Het belang van open ruimteeen filosofische benadering

Johan Braeckman, Universiteit Gent

prehistorie

Niettemin: “pleistocene extinction”

Neolithische revolutie• geschiedenis van de mens sedert Neolithische revolutie: ca. 1

procent.• relatief traag, niet doelbewust proces• reden(en) overgang nomadisch naar sedentair bestaan: ?• grotere opbrengst voeding per oppervlakte.• demografische factor?• 'point of no return'.• ontstaan beschaving; steden

(bv. Uruk, Zuid-Irak: ca. 2900 v.C., ca. 50-80.000 inwoners)• natuur versus cultuur• ontstaan politiek, arbeidsdifferentiatie, noodzaak verdediging

eigendom (leger), politieke en religieuze elite, kolonialisme,...

Gilgamesj-epos (oorsprong ca. 2100 vr. C.)

• Uruk: ca. 300 km ten zuiden van het huidige Bagdad.

• Eerste stad (vierde millenium v.C.), oorsprong ‘beschaving’, ontstaan schrift

• Gilgamesj: koning van Uruk, Mesopotamië• Centraal begrip in het epos: de stadsmuur• Onderscheid natuur/cultuur. Verhaal over figuur

Enkidu, die in de natuur gevonden wordt en gaandeweg beschaafd wordt (rede en verstand krijgt)

Genesis, 1

God zei: ‘Laten wij mensen maken die ons evenbeeld zijn, die op ons lijken; zij moeten heerschappij voeren over de vissen van de zee en de vogels van de hemel, over het vee, over de hele aarde en over alles wat daarop rondkruipt.’ (…) ‘Wees vruchtbaar en word talrijk, bevolk de aarde en breng haar onder je gezag; heers over de vissen van de zee, over de vogels van de hemel en over alle dierendie op de aarde rondkruipen’.

Jesaja, 40 (Händel, Messiah – Every valley shall be exalted etc.)

Hoor, een stem roept: ‘Baan voor de Heer een weg door de woestijn,Effen in de wildernis een pad voor onze God.Laat elke vallei verhoogd wordenEn elke berg en heuvel verlaagd,Laat ruig land vlak wordenEn rotsige hellingen rustige dalen.De luister van de Heer zal zich openbaren,Voor het oog van al wat leeft.De Heer heeft gesproken!

Angst voor het wilde, het ongerepte, het

natuurlijke

• Open ruimte = wasteland

• Onderontwikkeld, ongeciviliseerd, onbeschaafd, gevaaarlijk…Wie daarin leeft “degenereert” (cf. houding westen tegenover “native people”)

• Wordt best zo snel mogelijk naar menselijke wensen, behoeften en noden getransformeerd. Bij voorkeur zodat het ook rendabel wordt.

Wonen op ‘den buiten’: verkavelingswijken

• De bewoner in zijn/haar verkavelingshuis bunkert zich in, heeft een “tuin” van zoveel vierkante meter waarin niks kan groeien of bloeien of leven dat niet controleerbaar is met een grasmachine of bladblazer. Kunnen er egels leven? Padden? Bijen? Vogels? Zijn er andere geluiden, geuren, smaken…?

• Kunnen & mogen zijn/haar kinderen in de obligate speeltuin terecht, met altijd hetzelfde saaie speelgoed, aan de rand van de wijk waar men geen “overlast” heeft, of is het daar onveilig?

In Vlaanderen (en meerdere andere delen van Europa) is het onderscheid stad/platteland meer en meer vervaagd. Dat vraagt om een her-conceptualisering van “open ruimte”. Stadsparkjes kunnen waardevolle vormen van open ruimte zijn, in tegenstelling tot monoculturele woestijnlandschappen buiten de stad.

Wat is de waarde van de open ruimte?

• Vgl. met de niet-kwantitatieve waarde van poëzie, van kunst, muziek, literatuur, wetenschap… Het is moeilijk om er je vinger op te leggen.

• Nota: misschien is een strikt economische benadering wel mogelijk, maar zijn de economische methodes nog niet fijnmazig genoeg? Hoe bereken je bv. de waarde van een herinnering aan een boswandeling die uitliep in kastanjes ploffen in kindertijd?

Bij wie kunnen we te rade gaan?

Thoreau (1817-1862): Walden,or, Life in the woods (1854)

• “Ik ging de bossen in omdat ik bewust wilde leven, om me alleen met het wezenlijke bezig te houden en te onderzoeken of ik niet kon leren wat het leven me moest leren, zodat ik niet op mijn sterfbed zou ontdekken dat ik niet geleefd had.”

• “In wildness is the preservation of the world.”

John Muir (1838-1914)• “God has cared for these trees,

saved them from drought, disease, avalanches, and a thousand tempests and floods. But he can not save them from fools.”

• “Thousands of tired, nerve-shaken, over-civilized people are beginning to find out that going to the mountains is going home; that wildness is a necessity; and that mountain parks and reservations are useful not only as fountains of timber and irrigating rivers, but as fountains of life.”

Aldo Leopold (1887-1948)

• “We abuse land because we regard it as a commodity belonging to us. When we see land as a community to which we belong, we may begin to use it with love and respect.”

• “The land ethic simply enlarges the boundaries of the community to include soils, waters, plants, and animals, or collectively the land.”

Edward Abbey (1927-1989)

The Monkey Wrench Gang (1975)

“In clear-cutting, he said, you clear away the natural forest, or what the industrial forester calls "weed trees," and plant all one species of tree in neat straight functional rows like corn, sorghum, sugar beets or any other practical farm crop. You then dump on chemical fertilizers to replace the washed-away humus, inject the seedlings with growth-forcing hormones, surround your plot with deer repellants and raise a uniform crop of trees, all identical. When the trees reach a certain prespecified height (not maturity; that takes too long) you send in a fleet of tree-harvesting machines and cut the fuckers down. All of them. Then burn the slash, and harrow, seed, fertilize all over again, round and round and round again, faster and faster, tighter and tighter until, like the fabled Malaysian Concentric Bird which flies in ever-smaller circles, you disappear up your own asshole.”

Wat moet de ruimtelijke planner nastreven m.b.t. open ruimte?

• Psychologische aspecten (mentale gezondheid e.d.)

• Contact mogelijk maken met het niet-culturele, het andere, het vreemde, het verrassende, het vergankelijke; ook het afstotelijke

• Authenticiteit tg.over artificieel (cf. Nozicks experience machine); respect (opwekken); ontzag (vgl. Yosemite/kathedralen); gevoelens van beschermwaardigheid; verbazing; rust; relativering; nieuwsgierigheid; verlangen naar herbeleving, naar doorgeven aan volgende generatie (overstijging); harmonie; geluk; inspiratie; vreugde; zin en betekenis; motivatie; rust; plezier; wijsheid.