammé en h. à g. : “B.V.”Olieverf op paneel36 × 43 × 2,8 cm


Anthonie DE LORME (Tournai, 1610 – Rotterdam, 1673)Interieur van een denkbeeldige nachtkerk met figurenSigné au c. et daté : “1639”Olieverf op paneel80 × 105,5 × 4,5 cm

Anthonie DE LORME (Tournai, 1610 – Rotterdam, 1673)Interieur van de kerk van Sint-Laurentius te RotterdamSigné en b. à g. et daté : “1659”Olieverf op paneel45 × 62 × 6 cm

Gérard HOUCKGEEST (La Haye, 1600 – Bergen-op-zoom, 1661)Kerkinterieur met rechts een misSigné : “G. Houckgeest f. 1645”Olieverf op paneel95,5 × 119,2 × 6 cm

Gérard HOUCKGEEST (La Haye, 1600 – Bergen-op-zoom, 1661)Interieur van een denkbeeldige kerk met een preek op de achtergrondMonogrammé et daté en b. à d. :

“GH 1642”Olieverf op paneel81,5 × 108,5 × 4,5 cm

Jan VAN DER VUCHT (Rotterdam, 1603 – 1637)Interieur van een denkbeeldige renaissancekerk met een open koepelSigné sur la base du pilier droitOlieverf op paneel41,4 × 49 × 5,5 cm

De met hun rug naar ons toegekeerde personages nodigen ons uit deze kerk te betreden die met deze naar de hemel geopende koepel een verwijzing naar het Pantheon in Rome vormt. De ideale vorm van de protestantse kerken is de centraalbouw, waarmee de inrichting rond de preekstoel gecentreerd wordt. De gelovigen kunnen zo beter naar de preek luisteren.

Hoewel de in perspectief geplaatste kerken voornamelijk gotisch zijn, zijn er ook barok interieurs te vinden, minder talrijk, maar even grandioos en, veel zeldzamer, sanctuaria uit de Renaissance. Sommige meesters, zoals Jan van der Vucht, hebben zich hier echter in gespecialiseerd. Hoewel hij niet in diens atelier gewerkt heeft, wordt hij beïnvloed door Bartolomeus van Bassen (1590-1652) en geeft hij, net als hem, de voorkeur aan vrijere en meer open ruimtes.

Het minder grote succes van de “moderne” kerken uit die tijd is wellicht te verklaren door het feit dat hun klassieke structuur de compositie minder volume geeft. Het overwicht van de gotische stijl is eveneens te verklaren door de invloed hiervan op de religieuze bouwkunst in de voormalige Nederlanden tot aan het begin van de 17e eeuw, voor de komst van de barok in de katholieke zuidelijke provincies onder de impuls van de Jezuïeten.

18

Jan VAN DER VUCHT (Rotterdam, 1603 – 1637)Kerkinterieur met Christus en de schriftgeleerdenOlieverf op paneel30 × 39 × 3 cm

Jan VAN DER VUCHT (Rotterdam, 1603 – 1637)Interieur van een denkbeeldige kerk met figuren Monogrammé : “IV.V”Olieverf op paneel42 × 46 × 6 cm

Jan VAN DER VUCHT (Rotterdam, 1603 – 1637)Kerkinterieur met figurenMonogrammé : “IV.V”Olieverf op paneel42 × 45 × 6 cm

Jan VAN DER VUCHT (Rotterdam, 1603 – 1637)Interieur van een denkbeeldige kerk met figuren Monogrammé : “IV.V”Olieverf op paneel28,2 × 32,2 × 4 cm

Hans Juriaensz VAN BADEN (Steinbach, ca 1604 – Amsterdam, 1677)Kerkinterieur met Christus omring door vier apostelen in gesprek met twee farizeërsSigné en b. à g. : “ j.j. van Baden”Olieverf op paneel76,5 × 64,5 × 8,5 cm

Hans Juriaensz VAN BADEN (Steinbach, ca 1604 – Amsterdam, 1677)Kerkinterieur met aanvang van de viering van een misSigné en b. à d. : “H. van Baden 1639”Olieverf op paneel48 × 60 × 3 cm

Hans Juriaensz VAN BADEN (Steinbach, ca 1604 – Amsterdam, 1677)Kerkinterieur met Christus en de overspelige vrouw Signé en b. à g. : “H.G. van BADEN”Olieverf op paneel70 × 85 × 2,5 cm

Dirk VAN DELEN (Heusden, 1604/1605 – Arnemuiden (Middelburg), 1671)Interieur van een denkbeeldige kerkSigné sur le pilier à d. : “D. V. DELEN 1642 ”Olieverf op paneel47,6 × 53,4 × 5,5 cm

Hendrick Cornelisz VAN VLIET (Delft, 1611/1612 – 1675)Interieur van de Oude Kerk te Delft Olieverf op paneel63,5 × 53 × 5 cm


