‘OVER RUIMTE’

Opening expositie 19 februari 2015 De zaal vult zich geleidelijk met bezoekers die nieuwsgierig om zich heen kijken. Kartrekker van deze expositie, Valerie Ardini, heet iedereen van harte welkom. Wat doet ruimte met jou? Wat heeft ruimte voor invloed op jou als mens? Elk ruimte heeft een andere invloed op jou. ‘Over ruimte’ is een expositie waarbij je kunt uitproberen, voelen, kijken. Ga dat vooral ook doen! Valerie verwelkomt op deze openingsavond in het bijzonder de sprekers Kor Zijnstra en Sechmet Bötger.

Kor Zijnstra – de dynamiek van het begrip ruimte KorZijnstra is architect, interieurarchitect, docent en directeur van Korzijn-architectur en interieur Deventer

Zonder een goed doordachte ruimte is er geen sprake van architectuur, is de stelling van Kor Zijnstra. Maar wat is eigenlijk ruimte en waarneming? Kor Zijnstra geeft les op de Academie voor Bouwkunst en geeft het vak Gebouwanalyse. Het gaat bij het ontwerpen van een gebouw vooral om het dynamische aspect van ruimte en het gaat zeker niet alleen maar om een mooie plaatje. Architectonische ruimte is zeker niet statisch.

Ruimte bestaat niet Op de Academie voor Bouwkunst merk ik vaak dat de aandacht van studenten uit gaat naar het maken van massa, het stapelen van volumes, maar het is juist de ruimte die overblijft in een gebouw dat bepalend is. Om daar oog voor te ontwikkelen, moet je als

student getraind worden.

Technische aspecten eigen maken lukt vaak wel, maar beeldtaal ontwikkelen is van een andere orde in het ontwerpproces. Ontwerpen en rekening houden met de invloed van licht en donker, plasticiteit van een ruimte, dat moet je leren.

Kor Zijnstra: ‘Het is juist de ruimte die overblijft in een gebouw dat bepalend is’

Welke magie gaat schuil achter ‘architectonische ruimte’?

textuur

sporen

ritmiekhuid

licht / donker

kleur

plasticiteit

vorm ordening

maat en schaal

structuur

reliëf

gesloten vs open

rationeel besef van ruimte / perspectief >

Culturele context Sinds de renaissance is pas het ruimtelijk abstractie vermogen ontwikkeld. Pas na de middeleeuwen ontwikkelde zich kennis ten aanzien van het begrip perspectief. Dat ging zo ver dat zelfs in latere jaren een 6 punten perspectief werd uitgewerkt, zoals we dat ook van Escher kennen. De huidige vormgevingsprincipes moet je plaatsen in hoe we nu met het hyperbeeld omgaan.

Welke aspecten beïnvloeden de waarneming dynamisch ? Je voelt op heel veel plekken het spel van open en gesloten. Waar ligt de grens? Waar is de scheidslijn tussen binnen en buiten? Is de dakrand de overgang? Veelal ligt het veel genuanceerder. Wat doet daglicht in het verlichten van ruimte? We hebben volop wet en regelgeving t.a.v. daglichttoetreding, maar mag het a.u.b. ook een keer donker zijn?

Een aantal studenten hebben Museum Het Valkhof in Nijmegen onderzocht. Ga eens kijken wat er gebeurd met licht en ruimte. Het gebouw heeft veel glas. Je kunt naar binnen en naar buiten kijken of er dwars doorheen kijken. Kijk naar de vloer, er is veel kleur in de omgeving. Als je ziet wat je cadeau krijgt aan kleur door de invloed van zonlicht, bijv. het groen van de bomen. In de noordelijke landen zijn de kleurwisselingen vaak nog interessanter dan in de zuidelijke landen. Klank/ akoestiek, temperatuur

en materiaal speelt een belangrijke rol in de ruimte beleving. Kijk niet te veel naar architectuur als plaatje, maar ga ruimte ervaren!

Sechmet Bötger – ruimtebeleving met een beperking Sechmet Bötger is architect, belevingsdeskundige en directeur van Inner Architecture te Amsterdam Juist voor mensen met beperkingen aan zintuigen en/of brein, zoals slechtzienden, slechthorenden, ouderen, dementerenden, mensen met breinafwijkingen en prikkelgevoelige mensen, is het extra belangrijk dat bij het maken van gebouwen rekening gehouden wordt met belevingsgerichte beperkingen. Uitgaande van haar kennis over architectuur, omgevingspsychologie, feng shui en breinbewerking is de architectuur van Sechmet Bötger gericht op intuïtieve ruimtebeleving. Zij illustreert haar visie op gezonde gebouwen aan de hand van voorbeelden uit haar eigen praktijk. Welke grenzen geef je aan ruimte en welke effecten heeft dat op mensen? Een witte, een zwarte of een reflecterende ruimte heeft een andere invloed op mensen. In de beleving van Sechmet Bötger bestaat er geen ruimte zonder grenzen.

