Opdracht 05: Rapport Duurzaamheid werkt!

[1]

Serious Ambtenaar 2013

9 SERIOUS AMBTENAREN AAN DE SLAG VOOR GEMEENTE ENSCHEDE

SERIOUS AMBTENAAR

I n december 2012 bes lo ten negen ambtenaren zich aan te melden voor het concept Serious Ambtenaar. De ambtenaren bieden een werkweek vrije tijd om zich in te zetten voor de opdrachtgever. Gemeente Enschede daagde de deelnemers uit met de volgende opdracht:

“Enschede wil: aansprekende voorbeelden van duurzaamheidsinitiatieven. De focus ligt op het 'hoe': hoe zijn deze initiatieven gerealiseerd, welke samenwerkingsverbanden liggen hierachter en hoe zijn deze verbanden tot stand gekomen? Welke rol had de overheid in deze projecten?”

Dit document bestaat uit drie delen:1. Why?2. How?3. What to do?

10 best practices

In deze notitie worden aanbevelingen gedaan die gebaseerd zijn op de volgende best practices met een focus op energie:

• Blok voor Blok Amersfoort • Duurzaam Eindhoven • Maatwerkadvies “light” Hardenberg• MFA Atolplaza (MFA= MultiFunctionele

Accommodatie) Lelystad• Scholen krijgen energie Ommen• Tiels Energie Convenant • Waterportaal Zuid Oost Brabant • Wijkontwikkeling Voorstad Oost

Deventer• Visiegroep Duurzaamheid Zutphen

Inspirerend voorbeeld uit Enschede:• Thermoscan Gemeente Enschede

DUURZAAMHEID:WHY,

HOW & WHAT TO DO?

duurzaAMHEID WERKT! frisse IMPULS VOOR de gemeente enschede

[2]

inhoudsopgave

WHY? - Pag. 3-4Tip 1: Duurzaamheid werkt!Tip 2: Samenwerking werkt!Tip 3: Financieren werkt!

HOW? - Pag. 5-7AansluitenZelf opzettenRollenNetwerkenBetrokkenheid

WHAT? - Pag. 8-31Overzicht van best-practices 8Blok voor Blok Amersfoort 9Duurzaam Eindhoven 14Maatwerkadvies “light” 17MFA Atolplaza 18Scholen krijgen energie 21Tiels Energie Convenant 23Waterportaal Zuid Oost Brabant 25Wijkontwikkeling Voorstad Oost 27Visiegroep Duurzaam Zutphen 29Thermoscan Enschede 31

WHO? - Pag. 32De 9 serious ambtenaren

[3]

Why?

tip 1: duurzaamheid werkt!

De doelstelling van het duurzaamheidsbeleid van de gemeente Enschede is duidelijk voor de gemeente. De gemeente weet wat ze wil bereiken en waarom; namelijk haar maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen en een bijdrage leveren aan de klimaatoplossing.

Hoe nobel ook, deze insteek maakt het duurzaamheidsbeleid wel heel kwetsbaar. Het moet immers strijden met andere grote politieke belangen als werkgelegenheid en kostenreducties. Het duurzaamheidsbeleid zou een krachtiger positie binnen de gemeente kunnen krijgen door het te verbinden met het thema werk en economie.

een aantal mogelijkheden

Een duurzaam bedrijventerrein = positief imago/vestigingsklimaat =

werkgelegenheid

Kostenverlaging door energiebesparing = goed voor mkb = werkgelegenheid

Werklozen opleiden tot energiecoach = werkgelegenheid

Social return on investment paragraaf standaard bij aanbestedingen =

werkgelegenheid

Met universiteit en hogeschool innovaties stimuleren = ontstaan spin-off bedrijven =

werkgelegenheid

Verbetering bestaande woningvoorraad door lokale bedrijven = werkgelegenheid

De gemeente als grote werkgever: stimuleer en inspireer andere werkgevers

en eigen werknemers om duurzaamheidsinitiatieven te

ontwikkelen. Een gewilde werkgever = werkgelegenheid

Een bijkomend voordeel van deze verbinding tussen duurzaamheid en werk kan zijn, dat het focus biedt. Als niet alle grote en kleine projecten tegelijkertijd kunnen worden opgepakt, geef dan prioriteit aan die projecten die het meest bijdragen aan de pijler “Duurzaamheid werkt”.

tip 2: samenwerking werkt!

De gemeente Enschede kan niet in haar eentje de klimaatopgave realiseren. Samenwerking met andere partners is noodzakelijk. Ook hierin werkt de slogan “duurzaamheid werkt”, aangezien marktpartijen vooral op zoek zijn naar een economisch belang en terugverdienmodellen. Sluit aan bij hun agenda en strategisch plan in plaats van ze alleen op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid aan te spreken.

Om partners net zo gemotiveerd te krijgen als de gemeente, is het noodzakelijk dat zij hun "eigenbelang" terug zien. Dit belang moet benoemd worden en voldoende aandacht krijgen.

In het voorbeeld van de woningcorporatie en de Maatschappelijke Investeringsopgave (MIO) is het belang van de woningcorporaties: toekomst-waarde van het vastgoed en tevredenheid huurders. Als de gemeente de belangen en de beperkingen van de corporatie onderkent, is de insteek voor het gesprek anders. Dan is er een

[4]

gedeeld belang en kan er gezamenlijk naar een (financierings-)oplossing worden gezocht hoe de bestaande bouw te verduurzamen. Of, als er geen oplossing is, kan dit in goed overleg gezamenlijk worden vastgesteld en uitgelegd aan de gemeenteraad.

What’s in it for me?Ook bij het aangaan van een gesprek met de captains of industry is de leidraad eerst nagaan: wat zit er in voor hun? Spreek je ze aan op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid of gaat het om het positioneren van de regio en het g e z a m e n l i j k v e r s t e r k e n v a n h e t vestigingsklimaat? Wees daarin ook duidelijk wat jij als gemeente kunt bieden in de samenwerking.

Vorm van de samenwerkingSamenwerking kan op vele manieren vorm gegeven worden. Welke vorm het beste is, hangt af van het onderwerp en de partner en de historische context van de relatie.

Organisaties, besturen en bedrijven Hier werken convenanten en/of samenwerkings-overeenkomsten. Gemeente in rol van regisseur/procesmanager.

Burgers, zzp'ers, creatievelingen De vorm co-creatie kan hier effectief zijn. De Gemeente in de rol van facilitator.

De gemeente hoeft niet altijd het voortouw te nemen: een stichting kan duurzaamheidsbeleid stimuleren, waarbij de gemeente slechts een faciliterende rol heeft.

Onderschat de waarde van het eigen netwerk niet. De gemeente wordt vaak genoemd als de verbindende factor naar burgers toe en maatschappelijke instellingen.

Tip 3: financieren werkt!

Een terugkomend onderwerp in verduurzaming bestaande bouw, is de maatschappelijke opgave van het gemeentelijk vastgoed.

De gemeente is eigenaar van een groot aantal panden, niet allemaal energetisch optimaal dus met een grote energiebesparingspotentieel. Daarnaast vervult het gemeentelijk vastgoed ook een voorbeeldfunctie aangezien het dikwijls maatschappelijke instellingen huisvest.

Investeren?Een probleem bij het verduurzamen van gemeentelijk vastgoed is dat investeringen voor energiebesparingen door de eigenaar moeten worden gedaan, maar dat het voordeel van lagere energiekosten bij de gebruiker komt. Echter, soms ligt het initiatief voor energiebesparing wel bij de gebruiker en/of is het pand niet in eigendom van de gemeente. Een suggestie is bijvoorbeeld een bank constructie: gemeente leent en het deel van de lagere energierekening wordt gebruikt om deze “lening” terug te betalen. Tip: laat studenten van de hogeschool of universiteit in Enschede nieuwe verdienmodellen uitwerken als business case.

voorbeeld lelystad

In Lelystad werkt de gemeente met een nieuw inverdienmodel. Het komt erop neer dat in de huurprijs van de scholen ( d e z o g e n a a m d e L o n d o n o r m /vergoeding) ook de energiekosten bij een basis gebouw zijn inbegrepen.

De gemeente verdient dan ook bij de scholen in de MFA de meerinvestering m.b.t. duurzaamheid weer terug, want de werkelijke energiekosten zijn lager vanwege het energiezuiniger gebouw.

