6 PensioenAdvies - mei 2016

‘Eigen fi nanciële toekomst is van door-slaggevende betekenis’“De behoefte van mensen naar meer ruimte om invulling te geven aan eigen, individuele keuzes, is niet te nege-

ren. Die keuzes kunnen met ‘wonen’ te maken hebben als je jong bent. Met ‘zorg’ als je wat ouder bent. Maar

hoe dan ook: die behoefte is evident en groeit nog steeds. Naar mijn overtuiging ontkom je er niet aan, in welke

toekomstige stelselwijziging dan ook, daaraan invulling te geven. Tegelijkertijd zal je ervoor moeten zorgen dat

mensen die passiever zijn, voldoende zekerheden behouden. Ook als ze niet bewust met hun fi nanciële toekomst

bezig zijn.”

Wél adviseur, géén aanbieder

Als het om pensioen gaat, staat de Consumentenbond voor een lastige opgave. Enerzijds gaat het over fi nanciële producten en diensten waarmee uitvoering gegeven wordt aan een pensioen-regeling van een werkgever of een bedrijfstak met impact tot op individueel deelnemersniveau. Over die producten en diensten vormt de bond zich in het belang van consumenten een mening en neemt zij de belangenbehartiging ter harte. Anderzijds praten we over een collectief stelsel met publieke trekken en politieke impact waarbij de Consumentenbond als belangenbehartiger van individuele leden zich niet wil uitspreken vóór de ene groep consumenten cq burgers en (dus) tegen andere groepen.

Vanzelfsprekend doet zich deze potentiele tegenstrijdigheid vooral voor in de tweede pijler. In het zuiver publieke en sociale stelsel van de eerste pijler en de strict individuele derde pijler speelt dat niet of in ieder geval veel minder en kan de Consu-mentenbond haar taak als belangenbehartiger van individuele consumenten nadrukkelijker waarmaken. In het vervolg van dit interview met Bart Combée, komen we deze kwestie verschillen-de keren en op verschillende niveaus tegen. Dat begint al met de vraag of de Consumentenbond een mening heeft over ‘pensioen’.

Combée: “Jazeker denken we als Consumentenbond na over pen-sioenvraagstukken. We krijgen er ook regelmatig vragen over van onze achterban. En als je consumenten informeert over pensioen-keuzes die ze kunnen maken en producten die ze het beste kun-nen kiezen, houd je je al snel bezig met de belangen van die con-sumenten. Bijvoorbeeld het belang van grotere transparantie in

pensioenen. Of de inbreng die je als premiebetaler of gepensio-neerde zelf zou moeten hebben op verschillende beleidsterreinen van het pensioenfonds waarin je deelneemt: governance bijvoor-beeld, of het beleggingsbeleid.

Maar wat voor ons een lastige is, zijn de stelseldiscussies. Wij kun-nen pas de mening van consumenten vertolken en hun belang be-hartigen als een representatief deel van die consumenten ook die en dus geen andere mening heeft. Wij kunnen niet waarmaken te zeggen dat wij alleen jongeren vertegenwoordigen, of alleen ou-deren of weer andere groepen belanghebbenden bij pensioenen. Dat willen wij ook niet. Als het bijvoorbeeld over solidariteitsdis-cussies gaat tussen leeftijdsgroepen zullen wij daarin geen positie innemen als die ten faveure van de ene en ten nadele van een andere groep consumenten is. Wij willen al die groepen vertegen-woordigen en dat stelt grenzen aan de belangenbehartiging.”

Niet alleen werknemersDe Consumentenbond trekt het begrip ‘pensioen’ breder dan strikt genomen de arbeidsvoorwaardelijke toezegging aan werknemers. “Pensioen strekt zich wat ons betreft ook uit over zelfstandigen en zzp’ers bijvoorbeeld. Tegelijkertijd vallen bij ons onder ‘pensioen’ ook andere rechten, producten en diensten dan alleen de arbeids-voorwaardelijke pensioenaanspraken. De AOW, maar ook derde-pijlerproducten en andere privé-voorzieningen rekenen wij tot het brede begrip pensioen, zodat we eigenlijk beter kunnen spreken van fi nanciële producten en diensten voor de oudedag.”