Emanuel DE WITTE (Alkmaar, 1617 – Amsterdam, 1692)Interieur van de Oude Kerk te Amsterdam met een grafdelver Signé et daté en b. à g. : “1678”Olieverf op paneel65 × 54,5 × 5 cm

De katholieke kerkinterieurs krioelen van het leven, met soms zelfs scènes die we nu oneerbiedig zouden vinden, terwijl in de protestantse gebedshuizen de sfeer strenger is en meer aanzet tot meditatie. Het steeds terugkerende onderwerp van de tijdens zijn werk vereeuwigde doodgraver kan verbazing oproepen. Vaak zien we een schedel en beenderen uit een berg aarde en afval steken. Een manier om de gelovigen te laten zien dat alles ijdelheid is op deze aarde!

Emanuel de Witte is een van de drie schilders en grondleggers van de Delftse School die zich tot doel stelde de monumenten van de stad Delft in de kijker te zetten, met name de Nieuwe Kerk die sinds 1572 een protestants is. Zij wilden verder de kerkinterieurs dynamischer en natuurlijker maken en gebruikten daarvoor als eersten het scheve perspectief. Doordat het gezichtspunt dichterbij is, ziet men slechts een deel van het bouwwerk en kan men een uithoek van de kerk in detail bekijken.

Hendrick VAN STREEK (Amsterdam, 1659 – ?, ap. 1719)Interieur van de Oude Kerk te AmsterdamOlieverf op doek85 × 73 × 5 cm

Emanuel DE WITTE (Alkmaar, 1617 – Amsterdam, 1692)Het transept van de Oude Kerk te AmsterdamSigné en h. à g. : “E DE W”Olieverf op paneel48 × 39,2 × 3 cm

Cornelis DE MAN (Delft, 1621 – Delft/La Haye, 1706)Uitzicht vanaf het balkon van het orgel van de Oude Kerk te DelftMonogrammé sur le pilier en b. à g.Olieverf op paneel79,6 × 66,3 × 5 cm

Daniel DE BLIECK (Middelburg, 1608 – 1673)Interieur van de St. Laurentiuskerk te RotterdamMonogrammé et trace de date en b. au c.Olieverf op paneel108 × 142 × 9 cm

Daniel DE BLIECK (Middelburg, 1608 – 1673)Kerkinterieur met figurenSigné en b. à d. : “DDB / 1668”Olieverf op paneel35,5 × 39,5 × 4,9 cm

Isaak VAN NICKELEN (Haarlem, 1632/1633 – 1703)Gezicht in de Sint Bavonkerk te HaarlemSigné sur la base du pilier à g.Olieverf op doek49,5 × 54,6 × 5,5 cm

20

Omdat in de gereformeerde kerken het altaar verdwenen is, moet de ruimte opnieuw ingericht worden rond de kansel en de communietafel, die aan het Heilig of Laatste Avondmaal van Christus en zijn apostelen doet denken. Behalve dit meubilair is het interieur van de protestantse kerken een en al soberheid. Ontdaan van alle kunstwerken en zonder enige afbeelding heeft dit als enig ornament de rouwborden, obiit genaamd, die aan de zuilen worden opgehangen. Het licht doet de rest om de pracht van de bouwstijl te doen uitkomen. Zacht en doorschijnend streelt dit de muren, waarvan de witte kleur nog beter uitkomt door het contrast met het hout van het gewelf.

Isaak van Nickelen, die het grootste deel van zijn leven gewijd heeft aan het schilderen van de Sint-Bavokerk in Haarlem, vertoont veel gelijkenis met Pieter Saenredam (1597-1665), die zelfs, voor een zo realistisch mogelijk resultaat, een landmeter vroeg nauwkeurige topografische opmetingen te doen in de heilige ruimtes, waaronder in de Sint-Bavokerk zelf.

Isaak VAN NICKELEN (Haarlem, 1632/1633 – 1703)Gezicht in de Sint Bavokerk te Haarlem Signé et daté en b. à g. :

“1696 Isaak /van / Nickele”Olieverf op doek51,7 × 57,2 × 3,3 cm

Nicolas DE GYESELAER (Dordrecht,1583 – Amsterdam, 1617)Kerkinterieur met figurenSigné sur la base du pilier à g. :

“ND GISELAER. F.”Olieverf op paneel52 × 74,8 × 3 cm

Job BERCKHEYDE (Haarlem, 1630 – 1693)Interieur van de Oude Kerk te AmsterdamOlieverf op doek116,4 × 125 × 7,5 cm

Wim DELVOYE (geboren in Wervik in 1965)Möbius Dual Corpus Direct Current 2011 Gepolijst bronsCassel, musée de Flandre, inv. 2019.1.1

Wim DELVOYE (geboren in Wervik in 1965)Nautilus Penta 2011Lasergesneden roestvrij staalStudio Wim Delvoye, inv. 26_0273


CONCERTEN

Concert Orgels in een perspectief met Sophie Lechelle, organisteHet eerste deel van het concert wordt in de tentoonstelling op een positief gespeeld en bestaat uit muziek van Jan Pieterszoon, 17e-eeuws Nederlands organist en componist. Het concert wordt voortgezet in de Collegiale kerk Notre-Dame van Cassel.

