OPLEIDING TOT RESTAURATEUR VAN SCHILDERIJEN CURSUS RESTAURATIE VAN SCHILDERIJEN

OP DOEK .

lesgever; Frederik Cnockaert

INHOUDSTAFEL:

Deel I/* Inleidingsdocumentatie over oppervlaktevervuiling;

Algemene inleiding over oppervlakte vervuiling;

OORSPRONG van de vervuiling; Achterblijfselen van oude restauraties, uitbloeiingen, aantasting door schimmel,

stofdeeltjes,uitwerpselen van insecten

1.a)Luchtverontreiniging; Oorzaken, schoonmaken van de vertrekken, publiek.

2.b) Neerslag en aanhechting; Adhesieproces, luchtstroming, grootte van de (stof)deeltjes, verplaatsing van de aerosolen,

thermoforesis, elektrostatische krachten, capillaire krachten,adhesie, vervorming van de stofdeeltjes, teerachtige neerslag

3.c) Bescherming; achter glas zetten.

* REININGING VAN SCHILDERIJEN ; Oppervlaktevervuiling;

H 1. Oppervlakte reiniging;

1.1 Oorsprong van de vervuiling

1.1.1. Door de lucht gedragen/ verplaatst vuil

1.1.2. Accidenteel of bewust aangebrachte toevoegingen

1.1.3. Vuil afkomstig van het werk zelf

1.1.4. Vuil afkomstig van biologische activiteit

1.2. Afzetting van vuil op de verflaag

1.2.1. Transport

1.2.2. Adhesie krachten

1.3. Conservatie

1.3.1 Passieve conservering

Deel II/Inleidingsdocumentatie gebreken aan de vernislaag;

Voorafgaandelijk;

Welke vormen van schade aan de vernislaag bestaan er ?

Vergelen van vernis, bevuiling door aanslag, vuilaanslag veroorzaakt door vroegere “reinigingsactiviteit”, bevuiling door

biologische processen, blind slaan van vernis “chanci”,” blauwe ziekte” van een schilderij, gecraqueleerde vernissen,

onregelmatige dikte van de vernislaag en ophoping van vernis in het relief van de verf, opzettelijke beschadiging en

vervalsing, onoordeelkundig verniste schilderijen.

Deel II/ Inleidingsdocumentatie over reiniging;

a) Oplosmiddelen, werking, zuiverheidsgraden,oplosmiddelen voor aanmaak en verwijdering van vernis,

* Alifatische koolwaterstoffen, samenstelling van witte spiritus, handelsnamen, aromatengehalte, opslag

* Aromatische koolwaterstoffen

* Cyclische koolwaterstoffen; Terpentijn-olien, zuiverheid,invloed van licht en zuurstof, opslag , toepassing

* Gechloreerde koolwaterstoffen

* Alcoholen

* Ketonen

* Ester

* Ether

* Stikstofhoudende verbindingen, basen, zuren

b) Risico’s ; Letsels door dampen en oplosmiddelen, meting van de luchtbelasting, mac-waarden, vlampunt

c) Beschermingsmaatregelen; Algemene- en individuele bescherming, etikettering, gevarensymbolen, afzuiginstallaties,

spuitcabine, verwijdering van oplosmiddelen, beschermende zalf, beschermende handschoenen, bescherming van de

luchtwegen, filters.

d) Inleidingsdocumentatie over oppervlakte reiniging; Droogreiniging, natreiniging, tensiden, retentie van

reinigingsmiddelen, ph-waarde, regenereren,

e) Inleidingsdocumentatie over vernis verwijderen; Risico’s voor de verflaag, eigenschappen van drogende oliën,

oplosmiddelendriehoek, nieuwe reinigingsmethoden,

f) Inleidingsdocumentatie over verwijdering van retouches en overschilderingen;

g) Inleidingsdocumentatie over vernis verwijdering met organische oplosmiddelen; Oplosprocede, uitlogen,de

Oplosbaarheidsparameter, penetratie van oplosmiddelen, retentie van oplosmiddelen, drogen en slinken, oliegebonden

verflagen, werking van vernissen,

h ) Inleidingsdocumentatie over de oplosbaarheidsparameter; Cohesieve densiteit, mengsels van oplosmiddelen,

i ) Inleidingsdocumentatie over de oplosmiddelen driehoek; Oplosbaarheidsparameter, ruimtelijk diagram,

oplosmiddelendriehoek, werking van het mengsel van oplosmiddelen.

j ) Inleidingsdocumentatie over de re-forming-methode; Losweken.

k) Inleidingsdocumentatie over vernis verwijderen met enzymgels; “sleutel-slotprincipe”, buffer-oplossingen.

l) Inleidingsdocumentatie over vernis verwijderen met harszepen.

o) Inleidingsdocumentatie over oplosmiddelgels of –emulsies; aanmaak.

p) Inleidingsdocumentatie over afbijtpasta’s; Afbijtmiddel van oplosmiddelen, afbijtmiddel op basis van loog,

gecombineerde afbijtmiddelen verdikkingsmiddelen, oplosmiddelcompressen

q) Inleidingsdocumentatie over afpoeieren,afpoederen.

r) Inleidingsdocumentatie over reinigen met scalpel; Uiterst giftige stofdeeltjes.

s) Inleidingsdocumentatie over fijnstraalprocédé.