Het is zo geregeld dat het voordeel van de energiezuinige investering naar de investeerder gaat. De scholen betalen een deel van de “londo” vergoeding voor de exploitatie van het gebouw aan de gemeente (eigenaar). Daarnaast is de rijksoverheid naar verluid bezig om de scheiding tussen bevoegd gezag en gemeentelijk deel (juridisch eigenaar en economisch eigenaar) op te heffen en alles bij het schoolbestuur onder te brengen. Dat zou de financiering versimpelen, doch zal de school weinig financiële armslag hebben.

[5]

How to?

Uit de best practices blijkt dat verschillende vormen van samenwerking succesvol kunnen zi jn. Afhankelijk van de situatie en in welke mate de gemeente zelf betrokken wil zijn, kan de keuze uitkomen op de ene dan wel op de andere aanpak.

aansluiten

Zoek aansluiting bij bestaande samenwerkings-vormen. Voorbeelden:

Stichting 033energie: dertien zeer verschillende bedrijven die al langer met elkaar samenwerken om burgers te helpen hun huis energetisch te verduurzamen (case Blok voor Blok Amersfoort). De partners zien elkaar niet als concurrenten. De stichting laat de burger vrij zelf te kiezen of hij de opdracht aan een niet in de stichting deelnemende (externe) partij gunt. Voor de uitvoering is de stichting opdrachtgever. Een externe partij draagt een fee af aan de stichting die ook subsidiegeld beheert en overheadkosten financiert

Ondernemers Coöperatie Tiel Dertig organisaties en bedrijven werken samen. Op initiatief van de gemeente en met het betrekken van de Rabobank en het Waterschap is een vier-partijen convenant afgesloten (case Tielse Energie Convenant). Deelnemende partijen zijn vrijwillig een inspanningsverplichting aangegaan om de uitstoot van broeikasgassen met gemiddeld 3% per jaar omlaag te brengen en dragen ook financieel bij.

VoordeelHet voordeel van deze aanpak is dat bij de benaderde partij de bestuurlijke wil en overtuiging die de onderlinge binding geeft, reeds aanwezig is. Het is dus zaak om te weten welke geformaliseerde s a m e n w e r k i n g s v o r m e n ( m e t e e n duurzaamheidsdoelstelling) er in de gemeente bestaan en daar op aanhaken.

zelf opzettenZelf een samenwerkingsvorm opzetten waarin partijen samenwerken. Voorbeelden:

StichtingEen stichting waarin overheid, bedrijfsleven en o n d e r w i j s s a m e n w e r k e n o m samenwerkingsverbanden tot stand te brengen tussen groeperingen en organisaties dan wel initiatieven te ondersteunen (case Duurzaam Eindhoven). De concrete opdracht die Duurzaam Eindhoven heeft, is het in Eindhoven starten en in stand houden van de dialoog tussen burgers, bedrijfsleven en overheid om te komen tot een duurzame samenleving in de brede zin.

NetwerkorganisatieEen netwerkorganisatie creëren met andere overheden om gezamenlijk te werken aan realisatie van doelen (case Waterportaal Zuid Oost Brabant). In de case is geen sprake van overheveling van taken en bevoegdheden . I n de fo rme le samenwerkingsovereenkomst is de structuur en besturing van de samenwerking op bestuurlijk en ambtelijk niveau vastgelegd, alsmede de afspraken over kosten, gezamenlijke financiering, verrekening van bestede uren, baten van de samenwerking en risico’s.

Kritische succesfactorHet zelf opzetten en daarin participeren van een samenwerkingsvorm vraagt tijd, geduld, inzet en het elkaar goed (leren) kennen. De (zichtbare) bestuurlijke wil en het bestuurlijk eigenaarschap van ieder der betrokken partijen is onontbeerlijk voor het welslagen van de samenwerking. Dit is/kan een kritische succesfactor zijn.

Voor het verkrijgen van partnerschap is het ook belangrijk op zoek te gaan naar het gezamenlijke ‘waarom’ en wat je daarmee samen wilt bereiken. Waar doe je het voor? Het gaat om een gezamenlijke overtuiging die de organisaties met elkaar verbindt en die maakt dat er passie is die de energie en het doorzettingsvermogen schept om samen op te trekken.

Het samenwerkingsproces vindt in ‘het waarom’ zijn basis en zal dan de onvermijdelijke botsingen en onenigheden doorstaan. Het “hoe” en het “wat” komen daarna.

[6]

rollen

De rollen die de gemeente kan spelen richting o r g a n i s a t i e s , i n s t e l l i n g e n , b e d r i j v e n , samenwerkingsverbanden en individuen kan heel verschillend zijn. Het is goed daar bewust mee om te gaan en die rol te kiezen die meest passend is in een bepaalde situatie.

Uit de best practices komen meerdere rollen naar voren (zie daarvoor de verschillende fact sheets in het deel “What to do”):

- Aanbieder (kennis, advies, middelen)- Bewustmaker- Facilitator - Initiator/starter/’aanzwengelaar’,voortrekker

(van acties, projecten, ideeën)- Monitor (vinger aan de pols)- O n d e r s t e u n e r, m e e d e n k e r ( g e l d ,

menskracht, kennis) - Onderzoeker (van wat er speelt)- Organisator (van een project, een event)- Regisseur - Samenbrenger/ koppelaar/ verbinder (van

partijen)- Stimulator - Uitvoerder (van acties, projecten, ideeën)

VoorbeeldEen mooi voorbeeld van de aanbiedersrol is te vinden in de case Maatwerkadvies “light”. Twee bouwplantoetsers van de gemeente Hardenberg zijn opgeleid om gerichte energiebesparingen d u u r z a a m h e i d a d v i e z e n t e g e v e n a a n woningeigenaren. Het maatwerkadvies-‘light’ is ontwikkeld in combinatie met een officieel energielabel.

Een combinatie van rollen is hierna terug te vinden in de paragraaf Betrokkenheid, onderdeel Procesmanager.

[7]

NetwerkenUit enkele best practices komt naar voren dat netwerken essentieel is. Een goed netwerk, het onderhouden ervan en het uitbouwen kost tijd, aandacht en energie, maar verschaft veel informatie over wat er speelt in de gemeente. Bouw een eigen netwerk en maak gebruik van het netwerk van anderen. Kennen en gekend worden schept kansen. Netwerken betekent bewust ergens naar toegaan om je daar te laten zien. Dat kan inderdaad betekenen dat de wethouder op zondag in de business lounge van de Grolsch Veste is te vinden als FC Twente speelt om daar de captains of industry, voorzitters van Raden van Bestuur, directeuren te ontmoeten. In die ontspannen ambiance kunnen de dingen gebeuren die anders niet plaatsvinden.

Een andere aanpak is aan voor de gemeente belangrijke partijen in het netwerk – bijvoorbeeld Vredestein, Grolsch, TU, Saxion, Medisch Spectrum Twente, MKB, Nuon - een openbare hulpvraag te stellen. Daardoor laten blijken dat je hen nodig hebt om iets te bereiken.

Een aardig voorbeeld van kansen in het netwerk komt uit de case Duurzaam Eindhoven. Voor een event over duurzaamheid werden in Eindhoven studenten ingezet op een praktijk in hun scholing die op zich niets met duurzaamheid te maken had. Deze aanpak creëerde drie kansen: de studenten deden hun praktijk op, zijdelings pikten ze iets mee over duurzaamheid en de organisatie bespaarde op organisatiekosten.

Betrokkenheid

De neiging van de gemeente om zich op te stellen als de “terugtrekkende overheid” kan averechts werken, een valkuil. Zeker op een hot item als duurzaamheid. De geloofwaardigheid van de gemeente kan in het geding komen. Waar het om gaat is op een slimme manier zichtbaarheid en betrokkenheid te tonen die de opmaat kan zijn naar een vruchtbare samenwerking. Dat is altijd maatwerk en moet afgestemd zijn op de situatie. H i e r n a v o l g e n t w e e v o o r b e e l d e n v a n betrokkenheid.

o Boegbeeld.

