IK ZIE, IK ZIE WAT JIJ NIET ZIET

COLLEGIALE VISITATIE ALS HEFBOOM VOOR

SCHOOLONTWIKKELING

Onderzoeksgroep EduBROn (Prof. Dr. P. Van Petegem)

‘Dit is het beste dat me ooit overkomen is tijdens mijn ganse onderwijscarrière. Voor het eerst heb ik me ten volle gewaardeerd gevoeld als leerkracht.’Margaret, lid van een visitatieteam In: Wilson (2001)

‘Collegiale visitatie is als methodiek een absolute must om te komen tot doorleefde inzichten m.b.t. het schoolleven.’

Deelnemer project collegiale visitatie 2007

- “Ik heb er veel meer uit geleerd dan uit de bijscholingen van de voorbije jaren. Het was een intense positieve ervaring. Het gaf een extra boost om er weer tegenaan te gaan.”

- “Ik vond het een fantastische ervaring, die iedereen zou moeten kunnen meemaken.”

- “Heeft mij veel doen stilstaan bij mijn eigen manier van lesgeven en aanpak van de kinderen.”

- “Het was schitterend om te zien hoe een groep leerkrachten in drie dagen uitgroeide tot een team dat op professionele wijze leerde observeren, vaststellingen maken en conclusies formuleren. En dit met maar één doel: de school verder helpen en motiveren om het leren van de leerling te bevorderen!”

- “Het samen voortdurend stilstaan bij de vraag: ‘Wat zijn de voorwaarden voor goed onderwijs?’ én de constante zelfreflectie i.v.m. het eigen professioneel werk waren voor mij een indrukwekkende leerervaring.”

OVERZICHT VAN DE PRESENTATIE

1. COLVIS op de balans tussen externe en interne evaluatie

2. Omschrijving van COLVIS3. Doelstellingen van COLVIS4. Hoekstenen en richtinggevende

principes5. Een concreet scenario6. Resultaten7. COLVIS en collegiaal leren

1. EXTERNE/INTERNE EVALUATIE1. Complementaire of

tegengestelde relatie? 2. Condities voor een

succesvol samenspel?3. Beide zijn niet vrij van

kritiek: beide kunnen een hypotheek leggen op schoolontwikkeling

OPDRACHT

Doelstellingen externe evaluatie Objectief vaststellen van de

stand van zaken op de school Bijdrage leveren tot een

gestadige verbetering van de school

Resultaten (Learmonth, 2000) Veel vragen bij de objectiviteit,

validiteit en betrouwbaarheid van de vaststellingen

Korte ‘opstoot’ van verbetering (vlak vóór en na de inspectie)

En vaak ook:– Stress– Window dressing– Gevoel van ‘afhankelijkheid’,

overgeleverd zijn, wantrouwen

Is zelfevaluatie het antwoord?

Heel wat vragen bij de kwaliteit van ZE (cf. Vanhoof, 2008)

Maar leraren zélf zijn de eerste getuigen, betrokkenen… en ‘eigenaars’ van onderwijs…

Wel noodzakelijk: een sterke onderzoeksmethode; PRAKTIJKGERICHT ONDERZOEK (Practice-based Inquiry)

Inspectie vs zelfevaluatie Inspectie

– Externe evaluatie– Verantwoording– Opgelegde acties– Gevaar: té

kritisch (zeker zo ervaren)

Zelfevaluatie– Interne evaluatie– Schoolontwikkeling– Zelfgekozen acties– Gevaar:

‘navelstaren’

‘KRITISCHE’ VRIENDENCOLLEGIALE VISITATIE

2. Omschrijving van COLVIS Bij collegiale visitatie komen speciaal daartoe

gevormde teams, hoofdzakelijk bestaande uit leerkrachten en/of

directies van twee of meer scholen, op vrijwillige basis beurtelings bij elkaar op bezoek om gerichte vragen te stellen en informatie te

verzamelen over de kwaliteit van de bezochte school en de

inspanningen die deze levert om die kwaliteit te verbeteren.

Ze geven hierover een waardeoordeel en doen aanbevelingen om de kwaliteit van het

werk in de gevisiteerde school verder te ontwikkelen en te verbeteren.