Na reservatie / 8 €Vrijdag 8 mei om 18.30 uur

Cassel cornemusesVerdiep u op maat van de muziek in de Vlaamse werken, met deze reeks verrassende doedelzak-en positiefconcerten.

Na reservatie / gratis Zaterdag 13 juni om 15, 16 en 17 uur

Rond de expositie

NACHT VAN DE MUSEA

Verzamel verlangens! Reis door onvermoede ruimtes, doe nieuwe ervaringen op... en cultiveer uw verlangens. Een mysterieuze avond die u niet mag missen!

Vrije toegangZaterdag 16 mei van 19 uur tot middernacht

22

Afbeeldingen voor de pers

VLAAMSE SCHILDERS

Hendrick VAN STEENWIJCK II (Anvers, 158 – Leyde, 1640)Interieur van een gotische kathedraals. ; d. : “1597”Olieverf op koper44,4 × 60,5 × 3 cmPrivécollectie

Hendrick VAN STEENWIJCK I (Kampen, 1550 – Francfort-sur-le-Main, 1603)Interieur van een gotische kathedraalOlieverf op paneel64,5 × 77 × 4 cmPrivécollectie


Abel GRIMMER (Anvers, 1570 – ca 1620)Interieur van een kerk met een mis voor een kerkgangDaté sur le pilier en b. d. : “1589”Olieverf op paneel50 × 61,2 × 5 cmPrivécollectie

Abel GRIMMER (Anvers, 1570 – ca 1620)Kerkinterieur met een doopscène op de achtergrondOlieverf op paneel 64,6× 82× 4,6 cmPrivécollectie

Pieter NEEFS I (Anvers, ca 1578 – 1656/1661)Zijkapel in een interieur van een gotische kerk bij nachtOlieverf op paneel 42,5× 53,5× 5 cmPrivécollectie

24

Pieter NEEFS I (Anvers, ca 1578 – 1656/1661) Na / Jan van Londerseel (Anvers, ca 1570-1575 – Rotterdam, 1625)Kerkinterieur met een processie Signé et daté en b. à d. :

“P Neeffs.1636”Olieverf op koper Privécollectie

Pieter NEEFS I (Anvers, ca 1578 – 1656/1661)Interieur van de kathedraal te AntwerpenSigné et daté : “1625”Olieverf op paneel 26 × 31,5 × 3 cmPrivécollectie

Pieter NEEFS I (Anvers, ca 1578 – 1656/1661)Kerkinterieur met wandelaars Signé : “Peeter Neeffs” entre deux colonnes en haut au centre droitOlieverf op paneel47,7 × 59 × 6,5 cmPrivécollectie


NEDERLANDSE SCHILDERS

Gérard HOUCKGEEST (La Haye, 1600 – Bergen-op-zoom, 1661)Interieur van een denkbeeldige kerk met een preek op de achtergrond Monogrammé et daté en b. à d. : “GH 1642”Olieverf op paneel 81,5 × 108,5× 4,5 cmPrivécollectie

Jan VAN DER VUCHT (Rotterdam, 1603 – 1637)Interieur van een denkbeeldige renaissancekerk met een open koepelSigné sur la base du pilier droitOlieverf op paneel 41,4 × 49 × 5,5 cmPrivécollectie

26

Emanuel DE WITTE (Alkmaar, 1617 – Amsterdam, 1692)Interieur van de Oude Kerk te Amsterdam met een grafdelverSigné et daté en b. à g. : “1678”Olieverf op paneel 65 × 54,5× 5 cmPrivécollectie

Isaak VAN NICKELEN (Haarlem, 1632/1633 – 1703)Gezicht in de Sint Bavonkerk te HaarlemSigné et daté en b. à g. :

“1696 Isaak / van / Nickele”Olieverf op doek51,7 × 57,2 × 3,3 cmPrivécollectie

Cornelis DE MAN (Delft, 1621 – Delft/La Haye, 1706)Uitzicht vanaf het balkon van het orgel van de Oude Kerk te DelftMonogrammé sur le pilier en b. à g.Olieverf op paneel 79,6 × 66,3 × 5 cmPrivécollectie


Wim DELVOYE (né à Wervik en 1965)Möbius Dual Corpus Direct Current (scale model 1:2)201151 × 50 × 62 cmGepolijst bronsCassel, musée de Flandre © Adagp, Paris 2020, Studio Wim Delvoye