Een goed boegbeeld voor duurzaamheid met een goed netwerk is goud waard. Zo’n persoon maakt het onderwerp herkenbaar en geeft het status door zijn of haar eigen status. Als het boegbeeld ook nog een bestuurder is gaan deuren open waar anderen dat niet voor elkaar krijgen. Als de gemeente in bepaalde belangrijke zaken bewust inzet op een duidelijke bestuurlijke aanwezigheid, zullen andere partijen daar niet bij achterblijven en ook op dat niveau inzetten.

o Procesmanager

Hierbij kan gedacht worden aan - al dan niet zelf geïnitieerde - initiatieven op het gebied van duurzaamheid door het beschikbaar stellen van een onafhankelijke procesmanager. Doe dat ook in die processen waaraan de gemeente zelf dee lneemt . De p rocesmanager kan de belanghebbenden/partners helpen een aantal zaken die van belang zijn voor het soepele verloop van het samenwerkingsproces en het tot stand komen van nieuwe samenwerkingsvormen goed te organiseren. Hierbij kan gedacht worden aan:

- vaststellen of alle juiste deelnemers aan tafel zitten

- het gezamenlijke thema en doel vaststellen- standpunten, belangen, behoeften,

o n d e r l i n g e a f h a n k e l i j k h e d e n e n randvoorwaarden van een ieder helder krijgen

- spelregels afspreken

[8]

what to do?In onderstaande tabel zijn per best practice de twee belangrijkste aanbevelingen opgenomen. Voor het totale overzicht wordt verwezen naar de volgende pagina’s waar de best-practices volgens een vast format worden beschreven.

Best Practice

Aanbeveling

Blok voor Blok Amersfoort

Zorg ervoor dat je alle disciplines die je nodig hebt, binnen je consortium, in huis hebt. Zodat je van a-z alles kunt regelen. van voorlichting, participatie, maatwerkadviezen, tot renovaties, financiering etc.

Blok voor Blok Amersfoort

Neem een externe adviseur aan die trekker wordt en laat hem/haar de spil zijn tussen de stad en de gemeente.

Duurzaam Eindhoven

Onderzoek de mogelijkheid om in navolging van de gemeente Eindhoven een stichting Duurzaam Enschede op te zettenDuurzaam

EindhovenGa in overleg met de stichting Duurzaam Eindhoven over hun aanpak en ervaringen. Tamara Meerman is bereid u te ontvangen.

Maatwerkadvies “light”

Geef aan woningeigenaren een eenvoudig duurzaamheidsadvies in plaats van een uitgebreid advies, want het resultaat is hetzelfde.Maatwerkadvies

“light”Geef eenvoudige duurzaamheidsadviezen voor grotere groepen eigenaren, per blok of per wijk.

MFA Atolplaza (MultiFunctionele Accommodatie)

Proceskant: hoe houd je alle gebruikers betrokken, zorg je dat niemand tussentijds afhaakt en kun je het proces bijsturen: maak een actieplan voor het Procesmanagement. Analyseer je partners, belangen, behoefte, randvoorwaarden, Top dogs, sfeermakers etc. Wees duidelijk hoeveel invloed men heeft (invloedladder).

MFA Atolplaza (MultiFunctionele Accommodatie)

Bepaal voorafgaand aan de ontwerpfase de duurzaamheidsambitie van het project. Laat dit vooraf onderzoeken op haalbaarheid / kosten en weeg het af tegen een mogelijk efficiëntere ingreep in bestaand gemeentelijk vastgoed. Wees realistisch in je ambitie.

Scholen krijgen energie

Bereid een project goed voor, begin ruim op tijd, heb oog voor de media en betrek de deelnemers er vanaf het begin bij. Scholen krijgen

energieBewerkstellig een olievlekwerking door een thuisscan aan te bieden of door te starten in wijken die al heel actief zijn op het gebied van duurzaamheid.

Tiels Energie Convenant

Daag ondernemersclub(s) uit om dit voorbeeld te volgen. De inspanningen leveren kostenbesparing op. Regel van te voren wel goed de taakverdeling tussen gemeente en bedrijven.

Waterportaal Zuid Oost Brabant

Neem tijd voor en geef aandacht aan de potentiële partners en zorg voor een duidelijke bestuurlijke aanwezigheid in het proces. Een aanwezigheid die gekenmerkt wordt door bevlogenheid voor het onderwerp en geloof in samenwerking. Waterportaal

Zuid Oost Brabant

Zoek met de partners vooral naar dat wat bindt in het ‘waarom’, de overtuiging. Het ‘hoe en wat’ komt later als de verbinding in het ‘waarom’ met elkaar is gevonden.

Wijkontwikkeling voorstad Oost

Deventer

Gebiedsprogramma moet aanjagen, eigen kracht van bewoners en organisaties benutten, praktisch, realistisch en steeds monitoren of iets bijstelling nodig heeft.

Visiegroep Duurzaam Zutphen

Stimuleer initiatieven die er al zijn of ga op zoek naar betrokken burgers op het gebied van duurzaamheid. Toon hen het voorbeeld en de bereikte resultaten van de Visiegroep en stimuleer een soortgelijk initiatief. Zorg ervoor dat de wethouder en de ambtenaren zich duidelijke committeren en zorg voor formeel én informeel overleg.

[9]

Best practice 1: blok voor Blok Amersfoort

Contactgegevens Serious Ambtenaar: Jacqueline TuncEmail: [email protected] Telefoonnummer: 06 12883190

Locatie: Amersfoort

Start project en looptijd: 2011 (aanvaag) 2012 (voorbereiding) 2013/2014 (uitvoering)

Duurzaamheidsfocus van het project: energie

Korte inhoud van het project:Blok voor blok moet op grote schaal energie besparen in bestaande bouw. Dertien projecten zijn van start gegaan met de blok voor blok- aanpak. Onder meer marktpartijen, gemeenten, corporaties en provincies voeren een gezamenlijk plan uit om minimaal 2000 woningen in één gemeente flink energiezuiniger te maken. Het is de bedoeling dat na de pilotfase per project minimaal tweeduizend woningen twee labelstappen vooruit hebben gemaakt of op het niveau van label B zijn gebracht.

Ik heb contact gehad met het ministerie van BZK. Daarbij heb ik aangegeven dat ik geïnteresseerd ben in hoe we nu de MKB bedrijven kunnen ‘verleiden’ tot een actieve houding. Leidend tot b i j v o o r b e e l d h e t s c h e p p e n v a n handelingsperspectieven en breder besef. Ik heb hierbij aangegeven dat ik zoek naar voorbeelden waarbij het bedrijfsleven zelf aan zet is en de gemeente enkel optreedt als facilitator. BZK gaf aan dat Amersfoort ons hierbij verder zou kunnen helpen omdat dit vraagstuk in Amersfoort heel erg goed is opgepakt en ook werkt!

Hieronder een korte toelichting over het blok voor blok project in Amersfoort

Op de site www.033energie.nl vind je meer informatie over Amersfoort. Dat gaat dus niet over de gemeente.Het consortium Amersfoort bestaat uit 13 bedrijven die de aanvraag voor blok voor blok hebben ingediend in 2011. Zij werkten daarvoor al nauw samen en kennen elkaar dus. Tijdens de Netwerkdag op 21-11-2012 gaven zij daarover

aan dat ze elkaar niet als concurrenten zien maar als collega's. Dat toont de manier aan waarop zijn zich verhouden tot elkaar. De bedrijven/ aannemers zien kansen om in de verdere toekomst aan de slag te gaan in de woningbouw, en zij realiseren zich dat ze daarvoor nú moeten investeren om de particulieren te werven, omdat dit een tijdje kan duren voordat zij zover zijn dat ze mee willen gaan doen. DE Partner uit Leusden is daarin een stuwende kracht. De deelnemende b e d r i j v e n z i j n d i v e r s : a a n n e m e r s , installatiebedrijven, adviesbureaus, marketing b u r e a u , c o m m u n i c a t i e b u r e a u , straatambassadeurs, isolatiebedrijven, Rabobank A m e r s f o o r t , S o c i a l m e d i a b e d r i j f , onderwijsinstelling. De gemeente ondersteunt het proces met raad en daad. In opdracht van BZK ondersteunt Agentschap NL het consortium.

De bedrijven die een opdracht krijgen vanuit de stichting 033energie dragen een bepaald % van de winst af als onderdeel van het verdienmodel. De stichting beheert ook het subsidiegeld en financiert overhead kosten. Nadrukkelijk kunnen de bewoners altijd kiezen om een opdracht aan een ander bedrijf te gunnen, dan staat hen vrij. De uitdaging voor de consortiumpartijen is om hen te prikkelen om met 033energie in zee te gaan.

