OPEN RAAM 11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111I1I1tr1l1l 1111111111111 11 Itllllllill 1111111111111 11111111111 11 I I 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1/1 n. i= o U W

20

vlaamse maakindustrie met toekomst

Open raam op innovatieve materiaaltechnol

DE MAAKINDUSTRIE SPEELT EEN LEIDENDE ROL IN DE EUROPESE ECONOMIE. NOCHTANS KAMPT DEZE

INDUSTRIETAK MET GROTE UITDAGINGEN OP HET VLAK VAN DUURZAAMHEID. OM SUCCESVOL TE BLIJ­

VEN EN DUURZAAM TE WORDEN, ZAL DE EUROPESE MAAKINDUSTRIE HET MOETEN HEBBEN VAN INNO­

VATIES OP HET GEBIED VAN DE MATERIALEN EN DE MATERIAALVERWERKING ZELF. HET OPEN RAAMPRO­

JECT WIL BEDRIJVEN IN VLAANDEREN STIMULEREN OM HUN PROCESSEN EN PRODUCTEN DUURZAMER

TE MAKEN DOOR EEN WELOVERWOGEN TOEPASSING VAN INNOVATIEVE MATERIAALTECHNOLOGIE.

Tekst S. Vercauteren, VITO - Mol

De groeiende schaarste aan fossiele brandstoffen en de milieu-impact van materialen stelt de industrie voor enorme uitdagingen. Een abso­lute ontkoppeling van materialenbehoeften ten opzichte van het bruto nationaal product is nog niet gerealiseerd. Het winnen en verwerken van materialen alleen al is bovendien goed voor 24% van de broei­kasgasuitstoot in Europa. Daarnaast hebben materialen tijdens hun gebruik een grote impact op het energiegebruik, denk maar aan mate­rialen voor de transportsector. Een veel hogere grondstof- en energie­efficiëntie van materialen is dan ook nodig. In het Klimaatmasterplan van de Europese Unie pleit de Europese Commissie voor een daling van de CO2 -uitstoot met 20% tegen 2020. Duurzaamheid leeft ook op federaal en Vlaams niveau. Er is echter nog een lange weg te gaan. en een versnelling is nodig. Deze versnelling vergt meer dan een optima­lisatie van processen en producten. Vele van de huidige inspanningen

zijn end-of-pipe remedies, zoals het sorteren en recycleren van afval en het zuiveren van emissies. Heel wat opportuniteiten om materiaalkrin­gen te sluiten en de productie en consumptie te verduurzamen, liggen in innovaties op gebied van de materialen en de materiaalverwerking zelf. Deze innovaties staan niet op zich, maar moeten gezien worden in relatie tot socio-economische aspecten zoals het gedrag van klanten, de financiële implicaties en incentives ... Vlaanderen heeft een sterke ma­teriaalindustrie en de capaciteü om via materiaalinnovaties de sprong te maken naar een duurzamere productie en consumptie is zeker aan­wezig. Wat de inspanningen betreft om duurzame materiaaltechnolo­gieën te introduceren, is er echter nog een grote kloof met de vaak zeer geconcentreerde acties in het buitenland. Heel wat ondernemers en be­drijven hebben bovendien nood aan een steun in de rug bij de zakelijke en systematische benadering van duurzaam ondernemerschap.

Open Raamproject Open Raam is een initiatief van Universiteit Antwerpen. K.U.Leuven­MRC (Materials Research Centre). Sirris en VITO (Vlaamse Instel· ling voor Technologisch Onderzoek) met steun van EFRO (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling) en de Vlaamse Regering. Het project wil bedrijven stimuleren om hun processen en producten duur­zamer te maken door een weloverwogen toepassing van innovatieve materiaaltechnologie. In dit project gaat de aandacht in het bijzonder naar de globale aanpak, knelpunten, maatschappelijke aspecten en drivers waarmee bedrijven geconfronteerd worden in hun zoektocht naar duurzame oplossingen.

De eerste doelstelling van het project is om succesverhalen te verzame­len en de ervaringen van ondernemers met duurzame materiaalinno-

21

OPEN RAAM 1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111IH 11 11 111111111 111111111111111 1111 1111111111111111111111111111 11111111111 11I11I11I1I11I1I1I1I1I1I1i

lil n. t: o M o o N

� " ."-

22

vaties op product- of procesniveau te bunde­len en uit te diepen. De hefbomen die hieruit voortkomen. kunnen voor bedrijven belang­rUk zijn om te kunnen starten met het gebruik van innovatieve, duurzame materialen. Door knelpunten in de beslissingsprocessen bloot te leggen, wordt immers duidelijk hoe duur­zame innovaties wel degelijk hun weg vinden. De gerealiseerde succesverhalen worden ver­zameld in de literatuur, de eigen ervaring van de projectpartners en interviews bij bedrijven en overkoepelende sectororganisaties. De lessen uit deze bevraging worden gedeeld met een breed geïnteresseerd publiek en wan­neer de bedrijven daarmee instemmen wor­den hun getuigenissen gecommuniceerd tij­dens workshops (tweede doelstelling). Bedrijven die geïnteresseerd zijn in de toe­passing van nieuwe materiaaltechnologieën helpen het project een eind op weg. Om de specifieke mogelijkheden in een concreet be­drijf te verkennen, wordt het groeipotentieel op het gebied van duurzame materiaaltechno­logie onder de loep genomen. Een opportuni­teitsscan is daarvoor een geschikt instrument (derde doelstelling). In een vierde en laatste doelstelling WOf-

