6

tekst ing. frank de groot

‘De rol van bouwfysica zal in het ontwerp-proces steeds meer leidend worden. Met de steeds verdere aanscherping van de energieprestatie-eisen moeten we echt anders gaan ontwerpen. Daarbij is een inte-

grale visie op bouwen van groot belang. We moeten daarbij een slag maken van ener-giezuinig bouwen op papier naar energie-zuinig bouwen in de praktijk. Want tussen papier en praktijk zit nog een groot ver-

schil’, zegt ir. Peter Erdtsieck, die ook voor-zitter is van de Nederlands Vlaamse Bouwfysica Vereniging (NVBV) en directeur van ingenieursbureau moBius consult. De vereniging stelt zich ten doel de toepas-sing van bouwfysica te bevorderen, bouw-fysische kennis in de bouwwereld te ver-spreiden en het kennisniveau binnen het vakgebied te verhogen. Daartoe heeft de NVBV in 2005, samen met de voormalige ONRI (tegenwoordig NLingenieurs), de Stichting Kennisoverdracht Bouwfysica (SKB) opgericht. ‘Diverse bouwkundige en bouwfysische adviesbureaus vonden de prijskwaliteitsverhouding van het geboden onderwijs op het gebied van bouwfysica, regelgeving en milieu onvoldoende. Vandaar dat we nu zelf inzetten op het bevorderen van de overdracht van actuele en toepasbare kennis op het gebied van de bouwfysica, regelgeving en milieu’, aldus Erdtsieck.

post-Hbo-opleidingenDe SKB organiseert post-hbo-opleidingen, zoals de opleidingen Bouwfysica en Fire Safety Engineering, Bouwbesluitdes-

Doordat de energieprestatie-eisen voor nieuwbouw en bestaande bouw steeds strenger

worden, neemt ook het belang van bouwfysica toe. Toch is de rol van bouwfysica in hbo-

en universitaire opleidingen nog zeer beperkt. Dat heeft volgens ir. Peter Erdtsieck, kers-

verse voorzitter Stichting Kennisoverdracht Bouwfysica (SKB), nadelige gevolgen voor het

comfort en werkelijke energiegebruik van nieuwe gebouwen. Hij wordt geflankeerd door

Ton Ton, directeur Bouwforum: ‘Ook opdrachtgevers moeten leren wat het belang is van

bouwfysica.’ Een gezamenlijk pleidooi voor betere opleidingen bouwfysica.

ir. peter erdtsieck, voorzitter sticHting kennisoverdracHt bouWfysica:

opkomst bouWfysica vraagt betere opleidingen

ThEmA:OPLEIDINGEN

7

kundige, Milieu-Geluid en Bouwakoestiek. De werkbureaus van deze opleidingen zijn ondergebracht bij de Stichting Post-Academisch Onderwijs (PAO) en bij Bouwforum, bureau voor kennisoverdracht in de bouw. Directeur Ton Ton van Bouwforum: ‘De post-hbo-opleidingen richten zich meer op de praktijk, dan de opleidingen bij hogescholen en universitei-ten. Het zijn pittige opleidingen, die veelal een jaar duren. De opleidingen worden gemaakt door ingenieursbureaus en ze vereisen de nodige zelfstudie. We richten ons hiermee niet alleen op de bouwfysici bij ingenieursbureaus, maar ook bij opdrachtgevende partijen, zoals overhe-den, woningcorporaties en bedrijven. Veel opdrachtgevers hebben namelijk weinig kennis van bouwfysica, waardoor ze de gevolgen van het ontbreken van bouwfy-sisch advies ook zwaar onderschatten. Dat levert vaak gebouwen op met een slecht binnenklimaat. Wat dat betreft is het jam-mer dat er geen gecertificeerde opdracht-gevers bestaan. Een opdrachtgever moet weten welke vragen hij aan bouwfysisch adviseur kan en moet stellen. Daarvoor heb je enige bouwfysische kennis voor nodig.’Ook aan de regelgeving wordt gedacht, want die staat natuurlijk aan de basis van veel bouwfysische berekeningen. ‘In de opleidingen wordt dan ook ruim aandacht gegeven aan de bouwregelgeving op het gebied van energieprestatie, vocht, geluid en akoestiek. Hoe vind ik de relevante eisen en hoe werken de tabellen? Daarnaast hebben we zelfs een post-hbo-opleiding Bouwbesluitdeskundige, waarbij gekeken wordt naar de toetsing van bouwaanvra-gen aan de bouwregelgeving. Die oplei-ding is niet alleen bedoeld voor overheden, maar ook private partijen die de gecertifi-