Wat maakt dit project bijzonder?

Het consortium is bijzonder, de stichting is bijzonder – het werkt!

Wat ik bijzonder vind aan dit project is dat je ziet dat er heel veel verschillende bedrijven meedoen, dus de diversiteit. Door de manier waarop ze samenwerken als collega’s en gezamenlijk praten over energiebesparing ontstaat er een mooie samenwerk i ng en voe l t men z i ch ook verantwoordelijk.

Doelen worden gerealiseerd en mensen blijven een langere tijd samenwerken.Er zijn fantastische plannen voor de toekomst en er is al zoveel gerealiseerd!

Projectorganisatie (naam en rol benoemen)o Projectinitiator: Landelijk Blok voor Blok

(vanuit ministerie van BZK)

mailto:[email protected]


http://www.033energie.nl

http://www.033energie.nl

[10]

o Voorzitter van de stichting Blok voor Blok : Jan Costa van Bloemendaal Bouw

o Pro ject le ider : Herman Schotman (zelfstandig adviseur ingehuurd door dienst bij Blok voor Blok, vroeger gewerkt voor Gemeente Amersfoort).

o Sandra Sijbranij (in dienst bij de Gemeente Amersfoort – milieu-) De rol van de gemeente is een enkel ondersteunend!

Samenwerkingspartners: Open Consortium!!!Allemaal vanaf de start betrokken.Partners

Gemeente amerfsoort4 aannemersbedrijven/installateursEneco

Rabobank

Tribes at Work

Hogeschool Utrecht

energieambassade

Carmen bv

Perfectkeur

Hoe is deze samenwerking tot stand gekomen?De verschillende partijen binnen dit consortium hebben al eerder samengewerkt. Ze waren al een paar jaar bij elkaar voordat Blok voor Blok is gestart. (vanuit bijvoorbeeld het project burgerparticipatie, alle lichten op groen en nu blok voor blok).Bij blok voor blok is er dus een doorstart gemaakt met het consortium en zijn er nieuwe doelen geformuleerd. Gemeente Amersfoort is in het begin initiator geweest en heeft het project op een later moment teruggegeven aan de stad. Herman werkt als zelfstandig adviseur en is gespecialiseerd in participatietrajecten, opstarten van consortiums e.d.)De gemeente heeft vertrouwen in Herman als externe adviseur.

Herman heeft de vrijheid gekregen om het vorm te geven middels de visie van de gemeente Amersfoort . Daarbi j had h i j een goede samenwerking met de communicatieadviseur, projectleider en de wethouder binnen gemeente Amersfoort. (Herman is dus de schakel tussen de stad en gemeente). Kortom de partners zijn nu nog steeds bij elkaar binnen dit consortium van blok voor blok. Ze werken vanuit een gezamenlijke visie. Herman gaf aan dat het belangrijk is dat je de hele keten ( v e r s c h i l l e n d e d i s c i p l i n e s ) b i n n e n 1 ketensamenwerking hebt. Bij mijn aanbevelingen lees je hier meer over. Ze hebben gekeken naar verschillende belangen en je moet ervoor zorgen dat je belangen behartigtE r z i j n a l l e m a a l a c t i e s g e o rg a n i s e e rd (wijkbijeenkomsten met bewoners, modelwoning ingericht etc)

Ze hebben in 2010 doelgroeponderzoek en een stakholderanalyse gehouden.Er is een woningdossier ingekocht. Waardoor huiseigenaren met een postcode en huisnummer zelf konden zien hoe hun woning er voor staat. (op basis van gegevens van het Kadaster)Als je als consortium energielabel sprongen moet maken dan is dit een hele fijne tool om bij te houden hoe het ervoor staat. Nu zijn ze zover dat ze zelf wijkanalyses kunnen maken. Ze kunnen door middel van een postcode bij een x aantal woningen zien wat de labels zijn wat het bouwjaar is etc.Ze hebben toegang tot (openbare en niet openbare) informatie van de gemeente waardoor ze dus deze wijken straat analyses kunnen maken. Eén van de partners kan goed met het systeem overweg en die heeft in 45 minuten een wijk geanalyseerd.

Het gaat hier om een open consortium maar er gelden verschillende eisen.Voor instromen bij 033 moet er bijvoorbeeld wel betaald worden. M a a r a a n s l u i t e n b i j v o o r l i c h t i n g e n e n wijkbijeenkomsten kan natuurlijk altijd.

Is de samenwerking vastgelegd? Men dient een subsidieaanvraag in en tekent vervolgens een verklaring.Voor de controle over de subsidies die zijn toegekend voor de projecten is een stichting opgericht “ Stichting Blok voor Blok”. De

[11]

werknaam is 033Energie. Vanuit de stichting worden de verschillende processen gefinancierd. Het doel van de stichting is het bevorderen van energiebesparing in bestaande woningen en gebouwen in de gemeente Amersfoort. (er zijn nu al initiatieven om deze stichting voor de toekomst zelfvoorzienend te laten zijn – met eigen vermogen om de stichting draaiende te houden)

Dragen de samenwerkingspartners financieel bij aan het project Het project heeft vanuit BZK een subsidie ontvangen van 500.000 euro. Di t ge ld mag besteed worden aan het innovatieproces en niet aan de uitvoering van energiebesparende maatregelen..De samenwerkingspartners dragen ook financieel bij . Ongeveer 5 a 10 procent (weet niet exact hoeveel) van de omzet gaat naar het project (hier hebben ze voor getekend)Uren zijn natuurlijk ook een bijdrage. (wijkoverleg, stichtingoverleg etc.)

Kansen binnen samenwerkingsverband:- voor de toekomst actievere marketing.- klanten beter leren kennen.

Bedreigingen binnen samenwerkingsverband:- e r m o e t o m z e t k o m e n v o o r d e

deelnemende uitvoerende bedrijven. (anders bestaat er een mogelijkheid dat bedrijven afhaken).

- Het zou kunnen voorkomen dat een partner/bedrijf failliet gaat

Wat is de rol van de gemeente/overheid geweest in het tot stand komen van deze projectorganisatie en welke rol vervult zij gedurende het project?

- d e g e m e e n t e h e e f t w e l d e samenwerkingsovereenkomst getekend maar is geen deelnemer aan de stichting. De gemeente is een stimulator voor het netwerk.

- de gemeente is ook in staat om diverse projecten aan elkaar te koppelen.

- bevlogenheid van de mensen die werken aan dit project. (enorm betrokken en

enthousiast). Bij de aanbevelingen staat hier iets meer over.

- (gemeente draagt financieel iets bij aan voorlichting en participatie)

Welke aanbeveling is er vanuit deze best- practice voor Enschede?Hieronder mijn specifieke en wat meer algemene aanbevelingen:

- Om te beginnen moet er iemand vanuit de gemeente optreden als aanzwengelaar/verbinder en misschien zelf initiator. Neem het voorbeeld van Amersfoort wat ik hierboven heb beschreven.

- Zorg binnen gemeente Enschede voor een goed (bevlogen) netwerk. Koppel de juiste contacten. Of laat dit doen door een externe adviseur aan wie je vraagt trekker te worden. Zie voorbeeld van Herman in Amersfoort. Eigen ambtenaren zijn vaak al druk met de reguliere werkzaamheden, misschien te verankerd in de Gemeente en misschien niet geschikt om veel naar buiten te treden en de juiste contacten aan te boren en te onderhouden. Iemand die ik bijvoorbeeld heel erg geschikt zou vinden Marco van Zandwijk.

- Voer een doelgroeponderzoek en een stakeholderanalyse uit

- Zorg voor een gemeenschappelijk heldere visie.

- Zorg voor alle disciplines die je nodig hebt binnen je consortium. Amersfoort heeft gekozen voor de volgende partijen:

o Hogeschool. (Amersfoort heeft constant 5 studenten lopen die opdrachten uitvoeren. Innovatieteam)

o Kennisinstituut. (Je hebt innovatiekracht nodig)

o Financiering heb je nodig (Rabobank is de enige bank die vereniging van eigenaren financiert)

o Aannemers. (druk)o Makelaaro Onafhankelijk coördinator (spin in het web.