COLVIS = een instrument voor kwaliteitszorg

– Draagt bij tot schoolontwikkeling

– Draagt bij tot professionele ontwikkeling

En dit alles in een ‘veiliger’ klimaat

3. Doelstellingen van COLVIS

- Kwaliteitsverbetering +- Expliciteren van visies en inzichten (de

waarom-vraag)- Stimuleren van professioneel bewustzijn- Wederzijdse feedback- Blikverruiming- Stimuleren van kwaliteitsdenken- Netwerkvorming

4. Hoekstenen en principes

VASTSTELLINGEN PROFESSIONEEL OORDEEL WELOVERWOGEN CONSENSUS LOGISTIEKE ONDERSTEUNING

HOEKSTENEN

Vaststelling Wat je ziet, hoort en leest

Wordt de grondstof voor de conclusies

Stimuleert verder onderzoek Geeft vorm aan het oordeel

van het team

OPDRACHT

1. De leerlingen hebben een lessenaar met daarop een naamkaartje en met een plek om hun materiaal in op te bergen.2. Enkele leerlingen waren aan het dagdromen.3. Het zitmeubilair is flexibel hanteerbaar omdat het een praktijklokaal is.4. Het laatste moment van de les, de verslaggeving uit de verschillende groepjes, werd in een ijltempo afgewerkt.5. De lrk deelde mee dat ze het gesprek ’s anderendaags zouden verder zetten.6. “Ik kan jullie meedelen dat de volgende les jullie zeker zal interesseren.’7. De leerkracht heeft zeker de nodige regelingen en maatregelen getroffen om zo weinig mogelijk tijd te verliezen. 8. De herschikking van het meubilair in de klas is gericht op het samenwerken in groepjes en duo’s. 9. Naarmate de les vorderde, waren er meer en meer leerlingen die riepen ‘Juf, wat moeten we hier doen?’.10. Het lestempo was erg laag waardoor leerlingen onrustig werden en zich met andere zaken gingen bezig houden.11. De leerkracht zegt dat de activiteiten tijdens de volgende les betrekking hebben op aanvullende, verdiepende en verbredende leerstof. 12. De leerlingen werkten samen in duo’s en legden aan elkaar uit hoe ze de oplossing gevonden hadden.13. De lrk wees meer jongens dan meisjes terecht wegens ongewenst gedrag.14. De juf gaf leerlingen feedback bij hun oefeningen door de duim omhoog of omlaag te steken.

Een oefening: Vaststelling of beoordeling?1V 2O 3O4O 5V 6V 7O 8O 9V 10O 11V 12V 13O 14V

Bronnen voor vaststellingen Volgen van een leerling Observeren in de klassen Gesprekken en vergaderingen Leerlingenwerk Documenten

DE SCHOOL HIER EN NU

(voorlopige) VASTSTELLINGEN

PROFESSIONELEBEOORDELING

(voorlopige)CONCLUSIES

WELOVERWOGEN CONSENSUS

LOG

ISTIEK

(voorlopig)RAPPORT

TOEKOMSTIGE ONTWIKKELING VAN DE SCHOOL

4. Hoekstenen en principes

1. Duidelijke verwachtingen en rollen2. Accurate en relevante vaststellingen3. Legitieme conclusies 4. Openhartig oordeel uitspreken5. Weloverwogen consensus6. Checken van conclusies en rapport7. Legitiem rapport schrijven8. Drie focusdomeinen9. Vast visitatierooster10. Aandacht voor logistieke gegevens

10 PRINCIPES

De drie focusdomeinenHet leren van de leerlingen

Het onderwijzen

Het door de school ondersteunen van het leren en onderwijzen

De samenhang tussen de focusdomeinen

School: ondersteuning van onderwijzen en leren

Onderwijzen

Leren

5. Een concreet scenario 3 PROJECTNAMIDDAGEN

30 deelnemers uit vijf scholen– Wat is CV, doelen, …– COLVIS voor de bezochte school– COLVIS voor het visitatieteam– Uitwisselen ervaringen; hoe nu verder?