“Het deel waar je als consument het minst zelf in te kiezen of over te beslissen hebt, betreft natuurlijk de AOW in de eerste

TEKST MICHIEL HUISMAN FOTOGRAFIE BERLY DAMMAN

mei 2016 - PensioenAdvies 7

Bart Combée (1967) is sinds 1 april 2009 algemeen directeur van de Consumentenbond. Hij kan bogen op ruime ervaring in bestuurlijke functies, zowel in het publieke als private do-mein. Combée is econoom. Bij zijn aantreden als algemeen directeur zei hij: “Het werk van de Consumentenbond is be-langrijker dan ooit. Een miskoop kan zelfs de kwaliteit van je leven beïnvloeden. Denk aan missers in de gezondheidszorg, of hypotheken en pensioenen die totaal niet aansluiten bij de persoonlijke situatie.”

De Consumentenbond telt bijna 500 000 leden, maar door paneldeelnemers, communities en andere verbanden heeft de Consumentenbond ook nog eens een extra ‘achterban’ van 1,1 miljoen m/v met wie ze regelmatig in contact is. In totaal representeert de bond 1,6 miljoen consumenten op verschillende niveaus, aandachtsgebieden en werkterreinen.

8 PensioenAdvies - mei 2016

Bart Combée : “Zekerheid is een belangrijke verworvenheid van het huidige

stelsel die we niet overboord willen gooien.”

pijler en in mindere mate het pensioen in arbeidsvoorwaardelijke zin in de tweede pijler. Maar toch …, je betaalt ergens voor en je krijgt er iets voor terug. Het is logisch dat je daar dan ook wat over te zeggen wilt hebben. Ik vind het daarom van groot belang dat je als deelnemer in een pensioenregeling of ander financieel product voor je oudedag, transparante keuzes voorgelegd krijgt en dat pensioenfondsbestuurders zich naar jou als deelnemer ver-antwoorden zodat je weet hoe besluiten genomen worden, welke zeggenschap je daarover hebt en op welke manier je geëquipeerd wordt om zelf daarover toekomstige beslissingen te kunnen nemen, voor zover die aan de orde zijn.”

Realistisch beeld“Als consument moet je je een realistisch beeld kunnen vormen van de verwachtingen die je mag hebben ten aanzien van je eigen financiële toekomst. Pensioen maakt daar een belangrijk onder-deel van uit. Het is belangrijk dat je daarover goed geïnformeerd bent en tijdig besluiten kunt nemen. Vooral als je voor de situatie geplaatst wordt dat je zelf iets extra’s moet of wilt regelen. Uiteindelijk is het ook met pensioen zo dat het om je eigen geld gaat waarover je in essentie dus ook zelf moet kunnen besluiten en beschikken.”

“Het is echter ook zo dat consumenten als het op nadenken over hun eigen pensioensituatie aankomt, doorgaans passief zijn. Pen-sioen is ver weg en een behoorlijk abstract begrip. Nú beslissin-gen nemen over iets waarvan de effecten zich pas in de verre toekomst zullen voordoen, is niet iets wat veel mensen makkelijk afgaat. Ook bij financiële beslissingen nemen mensen hun beslui-ten niet alleen op verstandelijk beredeneerde gronden. De gedragseconomie heeft ons dat inmiddels al wel voldoende duidelijk gemaakt.”

“Toch is het zo: Hoe vroeger je begint met nadenken over je pen-sioen en daar ook naar handelt, hoe beter het zal blijken aan te sluiten op je huidige verwachtingen, wensen en financiële ambi-ties. Daar hebben wij als Consumentenbond ook een rol in met het geven van goede informatie zodat die beslissingen bewust genomen kunnen worden. En we willen onze achterban natuur-lijk graag leren dat het heel verstandig is, om daar niet te lang mee te wachten. De voorlichtende rol die wij hebben, nemen we daarom ook heel serieus.”