ceerde bouwplantoetsing mogen of willen uitvoeren’, aldus Ton.

belang neemt toeDe Nederlands Vlaamse Bouwfysica Vereniging (NVBV) is opgericht in 1989. Erdtsieck: ‘Bouwfysica was tot de jaren zeventig vooral akoestiek. Bekende bureaus op dat gebied waren Peutz en Van Dorsser. Maar met de opkomst van isolatie nam ook het belang van warmte, vocht, lucht en licht toe. Vooral in de huidige energiezuinige bouw is aandacht voor deze factoren van groot belang bij zowel de ontwerpende disciplines, als installa-teur, constructeur en uitvoerende partijen. Alleen een integrale aanpak leidt daarbij tot een optimaal resultaat.’Volgens de voorzitter is bouwfysica nog vaak een sluitpost: ‘Er wordt eerst op papier een ontwerp gemaakt en dan moeten de bouwfysici maar zien hoe ze het binnenkli-maat en energiegebruik op orde krijgen. Bouwfysica is echter in eerste instantie gericht op het voorkomen van problemen. Een voorbeeld: ontwerpt een architect in een kantoorgebouw een hoge vergader-ruimte, plafonds met actief beton en veel glas. Aan ons dan de schone taak om te zorgen dat de akoestiek en koeling/verwar-

ming aan de eisen voldoen, terwijl het ont-werp bouwfysisch gewoon niet optimaal is.’Vaak wordt de bouwfysisch adviseur vol-gens Erdtsieck zelfs geschrapt, want dat moet de architect toch ook kunnen? ‘De architect krijgt dan de volledige enginee-ringopdracht. Die gaat dan alles eruit halen wat niet noodzakelijk lijkt. Dan is de bouwfysisch adviseur al snel doorge-streept, want bouwfysica zie je toch niet. Dat is een verkeerde gedachte, want het betreft een zeer complex vakgebied. Ik betreur het dan ook dat het hbo- en univer-sitaire onderwijs zo weinig aandacht geven aan het vak bouwfysica. Ook bij opdracht-gevende partijen is die kennis klein. Juist daardoor ontbreekt vaak een integrale ont-werpbenadering.’Ton sluit zich hierbij aan: ‘Gebouwen moe-ten steeds energiezuiniger, comfortabeler, gezonder en veiliger worden. Dat zijn de grote uitdagingen op dit moment voor de bouw en dat kun je niet allemaal bij de architect neerleggen. Dat is het vakgebied van de bouwfysici. Bij grote projecten is het besef er vaak wel, maar bij middelgrote en kleinere projecten helaas niet.’

ontsluiten kennisEr is volgens Ton en Erdtsieck voldoende kennis aanwezig over het vakgebied bouw-fysica, maar de ontsluiting daarvan is nog wel een probleem. Ton licht toe: ‘Naast de Stichting Kennisoverdracht Bouwfysica bestaat er ook een Stichting Kennisbank Bouwfysica. In de Kennisbank is veel bouwfysische kennis opgeslagen, zoals over de berekening van Rc-waarden en van fire safety engineering. Wij zijn van plan om tot een goede en vaste samenwerking van de twee stichtingen te komen. Maar vertaling van die kennis naar een lespro-gramma en het actueel houden daarvan,

‘We moeten een slag

maken van energiezuinig

bouWen op papier naar

energiezuinig bouWen in

de praktijk’

Ir. Peter Erdtsieck, voorzitter Stichting Kennisoverdracht Bouwfysica (SKB) en Nederlands Vlaamse Bouwfysica Vereniging (NVBV): ‘Bouwfysica is in de eerste plaats gericht op het voorkomen van problemen’.

