Participatie als hefboom Participatie als hefboom voor stadsprojectenvoor stadsprojecten

Studiedag ‘conflicten en bewonersprotest Studiedag ‘conflicten en bewonersprotest bij ruimtelijke projecten’ bij ruimtelijke projecten’

10 september 200910 september 2009Linda Boudry Linda Boudry

Een simpele vraag: Een simpele vraag: wat is participatie ? wat is participatie ?

Krakers participeren, of niet ?Krakers participeren, of niet ? Mensen hebben groepen nodig om te kunnen participeren Mensen hebben groepen nodig om te kunnen participeren Het is niet de burger maar het bestuur dat moet Het is niet de burger maar het bestuur dat moet

participerenparticiperen Betrokken zijn vergt actieBetrokken zijn vergt actie Participatie is een luxe voor middenklasse – mensen (wij Participatie is een luxe voor middenklasse – mensen (wij

dus)dus) Participatie moet vaak niet Participatie moet vaak niet Een hevig conflict is een teken van participatieEen hevig conflict is een teken van participatie Ambtenaren moeten pleiten voor participatieAmbtenaren moeten pleiten voor participatie

Participatie is …Participatie is …

Participatie is aanpakken, dingen doen, initiatief nemen Participatie is aanpakken, dingen doen, initiatief nemen of steunenof steunen

Participatie is verandering in denken en doen en Participatie is verandering in denken en doen en gebeurt niet alleen door woordengebeurt niet alleen door woorden

Participatie is bezig zijn, bezorgd zijn, interesse, Participatie is bezig zijn, bezorgd zijn, interesse, engagement, emotie, beleving, toe-eigening, engagement, emotie, beleving, toe-eigening, eigenaarschapeigenaarschap

Participatie: democratie-in-actieParticipatie: democratie-in-actie

Deel zijn en deelnemenDeel zijn en deelnemen

‘‘Deel zijn van’ en ‘deelnemen aan’Deel zijn van’ en ‘deelnemen aan’• Deel zijn van: Toegang tot aspecten van het ‘goede’ levenDeel zijn van: Toegang tot aspecten van het ‘goede’ leven• Deelnemen aan: Betrokkenheid bij vormgeving van Deelnemen aan: Betrokkenheid bij vormgeving van

samenlevingsamenleving

Participatie is een debat over in- en uitsluitingParticipatie is een debat over in- en uitsluiting• Mensen niet opsluiten in een groep of categorieMensen niet opsluiten in een groep of categorie

Wiens stadsprojecten ?Wiens stadsprojecten ?

Op initiatief van overheid (voorbeeld Ledeberg)Op initiatief van overheid (voorbeeld Ledeberg)

Op initiatief van burgermaatschappij (voorbeeld station Op initiatief van burgermaatschappij (voorbeeld station Zeebrugge): hoe reageert het stadsbestuur ?Zeebrugge): hoe reageert het stadsbestuur ?

In conflict tussen overheid en burgermaatschappij In conflict tussen overheid en burgermaatschappij (voorbeeld: Kievitplein, Flageyplein, Oosterweel…) met (voorbeeld: Kievitplein, Flageyplein, Oosterweel…) met actieve mobilisatie van burgermaatschappijactieve mobilisatie van burgermaatschappij

Van bloembak tot Van bloembak tot stationsomgeving stationsomgeving

Participatie is niet noodzakelijk leuk en fotogeniekParticipatie is niet noodzakelijk leuk en fotogeniek

Participatie is niet noodzakelijk consensusgerichtParticipatie is niet noodzakelijk consensusgericht

Participatie gaat over bloembakken maar ook over Participatie gaat over bloembakken maar ook over stationsomgevingen, tunnels, bruggen…stationsomgevingen, tunnels, bruggen…

Soorten burgers: Soorten burgers: statistisch statistisch

Buitenstaanders (30%)Buitenstaanders (30%)• ongeïnteresseerd & passief ongeïnteresseerd & passief • voelen zich niet erkend en vertegenwoordigd voelen zich niet erkend en vertegenwoordigd • ‘‘Het interesseert me niet”, “Ze luisteren toch niet”.Het interesseert me niet”, “Ze luisteren toch niet”.

Pragmatici (25%)Pragmatici (25%)• assertief & geïnformeerd assertief & geïnformeerd • willen directe invloed als eigenbelang in het geding is willen directe invloed als eigenbelang in het geding is • ‘‘Wat levert het me op?’Wat levert het me op?’

Soorten burgers: Soorten burgers: statistisch statistisch

Plichtsgetrouwen (20%)Plichtsgetrouwen (20%)• betrokken & onwetendbetrokken & onwetend• onzeker over veranderingen en complexiteit overheidonzeker over veranderingen en complexiteit overheid• ‘‘Wat gaat er allemaal gebeuren?’Wat gaat er allemaal gebeuren?’

Verantwoordelijken (25%)Verantwoordelijken (25%)• participerend & interactiefparticiperend & interactief• positief t.o.v. overheid, afwijzend tegenover populismepositief t.o.v. overheid, afwijzend tegenover populisme• ‘‘Waar kan ik met mijn ideeën terecht?’Waar kan ik met mijn ideeën terecht?’