3 VISITATIEDAGEN– Een driedaags bezoek in elke school

De opdracht van het visitatieteam

Een eerlijk, bruikbaar en overtuigend rapport schrijven

ZELFEVALUATIEVERBETERPLAN

VISITATIE

RAPPORTAGE

VERWERKING RAPPORT

UITVOERING VERBETERPLAN

Samenstelling visitatieteams5 VISITATIETEAMS (1 – 5)5 SCHOLEN (A – E)Elk team bezoekt 1 school en is samengesteld uit 6 mensen van de vier andere scholen (A: scholen B – E)In elk team: 1 directielid, 3 lkr. LO en 2 lkr. KO+ begeleider + projectbegeleider (occasioneel)

Dag 1 (maandag) 7.45 u. Aankomst en oriëntatie 8.30 u. Verzamelen van vaststellingen:

het volgen van een leerling15.30 u.

Eerste teamvergadering

17.00 u.

Pauze

17.15 u.

Werksessie: reflectieve analyse van leerlingenwerk

18.45 u.

Einde

Dag 2 (dinsdag) 7.45 u.

Oriëntatievergadering

8.30 u.

Verzamelen van vaststellingen: Observeren van en praten met leerkrachten

15.30 u.

Vergadering met het schoolverbeteringsteam (kernteam)

16.30 u.

Tweede teamvergadering

18.00 u.

Avondmaal

19.30 u.

Derde teamvergadering

22.00 u.

EindeDag 3 (woensdag)

8.30 u. Dagschema wordt uitgevoerd12.00 u.

Middagmaal

13.00 u.

Vierde teamvergadering

15.30 u.

Pauze

16.00 u.

Vijfde teamvergadering

17.30 u.

Avondmaal

19.00 u.

Zesde teamvergadering (slotvergadering)

21.30 u.

Einde

OPDRACHT

Opdracht Beantwoord onderstaande vraag eerst

individueel. Wissel nadien je bevindingen uit. Welke ‘zinvolle’ informatie zou je op

onderstaande wijze kunnen vergaren? Als directeur volg je een volledige dag één

leerling op school van nabij (van het moment dat hij ‘s morgens de school binnenkomt tot het moment dat hij ’s avonds de school verlaat). Met ‘volgen’ bedoelen we o.m.: het observeren van de leerling, gesprekjes voeren met hem en/of zijn klasgenoten, schriften of ander leerlingenwerk inkijken, de leerling vergezellen, eventueel zelfs tijdens pauzes en begeleidingsmomenten buiten het klaslokaal (bijv. in de aanpassingsklas, tijdens een inhaalles, op de speelplaats, de les LO, enz.).

Maandag: Het leren van de leerling

Volgen van een leerling– de dag samen

doorbrengen – zijn/haar werk

onderzoeken en bespreken

– gesprekjes met zijn/haar vriendjes

SHADOWING: ‘schaduwen van een leerling’

“Shadowing bezorgde me nieuwe manieren om naar het leren van mijn leerlingen te kijken, … en naar mijn eigen wijze van lesgeven.”

Deelnemer project collegiale visitatie 2007

Wat is shadowing? Letterlijk: ‘schaduwen’ (observator

als schaduw van leerling, leraar, directeur, …)

Job shadowing: aanstaande leraar – ervaren leraar/ collega’s onderling /: i.f.v. professioneel leren, beroepskeuze, e.d.

Schaduwen van een leerling: focus gericht op het leren van de leerling

Observatie – Shadowing Korte periode Afstandelijke

houding Kijken

Analytische kijk

AFSTANDELIJKE OUTSIDER

Langere periode Betrokken

houding Verschillende

werkwijzen Holistisch beeld

BEVOORRECHTE GETUIGE

Leidraad bij shadowingWat ik zie, hoor, lees, …

Wat ik daarbij denk, voel, … Mijn oordeel daarover…

Wat ik denk dat kan gedaan worden om het te verbeteren

Maandag: na schooltijd Bespreking van het volgen van een

leerling– Wat heeft je leerling geleerd? – Wat denkt je leerling over en wat heeft hij/zij

verteld over zijn/haar leren? – Wat denk jij over het leren van de leerling? – In welke mate heeft de school de leerling

vandaag ondersteund, geholpen?