Geen onderzoekWat de Consumentenbond niet zal doen, is onderzoek initiëren naar, of antwoord geven op vragen hoe een nieuw, toekomstig pensioenstelsel eruit zal moeten zien.

“Natuurlijk is dat relevant en doet het antwoord op die vragen er maatschappelijk in hoge mate toe. Maar voor ons als individuele behartiger van belangen van consumenten ligt het doen van zulk onderzoek niet voor de hand. Als wij standpunten naar buiten brengen, zullen wij altijd toetsen of dat een standpunt of een visie is die wij namens een overgrote meerderheid van consumen-ten naar buiten willen brengen. De standpunten die wij over pen-sioen naar buiten brengen gaan dus niet over het stelsel. Wat wij wél registreren is met welke vraagstukken consumenten zitten met betrekking tot de verschillende elementen van hun pensioen. We krijgen bijvoorbeeld veel vragen over juridische aspecten van pensioen. Maar ook vragen over welk financieel product het meest passend is als het om aanvullende pensioenmaatregelen gaat en de manier waarop je je daar het beste op kunt oriënteren. En daar hebben wij zeker wel een mening over en visie op.”

“Wij vinden bijvoorbeeld dat je als pensioenfondsen tijdig en goe-de informatie moet bieden. We vinden ook dat je als ontvanger die informatie moet kunnen omzetten in beslissingen. Verder vinden we het van belang dat je een goede toegang hebt tot de bestuurlijke governance van het pensioenfonds waarin je deel-neemt. Op die terreinen van informatie, communicatie en gover-nance kunnen wij namens een grote meerderheid van consumen-ten meningen verkondigen en visie naar buiten dragen en zullen niet nalaten dat ook te doen.”

Het heft in eigen handen“Interessant is het om vast te stellen dat het huidige pensioen-stelsel voor wat ik zou willen noemen de ‘niet-kiezende’ consu-ment, helemaal zo slecht nog niet is. Die bouwt als het ware automatisch - als werknemer tenminste - een aanvaardbaar pen-sioen op. Ook als hij of zij er niet nadrukkelijk zelf mee bezig is. Dat is denk ik veel waard voor de samenleving. Anderzijds valt het niet te ontkennen dat er een groeiende groep consumenten is die graag het heft in eigen hand neemt. Een groep ook die aan zeggingskracht wint, zoals het maatschappelijk debat volgens mij duidelijk maakt. Zij vormen een deel van onze achterban. Die zeggen: ik wil meer vrijheid en niet vastzitten in die mal van het huidige stelsel. Ik wil mijn eigen individuele keuzes kunnen maken. Bijvoorbeeld om bij aanvang van mijn loopbaan meer geld voor mijn huis opzij te zetten en wat minder in mijn pensioen te stoppen. En om later als ik wat ouder ben en meer zorg nodig heb, weer andere, passende keuzes te kunnen maken.”

mei 2016 - PensioenAdvies 9

09Kaderkop_INT10Kaderbrood_INT

“Het gaat in dat geval om consumenten die zichzelf goed in staat achten eigen beslissingen te nemen en zich gegijzeld voelen in het collectieve stelsel.”

Vrijheid en zekerheid“Tegelijkertijd beseffen we ons als Consumentenbond dat de ruim-te voor de één, ten koste kan gaan van de zekerheden voor een ander. En ook al zullen wij daarin als organisatie namens beide groepen, geen standpunten innemen, dat neemt niet weg dat wij natuurlijk wél die groeiende wens begrijpen van bewuste individu-en die graag meer ruimte willen hebben als het gaat om het nemen van financiële beslissingen over wonen, zorg en pensioen.

