Ouderen en seksuele diversiteit Informatie voor zorgprofessionals

Ik heb nooit mezelf mogen zijn.

Homoseksualiteit is van alle tijden.

Onzichtbare Ouderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Overzicht materiaal bewustwording seksuele diversiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Casuïstiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Interview . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Oefening: intake gesprek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Tips voor een goed gesprek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Tips voor zorgprofessionals en organisaties in zorg en welzijn . . . . . . . . . . 14

Bronnenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Inhoudsopgave

2 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

Onzichtbare ouderen

Het Nationaal Ouderenfonds werkt aan het bestrijden van eenzaamheid onder

ouderen. Een groep die speciale aandacht vraagt, zijn de zogenaamde ‘onzicht-

bare ouderen’ of ‘roze ouderen’. Er zijn veel homoseksuele, lesbische, biseksuele

en transgender (LHBT) ouderen die zich onzichtbaar voelen. Deze ouderen zijn

opgegroeid in een tijd waarin homoseksualiteit niet werd geaccepteerd. Uit angst

voor negatieve reacties houden ze hun geaardheid vaak voor zich, soms hun

leven lang. Dit kan leiden tot (verborgen) eenzaamheid en allerlei klachten, wat

deze ouderen extra kwetsbaar maakt.

LHBT-ouderen in woonzorginstellingen

Veel homo- of biseksuele ouderen zijn bang voor negatieve reacties van medebe-

woners in zorginstellingen (20%). Ook vrezen zij dat personeel niet kan omgaan

met hun seksuele identiteit (10%)1. Uit gesprekken die het Nationaal

Ouderenfonds voerde met woonzorginstellingen blijkt dat er in woonzorginstel-

lingen op het onderwerp homoseksualiteit (en seksualiteit in het algemeen) een

groot taboe rust. Managers in de zorg geven aan vaak niet stil te staan bij het feit

dat er homoseksuele en lesbische ouderen in hun huis wonen. Terwijl ongeveer 1

op de 10 Nederlanders op iemand van hetzelfde geslacht valt2 en Nederland

ongeveer 400.000 homoseksuele ouderen telt3.

Specifieke uitdagingen LHBT-ouderen4

Volgens J. Schuyf4 krijgen LHBT-ouderen te maken met vergelijkbare uitdagingen

als andere ouderen. Hun gezondheid gaat achteruit, ze zijn minder mobiel, komen

minder onder de mensen en ze worden afhankelijk van zorg. Daarnaast hebben

LHBT ouderen specifieke kwetsbaarheden. Vooroordelen en onwetendheid zorgen

voor uitsluiting, discriminatie, pesten en geweld. Eenzaamheid komt veel voor

onder deze groep. Het alcohol en tabak gebruik is hoger dan gemiddeld. Een

deel van de oudere homomannen is hiv-positief. Het stigma rond hiv is groot.

Veel ouderen houden het dus voor zich dat ze hiv-positief zijn en dat kan een-

zaamheid verergeren. Er zijn signalen dat LHBT-ouderen een grote vraag-

verlegenheid kennen en sterk hechten aan eigen regie. Tegelijkertijd is er ook

sprake van handelingsverlegenheid bij de mensen om hen heen: men weet niet

hoe te handelen, zijn bang dat ze iets verkeerds zeggen, laten zich afschrikken

door de trotse houding of hebben vooroordelen over de leefstijl van LHBT

ouderen waardoor ze geen hulp willen bieden.

1 Lisdonk, J. van & Kuyper, L. (2015), Rapport 55-plussers en seksuele oriëntatie. Sociaal en Cultureel

planbureau.

2 Felten, H & Boote (2015), Handreiking LHBT emancipatie, Movisie

3 Linschoten, M & Boers, H. (2014), Handboek De Roze Loper, Consortium Roze 50+

4 Hermans, M. & Schuyf. J, (2014) Handreiking Informele zorg en zelfredzaamheid van LHBT-ouderen,

Movisie

3 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

4 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

LHBT staat voor Lesbisch, Homoseksueel,

Biseksueel en Transgender.