Begrenzingen kunnen relaties en/of verbindingen maken Onder deze onderstaande boom gebeurt heel veel. Het is een plek in Cambodja en het is 40 graden. De boom geeft koelte en biedt schaduw aan mensen die op bezoek gaan naar tempel . De stalletjes met eten staan allemaal onder deze boom. Er ontstaat een plek waar iets gebeurd. Het is geen opzichtig object. Als die boom hier niet had gestaan, was dit op deze plek niet gebeurd. De schaduw bepaalt de grens.

Ik studeer al 20 jaar over de grenzen van ruimte. Dat is mijn vak.

Sechmet Bötger: ‘Ruimte beleef je door de aanwezigheid van grenzen’

Nog een voorbeeld. Op de foto een meer in Shri Lanka: de rand van het zwembad gaat over in het naastgelegen meer. Als je in het zwembad zwemt, heb je ’t gevoel dat je in het meer zwemt. Je waant je in de natuur. Het zwembad is een veilige plek. In het meer daarentegen zitten krokodillen. Door het water heel simpel over de rand te laten klutsen met een gootje, ervaar je dat je in het meer zwemt. Als er een duidelijke rand had gezeten tussen het zwembad en het

meer dan had je een geheel andere ervaring gehad.

Waarmee en waarom verbinden? Drie redenen:

1. De kracht van de natuur Mens en natuur verbinden voor rust – gezondheid – productiviteit. Zet bijvoorbeeld een plant op jouw bureau en de productiviteit wordt vergroot.

2. De kracht van de omgeving Op een veranda ervaar je de buiten- en binnenruimte. Door bijvoorbeeld in een bergachtige omgeving een rotsblok in de hal van een gebouw niet weg te halen, maar te laten staan, verbindt men het gebouw met haar omgeving.

3. De kracht van innerlijke rust Mensen met zichzelf verbinden betekent dat een gebouw zorgt voor herkenning, intuïtief weet je waar je moet zijn (leesbare ruimte). Er is gebruikersgemak, comfort en er wordt rekening gehouden met beperkingen aan zintuigen of hersenen. Innerlijke Rust creëren betekent ook dat rekening gehouden wordt met de mensen die het gebouw gebruiken. Dat je bijvoorbeeld rekening houdt met:

verwarring en spanning en daarom zorgt voor een overzichtelijke situatie. een goede oriëntatie ook voor eenmalige bezoekers privacy teamwork tussen de disciplines compacte werkorganisaties

Deze drie invalshoeken zorgen er voor dat gebouwen en mensen zich met elkaar verbinden. Sechmet Bötger ontwerpt vooral voor instellingen in de gezondheidszorg en voor particuliere opdrachtgevers. Lichtkwaliteit, kleur, verlichting, leesbaarheid van de ruimte bijv. bij slechtziendheid heeft haar volle aandacht. Iedere ruimte moet goed leesbaar zijn, geen uitsluiting van slechtzienden. Hieronder een tweetal voorbeeldprojecten. Groene Smaragd In het gebouw zijn praktijkruimten gevestigd van aanbieders eerste lijns-gezondheidszorg. In dit zelfde gebouw bevinden zich ook nog eens 21 zorgwoningen. Bötger verbindt zich in haar ontwerpproces met de mensen waar zij voor ontwerpt en verbindt het gebouw met haar omgeving en met de aanwezige natuur. De mensen die het gebouw gebruiken, maken namelijk ook gebruik van de directe omgeving van het gebouw.

De Groene Smaragd is een gebouw in het groen met uitzicht op dat groen. Daarbij is het hebben van privacy belangrijk. Je wilt daarvoor niet afhankelijk zijn van gordijnen. Er zijn

daarom luifels gemaakt. Luifels zorgen voor beschutting. De luifels geven niet alleen beschutting aan mensen, maar ook aan de gevel. Het was daarom mogelijk om houten kozijnen te plaatsen. Door de bescherming van de luifel zijn het toch onderhoudsarme kozijnen geworden. Er is ook nog een brede vensterbank in de diverse praktijkruimten gemaakt, waar ook groene planten op staan. Visueel gaat het binnengroen over in het groen buiten. De groenzone om het gebouw versterkt ook nog eens het gevoel van privacy. De gevel staat scheef t.o.v. het naastgelegen gebouw. Hierdoor ontstaat een

nog betere relatie met het omringende groen. De horizontale luifels zorgen voor verbinding met de horizontale galerijflats in de buurt. De entree van het openbare deel is goed zichtbaar. De entree van de zorgwoningen is ingetogener. Het is een rechthoekig gebouw, waar de hoeken van zijn afgehaald. Het

gebouw vormt een schakel met haar omgeving. Een schakel kan niet rechthoekig zijn, want een schakel zorgt voor verbinding. Het gebouw heeft daarom zes verschillende gevels met zes verschillende oriëntaties en met heel verschillende vormen van lichtinval. Dat is een enorme verrijking. Het was een uitdaging om ramen te maken die het daglicht tot op de grond laten binnen vallen. Het is gelukt.