In Amersfoort is dit Herman)o Gemeente is heel belangrijk. (voorlichting

en communicatie rol van de gemeente) Participatie is een apart instrument. (bijvoorbeeld energieambassade s. 40 straatambassadeurs)

[12]

o Voorlichting, communicatie, participatie en market ing zi jn de key tot succes. Amersfoort mag bijvoorbeeld 1 x in de maand een grote gemeentepagina vullen met informatie. Het is niet zo dat ze aannemers kunnen vermarkten maar er kan wel voorlichting gegeven worden. Kortom je hebt op deze manier een publiek-privaat consortium waar samenwerking centraal staat.

- Zorg ervoor dat je een tweede schil hebt waar je gebruik van kunt maken. Amersfoort heeft gekozen voor:

o Woningcorporaties. In Amersfoort heeft het consortium goede afspraken met de woningcorporaties. Er is nooit officieel iets g e t e k e n d o n d e r a n d e re d o o r d e aanbestedingsregels. Wel is er een overeenkomst dat ze 15 VVE’s per jaar mogen renoveren en dat de corporatie 600 woningen in 3 jaar tijd levert aan blok voor blok etc.

o Kle ine Archi tectenbureaus (voor bijvoorbeeld energieneutrale tekeningen)

o Communicatiebureau. (betrekken bij de uitvoering. Bijvoorbeeld voor het maken van folders en flyers

- Ingrediënten volgens Blok voor Blok Amersfoort voor een goed consortium.

o Een helder doel/visieo Druk creëren om te presteren (als je 2000

woningen moet realiseren en je hebt 4 aannemers dan zijn 500 woningen per aannemer niet interessant. Dus stel een haalbaar en tegelijkertijd prikkelend doel . In Amersfoort zijn dat 3500 woningen. Dan behartig je de belangen van de aannemer en hou je een gezonde druk op de uitvoering) . Wanneer je 1x in de 6 weken een wijkbijeenkomst hebt vloeien daar acties uit voort die vervolgens bijvoorbeeld weer binnen vijf weken gerealiseerd moeten zijn. (op deze manier realiseert Amersfoort de ‘druk’)

o Belangenbehartiging. (Ook aannemers snappen dat het een moeilijke tijd is. En dat ze andere wegen en samenwerking moeten kiezen om werk te krijgen.)

o Zorgen dat je alle disciplines in huis hebt. Zodat je van a-z alles kunt regelen. Vanaf v o o r l i c h t i n g , p a r t i c i p a t i e ,

maatwerkadv iezen , renova t ies en financiering (voor het laatste geldt dat ze v i a R a b o b a n k b i j v o o r b e e l d financieringsproducten hebben die ze vrij flexibel mogen inzetten).

- L a n g e a d e m . Z o r g t o . a . v o o r herkenbaarheid door middel van een stadsbrede aanpak die minimaal drie jaar duurt. Daar kun je allerlei projecten onder schuiven. Dat is wat er in Amersfoort is gerealiseerd doordat dit consortium al een aantal jaren samenwerkt met elkaar aan verschillende projecten.

- Het is belangrijk dat er bij bedrijven het besef ontstaat dat men elkaar niet alleen ziet als concurrenten maar als collega’s. Het parool is daarbij: uitstijgen boven het individuele, commerciële bedrijfsbelang. Want dit leidt tot efficiënte samenwerking tussen de bedrijven die participeren.

- Maak geld met geld. Probeer diverse projecten aan elkaar te linken. Het kan dan zijn dat je een onderwerp agendeert vanuit een totaal andere hoek. Bijvoorbeeld Sociale zaken koppelen aan stedelijke vernieuwing.

- Ik heb een aantal namen doorgekregen (ik heb de namen telefonisch gekregen, excuus voor eventuele fouten).Mocht de gemeente dit een interessant project vinden dan zouden deze mensen wellicht interessant zijn:

o woningbouw coöperatie ‘woonplaat’: Erwin Bos

o subvention – Jan Willem Workelo hypercube – naam ?o syntens – Stenderd de vrieso penvoerder blok voor blok (woont in

Harderberg) o redacteur b lad - F rans Vise .

Verbonden aan het landelijk ETG- Netwerk – (tevens heeft hij eerder een poging ondernomen om een congres te o rgan ise ren ove r verduurzaming)

o gemeente Enschede – Mer i jn Frouwenfelder en Toon Bom

[13]

- Denk aan atypische partijen die zouden kunnen helpen zo’n project te realiseren, zoals:

o buurtambassadeurs inzetten (als dit niet al gebeurt).

o ambtenaar Economische Zaken inzetten.

o de lokale marketeer (binnen de gemeentegrenzen). Ik denk dat je dit vraagstuk prima bij een marketeer kan neerleggen en die een plan van aanpak laten opstellen. Mensen aanjagen en ‘verleiden’ om in actie te komen is een vak apart. Wie zou dit nu beter kunnen dan een lokale marketier. (vanuit Amersfoort de tip: 5+1 – Niels Gotz). Of zoals in Amersfoort een externe adviseur.

o Is dit vraagstuk al besproken met studenten. Lijkt me een fantastisch afstudeerproject. ‘Studenten zoek voor ons uit hoe we het bedrijfsleven g e a c t i v e e r d k r i j g e n o p d i t onderwerp’. Misschien kan je de case voorleggen in wedstrijdverband.

o Etc etc..

Overige tips:

- Road Show vanuit de actieagenda voor de bouw. T i te l : verduurzaming van de bestaande voorraad.

- aansluiten bij voorbeelden van anderen die n a a r v o r e n k o m e n ( b i j v o o r b e e l d energiebesparende maatregelen)

- t.a.v. de witte vlek. Zorginstellingen. Dit is een bekend probleem. De tip dit ik vanuit de ministeries kreeg over dit onderwerp was: neem contact op met provincie Limburg (woon/zorg idee energiebesparend. Tweede tip is neem contact op met fonds Maessen. (dit fonds heeft een serieus management niveau. Dus vooraf goed je vraag helder hebben)

- misschien is het t.a.v. zorg en scholenbouw ook een idee om te kijken op de website. ‘ ruimte ok’ (vroeger servicecentrum scholenbouw). Mocht je de informatie die je zoekt niet op de site vinden dan weet ik

zeker dat de initiator van dat project meer tips heeft voor deze witte vlek.

- Herman had een tip voor gemeente E n s c h e d e . 2 5 a p r i l i s e r e e n netwerkbijeenkomst. Leren voor duurzame o n t w i k k e l i n g . H i e r z i j n a a n w e z i g : bedrijfsleven, maatschappelijke organisatie, burgers, kennisinstituten etc. doel: leren voor duurzame ontwikkeling. Samen stappen zetten, hoe doen we dat?

Enschede is van harte welkom. Aanmelding kan via b.brunnekneef@overijssel .nl (Briet Brunnekeef)

[14]

Best practice 2: duurzaam eindhoven

Contactgegevens Serious Ambtenaar: Frank KouweEmail: [email protected]: +31615878121

Contactpersoon en contactgegevens: Naam samenwerkingsvorm: Stichting Duurzaam Eindhoven (www.duurzaameindhoven.nl)T a m a r a M e e r m a n : tamarameerman@duurzaame indhoven .n l 0628548828

Locatie: Eindhoven

Start en looptijd: De stichting is in 2007 opgericht voor onbepaalde tijd

Duurzaamheidsfocus van het project: de focus is heel breed en gericht op een duurzame samenleving in Eindhoven. In 2012 werd de nadruk gelegd op projecten die binnen de thema’s ‘schone lucht’ en ‘hernieuwbare energie’ vallen.

Korte inhoud:

Doel: De Stichting Duurzaam Eindhoven is een zelfstandige, Eindhovense Stichting, die werkt aan het verwezenlijken van samenwerkingsverbanden tussen alle lokale groeperingen en organisaties die op enigerlei wijze een bijdrage kunnen leveren aan een duurzame samenleving in Eindhoven. Dit geldt zowel op sociaal-maatschappelijk (people), ecologisch (planet) en economisch (profit) gebied. Met deze actieve werkwijze sluit de stichting aan b i j d e g e m e e n t e l i j k e d o e l s t e l l i n g o m energieneutraliteit te bereiken in de periode 2035-2045.