Eenduidige standpunten van consumenten zijn dat echter niet. Er zijn groepen consumenten die veel waarde hechten aan meer individualisering. Er zijn groepen consumenten die vinden dat hun leeftijdscategorie onderbedeeld is. En er zijn ook groepen consumenten die het prima vinden als ze daar zelf niet over hoe-ven na te denken en het prettig vinden dat het voor hen geregeld is ook zonder dat ze er zelf allerlei beslissingen over moeten nemen. Voor de Consumentenbond is het een gegeven dat die verschillende groepen er zijn, ook in onze eigen achterban. Ik zal niet de belangen van de ene groep vertegenwoordigen ten nadele van een andere groep. Dat strookt niet met onze missie.”

Zorgplicht“Samengevat vinden wij het belangrijk dat je als consument goed geïnformeerd bent. Dat je ook goed de consequenties van je keu-zes kunt overzien. En dát er ook echt iets te kiezen valt. Want dan ben je maximaal autonoom als consument. Zover zijn we echter nog niet. Daar staan nog wel een paar dingen bij in de weg. De eerste is dat financiële producten voor consumenten vaak moeilijk te begrijpen zijn. Die producten zullen echt trans-paranter en eenvoudiger moeten. Niet minder relevant is het ver-volgens te onderkennen dat collectieve toekomstvoorzieningen, zoals pensioen, gedrag in de hand werkt dat maakt dat beslissin-gen erover uitgesteld worden, juist omdat ze over een verre toe-komst gaan. Daarvan vinden wij dat consumenten extra hulp moeten krijgen van financiële dienstverleners. Die hebben naar onze mening een grote verantwoordelijkheid, ongeacht of het nu een pensioenfondsbestuurder, een pensioenverzekeraar of een andere uitvoerder van pensioendiensten betreft.”

“Zo zullen zij zich er extra zorgvuldig van moeten vergewissen dat de keuze die de consument maakt, ook écht de bedoelde keu-ze is. En dat die keuze uiteindelijk ook in diens belang wordt uit-gevoerd. Daarin moet je verder gaan dan de gemiddelde verkoper van een televisie of een ander eenvoudig product. Je zult goed het belang voor de consument aan hem of haar moeten kunnen uitleggen. En je zult daar ook op een goede manier rekening en verantwoording over dienen af te leggen. Wat ons betreft is het een goede zaak dat we de zorgplicht die daarmee gepaard gaat, wettelijk hebben vastgelegd in de Wft.”

Het begint bij de consument“Een voordeel van het verplichtende en collectieve karakter van pensioenstelsel is dat we, in tegenstelling tot veel andere landen, de situatie gecreëerd hebben dat nagenoeg iedere werknemer een redelijk pensioen kan opbouwen. Dat moet je niet zomaar prijs-geven.”

“Tegelijkertijd beseffen we allemaal dat het stelsel onder druk staat, in de hand gewerkt door een langdurig lage marktrente die het binnen het huidige financiële systeem moeilijk maakt een waardevast pensioen op te bouwen. Die omstandigheid is er de oorzaak van dat mensen het uiteindelijk te bereiken pensioenre-sultaat anders gaan inschatten. De consument leert onder ogen te zien dat zijn pensioen niet zo zeker is als hij twintig jaar geleden bij aanvang van zijn carrière dacht dat het zou zijn. Bovendien groeit bij hem of haar het besef dat hij in de toekomst voor meer eigen financiële keuzes komt te staan.”

“Al met al kan je makkelijk voorspellen dat de behoefte om zélf iets aanvullends voor je pensioen te regelen, groter wordt. Dat heeft consequenties voor ons als Consumentenbond. Namelijk een grotere rol voor en groeiende betrokkenheid bij het informe-ren en adviseren van onze achterban. In die rol willen wij onvoorwaardelijk aan de kant van de consument staan. Dat betekent dat er géén rol voor ons is weggelegd als aanbieder van financiële producten. Wij zijn ván consumenten. En wij zijn vóór consumenten. Consumenten informeren, adviseren of gewoon helpen, dat is waar we goed in zijn. Ik kan me daarom best voor-stellen dat we in de toekomst meer op individueel niveau advies gaan geven.”