A) Reinigen van het schilderijoppervlak.

Oplosmiddelen en oplosmengsels om vernis te verwijderen.

Classificatie van de oplosmiddelen die bij restauratie van schilderijen worden gebruikt.

_ a) De alkanen of de alifatische koolwaterstofverbindingen.

b) De ketonen.

c) De amiden.

d) De multifunctionele oplosmiddelen.

e) De gechloreerde oplosmiddelen.

f) In de groep van de alkanen: white spirit.

Veiligheids- voorschriften en milieu- technische gegevens over de oplosmiddelen die in de schilderijenrestauratie

worden gebruikt. Huidbescherming. Bescherming van de ogen. Vergiftigingen.

Technische fiches en toxicologische gegevens aangaande de meest voorkomende restauratie- produkten.

2,2,4- Trimethylpentaan, Benzine en white-

spirit,,dimethylbenzeen.,methylbenzeen,dichloormethaan.,trichlooretheen.,ethanol,iso- propanol,methanol,methyl-ethyl-

keton,diacetonalcohol,diëthylether.,acetone,triëthanolamine,dimethylformamide.,terpentijnolie,ammoniak

Algemene kenmerken van oplosmiddelen.

1) kookpunt, 2) relatieve vluchtigheid, 3) dampspanning, 4) viskositeit, 5) oppervlaktespanning, 6) polariteit,

7) oplossend vermogen, 8) azeotropisch mengsel, 9) adsorptie, 10) diffusie, 11) polariteit.

Oplosmiddelen en oplosmiddelmengsels voor het verwijderen van schilderijenvernis.

Vernisafname, werkwijze.

B) Reinigen van het schilderijoppervlak en vernis;

1) Overzicht van de oplosmiddelmengsels voor vernisafname en verwijderen van overschilderingen.

2) Onderzoek van een vernis met het oog op de afname ervan.

3) Enkele typegevallen van vernisafname of reiniging; Wateraureolen, zeer verdonkerde dikke vernis,verbruinde

vernisophopingen op ruw geweven doek.

VERNISAFNAME- BIJZONDERE METHODEN.

1) Mechanische vernisverwijdering.

2) Vernisafname met chemisch actieve middelen.

3) Het gebruik van gegeleerde oplosmengsels voor vernisafname en/ of reiniging.

4) Carbopol als indikkingsmiddel voor oplosmengsels bij vernisafname.

5) Tensioactifs

6) Lijst van de test-oplosmiddelen.

7) Lijst gevaarlijke produkten.

DE HANDELS PRODUCTEN; VULPEX liquid zeep, concentrato anionico miriam studio, akapad trockenreinigungs-

systemen

C) De lijmen en harsen ;

Algemeen;

1.Hoe kleven dingen aan elkaar ?

2.Breuken

a) Mechanisch vergrendelen

b) Lijmen

3.Wat verstaan we onder “een goede hechting”?

4.Hoe de Lijm helpen Maximaal te hechten ?

5.Polymeren

a) keten-polymeer

b) netwerkpolymeren

Bespreking van de lijmen per applicatie type;

1. Solvent lijmen

2. Reactie lijmen

3. Thermische lijmen

4. Drukgevoelige lijmen

Bespreking van de individuele lijmen;

A. Lijmen van natuurlijke oorsprong;

1. De lipiden

a) Drogende oliën

b) wassen

2. De gluciden

a) polysaccharide goms

b) plantenslijmen

3. Proteine lijmen

a) Gelatine lijmen

b) Vislijmen

c) Kaseine

d) Eiwit

e) Eigeel

4. De terpenen of Harsen

5. Pekachtige stoffen: bitumen en teren

B. Lijmen van synthetische oorsprong;

1.De polyvinylacetaten PVAC

2.De polyvinylalcoholen PVAL

3. Acrylharsen

4. Lijmen op basis van ethyleen vinylacetaat

5. De polyamiden

6. De epoxyharsen

7. De synthetische wassen.

III ) HERSTELLEN VAN GEBREKEN AAN DE DRAGER: DOEK

inleiding .

1) Herstellen van scheuren in het doek.

2) Randversteviging of striplining.

3) Verwijderen van oude herstellingen of aangekleefde delen.

4) Vlakken van vervormde doeken.

5) Vlakken van schilderijen met de onderdruk-tafel (vacuüm-tafel).

6) Beschermen van een schilderij alvorens restauratieve ingrepen aan de drager te verrichten.

7) Onderzoek van het spieraam en bescherming.

8) Verpakken van het schilderij.