Ton Ton, directeur Bouwforum: ‘Veel opdrachtgevers hebben weinig kennis van bouwfysica, waardoor ze de gevolgen van het ontbreken van bouwfysisch advies ook zwaar onderschatten.’

88

vraagt nog veel tijd en arbeid. Bovendien hebben veel opleidingsinstellingen proble-men met het vinden van goede docenten. Een goede bouwfysicus is niet automa-tisch ook een goede docent. Tot slot is er vaak geen geld voor extra docenten. De samenwerking met de Kennisbank Bouwfysica kan in ieder geval een stap in de goede richting zijn.’Erdtsieck pleit op zijn beurt voor een oplei-ding ‘hogere bouwfysica’, bijvoorbeeld als opvolger van de post-hbo-opleiding Bouwfysica: ‘De opleiding Bouwfysica is een basisopleiding, waarbij alle facetten aan bod komen. Maar de diepte kan bin-nen de beschikbare lestijd niet gevonden worden. Ik zie daarom wel iets in een soort verdiepingsopleiding die ingaat op de inte-gratie van installaties, bouwfysica en ener-giezuinigheid. Je richt je dan op integraal bouwfysisch ontwerpen. Je moet gewoon iemand hebben die vanuit een helikopter-view naar het ontwerp kan kijken. Nu is iedereen nog op zijn eigen vakgebied bezig, waardoor het eindresultaat vaak tegenvalt doordat de diverse systemen niet

op elkaar zijn afgestemd. We moeten ons daarom altijd de vraag stellen: goed, we hebben alles nu wel berekend tot drie deci-malen achter de komma, maar zouden we hier ook zelf willen wonen of werken?’Volgens de voorzitter zal de verdere verla-ging van de epc moeten leiden tot anders ontwerpen: ‘Een epc van 0,4 of zelfs ener-gieneutraal bouwen vraagt een andere benadering van het ontwerpproces. Je kunt een gebouw niet oneindig volproppen met installaties om een lagere epc te halen. Die installaties verbruiken ook energie en vra-gen bovendien extra aandacht ten aanzien van kosten, uitvoering, onderhoud en gebruik. We zullen terugmoeten naar de principes van trias energetica; dus eerst onnodig energiegebruik terugdringen door bijvoorbeeld beter isoleren. Bovendien is isoleren bij woningbouw goedkoper dan al die dure installaties. En je voorkomt dat het binnenklimaat en het energiegebruik nadelig worden beïnvloed door verkeerd gebruik, slecht onderhoud of uitvoerings-fouten. Er is zelfs berekend dat de verhou-ding tussen werkelijk en berekend energie-

gebruik tegenwoordig kan oplopen tot een factor twee of drie! De relatie tussen werke-lijk en berekend gebruik is door ‘verkeerd’ gebruikersgedrag dus helemaal verdwe-nen. En dan willen we straks energieneu-traal gaan bouwen! Het zal duidelijk zijn dat alleen goede opleidingen en een inte-grale aanpak van bouwfysica ons in staat stellen die opgave aan te kunnen. Ook de gecertificeerde bouwplantoetsing kan zor-gen voor meer aandacht voor bouwfysica in het gebouwontwerp, omdat de handha-ving dan verschuift naar adviesbureaus die deskundig zijn op dit vakgebied.’

Ton Ton (links) en Peter Erdtsieck (rechts) op de ‘kennisbank’: ‘Er is voldoende kennis aanwezig in de kennisbank van Stichting Kennisbank Bouwfysica, maar de ont-sluiting daarvan is nog wel een probleem.’

‘We hebben alles nu Wel berekend tot drie decimalen achter de komma,

maar zouden We hier ook zelf Willen Wonen of Werken?’