Dit gebouw heeft geen gang. Er zijn alleen ruimtes. In deze ruimtes kan iets gebeuren. We verblijven steeds vaker binnen, maar voor onze gezondheid hebben we licht nodig.

Door te weinig licht kun je bijv. depressief worden.

Lichtval vanuit het oosten, het zuiden, het westen of het noorden, Het is altijd anders. Je kunt het beste in de regenboog zien hoe verschillend licht kan zijn. We moeten naar buiten en bewegen, maar ik houd me als architect bezig met gebouwen waarin het licht beweegt. Er zijn smaragdvormige lichtkoepels gemaakt. Het zijn vormen die uitnodigen om naar binnen te komen. Je moet buiten kunnen zien, wat er binnen te doen is. Bötger vindt het belangrijk dat alles op orde is: de situering van de brievenbussen, de deurbel, duidelijke belettering voor de routing. Bij binnenkomst in de hal moet sprake zijn

‘We moeten naar buiten en bewegen, maar ik houd me als architect bezig met gebouwen waarin het licht beweegt’.

van overzichtelijkheid, een heldere ruimte. De meeste functies liggen boven. De trap is daarom in perspectieve zin versterkt. In bepaalde jaargetijden valt het licht vanaf de vierde verdieping op de trap. Dat geeft sfeer en helderheid. De wachtkamers zijn zoveel mogelijk aan de gevels gesitueerd. Deze ruimten hebben daarom weer een directe verbinding met het daglicht. Bij de zorgwoningen biedt de open ruimte een veilige plek door de verschillende manieren waarop het licht van boven binnenvalt. Woonzorgcentrum Ametisthorst De opgave was om een gangruimte met een klein onderhoudsbudget te verbeteren. In de

bestaande situatie lag er een zwarte vloer. Als je ouder wordt, zie je steeds minder goed, het beeld wordt wat grijzer. Het zicht op een zwarte vloer is heel moeilijk met bijv. zwarte schoenen. Er is dan nauwelijks sprake van contrast. Dat levert onnodige stress op. Een zwarte deur op het eind van de gang, zorgt dat je dagelijks loopt naar een zwart gat. Intuïtief moet je al kunnen weten dat je op de goede plek bent. Als er een witte vloer is met een witte wand dan zie je geen

overgangen. Je krijgt faalangst, stress of gaat vallen.

De grond, de aarde is rood. De lucht is blauw. De wanden kunnen wat donkerder dan de vloer. Er ontstaat dan een goede begrenzing van de ruimte door de ontstane contrasten. Je gaat de ruimte dan ook intuïtief beter begrijpen. Daarbij is ook verlichting en het verlichtingseffect belangrijk. Ter oriëntatie heeft iedere verdieping een andere kleur gekregen. De zuidvleugel van het gebouw heeft warme kleuren gekregen, de oostvleugel heeft voornamelijk groentinten gekregen. Het is belangrijk om steeds na te denken over de effecten van ons handelen. Er is gekozen voor een andere vloer en om het middenpaneel aan de wand chiquer te maken. Het was daarom niet nodig om de deuren te schilderen. De deuren zijn geel gebleven. Om de gang een persoonlijke en herkenbare touch te geven is een project ontstaan. Iedereen mocht een foto of een eigen object aanleveren. Dit object samen met de naam van de desbetreffende bewoner is naast de eigen deur gehangen. Het levert een persoonlijke sfeer op. Schilderijen zijn een oriëntatie, maar objecten zijn een nog betere oriëntaties. Daarnaast zijn er ook nog plankjes aan de muur bevestigd waar het eten en de koffie neergezet kan worden. Er is nu meer rust, minder verwarring, ook voor dementerende bewoners. Het lichtniveau is verhoogd. Na een korte gewenningsperiode zijn bewoners daar ook heel blij mee. Nu is iedereen trots. Het gebouw komt tot leven. Denk nogmaals aan de foto van de boom in Cambodja. Je moet je bewust zijn van wat ruimte met je doet. Voel je je verbonden met de ruimte en haar omgeving?