Activiteiten Nationaal Ouderenfonds voor LHBT ouderen

Het Nationaal Ouderenfonds zet zich, samen met het Blauwe Fonds, in voor deze

ouderen. We vragen aandacht voor seksuele diversiteit bij woonzorginstellingen,

eerstelijnshulpverleners en in het onderwijs. We willen middels voorlichting

bijdragen aan kennisoverdracht aan (toekomstige) zorgprofessionals, zodat zij in

de praktijk goed om kunnen gaan met diversiteit en alle ouderen goede zorg

kunnen bieden. En natuurlijk steunen we ouderen die zich niet geaccepteerd

voelen door hun omgeving vanwege hun geaardheid. Onze vrijwilligers en

medewerkers worden hiervoor opgeleid.

Aandacht voor Seksuele Diversiteit op school

Sinds 1 december 2012 zijn scholen verplicht aandacht te besteden aan seksuali-

teit en seksuele diversiteit5. Door deze aandacht wordt de toekomstige profes-

sional zich bewust wat het inhoudt om goede zorg aan iedereen te bieden. Het is

immers een onderdeel van het toekomstige werk. Van iedere beginnende be-

roepsbeoefenaar in zorg en welzijn wordt verwacht dat deze sensitief is voor het

onderwerp en kan omgaan met diversiteit.6

In dit document vindt u verwijzingen naar lesmateriaal over seksuele diversiteit,

lessuggesties, een menukaart met activiteiten die u hierbij kunt inzetten, casuïs-

tiek en tips om homoseksualiteit bespreekbaar te maken.

5 Rutgers, Kennisinstituut, Seksualiteit, Kerndoelen.

6 Calibris, (2014), Keuzedeel mbo diversiteit.

Overzicht materiaal bewustwording seksuele diversiteit

Onderstaand een selectie van informatie over seksuele diversiteit. Veel materiaal

is gratis online beschikbaar.

Lesmateriaal over seksuele diversiteit (beroepsmatig)

• Tips LHBT professioneel omgaan met LHBT- cliënten. Hanneke Felten (Movisie

2015).

• Presentatie met aantallen en informatie over homoseksualiteit. Te vinden in

het Stappenplan LHBT.

• Roze in beeld, beeld en filmmateriaal over homoseksualiteit in de media, incl.

lessen.

Boeken over ouderen en seksualiteit

• Machteld Beun (2014): Ouderen en Welzijn van nu. Bohn Stafleu van Loghum.

Het boek besteedt onder andere aandacht aan diversiteit en seksualiteit.

• Aagje Swinnen (2011): Seksualiteit van Ouderen: Een multidisciplinaire

Benadering. Amsterdam University Press. ‘Seksualiteit en ouderen’ biedt een

antwoord op de vraag hoe het lichamelijke verouderingsproces van invloed is

op de seksuele behoeftes en activiteiten van oudere mannen en vrouwen.

• Andermans Leven, door Betsie van Ravenhorst (2015). In ‘Andermans Leven’

vertellen tien LHBT’ers over hun leven.

• Stormachtig Stil, Eveline van de Putten (2013). Oudere homoseksuele mannen,

lesbische vrouwen, transgenders en biseksuelen vertellen openhartig over hun

(liefdes)leven.

Activiteiten voor het creëren van bewustwording rondom ouderen en seksuele diversiteit

• Grijze Muren, korte film over pesten en homoseksualiteit.

• Oudkast, reizende theatershow over homoseksuele ouderen.

• Theater Expres, improvisatietheatergroep die theaterstuk verzorgt over pesten,

waarbij het onderwerp seksuele diversiteit ook aan bod komt.

• Voorlezen uit Stormachtig Stil door Eveline van de Putten De schrijfster leest

voor uit het boek om de dialoog over LHBT’ers op gang te krijgen.