Kijk op de burgers - Ze zijn (gelukkig) Kijk op de burgers - Ze zijn (gelukkig) niet te vatten in statistieken niet te vatten in statistieken

Burgers zijn veelvormingBurgers zijn veelvorming

Burgers zijn veelkleurigBurgers zijn veelkleurig

Burgers participeren:Burgers participeren:• Op verschillende momentenOp verschillende momenten• Op verschillende manierenOp verschillende manieren• Rond verschillende thema’sRond verschillende thema’s• En verschillend in de tijdEn verschillend in de tijd

Klassiek model = van binnen naar Klassiek model = van binnen naar buiten denken buiten denken

De sterke representatiedemocratieDe sterke representatiedemocratie• Politieke partijen als belangrijkste steunPolitieke partijen als belangrijkste steun• Stabiele verhoudingen met een stabiel middenveldStabiele verhoudingen met een stabiel middenveld• ‘‘Wat vindt u van wat wij bedacht hebben? (Prototype: Wat vindt u van wat wij bedacht hebben? (Prototype:

de klassieke hoorzitting)de klassieke hoorzitting)• Vaste inspraakvormen (Prototype: de adviesraden)Vaste inspraakvormen (Prototype: de adviesraden)• Deze inspraak-‘cultuur’ sloeg neer in bestuurlijke Deze inspraak-‘cultuur’ sloeg neer in bestuurlijke

arrangementen en structurenarrangementen en structuren

Van buiten naar binnen denken Van buiten naar binnen denken is de boodschap is de boodschap

Klassieke inspraak: Van binnen naar buiten denkenKlassieke inspraak: Van binnen naar buiten denken

Omgang met burgermaatschappij vergt van buiten naar Omgang met burgermaatschappij vergt van buiten naar binnen denkenbinnen denken

• Bestuurders betrokken bij de kracht in de samenlevingBestuurders betrokken bij de kracht in de samenleving• Vertrekken van de leefwereld en niet van de Vertrekken van de leefwereld en niet van de

beheerswereldbeheerswereld• Burgerschap (h)erkennen en stimuleren, ondersteunen Burgerschap (h)erkennen en stimuleren, ondersteunen

en versterkenen versterken

BreedbeeldBreedbeeldMaatschappelijke context Maatschappelijke context

voor participatievoor participatie

Het macro niveauHet macro niveau

De samenleving verandertDe samenleving verandert

Elke tijd heeft zijn participatiepraktijken – Het debat is dus nooit afElke tijd heeft zijn participatiepraktijken – Het debat is dus nooit af Als een samenleving verandert, dan moeten ook de Als een samenleving verandert, dan moeten ook de

participatiepraktijken veranderenparticipatiepraktijken veranderen De geïnstitutionaliseerde praktijken en verhoudingen blijven in een De geïnstitutionaliseerde praktijken en verhoudingen blijven in een

stadsbestuur soms lang doorwerken (in cultuur en structuur)stadsbestuur soms lang doorwerken (in cultuur en structuur) Tanende representatie als cultuur en als systeem geldt voor alle Tanende representatie als cultuur en als systeem geldt voor alle

bestuursvormen in de stad, ook voor verenigingen en traditionele bestuursvormen in de stad, ook voor verenigingen en traditionele adviesradenadviesraden

De lokale agenda wordt minder stuurbaar en voorspelbaar, grilligerDe lokale agenda wordt minder stuurbaar en voorspelbaar, grilliger Veel traditionele inspraak is gericht op ‘planvorming’ op het ritme en Veel traditionele inspraak is gericht op ‘planvorming’ op het ritme en

volgens de agenda van het representatief systeem, civiele actie en volgens de agenda van het representatief systeem, civiele actie en initiatief zijn meestal gericht op doen en volgen een eigen agendainitiatief zijn meestal gericht op doen en volgen een eigen agenda

Zoeken naar andersoortige Zoeken naar andersoortige verbindingen verbindingen

Het politieke systeem:Het politieke systeem:• Basis en bemiddelingsrol van politieke partijen kalft af -Basis en bemiddelingsrol van politieke partijen kalft af -

functieverlies van politieke partijen - functieverlies van politieke partijen - legitimiteitverlieslegitimiteitverlies• Van gesloten, corporatistisch en hiërarchisch rond politieke Van gesloten, corporatistisch en hiërarchisch rond politieke

partijen … naar open, netwerkachtig partijen … naar open, netwerkachtig MiddenveldMiddenveld• Klassieke vermaatschappelijking onder drukKlassieke vermaatschappelijking onder druk• Vaste verhoudingen met het middenveld eroderen Vaste verhoudingen met het middenveld eroderen • Middenveld implodeert, explodeert en vernetwerktMiddenveld implodeert, explodeert en vernetwerkt Burgers Burgers • MMulti-cultureel in vele betekenissenulti-cultureel in vele betekenissen• Toegenomen scholing van burgers - Toegenomen scholing van burgers - bburgers mondigerurgers mondiger• Autonomisering van burgeriniatieven: mensen organiseren zich Autonomisering van burgeriniatieven: mensen organiseren zich

op eigen wijze en kiezen zelf wanneer en hoe ze ‘politiek’ en op eigen wijze en kiezen zelf wanneer en hoe ze ‘politiek’ en maatschappelijk actief willen zijn (Inglehart, Hooghe) maatschappelijk actief willen zijn (Inglehart, Hooghe)

Arrangementen van moderne Arrangementen van moderne vermaatschappelijking vermaatschappelijking