WIM DELVOYE

28

Het musée de Flandre Een aan de Vlaamse kunst gewijde plek

Dit atypische museum weet ieder jaar meer dan 50.000 bezoekers te trekken, omdat het ruime aandacht aan de Schone Kunsten besteedt. Het Hôtel de la Noble Cour, waarin het gevestigd is, is een van de mooiste Vlaamse gebouwen van de regio Hauts de France, dat in 1218 werd gekocht door gravin Jeanne van Vlaanderen. Pas na de veldslagen van Vlaanderen in 1677 werd Kassel, dat tot dan toe tot het graafschap Vlaanderen behoorde, onder het bestuur van het Franse koninkrijk geplaatst. Tot aan de Franse Revolutie zal het Hôtel de la Noble Cour plaats bieden aan de kastelenij van Kassel, die 54 parochies uit de omgeving bundelt, en aan een plaatselijk hof van justitie.

Een prachtige Renaissance gevel uit de 16e eeuw die voor een “Italiaans” accent zorgt, en de typisch Vlaamse bouwstijl aan de kant van de binnenplaats, met vensters met middenstijlen en een trapgevel, zijn kenmerkend voor dit Historisch Monument. Zodra je de deuren van deze prestigieuze locatie passeert, ga je terug in de tijd en ontdek je een verrassende artistieke wereld.

Hier vindt men oude en moderne schilders, graveerders en beeldhouwers langs een bijzonder parcours dat doet denken aan een curiositeitenkabinet. Van de Vlaamse Primitieven tot aan de landschappen van Joachim Patinir of Roelandt Savery, zonder de hedendaagse creaties van Jan Fabre en Wim Delvoye te vergeten, heeft het Musée de Flandre de ambitie de veelzijdigheid en rijkdom van de Vlaamse kunst van gisteren en nu voor het voetlicht te brengen.

Sinds zijn opening blijft het museum zijn collecties uitbreiden, dankzij nieuwe aankopen, depots en bruikleen van vermaarde musea en privé verzamelaars. De tijdelijke exposities zijn gewaagd en erop gericht een ten onrechte vergeten kunstenaar bekendheid te geven of een tot dan toe verwaarloosd thema aan de orde te stellen. Drie daarvan kregen van het Franse Ministerie van Cultuur het label “Exposition d'intérêt national”: Vlaanderen en de zee in 2015, Het Odyssee der Dieren in 2016 en Tussen Rubens en Van Dyck, Gaspar de Crayer in 2018. Feesten en Kermissen in de tijd van de Brueghels in 2019 wist bovendien een record aantal bezoekers aan te trekken (53.000).


© Ja

cque

s Q

uecq

d’H

enrip

ret

Net als zijn exposities die zich buiten de gebaande paden begeven, is ook het publieksbeleid van het Musée de Flandre innoverend, aangezien dit tot doel heeft om van het museum een ruimte van bedrijvigheid en uitwisseling te maken. Van de speeltapijten voor de allerkleinsten tot de voornamelijk voor de tieners ontworpen escape games doet het museum er alles aan om gezinnen en individuele bezoekers centraal te stellen.

3030

90 mn

PARIS

BRUXELLES

LILLE

CasselHazebrouck

Dunkerque

LONDRES

60 mn

Durées des trajets en train

40 mn

Praktische informatie

ADRES VAN HET MUSEUM

26, Grand’Place, BP 38 59 670 CASSEL FRANCETél : + 33 (0)3 59 73 45 60 Fax : + 33(0)3 59 73 45 71 E-mail: [email protected]

OPENINGSTIJDEN

Dinsdag/vrijdag 10 uur > 12.30 uur / 14 uur > 18 uurZaterdag en zondag 10 uur > 18 uur Gesloten op 1 januari, 1 mei en 25 december

TARIEVEN

6 € / 4 €Gratis voor jonger dan 26 jaar, op de eerste zondag van de maand en elke laatste uur

RESERVERINGEN

Tél : + 33 (0)3 59 73 45 59 Fax : + 33 (0)3 59 73 45 [email protected]

WEBSITEhttp://museedeflandre.fr

ROUTEBESCHRIJVING NAAR HET MUSEUM

Het musée de Flandre bevind zich aan de Grand Place in Cassel op 40 min van Lille en 35 min van Dunkerque met de auto,via de A25.

TOEGANKELIJKHEID

Het Museum kreeg het “Tourisme et Handicap” label voor de vier handicaps.

32

Cassel museedeflandre.fr

PERSDOSSIER · contrapunt. De fascinatie van de kunstenaar voor architectuur en in het bijzonder...

Documents

Transcript of PERSDOSSIER · contrapunt. De fascinatie van de kunstenaar voor architectuur en in het bijzonder...