“Maar ik kan me niet voorstellen dat we zelf pensioenproducten gaan aanbieden. Alles begint bij ons met het initiatief van de con-sument. We zijn een levende club, een beweging, van consumen-ten. Die zitten bij ons aan het stuur. We zitten niet in een ivoren

toren te verzinnen wat goed is voor de mensen. De mensen verzinnen zelf wat goed of slecht voor ze is. We stellen alles in het werk om dat goed op te kunnen vangen.

Daar ligt dan ook de aanleiding om een campagne te voeren, om rechtszaken te voeren, om te gaan lobbyen of een consumenten-dienstverlening op te zetten. Het begint altijd bij de consument zelf.”

Samenvattend: Hoe moet het pensioenstelsel eruit zien in de toekomst?“De behoefte van mensen naar meer ruimte om invulling te geven aan eigen, individuele keuzes, is niet te negeren. Die keu-zes kunnen met ‘wonen’ te maken hebben als je jong bent. Met ‘zorg’ als je wat ouder bent. Maar hoe dan ook: die behoefte is evident en groeit nog steeds. Naar mijn overtuiging ontkom je er niet aan, in welke toekomstige stelselwijziging dan ook, daar-aan invulling te geven. Tegelijkertijd zal je ervoor moeten zor-gen dat mensen die passiever zijn, voldoende zekerheden be-houden. Ook als ze niet bewust met hun financiële toekomst bezig zijn.”

“Zekerheid is een belangrijke verworvenheid van het huidige stelsel die we niet overboord willen gooien. Zekerheid is ook een belangrijke bepaler voor consumentenvertrouwen. Mijn taxatie is dat onze achterban de volgende pensioenelementen voor de toe-komst belangrijk vinden:

− Pensioen moet een voldoende mate van zekerheid bieden. Dat moet uitkomen volgens het plan dat je ervoor gemaakt hebt.

Producten zullen echt transparanter en eenvoudiger moeten”

10 PensioenAdvies - mei 2016

van ons bruto binnenlands product. Dus ook voor onze economi-sche groei is het herstellen, hebben en behouden van vertrouwen in je eigen financiële toekomst van doorslaggevende betekenis.”

Dit is het tweede interview in een reeks van vijf waarin Pensioen Advies spreekt met decision makers en bestuurders van organisaties, instanties en andere stakeholders uit de wereld van ‘pensioen’.

Insteek voor de gesprekken vormen de wenselijkheid en noodzaak van pensioeninnovaties en de wijze waarop deze tot stand moeten komen. Vorige maand spraken we met Merel van Vroonhoven van de AFM, deze maand met Bart Combée van de Consumentenbond. Volgende maand staat Mariette Hamer (SER) op de agenda.

− Pensioen moet aansluiten op iemands individuele, financiële situatie en impliceert dus keuzemogelijkheden om tot individuele afstemming te komen.

“Het financieel perspectief dat je ziet voor je eigen toekomst, wat deels met korte termijn koopkrachtontwikkeling te maken heeft, heeft zeker ook te maken met lange termijn zaken zoals de waar-de van je huis en de waarde van je pensioen. Over pensioenen zijn consumenten nog steeds tamelijk somber. Dat is te wijten aan de voortdurende lage dekkingsgraden bij pensioenfondsen. Maar ook het perspectief dat de rente structureel laag zal blijven, draagt daar niet aan bij.”

“Als mensen gedurende langere periode daarover somber blijven, slinkt het vertrouwen verder. Dat is ongewenst. Consumentenver-trouwen is een hele goeie voorspeller van consumentenbestedin-gen. En consumentenbestedingen maken voor twee derde deel uit