Marktgericht (NPM)Marktgericht (NPM) Populistisch (geen politiek meer nodig)Populistisch (geen politiek meer nodig) Restaurerend: de hiërarchie Restaurerend: de hiërarchie Republikeins: bewoners en gebruikers worden burgers (ze zijn Republikeins: bewoners en gebruikers worden burgers (ze zijn

het niet), ze worden burgers door coproductiehet niet), ze worden burgers door coproductie• Is een ‘ideologische keuze’ Is een ‘ideologische keuze’ • ‘‘Geloof’ in de kracht en noodzaak van deliberatie, interactie, Geloof’ in de kracht en noodzaak van deliberatie, interactie,

coproductie,… om politiek op te bouwencoproductie,… om politiek op te bouwen• Geloof dat de stad daarvoor een nuttig decor biedtGeloof dat de stad daarvoor een nuttig decor biedt

Het belang van ‘dynamische contextualisering’ van Het belang van ‘dynamische contextualisering’ van burgertypes in (processen van) stadsprojectenburgertypes in (processen van) stadsprojecten

• Projecten en processen maken burgersProjecten en processen maken burgers

Soorten buurten / wijkenSoorten buurten / wijken

Context en stijlen

In de periode 1977-2009In de periode 1977-2009• Sterke aanwas van taken naar aantal en complexiteitSterke aanwas van taken naar aantal en complexiteit• Professionalisering (politiek en ambtelijk)Professionalisering (politiek en ambtelijk)• Verzelfstandiging, PPS, regie…: stad in netwerkenVerzelfstandiging, PPS, regie…: stad in netwerken Sterke politisering en sterke verwevenheid met Sterke politisering en sterke verwevenheid met

centrale overhedencentrale overheden• dde problematiek van lokale beleidsruimte (e problematiek van lokale beleidsruimte (horizontale horizontale

projecten versus verticale projecten)projecten versus verticale projecten) De erfenissen: politieke (en ambtelijke) cultuurDe erfenissen: politieke (en ambtelijke) cultuur• Sterke nadruk op uitvoerende macht, zwakke gemeenteraad Sterke nadruk op uitvoerende macht, zwakke gemeenteraad

en marginale rol voor gemeenteraadsledenen marginale rol voor gemeenteraadsleden• Traditie van eerder bureaucratische rol van ambtenarenTraditie van eerder bureaucratische rol van ambtenaren• Van uitvoerende organisaties naar sterkere capaciteitVan uitvoerende organisaties naar sterkere capaciteit

Lokaal bestuur in Vlaanderen: enkele kenmerken

Evolutie naar persoonsgericht politiek leiderschap ?Evolutie naar persoonsgericht politiek leiderschap ? Toegenomen professionalisering, zowel politiek als Toegenomen professionalisering, zowel politiek als

ambtelijkambtelijk De complexe organisatie:De complexe organisatie:

• Sectoraal en beleidsdomeinen in nauwe verwevenheid met Sectoraal en beleidsdomeinen in nauwe verwevenheid met centrale overheden (verkokering, silo’s)centrale overheden (verkokering, silo’s)

• Middelpuntvliedende beweging: verzelfstandigingMiddelpuntvliedende beweging: verzelfstandiging• Publiek-private samenwerking: invloed van private actoren Publiek-private samenwerking: invloed van private actoren

Modernisering van de administratie: het NPM Modernisering van de administratie: het NPM

Trends in stedelijk besturen

Trends in stedelijk besturenTrends in stedelijk besturen

Doorwerking van deze factoren op project- en procesorganisatieDoorwerking van deze factoren op project- en procesorganisatie

van stadsprojecten:van stadsprojecten:

Wie leidt projecten en wie stuurt processen ? Wie leidt projecten en wie stuurt processen ? • Leiderschap: politiek en ambtelijk Leiderschap: politiek en ambtelijk • Voor- en nadelen van verzelfstandiging vanuit participatief oogpuntVoor- en nadelen van verzelfstandiging vanuit participatief oogpunt

Rollen van politici, ambtenaren en experten in projecten en Rollen van politici, ambtenaren en experten in projecten en processen vanuit deze wijzigende bestuurlijke contextprocessen vanuit deze wijzigende bestuurlijke context

Beleid bekijkenBeleid bekijkenhet bestuurskundige kader het bestuurskundige kader

en het ‘beleidsarrangement’ en het ‘beleidsarrangement’ rond stadsprojectenrond stadsprojecten

Het meso niveauHet meso niveau

Omslag naar specifieke Omslag naar specifieke omstandigheden per stad omstandigheden per stad

Het belang van stadsspecifieke ‘instituties: Het belang van stadsspecifieke ‘instituties: organisatiepatronen, regels, procedures, gewoontes, culturen organisatiepatronen, regels, procedures, gewoontes, culturen die context voor stadsspecifieke participatieve cultuur bepalendie context voor stadsspecifieke participatieve cultuur bepalen