• Voorlezen uit Andermans Leven door Betsie van Ravenshort. In ‘Andermans

Leven’ vertellen tien LHBT’ers over hun leven.

• Tentoonstelling door Stichting IHLIA – reizende foto tentoonstelling met levens-

verhalen van LHBT ouderen, in te huren door organisaties en instellingen.

LHBT-ouderen

• Informatie voor en over LHBT-ouderen Roze 50+.

• Handreiking Informele zorg en zelfredzaamheid van LHBT-ouderen, Movisie.

• Informatie over het project Onzichtbare Ouderen van het Nationaal

Ouderenfonds dat aandacht vraagt voor LHBT-ouderen, incl. tiplijsten.

Materiaal bestellen

Wilt u de folder, flyer, brochure of tiplijsten als gedrukt exemplaar ontvangen?

Neem dan contact op met het Nationaal Ouderenfonds via info@ouderenfonds.nl

5 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

Casuïstiek

Een casus kan als praktijkvoorbeeld worden gebruikt bij de uitleg over persoons-

gerichte zorg, professionele houding, belang van een goede zorgrelatie met cliënt

en zijn/haar directe omgeving, ethiek etc. Dit kan op allerlei manieren; als

toelichting of als basis voor een discussie of een rollenspel.

Onderstaand vindt u een aantal korte casussen om in de les te gebruiken.

Vervolgens een interview met Ans, een oudere lesbische vrouw. Aansluitend een

casus met een rollenspel erbij.

6 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

“Ik heb geleerd om alleen te zijn”, vertelt Theo (82). “In het

verleden ben ik vaak gepest of voelde ik me onveilig. Daarom

vertel ik niet dat ik op mannen val. Ik wil niet liegen, maar ik heb

het gevoel dat het niet anders kan. Ik voel nooit echt aansluiting.

Ik praat niet over mijn ervaringen en emoties.”

Opmerking: Eenzaamheid ligt op de loer bij deze cliënt. Bespreek met

elkaar hoe u om kunt gaan met deze cliënt. Wat kunt u hem adviseren

en waarom?

Meneer Perera (85) is door een val plotseling hulpbehoevend

geworden. Tijdens het intakegesprek breng je zijn sociale vangnet

in kaart. Hierbij vraag je naar een eventuele partner, en/of kinde-

ren. Meneer Perera geeft aan dat hij een vriend heeft, Vincent.

Opmerking: Bespreek met elkaar waarom het relevant is om open

vragen over relaties te stellen aan cliënten. Indien we meneer Perera

vragen of hij getrouwd is, (een vrij standaard, gesloten vraag) zal hij

ontkennend antwoorden. Vraagt men echter naar een partner/iemand

die belangrijk voor hem is, dan komt men te weten dat meneer een

vriend heeft.

7 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

Mevrouw de Vries is 74 jaar. Ze kan niet meer zelfstandig wonen

door een chronische ziekte en woont sinds kort in een verzor-

gingstehuis. De foto van haar overleden vriendin durft ze niet in

haar woning te zetten. Mevrouw de Vries mijdt het contact met

medebewoners.

Opmerking: Eenzaamheid ligt op de loer bij deze client. Bespreek met

elkaar hoe u om kunt gaan met deze client. Wat kunt u haar adviseren

en waarom?

Meneer Polat (84) is licht dementerend. Door een val is meneer

rolstoelafhankelijk geworden en opgenomen op de verpleegafde-

ling van het woonzorgcentrum. Hier krijgt hij wekelijks bezoek van

zijn partner (man, 70). Meneer is weduwnaar en heeft één dochter.

Zij komt eens per maand naar de overleggen voor haar vader. De

dochter erkent en accepteert de vriend van haar vader niet.

Opmerking: Bespreek met elkaar hoe u om kan gaan met deze situatie.

Zouden jullie de partner van meneer Polat uitnodigen voor het

zorgoverleg?

Interview

‘Uiteindelijk heb ik vrijheid gevonden’ Tekst: Josephine Krikke, 2016

“Ik voelde me altijd een buitenstaander”, vertelt Ans Brugman (66).