Taken:De concrete opdracht die Duurzaam Eindhoven heeft, is het in Eindhoven starten en in stand houden van de dialoog tussen burgers, bedrijfsleven en overheid om te komen tot een duurzame samenleving in de brede zin. De Stichting wil hiervoor:

- Op duurzaamheid gerichte, lokale initiatieven stimuleren en (financieel) ondersteunen;

- Bevolking en media actief benaderen t e n e i n d e d o o r p a r t i c i p a t i e e n communicatie invloed uitoefenen op het gedrag aangaande duurzaamheid d o o r m i d d e l v a n d o e l g e r i c h t communicatie, interactief gebruik van internet en het organiseren van lezingen en/of symposia;

- Actoren op het gebied van duurzame ontwikkeling samenbrengen;

- Op lokaal niveau initiatieven opzoeken, zelf in gang zetten of tot een goed einde helpen. Dit in samenwerking met andere organisaties;

- Daar waar nodig goede projecten en initiatieven laten voortbestaan met begeleiding van Stichting Duurzaam Eindhoven;

- I n v e n t a r i s a t i e d u u r z a m e ondernemingen en plaatsen om te k o m e n t o t e e n d u u r z a m e overzichtskaart van Eindhoven.

Sleutelwoord voor de werkwijze van de Stichting is dus ‘samenwerking’. Deze samenwerking zal de effectiviteit van de inspanningen op dit gebied van de gemeente en betrokken organisaties verhogen en zal de efficiëntie van de individuele werkwijzen vergroten. Voor het bereiken van deze doelen zet d e S t i c h t i n g t w e e ( 1 , 4 f t e ) duurzaamheidsmakelaars in.

Projecten worden nadat iedereen er mee heeft ingestemd op basis van vertrouwen uitgevoerd. Dus geen formele overeenkomsten. In een geval is daarvan afgeweken vanwege de omvang van het project, meerdere leveranciers met gelijke commerciële belangen en een aanvankelijke mislukking. Hiervoor is een convenant opgesteld (zie bijlage).

Op de website van de stichting is het jaarverslag te vinden en een overzicht van alle bedrijven, organisaties en overheden in Eindhoven die actief zijn op het gebied van duurzaamheid.

De stichting is mede-initiatiefnemer van de site Eindhovenismijnplek.nl. Deze koppelt mensen die ideeën hebben en zich willen inzetten voor hun

http://www.duurzaameindhoven.nl

http://www.duurzaameindhoven.nl



http://www.eindhovenismijnplek.nl/

http://www.eindhovenismijnplek.nl/

[15]

buurt, aan partijen die dat kunnen helpen verwezenlijken.

Wat maakt dit bijzonder?

- De stichting heeft een bestuur vanuit de triple Helix: overheid, onderwijs en bedrijfsleven.

- De twee duurzaamheidsmakelaars:o werken onafhankel i jk van de

gemeenteo maken gebruik van de netwerken

van anderen die bij de stichting betrokken zijn

o bouwen zelf die netwerken uito ze weten wat er speelt en kennen

de actualiteit in de triple Helixo ze kennen de mensen en zorgen

ervoor dat ze zelf bekend zijn- Afhankelijk van de situatie ondersteunt

of trekt (projectleider) de stichting projecten

- D e s t i c h t i n g i s o n p a r t i j d i g , onafhankelijk en staat boven de partijen. Vertegenwoordigers uit de triple Helix hebben hun wortels in de gemeente l i jke samenlev ing. De gemeente staat op een betrokken a f s t a n d e n z i e t h a a r duurzaamheidsdoelen in de publieke aandacht staan.

- Bestuurlijke betrokkenheid

Organisatie

Initiator: gemeente Eindhoven

Duurzaamheidsmakelaars: Tamara Meerman en Hans de Beule vanaf 1 juni 2007

Samenwerkingspartners in het stichtingsbestuur:Partner Rol in het

stichtingsbestuurBetrokken bij het project sinds…

overheid Voorzitter 31 december 2011

bedrijfsleven penningmeester 31 december 2011

volkshuisvesting

secretaris 31 december 2011

MKB Plv secretaris 31 december 2011

Hoger onderwijs

bestuurslid 31 december 2011

Banken bestuurslid 31 december 2011

citymarketing bestuurslid 31 december 2011

Hoe is deze samenwerking tot stand gekomen?

De stichting is ontstaan uit werkgroep Lokale Agenda 21, initiatief van de VN , waarvoor de gemeente in Eindhoven initiatief voor Eindhoven heeft genomen. Daarin zaten ook niet-ambtenaren met een belangrijke functie in de stad. De Stichting Duurzaam Eindhoven is in 2007 opgericht om zo een herkenbare naam te krijgen in de stad en ook meer actie.

Is de samenwerking vastgelegd? Hoe is de samenwerking gegarandeerd?

Middels de voor stichtingen gebruikelijke formulieren

Dragen de samenwerkingspartners financieel bij aan het project en zo ja in welke mate en op welke manier?

De Stichting Duurzaam Eindhoven heeft voor 2010-2012 subsidie van de gemeente Eindhoven gekregen om haar doelstellingen en daarmee verbonden werkzaamheden te verwezenlijken op basis van het besluit van de gemeente in 2009 om de Stichting voor drie jaar een jaarl i jks subsidiebedrag toe te kennen van 117.000 euro. Voor 2013 en 2014 zijn tevens al middelen door de gemeente Eindhoven gereserveerd. Andere partners dragen niet bij.

[16]

De stichting wil via acquisitie geleidelijk aan een eigen geldstroom opgang brengen.

Voor projecten werkt de stichting volgens een cofinancieringsmodel: de stichting legt een financiële basis onder het project en partners in het project dragen bij in geld, uren en materialen. Het komt voor dat vrijwilligers met geweldige CV’s zich spontaan aanbieden om als projectleider op te treden

Samenwerkingsverband:• Kansen: -• Bedreigingen: -

Wat is de rol van de gemeente/overheid geweest i n h e t t o t s t a n d k o m e n v a n d e z e projectorganisatie en welke rol vervult zij gedurende het project?Zie hierboven

Welke aanbeveling is er vanuit deze best practice voor Enschede?

1. Onderzoek de mogelijkheid om in navolging van de gemeente Eindhoven een stichting Duurzaam Enschede op te zetten

2. Ga in overleg met de stichting Duurzaam Eindhoven over hun aanpak en ervaringen. Tamara Meerman is bereid u te ontvangen.

Overige tips

De gemeente Eindhoven heeft in 2010 het ‘Keurmerk Duurzame Ondernemer’ ingesteld. Het is een beloning en een stimulans voor ondernemers in Eindhoven die bewust duurzaam werken. In 2012 kregen 42 ondernemers een keurmerk. Afhankelijk van de duurzaamheid van de onderneming wordt een brons-, zilver- of een goud keurmerk toegekend. Z ie: ht tp: / /www.eindhoven.n l /inwonersplein/leefomgeving/milieu/duurzaam-e i n d h o v e n /KeurmerkDuurzameOndernemer2013.htm

http://www.eindhoven.nl/inwonersplein/leefomgeving/milieu/duurzaam-eindhoven/KeurmerkDuurzameOndernemer2013.htm








[17]

Best practice 3:maatwerkadvies light harderberg

Contactgegevens Serious Ambtenaar: Mirjam LöwikEmail: [email protected]: 06 54348458

Naam project: Startadvies energiebesparing

Contactgegevens:Rob Hamer, Adviseur Milieu en DuurzaamheidRuimtel i jk Domein team Grondzaken en ontwikkelingTel. [email protected]: Hardenberg

Start project en looptijd: Doorlopend

Duurzaamheidsfocus van het project: energie/mobiliteit/omgaan met schaarse hulpbronnen/groen/etc.

Korte inhoud van het project:

Uitvoeren van een proef met de inzet van eigen medewerkers (bouwplantoetsers) voor het geven v a n g e r i c h t e e n e r g i e b e s p a r i n g - e n duurzaamheidadviezen aan woningeigenaren. Hiervoor een maatwerkadvies-‘light’ ontwikkelen in combinatie met officieel energielabel.In april zijn twee bouwplantoetsers opgeleid om een eenvoudig energieadvies te kunnen geven aan woningeigenaren. Dit energieadvies, dat ‘startadvies energiebesparing’ wordt genoemd, wordt gratis aangeboden. Tot nu toe zijn er bijna 200 aanmeldingen voor een dergelijk advies. De eerste ervaringen zijn positief. Het startadvies lijkt goed aan te sluiten bij de informatiebehoefte van woningeigenaren. Uit onderzoek is gebleken dat de startadviezen in dezelfde mate tot maatregelenleiden als maatwerkadviezen.