Deze factoren kunnen wijzigen:Deze factoren kunnen wijzigen: ‘‘Rules in use’: de manier waarop een stad georganiseerd is en Rules in use’: de manier waarop een stad georganiseerd is en

werkt, doet er toewerkt, doet er toe Maatschappelijke dynamiek / maatschappelijk middenveld: Maatschappelijke dynamiek / maatschappelijk middenveld:

verschillende configuraties per stadverschillende configuraties per stad

Kijken naar beleidKijken naar beleid

Beleid: keuzeprocessen die ruimtelijke projecten maken Beleid: keuzeprocessen die ruimtelijke projecten maken • Van agendering over uitvoering tot gebruik en beheerVan agendering over uitvoering tot gebruik en beheer• Keuzeprocessen in elke faseKeuzeprocessen in elke fase

Klassiek beeld domineert vaak:Klassiek beeld domineert vaak:• Sequentieel-rationeel: analyse, doel, plan, beslissing, Sequentieel-rationeel: analyse, doel, plan, beslissing,

uitvoering, evaluatieuitvoering, evaluatie• In dat model past:In dat model past:

‾ een gestroomlijnd ‘gepland’ traject (eerder op maat van bestuur een gestroomlijnd ‘gepland’ traject (eerder op maat van bestuur en consultants)en consultants)

‾ ‘‘plangerichtheid’ van participatie plangerichtheid’ van participatie ‾ ‘‘openbaar onderzoek’ voor beslissingopenbaar onderzoek’ voor beslissing‾ en dan zijn we er, de rest is ‘uitvoering’ en ‘er is participatie en dan zijn we er, de rest is ‘uitvoering’ en ‘er is participatie

geweest’geweest’

Ruimtelijke projecten versus het Ruimtelijke projecten versus het klassieke rationele beleid klassieke rationele beleid

Complexe problematieken, wankele plannen en wiebelende Complexe problematieken, wankele plannen en wiebelende beslissingenbeslissingen

Niet sequentieel, vaak incrementeel en ‘politiek’ (steun, Niet sequentieel, vaak incrementeel en ‘politiek’ (steun, draagvlak,…)draagvlak,…)

Een plan is geen beslissing en omgekeerdEen plan is geen beslissing en omgekeerd Een plan leidt niet (automatisch) tot uitvoeringEen plan leidt niet (automatisch) tot uitvoering Uitvoerings’plannen’ zijn er in vele soortenUitvoerings’plannen’ zijn er in vele soorten Bij uitvoering begint vaak alles/veel opnieuw Bij uitvoering begint vaak alles/veel opnieuw Uitvoering is eigen ‘plan’ en schakeling van keuzes Uitvoering is eigen ‘plan’ en schakeling van keuzes Uitvoering is dus politiek Uitvoering is dus politiek Procedureslag bij uitvoering is deel van die ‘politiek’Procedureslag bij uitvoering is deel van die ‘politiek’

Anders kijken Anders kijken

Invoeringsfase van stadsprojecten duurt vaak veel langer Invoeringsfase van stadsprojecten duurt vaak veel langer dan planningsfasedan planningsfase

In die fase gebeurt nog veel ‘politiek’, moeten nog veel In die fase gebeurt nog veel ‘politiek’, moeten nog veel keuzes gemaakt wordenkeuzes gemaakt worden

Betrokkenheid bij uitvoeringfase is dus even essentieel als Betrokkenheid bij uitvoeringfase is dus even essentieel als in planfase en burgerinitiatief is vaak cruciaal voor in planfase en burgerinitiatief is vaak cruciaal voor effectieve realisatieeffectieve realisatie

Uitvoering = ook kwaliteit van afwerking, beheer van Uitvoering = ook kwaliteit van afwerking, beheer van ruimte, kwaliteitszorg, burgerinitiatief inschakelenruimte, kwaliteitszorg, burgerinitiatief inschakelen

Het object van keuzesHet object van keuzes

Het object van keuzes bepaalt aard van politiek proces en Het object van keuzes bepaalt aard van politiek proces en kenmerken van participatie:kenmerken van participatie:• Veel of weinig ruimte tot keuzes Veel of weinig ruimte tot keuzes • Voorgaande beslissingen sturen toekomstige beslissingenVoorgaande beslissingen sturen toekomstige beslissingen

Impact van keuzes op bredere omgeving: breed of beperktImpact van keuzes op bredere omgeving: breed of beperkt• Focus van en visie op project bepaalt kring van stakeholdersFocus van en visie op project bepaalt kring van stakeholders

Aard van de machtsstructuur rond keuzes: machtsvrij of zeer Aard van de machtsstructuur rond keuzes: machtsvrij of zeer beladen (bvb: afhankelijk van grondeigendomsstructuur)beladen (bvb: afhankelijk van grondeigendomsstructuur)• ‘‘Niemandsland’ versus toplocaties bij stationsNiemandsland’ versus toplocaties bij stations

Complexiteit van betrokken actoren en effectenComplexiteit van betrokken actoren en effecten• Sint-Denijsestraat (Kortrijk) versus Kievitplein (Antwerpen)Sint-Denijsestraat (Kortrijk) versus Kievitplein (Antwerpen)

Vormen van democratie en niveaus Vormen van democratie en niveaus van participatievan participatie

Vorm van democratie Niveau van participatie

Representatieve democratie Informeren

Inspraakdemocratie Consulteren/raadplegen/adviseren

Deliberatieve democratie Interactieve beleidsvorming/meebeslissen

Directe democratie Zelfbeheer

Deliberatieve processenDeliberatieve processen

‘‘Dialogic spaces’: Dialogic spaces’: • Is er ruimte voor beleidsverrijking ? (hangt ten dele af van Is er ruimte voor beleidsverrijking ? (hangt ten dele af van

aard van project)aard van project)• Bevragen van ‘roldisposities’Bevragen van ‘roldisposities’

