Overheidsfinanciën

College 4, 3 juni 2008

Robert InklaarR.C.Inklaar@rug.nl

www.rug.nl/staff/r.c.inklaar/teaching

Onderzoeksvragen:

• Astrid: Lokale groei of krimp in Emmen• Bert: Betaalbaarheid van de AOW• Danjel: Rekeningrijden• Erik: Financiering en/of kwaliteit VO• Femmie: Economische effecten van aardgasbaten• Geke: BTW• Jeroen: Overheid & inflatie• Leonie: Regulier vs privaat onderwijs: verschillen in opzet en

resultaten • Natascha: Kinderopvang, ontwikkeling en arbeidsmarkt

effecten• Ruben: Hypotheekrenteaftrek• Sietse: Staatsschuld en groei• Sjaak: Milieubelastingen• Sonja: Liberalisering post markt

Presentaties

• 8 minuten p.p.• Visuele ondersteuning: Powerpoint• Krap in de tijd, dus alleen van tevoren en per e-mail

(R.C.Inklaar@rug.nl)• Op eigen verantwoordelijkheid: als het bestand niet

werkt dan zonder Powerpoint• Ik laat weten of het bestand bij mij op de computer

werkt• Geen vorm van garantie• Geen verdere technische ondersteuning

Presentatieschema

Start Eind Naam16:00 16:08 Astrid16:08 16:16 Bert16:16 16:24 Danjel16:24 16:32 Erik16:32 16:40 Femmie16:40 16:48 Geke16:48 16:56 Jeroen16:56 17:10 *Pauze*17:10 17:18 Leonie17:18 17:26 Natascha17:26 17:34 Ruben17:34 17:42 Sietse17:42 17:50 Sjaak17:50 17:58 Sonja

College vandaag

• H8: Regulering• H10: Overheidsbedrijf

H8: Regulering

• Regulerende belastingen• Bijvoorbeeld energiebelastingen => primair om

milieuschade te beperken• Zie H9 (dubbel dividend)

• Gebods- & verbodsbepalingen of eigendomsrechten• Regulering van productmarkten• Regulering van arbeidsmarkten• Regulering van persoonlijk gedrag => economisch

minder interessant

Productmarkt regulering

• Beperkingen voor bedrijven of potentiële bedrijven• Wat is er nodig om een nieuw bedrijf te starten?• Zijn er speciale eisen waar een bedrijf zich mag

vestigen?• Zijn er beroepsverenigingen die eisen vast leggen?• Zijn er beperkingen hoe je zaken kan doen?• Hoe veel administratie vraagt de overheid?

• Bestaansredenen:• Bescherming van consumenten• Bescherming van bestaande bedrijven• Belastingheffing of dataverzameling

Voorbeeld: barrières in detailhandel (1)Toetredingsbarrières in de detailhandel in OECD landen, 2003

0: niet beperkt, 6: zeer beperkt

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

4.0

4.5

Zwitserl

and

Zweden

Austral

ië

Nederl

and

Ierlan

dKore

a

Canad

a

Portug

al

Turkije

Denem

arken

Honga

rije

Verenig

d Kon

inkrijkJap

anIta

lië

Slowak

ijk

Frankri

jk

Nieuw Zeel

and

Mexico

Finlan

d

Noorw

egenSpa

nje

Duitsla

nd

IJslan

d

Verenig

de Stat

enPole

n

Oosten

rijk

Grieke

nlandBelg

ië

Voorbeeld: barrières in detailhandel (2)Operationele beperkingen in de detailhandel in OECD landen, 2003

0: niet beperkt, 6: zeer beperkt

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

Ierlan

d

Honga

rijeKore

a

Nieuw Zeel

and

Slowak

ijk

Zwitserl

and

Zweden

Japan

Mexico

Portug

al

Verenig

de Stat

en

IJslan

d

Verenig

d Kon

inkrijk

Austral

iëIta

lië

Turkije

Canad

a

Nederl

and

Finlan

dPole

n

Duitsla

nd

Noorw

egen

Oosten

rijkSpa

nje

Grieke

nland

Denem

arken

Frankri

jkBelg

ië

Economische kosten van productmarkt regulering

• Zelfde rijtje als voor belastingen:• Administratief (door de overheid)• Inachtneming (compliance)• Efficiëntiekosten/excess-burden

• Efficiëntie verlies:• Minder toetreding van nieuwe bedrijven => minder

concurrentie => minder innovatie & productiviteitsgroei• Rem op concurrentie tussen bedrijven, bijvoorbeeld

Frans en Belgisch verbod op verkoop onder kostprijs

• Actief onderzoeksgebied: nog aanzienlijke onzekerheid

Arbeidsmarkt regulering

• Beperkingen in hoe bedrijven met werknemers omgaan:• Hoe moeilijk is het om iemand in dienst te nemen?• Hoe moeilijk is het om iemand te ontslaan?• Zijn er beperkingen op het loon?• Zijn er beperkingen op de arbeidsduur?• In welke omstandigheden mag iemand werken?