9) Beschermen van de beeldzijde tijdens het transport of tijdens bewerkingen aan de drager.

10) Wegwerken van de scheur aan de beeldzijde van het schilderij.

B) HERSTELLEN VAN GEBREKEN AAN DE PREPARATIELAGEN EN AAN DE CONTACTZONE VERF-DOEK

1) Herstellen van gebreken aan de preparatielaag.

2) Vooronderzoek.

3) Verwijderen van oude bedoekingen.

4) Het reinigen van de rugzijde.

5) Strekken of vlakken van een vervormd doek.

6) Vlakken van naden in het doek.

7) Verwijderen van de gronderingsknobbels op de achterkant van het schilderij.

8) Voorbereiding van scheuren ( vooraleer te bedoeken).

9) Vastleggen van losgekomen delen van de verf. Fixeren.

C) HERSTELLEN VAN SCHADE IN DE CONTACTZONE VERF-PREPARATIELAAG.

1) Herstellen van gebreken tussen de preparatielaag en de verflaag.

D) HERSTELLEN VAN GEBREKEN AAN DE PREPARATIELAAG EN AAN DE VERF.

1) Verkleuring of ontkleuring van de verffilm: verkleuring van het blauw, kopergroen.

2) Verftechnische schade-oorzaken.

3) Bevuiling, vastzetting,passieve conservering, aktieve behandeling,soorten vernis, veroudering van de vernissen,

probleemgevallen bij oppervlakkige reiniging,fysische droging, chemische droging, katalysator, synersie, bedoeken.

H) RETOUCHEREN.

1) Vullen van gaten, scheuren en ontbrekende verfschilfers.

1) hoe deze oude ingrepen verwijderen, 2) vullen van de schade, 3) voorbereiding van het te vullen

gedeelte,

4) vulmiddelen en de wijze om ze aan te brengen, plastische gesso, mastiek op basis van dierlijke lijm,

oliehoudende

mastiek, 5) was- mastiek, 6) mastiek op basis van beva 371, 7) mastiek op basis van acryl-dispersie, 8) bewerken

van het oppervlak van de invulling,

2) Vergelijking van enkele retoucheermaterialen en –technieken.

3) Integratie en struktuur van de retouche.

4) Eigenschappen.

I) RETOUCHEERTECHNIEKEN.

1) Retoucheertechnieken.

2) Enkele retoucheer- methodes. Illusionistische, zichtbare, neutrale , Trattegio , pointillistische methode.

3) Kwaliteit en kwantiteit: acrylverf.

J) BEDOEKINGSMETHODES.

1) Doubleren of bedoeken.

2) Voorbereiding van het te bedoeken oppervlak.

3) Bedoekingsmaterialen.

4) Diverse bedoekingssystemen. A) warme bedoekingsmethoden:_-1) was- hars doublering, recepten, was-hars-

mengsel om oude en vervormde doeken te verstijven.

-2)warm bedoeken met een bijenwas/harsmengsel: praktische uitvoering.

-3)voorbereiden van het doubleerweefsel en aanbrengen op een strecher, linnenweefsel, synthetische weefsels,

glasvezel weefsel

-4)welk doek gebruiken voor bedoekingen.

-5)afwerken van het bedoekte schilderij.

-6)voor- en nadelen van de warme was/ hars- bedoeking.

-7)gebruik van de vacuümtafel bij het warm bedoeken, a) ‘koude’ vacuümtafel, b) ‘verwarmde’ vacuümtafel.

-8)andere warme kleefmassa’s: Lascaux- Klebewachs 443-95, Beva 371 - Beva 371 heat- activated adhesive -

Gustav Berger Beva…. studie bedoeking

en facing. - Beva voor strip-lining

- Beva- gesso

- Beva als impregneer of fixeermiddel - Beva retouche

5) A) Kartonnage voor bedoekingen

1) behandeling van schotelvorming.

2) behandeling van vervorming van doek.

B) Bedoeken: barrièredoek, marouflage, Colettabereiding, stijfselpapbedoeking, Franse kartonnage,italiaanse

bedoekingslijm,bedoeking met dierlijke lijm,bedoeking met krijt-lijmmengsel,koude bedoekingen met kunsthars-

dispersielijmen,kunststofdispersies gebruikt bij bedoekingen,werkwijzen voor bedoekingen met lijm dispersies

bedoekingsmethode met lascaux acrylkleber 360 hv,apparatuur voor bedoekingen,praktijkoefeningen

IV )Bijzondere problemen

a. Kunst ervaren, bezitten, verzekeren en beveiligen

b. Bijzondere technische problemen

c. Woordenboek

V )Het Beroep van restaurator-conservator

a. De leefwereld van de restaurator; De titel en het beroep, de deontologie, de beroepsverenigingen, het K.I.K,..

b. De restaurator en de praktijk; De vestiging als restaurator,de prijsoffertes, de restauratieovereenkomst, het verslag,

de juridische problematiek,…