- Komen mensen los van eigen ingesleten visies en posities ?Komen mensen los van eigen ingesleten visies en posities ?- Geldt voor iedereen: politici, ambtenaren, experten en burgersGeldt voor iedereen: politici, ambtenaren, experten en burgers- Vergt een ‘open proces’Vergt een ‘open proces’

Problemen en randvoorwaarden:Problemen en randvoorwaarden:• Tijd (snelle tijd en trage tijd)Tijd (snelle tijd en trage tijd)• Investering in procesInvestering in proces

Aanpak van participatieprocesAanpak van participatieproces

Maatwerk is de familienaamMaatwerk is de familienaam• Verschillende beleidsruimte en machtsstructuurVerschillende beleidsruimte en machtsstructuur• Verschillende wijken, verschillende dynamiek, verschillende Verschillende wijken, verschillende dynamiek, verschillende

burgermaatschappijburgermaatschappij• Verticale en horizontale stadsprojectenVerticale en horizontale stadsprojecten

Rollen van personen (politici, ambtenaren, experten, Rollen van personen (politici, ambtenaren, experten, ‘every day makers’) (zie laatste onderdeel)‘every day makers’) (zie laatste onderdeel)

Procesmanagement is noodzakelijkProcesmanagement is noodzakelijk• Inzet van instrumenten en omgaan met openbare Inzet van instrumenten en omgaan met openbare

onderzoeken als essentieel onderdeel maar ook als onderzoeken als essentieel onderdeel maar ook als mogelijk pijnpunt voor participatieprocessenmogelijk pijnpunt voor participatieprocessen

Organisatie op stadsniveauOrganisatie op stadsniveau

Is er participatiebeleid op Is er participatiebeleid op stadsniveau? stadsniveau?

Vandaag veel losse initiatieven, gebonden aan diensten Vandaag veel losse initiatieven, gebonden aan diensten en aan personen, weinig beleid rond participatieen aan personen, weinig beleid rond participatie

Communicatiedienst staat nagenoeg volledig los van Communicatiedienst staat nagenoeg volledig los van participatiepraktijkenparticipatiepraktijken

Participatie wordt zelden als een deel van het Participatie wordt zelden als een deel van het management gezien, het komt er meestal bij.management gezien, het komt er meestal bij.

Management nochtans cruciaal Management nochtans cruciaal • Tijdens processen: Tijdens processen: communicatie, spelregels, timing,…communicatie, spelregels, timing,…• Over processen (meta-benadering): Over processen (meta-benadering): stuurgroepen, stuurgroepen,

terugkoppeling gemeenteraad, betrokkenheid politiciterugkoppeling gemeenteraad, betrokkenheid politici

Me, myself and IMe, myself and Ihet functioneren van sleutelfiguren in het functioneren van sleutelfiguren in

participatieve processenparticipatieve processen

Micro niveauMicro niveau

Rol van personenRol van personen

Leiderschap en leiderschapsconstellatiesLeiderschap en leiderschapsconstellaties• Belang van leiderschapBelang van leiderschap• Leiderschap is geen monopolie voor / van politici Leiderschap is geen monopolie voor / van politici

Rollen van politici Rollen van politici Rollen van ambtenarenRollen van ambtenaren Rollen van expertenRollen van experten

• Stedenbouwers en ruimtelijke plannersStedenbouwers en ruimtelijke planners• ParticipatiebegeleidersParticipatiebegeleiders• Opbouwwerk - achtigenOpbouwwerk - achtigen

Rollen van ‘opinion leaders’ en ‘everyday makersRollen van ‘opinion leaders’ en ‘everyday makers ’’

Rollen van politiciRollen van politici

Gemeenteraad en uitvoerende politiciGemeenteraad en uitvoerende politici Politici en verzelfstandigde agentschappenPolitici en verzelfstandigde agentschappen Deliberatieve processen en besluitvorming in het Deliberatieve processen en besluitvorming in het

representatief stelsel: naast elkaar of verweven ? representatief stelsel: naast elkaar of verweven ?

Rollen van ambtenaren Rollen van ambtenaren

Blijven vaak onterecht buiten beeldBlijven vaak onterecht buiten beeld• Zie ‘The Power Broker’ (verhaal van Robert Moses en NY)Zie ‘The Power Broker’ (verhaal van Robert Moses en NY)

De ambtelijke professionalisering neemt toeDe ambtelijke professionalisering neemt toe• Effect in positieve zin: Meer capaciteit voor Effect in positieve zin: Meer capaciteit voor

participatiepraktijken, Netwerken van ambtenarenparticipatiepraktijken, Netwerken van ambtenaren• Effect in negatieve zin: Druk naar meer eigen ambities, Effect in negatieve zin: Druk naar meer eigen ambities,

Sterker sector-handelen (elke sector eigen praktijken) en Sterker sector-handelen (elke sector eigen praktijken) en Interne bureaupolitiek (strijd om de wijk bijvoorbeeld)Interne bureaupolitiek (strijd om de wijk bijvoorbeeld)

Feitelijke impact is vaak erg grootFeitelijke impact is vaak erg groot Hoe gebruiken zij hun macht ?Hoe gebruiken zij hun macht ?