Korte bespreking van beschikbare leerlingresultaten + onderzoeken van leerlingenwerk

Bepalen van vragen en thema’s die voor verder onderzoek in aanmerking komen

Reflectieve analyse van leerlingenwerk door leraren

Anders kijken naar het resultaat van het leren van leerlingen: niet beoordelen of cijfer geven… maar vaststellingen doen in verband met het leren van de leerling en het onderwijzen door de leraar.

RAL: 3 gemeenschappelijke kenmerken

Collaboratieve activiteit van leraren Leerlingenwerk op tafel Protocol i.f.v. een gestructureerd

gesprek:– Doel: Wat vertelt het llg.werk over de

onderwijsleerproces dat tot dit product geleid heeft? (Dus niet: beoordelen, cijfer geven, …)

– Scenario: achtereenvolgens te zetten stappen

– Kansen tot het stellen van vragen

Definitie Bij reflectieve analyse van leerlingenwerk

komen leraren samen om op een systematische wijze leerlingenwerk te bespreken. De systematiek van dit gesprek is vastgelegd in een protocol. Door middel van een uitgewerkt scenario garandeert dit protocol een stapsgewijs en gericht onderzoek van het leerlingenwerk. Door middel van de reflectieve analyse van leerlingenwerk wil men het professionele leren van leraren stimuleren, professionele leergemeenschappen tot stand brengen en/of schoolontwikkelingsprocessen stimuleren.

Dinsdag: Het onderwijzen i.f.v. het leren

Observeren hoe het lesgeven het leren bevordert

Gesprekken met leerkrachten over hun onderwijspraktijk

Bijwonen van overleg, vergadering, …

Dinsdag: na schooltijd Vergadering met het kernteam:

voorstelling verbeterproject Bespreking van de voorbije dag

– Wat doen leraren om het leren van leerlingen te bevorderen?

– Welke argumenten hanteren zij bij het verantwoorden van hun manier van werken?

– Wat denkt het visitatieteam over de werkwijzen van de leraren?

Bekijken van focusdomein 1: Het leren van de leerling

Schrijven van de eerste voorlopige conclusies

Bepalen van vragen en thema’s die voor verder onderzoek in aanmerking komen

Woensdag: Hoe ondersteunt de school het leren en het onderwijzen? Verder onderzoek door: Observeren in klassen Gesprekken met diverse leden van

de schoolgemeenschap Deelnemen aan gesprekken met:

– leerlingen – ouders – administratief personeel– ‘ondersteuners’

Woensdag: na schooltijd

Bespreking van de observaties en gesprekken

Schrijven van conclusies, sterke punten en aanbevelingen

Schrijven van het rapport Afronding van de visitatie (soms: dond. i.p.v. woe.)

Opruimen Vernietigen van alle

notities en aantekeningen Afspraken i.v.m. laatste

correctiemogelijkheden Invullen evaluatieformulier

… Na de visitatie De voorzitter stelt het rapport voor

aan het volledige team De voorzitter en de directie hebben

(eventueel) een afrondend gesprek Het volledige rapport is voor iedereen

ter inzage De school gaat verder aan de slag

1. Inleiding2. Profiel van de school 3. Portret van de school op het moment van de visitatie 4. Bevindingen i.v.m. leren5. Bevindingen i.v.m. onderwijzen 6. Bevindingen i.v.m. de school 7. Eindadvies voor de schoolAppendix (+ ondertekende gedragscode)

Inhoud van het rapport

Sterke punten

Minder sterke punten

Aanbevelingen

6. RESULTATEN Conclusie 1: Collegiale visitatie wordt

door de deelnemers als een erg waardevolle en intensieve ervaring omschreven. Ze werkt motivatieverho-gend en leidt bij deelnemers tot een ruimere kijk op het functioneren van scholen. Ook het reflecterend vermogen en de kritische zin worden gestimuleerd. Het effect blijkt echter niet in grote mate ‘uit te stralen’ naar de schoolteams. Het blijft eerder beperkt tot wie de collegiale visitatie aan de ‘lijve’ ondervindt.

Conclusie 2: Het verloop van het project en de diverse werkzaamheden die de visitatieteams uit te voeren hebben, worden alle erg positief gewaardeerd. De activiteiten en de daarbij benodigde vaardigheden worden alle als belangrijk beschouwd. Het ‘onderzoeken van leerlingenwerk’ komt als het minst sterk naar voren.