• Bestaansredenen:• Bescherming positie (bestaande) werknemers• Garantie minimum inkomen• Beperking gezondheidsrisico

Voorbeeld: ontslagbeschermingOntslagbescherming in OECD landen, 2003

0: niet beperkt, 6: zeer beperkt

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

Verenig

de Stat

en

Verenig

d Kon

inkrijk

Canad

a

Ierlan

d

Zwitserl

and

Austral

ië

Slowak

ijk

Denem

arken

Nieuw Zeel

and

Honga

rijePole

nJap

an

Tsjech

ië

Oosten

rijkItalië

Finlan

dKore

a

Nederl

andBelg

ië

Duitsla

nd

Zweden

Noorw

egen

Grieke

nland

Frankri

jkSpa

nje

Mexico

Portug

al

Turkije

Economische kosten van arbeidsmarkt regulering

• Minimumloon:• Laag-productieve mensen vinden geen werk => blijkt

maar beperkt effect

• Ontslagbescherming:• Minder arbeidsmobiliteit: ontslaan is duurder, dus

aannemen ook

• Ook hier actief onderzoeksgebied

Hoeveel regulering?

• Wie zou de overheid moeten dienen?• Consumenten?• Werknemers? => insiders vs. outsiders, bescherming

bestaande werknemers

• Effecten van regulering wenselijk?• Bescherming van bedrijven? => beperking concurrentie

vaak niet wenselijk voor consumenten• Bescherming van consumenten? => echte bescherming

vs. bedrijven lobby• Bescherming van werknemers? => hoe goed kunnen

werknemers risico’s afdekken?

Het overheidsbedrijf

• De overheid als bedrijf• Dienstverlening• Vaak geen marktconforme prijs

• De overheid als aandeelhouder

Productiviteit & de omvang van de overheid

• Baumol’s cost disease• Overheidsdiensten: productiviteit stijgt vaak weinig

of niet• Weinig prikkels tot innovatie• Technologisch moeilijk om op arbeid te besparen

• Lonen stijgen net zo snel als in de rest van de economie• Bijvoorbeeld: gemiddelde loonstijging 2000-2005 =>

Overheid: 3,9%, Onderwijs: 3,8%, Totale economie: 3,9%

• Overheid groeit als % van economie• Afhankelijk van de vraag naar overheidsdiensten

Productiviteit bij overheid

• Overheidsproductiviteit moeilijk meetbaar• ‘Ongrijpbare’ diensten• Vaak geen directe prijs of niet markt conform• Kwaliteitsdimensie lastig

• Geldt vaak ook voor onderwijs of zorg• Waarde van overheidsdiensten = kosten

• Maar, in tegenstelling tot p. 232 => productiviteit kan macro wel toenemen

• Meten van hoeveelheidsindicatoren

Overheidsbedrijven

• Staatsbedrijven bestaan niet meer => geprivatiseerd

• Nog wel bedrijven in 100% eigendom:• DNB (centrale bank)• Gasunie (energie)• Prorail (spoorwegen)• Tennet (hoogspanningsnet)

• Nuttig bij natuurlijk monopolie• Vooral infrastructuur, spoorwegen, hoogspanningsnet

Privatiseren of publiek eigendom?

• Enige afstand nuttig• Overheid stelt doelen, bedrijf voert uit• Bijvoorbeeld: DNB voor financiële stabiliteit

• Natuurlijk monopolie soms kleiner dan eerst• Electriciteitsnet vs. productie- en distributiebedrijven

• Soms meer afstand nuttig• KPN privatisering en openen markt => meer

concurrentie• Minder overheidseigendom => soms meer regulering om

concurrentie te waarborgen

Prijsdaling na privatiseringPrijzen post- en telecommunicatiediensten in Nederland, 1970-2005

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Privatisering KPN