Rollen van expertenRollen van experten

Een expert is nooit neutraalEen expert is nooit neutraal Hoe gebruiken zij hun posities ?Hoe gebruiken zij hun posities ?

• Inwerken op percepties (beeldvormend)Inwerken op percepties (beeldvormend)• Ruimte vragen voor tijd Ruimte vragen voor tijd • Meta – sturing en beïnvloeding van netwerk van actoren Meta – sturing en beïnvloeding van netwerk van actoren • Procedure – afspraken Procedure – afspraken

De ‘opinion leaders’ en De ‘opinion leaders’ en ‘every day makers’‘every day makers’

Sleutelfiguren in de civiele samenlevingSleutelfiguren in de civiele samenleving Leggen informele verbanden, bouwen aan bruggen of Leggen informele verbanden, bouwen aan bruggen of

blazen bruggen opblazen bruggen op Subtiele bedrading doorheen bestuur en Subtiele bedrading doorheen bestuur en

burgerinitiatieven, rond ambtenarenburgerinitiatieven, rond ambtenaren

Samen stad makenSamen stad maken

10 toetsstenen10 toetsstenen

- 1 - - 1 -

Over ‘de’ participatie van ‘de’ burgers in ‘de’ ruimtelijkeOver ‘de’ participatie van ‘de’ burgers in ‘de’ ruimtelijke

projecten wordt vaak in algemene termen geschrevenprojecten wordt vaak in algemene termen geschreven

en geoordeeld. Dat is erg handig voor verhitteen geoordeeld. Dat is erg handig voor verhitte

discussies en uiterst nuttig voor het opwarmen vandiscussies en uiterst nuttig voor het opwarmen van

clichés op een bedje van stereotiepen. Het brengt hetclichés op een bedje van stereotiepen. Het brengt het

debat helaas geen stap verder maar dat is meestal ookdebat helaas geen stap verder maar dat is meestal ook

niet de bedoeling. ‘Burgers’ bestaan niet, ‘projecten’niet de bedoeling. ‘Burgers’ bestaan niet, ‘projecten’

evenmin en dus is elke participatie - context anders. evenmin en dus is elke participatie - context anders.

Debatteren over participatie van burgers vergtDebatteren over participatie van burgers vergt

contextualisering en differentiatiecontextualisering en differentiatie..

- 2 -- 2 -

Burgers bestaan niet omdat er verschillende soortenBurgers bestaan niet omdat er verschillende soorten

houdingen en gedrag van mensen te onderscheidenhoudingen en gedrag van mensen te onderscheiden

zijn : de sociaal overactieve beter geschooldezijn : de sociaal overactieve beter geschoolde

middenklasser, de in het eigen belang opgeslotenmiddenklasser, de in het eigen belang opgesloten

burgers, de gezagsgetrouwe maar bange burgers en burgers, de gezagsgetrouwe maar bange burgers en

de burgers die zich als buitenstaanders opstellen. de burgers die zich als buitenstaanders opstellen.

Deze en nog andere mogelijke burgerschapsstijlen met éénDeze en nog andere mogelijke burgerschapsstijlen met één

invulling van participatie willen omvatten, is hopeloos. invulling van participatie willen omvatten, is hopeloos.

- 3 - - 3 -

Klassieke procedures zoals openbare onderzoeken duwenKlassieke procedures zoals openbare onderzoeken duwen

burgers in de statische rol van de bezwaarde burger die burgers in de statische rol van de bezwaarde burger die verplicht wordt om zich negatief in te stellen (wat zie ik verplicht wordt om zich negatief in te stellen (wat zie ik allemaal niet zitten ?). Dergelijke juridische procedures allemaal niet zitten ?). Dergelijke juridische procedures bestendigen daardoor posities en rollen en laten geen bestendigen daardoor posities en rollen en laten geen rolontwikkeling toe. Eens bezwaard, altijd bezwaard en rolontwikkeling toe. Eens bezwaard, altijd bezwaard en wat u verlicht hoeven we niet te weten. wat u verlicht hoeven we niet te weten.

Dergelijke procedures doorkruisen participatieprocessen en Dergelijke procedures doorkruisen participatieprocessen en leggen er een hypotheek op.leggen er een hypotheek op.

En god weet, eigenlijk weet nog alleen god, hoeveel En god weet, eigenlijk weet nog alleen god, hoeveel procedures er eigenlijk zijn. Hoe meer procedures, hoe procedures er eigenlijk zijn. Hoe meer procedures, hoe minder proces. Of toch niet de processen zoals hier minder proces. Of toch niet de processen zoals hier bedoeld. bedoeld.

- 4 -- 4 -

Participatieprocessen maken burgers maar maken ookParticipatieprocessen maken burgers maar maken ook

bestuurders, ambtenaren en experten. Goedebestuurders, ambtenaren en experten. Goede

participatieprojecten bevragen iedereen en laten toe dat participatieprojecten bevragen iedereen en laten toe dat iedereen iedereen bevraagt. Men wordt maar burger iedereen iedereen bevraagt. Men wordt maar burger tijdens het participatieproject: door te denken over tijdens het participatieproject: door te denken over zichzelf, door posities in te nemen en te veranderen, door zichzelf, door posities in te nemen en te veranderen, door relaties en interacties aan te gaan en deze te wijzigen. Er relaties en interacties aan te gaan en deze te wijzigen. Er zijn bij aanvang bewoners en gebruikers, zijn bij aanvang bewoners en gebruikers, participatieprocessen maken van hen burgers. Maar ze participatieprocessen maken van hen burgers. Maar ze maken ook ambtenaren, politici en experten. En experten maken ook ambtenaren, politici en experten. En experten die in dit soort processen niet maakbaar zijn, zijn geen die in dit soort processen niet maakbaar zijn, zijn geen experten.experten.