Het project is onderdeel van een groter project: Bewust Duurzaam Thuis en werd destijds gesubsidieerd door het Rijk. De subsidie is komen te vervallen en nu wordt alleen nog een

eenvoudig advies gegeven. Het advies is kosteloos voor de eigenaar.

Een aantal mensen uit de praktijk heeft twee dagen een incompanytraining (op maat) van Bureau Kader gehad. De tijd die nodig is voor het geven van een startadvies, inclusief het schrijven van het rapport, is ongeveer twee à drie uur.

De gegeven adviezen worden door de gemeente g e m o n i t o r d e n b i j d e u i t g e b r e i d e duurzaamheidsadviezen leidde twee van de drie adviezen tot resultaat en bij de startadviezen wordt hetzelfde resultaat behaald. D e s t a r t a d v i e z e n w o r d e n o n d e r d e woningeigenaren onder de aandacht gebracht op beurzen, energiemarkten, met behulp van folders, door publicaties in kranten, dit alles vanuit het Energieloket. Eigenaren komen vaak bij de gemeente met een vraag over subsidie en dan wordt er regelmatig aanvullend een startadvies gegeven.

Wat maakt dit project bijzonder? Eenvoudig en effectief. Een eenvoudig advies heeft hetzelfde resultaat als een uitgebreid advies.Wanneer eigenaren energiezuinige maatregelen nemen door het startadvies, blijft het vaak niet bij die enkele maatregelen en krijgt het een vervolg.

Projectorganisatie

Projectinitiator: gemeente Hardenberg


Het advies moet aansluiten bij het kennisniveau van de eigenaren. Maatwerk.Het beste resul taat wordt gehaald met gemotiveerde medewerkers die het advies geven. Ze moeten het kunnen verkopen richting de woningeigenaren.Snellere uitbreiding is mogelijk door blok voor blok tegelijkertijd op grotere schaal eigenaren te bereiken.





[18]

Best practice 4: MFA atolplaza lelystad

Contactgegevens Serious Ambtenaar: Freek KroeseEmail: [email protected]: 0651759207

N a a m p r o j e c t : M FA A t o l p l a z a ( M FA = MultiFunctionele Accommodatie)

Contactgegevens (website, contactpersoon): http://www.lelystad.nl/atolplaza

Projectleider realisatie: F.J. Kroese, Gemeente Lelystad, afdeling Beheer Openbare Ruimte, team Gebouwenbeheer

Projectleider ontwerp: J. Gerritsen nu: Gemeente L e l y s t a d , a f d e l i n g C o n c e r n s t a f , t e a m Communicatie. Toen Gemeente Lelystad, afdeling Beleid.

Zakelijk leider (beheer) C. Eeuwen, Gemeente Lelystad, afdeling Beheer Openbare Ruimte, team Gebouwenbeheer

Locatie: Schor 1 t/m 17 8224 CM Lelystad. Huisnummer 19 t/m 59 oneven voor de 21 appartementen.

Start project en looptijd: Start bouw juni 2009, oplevering eind november 2010.

Duurzaamheidsfocus van het project: energie/mobiliteit/omgaan met schaarse hulpbronnen/groen/etc.

Gebouwde omgeving, nieuwbouw gemeentelijk vastgoed.

Duurzaam gebouw passend binnen gemeentelijk Klimaatnota , met de focus op Energiezuinige maatregelen: terugverdien effect binnen de technische levensduur (zie bijlage 1 rapportage Energiestudie Nelissen)


Project: Nieuwbouw MFA Atolplaza, MultiFunctioneleAccommodatie (2 basisscholen,

sportzaal, speellokaal, bibliotheek/mediatheek, w i j k p o s t , k i n d e r o p v a n g c e n t r u m ,

activiteitencentrum, jongerencentrum en overige voorzieningen in combinatie met 21 seniorenappartementen voor Centrada

Grootte van het project:gemeentelijk deel MFA ca. 6.300 m2 BVO (Bruto VloerOppervlak)

Totale investeringskosten:gemeentelijk deel MFA excl terreininrichting: ca.

11 mln euro incl. BTW

Wat maakt dit project bijzonder? Eerste grote MFA in Lelystad met meer dan 20 verschillende vaste en incidentele gebruikers van klein tot groot.

Projectorganisatie (naam en rol benoemen)

Projectinitiator: De Raad van de Gemeente Lelystad.

Projectleider: (contactgegevens indien mogelijk) Zie boven onder kopje contactgegevens

Samenwerkingspartners:Partner Rol in het project Betrokke

n bij het project sinds…

Woonstichting Centrada Wonen

Mede opdrachtgever, voor de 21 seniorenappartementen

Begin 2007, start

Alle vaste gebruikers van 2 basisscholen, Sportbedrijf Lelystad, Stichting Kinderopvang Lelystad, buurtcentrum De Krakeling, Icare, Stichting Welzijn etc

Toekomstig gebruikers, sterke adviesfunctie in de ontwerpfase gebouw

Begin 2007, start

http://www.lelystad.nl/atolplaza

http://www.lelystad.nl/atolplaza

[19]

Hoe is deze samenwerking tot stand gekomen?C e n t r a d a W o n e n : h a d d e w e n s t o t seniorenwoningen in de wijk en ISV bijdrage voor deze wijk beschikbaar gesteld. MFA gedachte was dat senioren het leuk vinden om met jonge kinderen om te gaan en omgekeerd, het leuk wonen vinden bij een druk bezocht gebouw (er valt wat te beleven).Ook speelde het “meelifteffect” in ontwerp en realisatie een rol waarin gebruik werd gemaakt van de te bepalen kostenvoordelen vooral inzake advieskosten ontwerp.

Vaste gebruikers: de marktplaats voor de buurt: zoveel mogelijk voorzieningen/ partners in de MFA om deze functie , het centrale punt in de wijk, maximaal uit te dragen resulterend in binding en ontmoeting. Het kloppend hart van de Atolwijk.

Is de samenwerking vastgelegd? Hoe is de samenwerking gegarandeerd? (denk aan convenant)Ja, gebruikers hebben een intentieovereenkomst getekend en later huurovereenkomstenM e t d e m e d e o p d r a c h t g e v e r i s e e n samenwerkingsovereenkomst opgesteld waarin het gezamenlijk opdrachtgeverschap nader is geregeld.Qua duurzaamheid was er een oud convenant (Duboconvenant Flevoland), maar deze was niet actueel. (verouderd)

Dragen de samenwerkingspartners financieel bij aan het project en zo ja in welke mate en op welke manier?Ja, Centrada Wonen de totale stichtingskosten voor de 21 seniorenappartementen. ISV subsidie aangewend.Gebruikers via een te betalen huurbedrag. Londo vergoeding bij scholen, huurcontracten voor Kinderopvang en Icare en overige welzijnspartners via een (administratieve) korting op de subsidie voor het huisvestingsdeel.

Kansen binnen samenwerkingsverband:Een zo groot mogelijk kloppend hart in de wijk om binding en ontmoeting te vergroten. Een groot volume creert meer kansen op rendabele investeringen in duurzaam vastgoed.

De vaste gebruikers zitten vanaf het begin aan tafel, adviseren en toetsen tijdens de ontwerpfase of het plan voldoet aan hun eisen/wensen. Als toekomstige gebruikers van het gebouw zijn zij op bepaalde gebieden zeer deskundig. Dus een beter afgestemd gebouw op de wensen van gebruikers. Ook dat is duurzaam, want een geschikt en toekomstbestendig gebouw.Ontzorging van gebruikers, die zich niet meer met huisvesting hoeven bezig te houden maar tot hun core business.

Bedreigingen binnen samenwerkingsverband:Intentieovereenkomst kan zonder problemen worden opgezegd door gebruikers. Na start uitvoering en voor sluiten huurcontracten zijn er nog gebruikers afgehaakt. Risico en kosten hiervan zijn voor rekening van de gemeente. Moei l i jk zakel i jk in te steken, het bl i j f t maatschappelijk vastgoed en deelname moet laagdrempelig. Een tussenovereenkomst verderop in het ontwerpproces had wenselijk geweestEen te duur gebouw door alle wensen/eisen van gebruikers in te willigen. Wie neemt uiteindelijk harde beslissingen bij tegenstrijdigheden, dit was niet geheel duidelijk. Gebruikers kregen wellicht te veel beslissingsbevoegheid. Conflicten tussen investeringskosten en exploitatiekosten.Idee dat gebruiker op alle gebieden deskundig is, dat is niet zo. Op detailtechnische zaken is men nog steeds leek, durf te zeggen: wij weten op dit vlak wat goed voor u is.