den de opportuniteiten in de bedrijven ook werkelijk opgepakt. Dat gebeurt in samen­spraak met de bedrijven, waarbij de materi­aalexperts van de projectpartners de bedrij­ven ondersteunen bij het uitwerken van hun businesscase. Dat gebeurt in een zogenaamd implementatietraject. Gelijke aandacht gaat daarbij uit naar de drie dimensies van duur­zaamheid: planet. people en profil.

Samengevat het Open Raamproject mikt op een duurzame maakindustrie in Vlaanderen. Dat doet het door in te zoomen op de beteke­nis die bedrijven zelf toekennen aan duur­zaamheid en hun overwegingen om bepaalde materiaaltechnologieën te gebruiken, en door zich de concentreren op kennisuitwisseling naar en tussen bedrijven.

De 3P-opportuniteit sscan Een belangrijke doelstelling van het project is het opsporen van kansen bij bedrijven die de duurzaamheid van processen en/of pro­ducten verhogen door middel van materiaal­innovaties. Hiertoe werd een opportuniteits-

penraam op innovatieve materiaaltechnologie

·Iunnel/trechter. Idee

succesverhalen

ksh " opportu n l te ltsscans " wor ops --=---- . ......,mptementat,etraiect ..... � m terv lews _-":,.' _----;--

business cases �. � -bestaande . _ -- � / : ���� SChfiJV/ ��

diffusie _____________________ • scans _____________ • implementaties • : .

�_. - _ .. --- .... _ .. ---... - -------------_. _ .... --_ . . - - - - _ .. - - - - - - . --

Figuur 1_ Schematische weergave van de projectfilosofie achter het EFRO-pro­ject 'Open Raam'

scan ontwikkeld. die duurzaamheid bekijkt in haar ecologische, sociale en economische dimensie. De scan is vooral gericht op de rol van materialen en hun verwerking, en op het al dan niet duurzaam zijn van producten en bedrijfsprocessen. De uitdaging is voldoende om resultaten te boeken zonder de methodolo· gie te zwaar en tijdrovend te maken. In totaal worden zesendertig indicatoren getoetst, ne­gentien op procesniveau en zeventien op pro­ductniveau. Per indicator zijn er twee stellin­gen. Door aan iedere stelling een score toe te kennen, kan het resultaat van de scan semi­kwantitatief voorgesteld worden. De scan brengt de belangrijkste knelpunten naar bo­ven en reikt een kader aan om de huidige si­tuatie in het bedrijf op het gebied van mater i­aaltechnologie te beschrijven. De knelpunten worden besproken met een panel van experts, die hieruit oplossings- of verbeteringspistes formuleren.

Duurzame materiaalinnovatie in Vlaanderen: yes, we can op basis van concrete, reeds onderzochte cases uit de Vlaamse maakindustrie blijken hardnekkige vooroordelen over duurzaam ondernemen via materiaalinnovatie niet op te gaan: (I) Terwijl duurzame materiaalinnovatie

Europa investeert, Vlaanderen groeit.

vroeger vooral werd aangedreven door grote groepen en multinationals, zijn nu ook middelgrote en zelfs kleine onderne­mingen in Vlaanderen er volop mee bezig.

(2) Materiaalinnovatie blijft niet langer be­perkt tot sectoren die klassiek met een strenge milieuwetgeving te maken krij­gen, zoals de verpakkingssector, de auto­mobielindustrie en de elektr(on)ische sec­tor.

(3) Naast de productiemanagers met een in­genieurskijk vinden geleidelijk ook andere expertises hun weg naar innovatieteams. Dat bevordert een integrale benadering.

Deze evolutie neemt niet weg dat bedrijven die in Vlaanderen innovatief en duurzaam willen omgaan met materialen, voor heel wat uitdagingen staan. Tijdens een Open Raam-workshop die recent plaatsvond in de marge van het i-SUP 20 I 0 event in Brugge, debatteerden vertegenwoordigers uit het be­drijfsleven, de Vlaamse overheid en Vlaamse kenniscentra over factoren die duurzaam on­dernemen via materiaalinnovatie hinderen. Volgende thema 's kwamen aan bod:

Waarom blijft de expertise van materiaal­experts onbenut bij de Vlaamse bedrijven? Wat is het belang van netwerken? Waarom geen groenemateriaalcertilica­ten?

Het resultaat van dit debat is binnenkort te­rug te vinden op de website van Open Raam, www.openraam.eu.

sven_ vercauteren@vito.be