- 5 -- 5 -

Ruimtelijke projecten bestaan niet. Bij sommige Ruimtelijke projecten bestaan niet. Bij sommige Ruimtelijke projecten is in het verleden al zoveel beslist Ruimtelijke projecten is in het verleden al zoveel beslist dat er nauwelijks nog ruimte is tot keuze. Begin dan niet dat er nauwelijks nog ruimte is tot keuze. Begin dan niet met groot gedruis een participatieproject op te zetten. met groot gedruis een participatieproject op te zetten. Doe dan niets en geef gewoon degelijke informatie. BijDoe dan niets en geef gewoon degelijke informatie. Bijandere projecten is de ruimte tot beslissen letterlijk en andere projecten is de ruimte tot beslissen letterlijk en figuurlijk groot en onzeker: dan heeft intensefiguurlijk groot en onzeker: dan heeft intenseparticipatie uiteraard wel zin. Sommige ruimtes zijn zeerparticipatie uiteraard wel zin. Sommige ruimtes zijn zeerbeladen met belangen en belangenstructuren, andere zijnbeladen met belangen en belangenstructuren, andere zijnletterlijk vage ruimtes. letterlijk vage ruimtes.

Soms is de Vlaamse overheid een cruciale actor en dan is het Soms is de Vlaamse overheid een cruciale actor en dan is het einde voor participatie meestal zoek, dan wordt het spel op einde voor participatie meestal zoek, dan wordt het spel op basis van andere agenda’s gespeeld. basis van andere agenda’s gespeeld. Soms is het gemeentebestuur professioneel toegerust, soms is Soms is het gemeentebestuur professioneel toegerust, soms is het huilen met de pet op. het huilen met de pet op. Soms is de trekker een dienst, soms een autonoom stadsbedrijf, Soms is de trekker een dienst, soms een autonoom stadsbedrijf, soms een publiek-privaat samenwerkingsverband. soms een publiek-privaat samenwerkingsverband. Elk project is ruimtelijk, politiek en bestuurlijk anders Elk project is ruimtelijk, politiek en bestuurlijk anders geconditioneerd en evolueert ook bestuurlijk verschillend. Dus geconditioneerd en evolueert ook bestuurlijk verschillend. Dus zal en moet elk participatieproject en elk participatieproces zal en moet elk participatieproject en elk participatieproces ook anders zijn. Wie hierop algemene formats met folders en ook anders zijn. Wie hierop algemene formats met folders en hoorzittingen wil loslaten, weze gewantrouwd. hoorzittingen wil loslaten, weze gewantrouwd.

- 6 -- 6 -

Veel deskundigen in participatie kijken naar ruimtelijkVeel deskundigen in participatie kijken naar ruimtelijk‘‘beleid’ als een logische sequentiële rationele beleidsvoering. beleid’ als een logische sequentiële rationele beleidsvoering. Daardoor weten we trouwens meteen dat ze eigenlijk niet Daardoor weten we trouwens meteen dat ze eigenlijk niet deskundig zijn. Het project verloopt volgens deze deskundigen, deskundig zijn. Het project verloopt volgens deze deskundigen, meestal overigens wel beleefde en goed opgevoede jongelui, in meestal overigens wel beleefde en goed opgevoede jongelui, in afgebakende stappen, chronologisch en de ene fase loopt in de afgebakende stappen, chronologisch en de ene fase loopt in de andere over. Dat is wel handig omdat ze dan vervolgens ook de andere over. Dat is wel handig omdat ze dan vervolgens ook de tele-geleide ‘participatie’ kunnen inplannen en de facturen per fase tele-geleide ‘participatie’ kunnen inplannen en de facturen per fase al klaar kunnen leggen. Ruimtelijke projecten vertonen helaas al klaar kunnen leggen. Ruimtelijke projecten vertonen helaas vaak meer gelijkenissen met een bergrivier dan met een vaak meer gelijkenissen met een bergrivier dan met een rechtgetrokken kunstmatig kanaal. rechtgetrokken kunstmatig kanaal.

De beleidsvoering en de besluitvorming kenmerkt zich door De beleidsvoering en de besluitvorming kenmerkt zich door verraderlijke en deels onzichtbare rotsen, plotse verraderlijke en deels onzichtbare rotsen, plotse stroomversnellingen, laaghangende takken, haakse bochten en stroomversnellingen, laaghangende takken, haakse bochten en goed verborgen krokodillen. In ruimtelijke projecten metgoed verborgen krokodillen. In ruimtelijke projecten metenige complexiteit verloopt de beleidsvoering per definitie krom, enige complexiteit verloopt de beleidsvoering per definitie krom, is ze onvoorspelbaar en heeft het project open eindes. Als het is ze onvoorspelbaar en heeft het project open eindes. Als het dat alles niet heeft, is het ofwel geen goed project ofwel een dat alles niet heeft, is het ofwel geen goed project ofwel een project waar alles toch van vastgelegd is zonder dat het gezegdproject waar alles toch van vastgelegd is zonder dat het gezegdwordt. Gebruik het woord participatie dan niet ijdel. wordt. Gebruik het woord participatie dan niet ijdel.

