PearlDykstra(2015)

ErvingGoffman:Voordestandaardgereedschapskist

VerscheneninSociologieMagazine,23(2),9.

Trefzekerebeschrijvingenalsbasisvooreengroterverhaal

CentraalinhetwerkvanErvingGoffmanishetbegrip“dramaturgie”,degedachtedathetdagelijkseleveneeneeuwigdurendtoneelstukiswaarinmensendeaanhentoebedeelderollenspelenininteractiemetanderen.Zorgvuldigeobservatievandagelijkse“vertoningen”geeftvolgensheminzichtindesocialerelatiesdiedenoodzakelijkeordeningineensamenlevingstructureren.ZijndoeltreffendebeschrijvingenvanmenselijkeinteractieswareneenbronvaninspiratietoenikindevroegejarentachtigaandeUniversiteitvanTorontomijnMasterscriptieschreefoverongewensteintimiteiten.

BijGoffmanvondikmetaforenvoordewijzewaaropverbaleennon-verbalegedragingenstatusverschilleninman-vrouwrelatieskunnencreërenenbestendigen.Mijnbelangstellinggingnietuitnaarduidelijkeovertredingen(aanranding,bijvoorbeeld).Welwildeikontrafelenhoesubtielevormenvangezichtsmimiek,lichaamshouding,aanrakingenentaalgebruikuitingenkunnenzijnvanmannelijkedominantie.Goffmans(1956)opsteloverdeferenceanddemeanor(in1967opgenomenindebundelInteractionritual)wasmijnstartpunt.Daarinlasikdatsuperieuren(artsen,politieagenten,chefs)zichgedragingenkunnenpermitteren(schuinemoppenvertellen,naardethuissituatievragen)dieondergeschiktenbeterachterwegekunnenlaten.Laterefeministischeonderzoekersindedoinggendertraditielieteneenvergelijkbareasymmetrieinhetgedragvanmannenenvrouwenzien.Mannenzijnsterkergeneigddanvrouwenomplattepraten,luidruchtigtezijneneronverzorgduittezien.Goffmanzouzeggendatmannenzichmeersocialeruimtetoe-eigenen.

Genderadvertisements(1979)brachtraketyperingenvanman-vrouwverhoudingen.HierinrangschiktGoffmanreclamefoto’sonderkopjeszoalslicensedwithdrawal(indefysiekenabijheidvanmannenkijkenvrouwensteedsdromerigweg),theritualizationofsubordination(vrouwen,maarnietmannen,wordensteedsliggendofineenlagerepositieafgebeeld)enthefemininetouch(vrouwenstrelenobjecteninplaatsvandezetemanipulerenofvasttepakken).Leunendophetmodelvandeouder-kindrelatie,beargumenteertGoffmandatvrouwen“vanernstwordengevrijwaard”.HetbeeldvanvrouwenindeAmerikaansereclamefoto’suitdejarenzeventigisdatzijzichonttrekkenaanofwordenbeschermdtegendeserieuzewerkelijkheid.Goffmanbenadruktdatkijkersdefoto’snieteigenaardigofonnatuurlijkvinden.

Hetdramaturgischeperspectiefopdesocialewerkelijkheidisinmiddelsgemeengoedgewordenbinnendesociologie.DoorGoffmanontwikkeldebegrippenzoalsimpressionmanagement(1959),destrategischemanipulatievanhetbeelddatanderenvanonshebben,personalspace(1971),deruimtewaarinmensenzichcomfortabelvoelentenopzichtevananderenenframe(1974),dewijzewaaropmensensocialesituatiesdefiniëren,behorentotdestandaardgereedschapskistvansociologen,psychologenenantropologen.Zewordenookzeergewaardeerddoorstudenten.TochheeftGoffmannooitschoolgemaakt.Wellichtiszijnvertellendeenbijnainformelestijlte

onnavolgbaar.Erzijnechtermeerredenen.Hijheeftgeenpoginggedaanomtoteenoverkoepelendetheorievanmaatschappelijkeordeningtekomen,zelfsnietindepresidentiëlejaarredediehijvlakvoorzijndoodschreefenin1983postuumwerdgepubliceerdindeAmericanSociologicalReview.Hijrefereerdeweliswaaraandetheoretischebeginselenvancollega's,maargingeensystematischevergelijkingmetzijneigenideeënuitdeweg.Wekunnenhemevenminalseenexemplarischetnomethodoloogkenschetsen.Daarvoorwasdestijlvanzijnempirischewerkonvoldoendesecuur.

NadatmijnmasterscriptiewasvoltooidhebikmenauwelijksverderverdieptinhetwerkvanGoffman.Debruikbaarheidvanzijninzichtenvoormijnlaterewetenschappelijkewerkwasgering.Eenbelangrijkmancowasdathijweinigperspectiefboodvoorfundamentelevragennaarsocialeverandering.Mijnwaarderingvoorzijntrefzekerebeschrijvingenvangezagsverhoudingeninsocialesituatiesisechteronverminderdgrootgebleven.BijGoffmanhebikdekunstafgekekenomdoormiddelvaneengoedgeselecteerdvoorbeeldeengrotersociologisch-relevantverhaaltevertellen.

PearlDykstra,HoogleraarEmpirischeSociologie,ErasmusUniversiteitRotterdamenVicePresidentvandeKoninklijkeAkademievanWetenschappen