“Maar gelukkig voel ik me nu een homoseksuele wereldburger. Ik heb

vrijheid gevonden.” Ontdek het verhaal van mevrouw Brugman, die

zich net als veel homoseksuele ouderen onzichtbaar voelt.

De Amsterdamse Ans Brugman is een bezige bij. Ze speelt cello, gaat naar yoga

en doet aan gym voor ouderen. Óók bezoekt ze elke maand de Roze Salon voor

oudere homoseksuele vrouwen.

“Ik heb het goed. Dit had ik een aantal jaar geleden niet kunnen zeggen.” Met

vallen en opstaan heeft ze zich losgemaakt van een traumatische jeugd en een

leven waarin ze zich vaak alleen voelde staan.

Uit de kast “Ik voelde me altijd een buitenstaander, behalve in een periode na mijn 28e. Ik

studeerde pedagogische wetenschappen met de afstudeerrichting Lesbische en

Vrouwen Studies en ging later aan de slag als psychiatrisch verpleegkundige. Ook

ontmoette ik mijn eerste liefde, Astrid, en kwam ik uit de kast. Mijn moeder belde

al mijn zussen op met de opmerking dat ‘Ans beslist niet lesbisch was.’ Zo stond

zij in het leven: alles ontkennen wat niet in haar straatje past. Mijn vader gaf zijn

mening al snel op. Hij kon niet tegen mijn moeder op.”

Loodzware jaren“Mijn drukke leven in combinatie met mijn verleden, resulteerde rond mijn 40e in

een zware depressie. De diagnose was PTSS, posttraumatische stressstoornis. Ik

raakte uit het arbeidsproces, was angstig, volgde veel therapie. Loodzware jaren

waren het.”

Mishandeld“In 2005 ging ik wonen in een woongroep voor senioren. Als enige homoseksuele

vrouw kwam ik helaas terecht in een traditionele man-vrouwverhouding. Ik ben

zelfs mishandeld en heb hier aangifte van gedaan. Ik heb me nog nooit zo

eenzaam gevoeld als hier.”

Homoseksuele wereldburger“Gelukkig heb ik een paar goede vriendinnen buiten de woongroep, met wie ik

regelmatig afspreek. En ik heb me aangesloten bij ‘de roze dames’. Ik vind een

vorm van vrijheid door buitenshuis zinvolle bezigheden te zoeken zoals muziek,

filosofie en roze bijeenkomsten. Ik voel me een homoseksuele ‘wereldburger’.

Als ik me toch alleen voel, troost ik mij met Spinoza’s gedachtegoed.”

8 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

Oefening: intakegesprek

Onderstaand een oefening voor een intakegesprek met drie rollenspellen, de

cliënt, de professional en de toehoorder.

Instructie: Verdeel de groep in drietallen en deel de rollenspellen uit. Speel met

elkaar het rollenspel. De toehoorder observeert en geeft aan het einde feedback.

Het verhaal van de heer Perera

De heer Perera woont in zijn eigen woning aan de rand van de stad. Hij is door

een val plotseling hulpbehoevend geworden. Hij heeft zijn heup bezeerd en kan

op dit moment niet lopen. De arts heeft hem medicijnen (pijnstillers) voorge-

schreven. Vandaag komt er een zorgprofessional langs voor een intakegesprek.

9 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

Ik heb nooit mezelf mogen zijn.

Homoseksualiteit is van alle tijden.

Rol 1 de cliënt

Casus meneer Perera

Instructie

Lees de casus door.

Rolverdeling:

1. Zorgprofessional

2. Cliënt

3. Toehoorder

Jij speelt de rol van de cliënt (85 jaar). Speel de casus met elkaar.

De toehoorder observeert en geeft aan het einde feedback.

Meneer Perera

U woont in uw eigen woning aan de rand van de stad. U bent door een val

plotseling hulpbehoevend geworden. U heeft uw heup bezeerd en kunt op dit

moment niet lopen. Daarnaast slaapt u ook slecht, heeft u hartkloppingen en bent

u erg moe.