Conclusie 3: De visitatie in de deelnemende scholen:

Binnen de deelnemende scholen wordt het ontvangen visitatierapport over het algemeen als positief beschouwd maar leven er vooral bedenkingen rond de wijze waarop het rapport voorgesteld werd. De mate waarin diverse onderdelen van de visitatie (kunnen) bijdragen tot vernieuwing, resp. verandering op school varieert van behoorlijk tot matig.

Conclusie 4: Aandachtspunten voor een toekomstige uitvoering van het project collegiale visitatie:

4.1. De betrokkenheid van de volledige schoolteams dient expliciet aandacht te krijgen:

-scholen tijd geven om het project na duidelijke informatie (met getuigenissen) te laten rijpen

-meer aandacht besteden aan de voorstelling van het rapport op school (scenario, instructies aan voorzitters, suggesties voor nawerking)

4.2. De methodiek van het onderzoeken van leerlingenwerk moet verder uitgewerkt worden.

4.3. De opleiding van de voorzitters van visitatieteams verdient aparte aandacht.

7. COLVIS en collegiaal leren ‘Stelen’ met de ogen Ontwikkelen van een ‘taal’ om over de essentie

van het lerarenberoep te communiceren Reflectie over eigen onderwijsgedrag Diepere en bredere kijk op het functioneren van

een school Nieuwe werkwijzen (shadowing en RAL) en

(verfijnen van) vaardigheden (vaststellingen/oordelen)

Colvis en schoolontwikkeling Persoonlijke capaciteit: verwijst naar het vermogen van leraren om op actieve en reflectieve wijze kennis te reconstrueren en toe te passen.

Interpersoonlijke capaciteit: het vermogen om als groep collectieve kennis te (re)construeren en toe te passen (veronderstelt een brede professionaliteitsopvatting bij leraren).

Organisatorische capaciteit: het vermogen om de organisatie zo in te richten dat structuren, systemen en cultuur de capaciteiten en capaciteitsontwikkeling van individuen en groepen bevorderen en openheid naar de buitenwereld onderhouden.

Verbiest (2008). Scholen duurzaam ontwikkelen. Garant.

‘Ik heb nu op korte tijd visitatie uitgevoerd, visitatieteam op bezoek gehad en het visitatierapport en het inspectierapport van de school gelezen. De verslagen (doorlichting en visitatierapport) zijn op veel punten zeer gelijklopend. Maar de KRACHT van het visitatierapport vind ik de consensus waarmee het tot stand gekomen is.’

Deelnemer project collegiale visitatie 2007

Het day-after gevoel was vandaag werkelijk geweldig.  Terugblikkend op 3 zeer intensieve "werk"dagen kan ik enkel voor mezelf zeggen: wat is samen-werkend onder-wijzen enorm boeiend.  De kracht van een geëngageerde groep schat ik nu nog hoger in!

Deelnemer project collegiale visitatie 2009

CONTACT OF MEER INFO? paul.cautreels@ua.ac.be Cautreels, P., & Van Petegem, P. (2006). Ik zie,

ik zie wat jij niet ziet. Collegiale visitatie als hefboom voor schoolontwikkeling. Mechelen, Wolters Plantyn.

29.30 €25.00 €

Van Petegem, P., & Cautreels, P. (2008). Shadowing van leerlingen: een zelfevaluatie-activiteit die het kerngebeuren op school in de schijnwerper plaatst. KIO, afl. 18, april. Mechelen, Wolters.

Van Petegem, P., & Cautreels, P. (2008). Hoe beter ik kijk, hoe meer ik zie: reflectieve analyse van leerlingenwerk door leraren. KIO, afl. 20, december, Mechelen, Wolters.

Van Petegem, P., Cautreels, P., & Sollie, M. (2008). Collegiale visitatie: doelen, methodologie en evaluatie. TORB, 4, 361-379.

Van Petegem, P., Cautreels, P., & Sollie, M. (2009). Scholen visiteren elkaar. Een hefboom voor schoolontwikkeling (1). Basis-Schoolwijzer, 116, 21 februari, 15-23.

PROJECT COLLEGIALE VISITATIE

Onderzoeksgroep EduBROn (Prof. Dr. P. Van Petegem)