-7 - -7 -

Als beleidsvoering en besluitvorming rond ruimtelijkeAls beleidsvoering en besluitvorming rond ruimtelijke

projecten grillig en onvoorspelbaar is, moet hetprojecten grillig en onvoorspelbaar is, moet het

participatieproces dat ook zijn: onvoorspelbaar, steedsparticipatieproces dat ook zijn: onvoorspelbaar, steeds

bijstuurbaar, flexibel, creatief, innovatief,… Zoekbijstuurbaar, flexibel, creatief, innovatief,… Zoek

consultanten die het zelf niet weten maar die goed zijnconsultanten die het zelf niet weten maar die goed zijn

in helpen zoeken. Betaal ze beter naarmate ze nietin helpen zoeken. Betaal ze beter naarmate ze niet

‘‘meteen’ antwoorden hebben. meteen’ antwoorden hebben.

- 8 -- 8 -

Bij ruimtelijke projecten is niets wat het lijkt.Bij ruimtelijke projecten is niets wat het lijkt.Een plan is geen beslissing. Een beslissing steunt vaak niet Een plan is geen beslissing. Een beslissing steunt vaak niet op een plan. Achter echte uitvoering schuilt wel een plan op een plan. Achter echte uitvoering schuilt wel een plan maar meestal niet meer het vroeger vastgelegde plan. maar meestal niet meer het vroeger vastgelegde plan. Tijdens het uitvoeren wordt er nog steeds verder gepland Tijdens het uitvoeren wordt er nog steeds verder gepland en keuzes gemaakt. Daarom is participatie die zich en keuzes gemaakt. Daarom is participatie die zich beperkt tot de planopmaak een schijnvertoning. beperkt tot de planopmaak een schijnvertoning.

Vooral na de beleidsvoorbereiding groeien noodzakelijkerwijze Vooral na de beleidsvoorbereiding groeien noodzakelijkerwijze de echte beslissingen en echte beslissingen vallen vervolgens de echte beslissingen en echte beslissingen vallen vervolgens vaak pas tijdens de uitvoering, als het over geld gaat,vaak pas tijdens de uitvoering, als het over geld gaat,over grond, over medewerking van andere besturen, over over grond, over medewerking van andere besturen, over eisen van investeerders,… En ook als het over de kwaliteit van eisen van investeerders,… En ook als het over de kwaliteit van uitvoering gaat of over de kwaliteit van beheer gaat het om uitvoering gaat of over de kwaliteit van beheer gaat het om vaak ingrijpende beslissingen. Veel te vaak, veel te veel isvaak ingrijpende beslissingen. Veel te vaak, veel te veel isparticipatie gericht op de planvorming, niet op de vorming van participatie gericht op de planvorming, niet op de vorming van de uitvoering.. de uitvoering..

- 9 - - 9 -

Uitvoeringsparticipatie biedt ruimte voor andere vormen dan Uitvoeringsparticipatie biedt ruimte voor andere vormen dan verbale en op vergaderen gerichte participatie. Verhalen, verbale en op vergaderen gerichte participatie. Verhalen, emoties en ervaringen zijn evenveel waard als tekst en emoties en ervaringen zijn evenveel waard als tekst en wederwoord.wederwoord.Uitvoeringsparticipatie moet letterlijk de ruimte geven aan Uitvoeringsparticipatie moet letterlijk de ruimte geven aan burgers om zich deze projecten en deze ruimte toe te eigenen. burgers om zich deze projecten en deze ruimte toe te eigenen. Uitvoeringsparticipatie is bij uitstek geschikt voor ‘action Uitvoeringsparticipatie is bij uitstek geschikt voor ‘action democracy’, voor mensen die zaken willen aanpakken, die democracy’, voor mensen die zaken willen aanpakken, die door concrete acties en fysieke bijdragen ruimte maken. door concrete acties en fysieke bijdragen ruimte maken.

- 10 -- 10 -

Uitvoeringsparticipatie laat ruimte voor civiele Uitvoeringsparticipatie laat ruimte voor civiele participatie, voor spontane vormen van maatschappelijke participatie, voor spontane vormen van maatschappelijke actie en organisatie gericht op uitwerking, inrichting, actie en organisatie gericht op uitwerking, inrichting, onderhoud, beheer, aanleg,… onderhoud, beheer, aanleg,… Maak ruimte voor deze vormen van burgerverantwoordelijkheid, Maak ruimte voor deze vormen van burgerverantwoordelijkheid, voor deze zelfsturing, voor deze vormen van subsidiariteit. voor deze zelfsturing, voor deze vormen van subsidiariteit. Timmer niet alles zelf en timmer niet alles zelf dicht. Timmer niet alles zelf en timmer niet alles zelf dicht. Laat de ruimte open voor wat van onderuit groeit. Laat de ruimte open voor wat van onderuit groeit.

www.kenniscentrumvlaamsesteden.bewww.kenniscentrumvlaamsesteden.be

Met dank aan Filip De Rynck Met dank aan Filip De Rynck en Karolien Dezeure en Karolien Dezeure