Uw arts heeft u medicijnen (pijnstillers) voorgeschreven. Deze moeten worden

opgehaald bij de apotheek. U kunt dit uiteraard niet zelf doordat u momenteel

niet kunt lopen. Normaal gesproken kookt u zelf, maar dit lukt nu ook niet.

U heeft sinds 4 jaar een vriend, Vincent (76). Er staan een aantal foto’s van u

samen in uw woning. Hij woont in de buurt. U bent zeer gelukkig met hem. De

buren negeren u sinds ze u een keer hand in hand hebben zien lopen met

Vincent. Ook heeft u een rare kaart ontvangen met ‘rot op’ er op. Dit bezorgt u

een vervelend gevoel. U vraagt zich af of u hier wel veilig woont.

U bent terughoudend geworden in het vertellen over uw relatie met Vincent

gezien uw ervaringen uit het verleden en heden (rare reacties, genegeerd

worden).

Vandaag komt er een zorgprofessional langs voor een intakegesprek.

10 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

Rol 2 de zorgprofessional

Casus meneer Perera

Instructie

Lees de casus door. Maak groepjes van drie.

Rolverdeling:

1. Zorgprofessional

2. Cliënt

3. Toehoorder

Jij speelt de rol van zorgprofessional. Speel de casus met elkaar.

De toehoorder observeert en geeft aan het einde feedback.

Rol zorgprofessional

Je bent zorgprofessional en gaat vandaag op bezoek bij meneer Perera (85). Je

bent ingeschakeld omdat meneer door een val plotseling hulpbehoevend is

geworden en alleen woont. Je wilt weten hoe het met hem gaat, wat er gebeurd

is, wat hij nodig heeft en je brengt zijn sociale netwerk in kaart. In zijn woning

staat een aantal foto’s. Meneer Perera is erg vriendelijk. Hij ziet er bleek uit.

11 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

Rol 3 de toehoorder

Casus meneer Perera

Instructie

Lees de casus door. Maak groepjes van drie.

Rolverdeling:

1. Zorgprofessional

2. Cliënt

3. Toehoorder

Jij speelt de rol van toehoorder. Speel de casus met elkaar. De toehoorder

observeert en geeft aan het einde feedback.

De zorgprofessional gaat vandaag op bezoek bij meneer Perera (85). Hij/zij is

ingeschakeld omdat meneer door een val plotseling hulpbehoevend is geworden

en alleen woont. De zorgprofessional gaat in kaart brengen hoe het gaat en wat

meneer nodig heeft.

Rol toehoorder

Observeer het gesprek tussen meneer Perera en de zorgprofessional.

• Hoe loopt het gesprek?

• Is er goed contact? Waaraan merk je dat?

• Gebruikt de zorgprofessional LSD*, OMA**?

• Stelt hij/zij open vragen?

• Heeft hij/zij een open houding?

• Hoe reageert meneer Perera?

• Komt de zorgprofessional erachter wat er aan de hand is met meneer Perera?

Als het gesprek is afgerond , geef dan feedback op het gesprek.

• Wat ging er goed? Waarom?

• Wat kan er beter? Licht toe!

*LSD: Luisteren, Samenvatten en Doorvragen

**OMA: Eigen Oordelen Mening, Advies thuis laten.

12 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

Tips voor een goed gesprek

De juiste vraag 7

Versie A Stanley voert een gesprek met meneer Nooijer.

Versie B

Uit bovenstaande blijkt dat het stellen van de juiste vraag essentieel is om meer

te weten te komen over relaties.

Tip: Stel open vragen over relaties

• Heeft u een partner (gehad)?

• Is er iemand (geweest) die belangrijk voor u is?

• Wie beschouwt u als familie?

• In hoeverre is de persoon (op de foto) belangrijk voor u?

• Is hij of zij…..

7 Gebaseerd op: Felten, H, (2015), Professioneel handelen met betrekking tot LHB, Met andere woorden,

Movisie.

13 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

Stanley: ‘Goedemorgen meneer Nooijer. U woont hier alleen begrijp

ik. Is uw vrouw overleden of bent u nooit getrouwd geweest?’

Bas Nooijer: ‘Ik ben nooit getrouwd geweest.’

Stanley: ‘Ook geen kinderen?’

Bas Nooijer: ‘Nee.’

Stanley: ‘Een echte vrijgezel dus!’

Bespreek met de studenten: Wat valt op aan dit gesprek? Wat is Stanley

te weten gekomen over meneer Nooijer? Zijn netwerk? Welke vragen

zou hij hem ook kunnen stellen?

Stanley: ‘Goedemorgen meneer Nooijer. Woont u hier alleen? Is er

iemand in uw leven die belangrijk voor u was of nog steeds is?’

Bas Nooijer: ‘Ja, er is jarenlang wel iemand geweest, maar die is

overleden vijf jaar geleden.’

Stanley: ‘Woonde u samen met deze persoon?’

Bas Nooijer: ‘Ja, hij kwam bij mij wonen toen zijn kinderen de deur uit

waren. We waren heel gelukkig. Ik mis hem nog steeds. Zijn

kinderen zie ik nog steeds. Ik ben ook opa van zijn

kleinkinderen.’

Bespreek met elkaar: Wat valt op aan dit gesprek? Wat is Stanley te

weten gekomen over meneer Nooijer? Zijn netwerk?

Tips voor zorgprofessionals en organisaties in zorg en welzijn

Wat kunt u zelf doen om seksuele diversiteit bespreekbaar te maken?

Tips voor zorgprofessionals

• Geef het goede voorbeeld.

Spreek op een normale manier over seksuele diversiteit en neem homo-

seksualiteit mee in voorbeelden die u gebruikt (heb het ook in voorbeelden

over homoseksuele stellen).

• Spreek collega’s, cliënten en vrijwilligers aan op ongelukkige opmerkingen.

Grapjes kunnen mensen helpen om homoseksualiteit bespreekbaar te maken,

maar kunnen mensen ook kwetsen – bedoeld of onbedoeld. Uit gesprekken

met zorgprofessionals is gebleken dat seksuele diversiteit een gevoelig thema

is, en hierover veel onbekendheid bestaat. Opmerkingen kunnen een aan-

leiding vormen voor een klein gesprek. Spreek collega’s maar ook cliënten

hierop aan wanneer zij – (on)bewust - kwetsende opmerkingen gebruiken.

• Ga zorgvuldig om met de informatie die cliënten jou geven, het is belangrijk

dat je staat voor vertrouwelijkheid.

Geef aan dat informatie niet zomaar wordt genoteerd, en je deze informatie

niet zomaar bespreekt met collega’s.

• Wees je bewust van stereotypen; ze kloppen vaak niet met de werkelijkheid.

Homoseksuele en lesbische ouderen herken je niet aan uiterlijk, gewoonten

of kledingstijl. Andere stereotypen en vooroordelen zijn gekoppeld aan seks.

Maar seksuele geaardheid gaat verder dan alleen seksuele voorkeur: Iemands

geaardheid maakt deel van iemands persoon. Dit is niet anders dan voor

hetero’s. Relaties met anderen gaan verder dan alleen wat je tussen de lakens

doet, en ook zonder relatie ben je hetero.

• Stel open vragen over relaties.

Vraag bijvoorbeeld naar een partner in plaats van naar een man of vrouw.

Of vraag: Is er iemand die belangrijk voor u is? Wie beschouwt u als familie?

Zie ook Gesprekstips.

14 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

Tips voor organisaties in zorg en welzijn

• Kijk of de organisatie een gedragscode heeft.

Wordt homoseksualiteit hierin expliciet vermeld? Er bestaat een belangrijk

verschil tussen voorgeschreven gedragsregels en fatsoensnormen. Het zou

ideaal zijn wanneer acceptatie van verschil voor iedereen vanzelfsprekend is,

maar helaas is dit niet altijd zo. Daarom is het goed wanneer de zorg-/

welzijns organisatie en alle medewerkers en vrijwilligers hierin één lijn trekken

en samen opkomen voor de acceptatie van alle ouderen. Laat hierin blijken dat

jullie je als organisatie opstellen tegen discriminatie en negatieve uitingen.

Verwijs hierin naar de richtlijnen van beroepsverenigingen zoals die van

verpleegkundigen en verzorgenden.

• Laat op de website en in communicatiemiddelen blijken dat de organisatie

open staat voor alle ouderen.

Dit kan impliciet, door het gebruik van foto’s van twee mannen of twee

vrouwen naast elkaar. Maar ook door het expliciet vermelden van LHBT

ouderen, naast verschil in culturele achtergrond of geloofsovertuiging.

• Vraag nieuwe medewerkers en vrijwilligers bij de eerste ontmoeting hoe

zij aankijken tegen culturele verschillen en verschillen in levensstijl, geloof

of seksuele geaardheid.

Bespreek ook hoe de organisatie hier tegenaan kijkt.

• Geef goede voorlichting aan medewerkers en vrijwilligers.

Licht medewerkers en vrijwilligers goed voor. Train ze bijvoorbeeld op

gespreks voering en omgaan met verschillen.

• Werk samen met opleidingsinstellingen – studentenprojecten.

Een manier om het thema diversiteit bespreekbaar te maken, is het bieden van

een praktijkonderzoek aan een afstuderende student. Dit kan op mbo, hbo, wo

niveau.

• Verwijs op de website en in brochures naar organisaties die zich in de

omgeving inzetten voor de acceptatie van LHBT ouderen.

Zo worden op sommige plaatsen roze salons georganiseerd, en hebben een

aantal gemeenten ambassadeurs die lokaal aandacht vragen voor de acceptatie

van seksuele diversiteit.

• Organiseer eens een activiteit waarbij diversiteit en/of seksualiteit wordt

besproken.

Op de menukaart staan een aantal mogelijkheden opgesomd, van een film-

vertoning tot een discussiegroep met collega’s.

• Doe een tolerantiescan.

Een tolerantiescan heeft als doel de sociale acceptatie van lesbische vrouwen,

homoseksuele mannen en biseksuele mensen te bevorderen. De tolerantiescan

geeft instellingen inzicht in hoeverre hun aanbod aansluit bij de doelgroep.

Doe de Kiwa Tolerantiescan©.

15 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

16 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS

Bronnenlijst

Calibris, (2014), Keuzedeel mbo diversiteit behorend bij een of meerdere

kwalificatie dossiers. Overnomen uit: Felten, H. Boers, H. Kluft, M, (2016)

Stappenplan om de professionele aandacht voor seksuele diversiteit te vergroten

‘Als je mensen gelijk wilt behandelen, moet je dat op verschillende manieren

doen’ Movisie.

Felten, H, (2015), Professioneel handelen met betrekking tot LHB, Met andere

woorden, Movisie.

Felten, H & Boote (2015), Handreiking LHBT emancipatie, Movisie

Hermans, M. & Schuyf. J, (2014) Handreiking Informele zorg en zelfredzaamheid

van LHBT-ouderen, Movisie

Linschoten, M & Boers, H. (2014), Handboek De Roze Loper, Consortium Roze 50+

Lisdonk, J. van & Kuyper, L. (2015), Rapport 55-plussers en seksuele oriëntatie.

Ervaringen van lesbische, homoseksuele, biseksuele en heteroseksuele

55-plussers. Sociaal en Cultureel planbureau.

Rutgers, Kennisinstituut, Seksualiteit, Kerndoelen, geraadpleegd op 1 juni 2016,

http://www.seksuelevorming.nl/visie-en-beleid/overheidsbeleid-en-regelge-

ving/kerndoelen