Wat is de rol van de gemeente/overheid geweest in het tot stand komen van deze projectorganisatie en welke rol vervult zij gedurende het project?Opdrachtgever en trekker van het project. E i g e n a a r v a s t g o e d e n n a o p l e v e r i n g verantwoordelijk voor beheer en onderhoud (dagelijks en planmatig / strategisch.)


• Proceskant: hoe houd je alle gebruikers betrokken, zorg je dat niemand tussentijds afhaakt en kun je het proces bijsturen: m a a k e e n a c t i e p l a n v o o r h e t Procesmanagement. Analyseer je partners, belangen, behoefte, randvoorwaarden, Top dogs, sfeermakers etc Zie het voorbeeld in bijlage 2.

[20]

• Bepaal voordat er ook maar een schets van h e t g e b o u w o p t a f e l k o m t , d e duurzaamheidsambitie van het project. Laat dit vooraf onderzoeken op haalbaarheid / kosten.Het later in de lopende ontwerpfase i n b r e n g e n v a n z w a a r d e r e duu r zaamhe ide i sen we rk t onnod ig kostenverhogend (ontwerpaanpassingen nodig)

• Wees realistisch in je ambitie.

• Maak een ove rweg ing t ussen een energieneutraal gebouw met de vaak onrendabele meerinvestering (beste jongetje van de klas) versus een ruime voldoende en aanwenden onrendabele meerinvestering in bestaand vastgoed waarbij met simpele ingrepen in de buitenschil, veel meer CO2 reduct ie is te behalen dan bi j een nieuwbouwproject.

• Denk na over de intentieovereenkomst en de gevolgen wanneer een partij gedurende het traject afhaakt. Geheel vrijblijvend is laagdrempelig maar kosten zijn voor de initatiefnemer. Vind hierin een goede modus welke in het proces (verkenning met gebruikers) tot stand komt.Sluit voor start van de bouw de defnitieve huurovereenkomsten, en wacht hiermee niet tot vlak voor de oplevering. Gebruikers h e b b e n d a n e e n n i e t w e n s e l i j k e machtspositie inzake de huurprijs.

Overige tips:• Invloedsladder: vooraf duidelijk maken wie

uiteindelijk bepaald en de knopen doorhakt. Gemeente is opdrachtgever en eigenaar, gebruiker heeft een adviserende rol, geen beslissingsbevoegdheid

• Idee dat gebruiker op alle gebieden d e s k u n d i g i s , d a t i s n i e t z o . O p detailtechnische zaken is men nog steeds leek, durf te zeggen: wij weten op dit vlak wat goed voor u is.

• Spreek alles intensief en in de definitief ontwerpfase door met gebruikers, zeker op d e t a i l s a l s a a n t a l l e n e n p o s i t i e s

stopcontacten, datapunten, wasmachine aansluitingen etc. Immers in een latere fase het wijzigigen van posities en/of aantallen is kostenverhogend, alsmede vertragend in de tijd en feitelijk onnodig.

• Maar bespreek ook tijdig kleurgebruik, materiaalgebruik etc. Probeer vooraf consesus te bereiken inzake kleuren en afwerkingen. Spreek bijvoorbeeld af dat bij tegenstrijdige wensen de architect van het gebouw de uiteindelijke besluiten neemt.

[21]

Best practice 5: scholen krijgen energie ommen

Contactgegevens Serious Ambtenaar: Mirjam LöwikEmail: [email protected]: 06 54348458

Naam project: Scholen krijgen energie

Contactgegevens (website, contactpersoon): Annemarie Driessen van SOM Nijmegen, telefoonnummer (024) 378 92 06 http://w w w. s c h o l e n k r i j g e n e n e rg i e . n l , e m a i l : [email protected]

Locatie: Ommen

Start project en looptijd: van oktober 2011 tot en met maart 2012Duurzaamheidsfocus van het project: energie

Korte inhoud van het project:Basisscholen gaan daadwerkeli jk energie besparen. En de hele school doet mee! Leerkrachten en leerlingen brengen samen het energieverbruik van de school in kaart en stellen een Plan van aanpak op. Deelnemende scholen krijgen gratis een ‘energiepakket’ met middelen en activiteiten: een technische energiescan, energiemeters, toegang tot de projectwebsite (met l e s m a t e r i a l e n , p r o e f j e s , ( d i g i t a l e ) informatiebronnen, leesboeken, filmpjes en excursiemogelijkheden), een workshopmiddag en begeleiding op maat tijdens de projectperiode. In ru i l daarvoor b rengen de scho len hun energieverbruik in kaart, besteden zij in lessen aandacht aan energie(besparing), maken zij hun inspanningen zichtbaar in de school en genereren zij media-aandacht voor het project. Het project wordt afgesloten met een eindevenement: de Regionale Energiedag.Doelen zijn:

Bewustwording

Leerkrachten en leerlingen worden zich bewust van hun energieverbruik op school.

Besparing

Leerkrachten en leerlingen gaan op school energie besparen.

Energie Leerlingen leren dat zij zorgvuldig moeten omgaan met energie en leren alternatieve energie(bronnen) waarderen.

Imago De school werkt aan zijn imago als energiebewuste school.

Uit de energiescans bij 15 scholen bleek dat het energieverbruik van de onderzochte scholen boven het landelijke gemiddelde lag. De grootste besparing was te halen op verlichting en verwarming. Natuur en Milieu Overijssel (NMO) wil alle schoolbesturen in Overijssel op de hoogte stellen van deze bevindingen en adviseren hun scholen te onderwerpen aan een energiescan.


Het bijzondere van dit project is dat met behulp van inspirerend lesmateriaal de jeugd bewust is gemaakt van het energieverbruik van de school. Ze gingen zelf in groepjes door de school en maakten opdrachten rond apparaten, verlichting, verwarming, isolatie, ventilatie en duurzame opwekking. De scan e ind igde met een ‘energierapport’ waaruit bleek of de school energiezuinig of een energievreter was. Bijzonder is dat de opgedane kennis werd doorvertaald naar de situatie thuis, want er was ook nog een energiescan voor thuis.Doorgaans leverde het voor de school een besparing op de energiekosten van minimaal 10%!

Projectorganisatie

Projectinitiator: Natuur en Milieu Overijssel

Samenwerkingspartners:Het is een samenwerkingsproject van Natuur en Milieu Overijssel, de Overijsselse NME-centra en SOM Nijmegen. Het project is mede mogelijk gemaakt door de provincie Overijssel en door de gemeenten (o.a. Dalfsen, Zwolle, Ommen, Kampen, Raalte, Steenwijkerland, Olst-Wijhe en Deventer), Electrabel en de Stentor.En natuurlijk de basisscholen die meegewerkt hebben.



http://www.scholenkrijgenenergie.nl






[22]


De scholen kregen het project gratis aangeboden door initiatiefnemer Natuur en Milieu Overijssel (NMO) . De P rov inc ie Ove r i j sse l en de deelnemende gemeenten hebben hiervoor geld beschikbaar gesteld. NMO werkt in dit project intensief samen met andere partijen: Electrabel, De Stentor en SOM Nijmegen.

Scholen moesten zich aanmelden en daarna werd ook verwacht dat ze meededen aan het project. Er was een intentieverklaring en geen harde garantie en dat was geen probleem omdat het initiatief voor aanmelding bij de scholen lag.


o Een project moet goed voorbereid zijn, van begin tot eind en er moet ruim op tijd begonnen worden met het benaderen van de scholen. Gedurende het project regelmatig terugkoppelen.

o Het project is laagdrempelig, op maat gemaakt met een duidelijke structuur en strakke planning.

o Het lesmateriaal in het project vervangt (delen van) lessen uit lesmethoden, dit overzicht beschikbaar stellen helpt leerkrachten bij het inbedden van het project in hun eigen lessen.

o Betrek de deelnemers er vanaf het begin bij.

o Deelnemers moeten voordeel zien. In dit geval een lagere energierekening en bewustwording bij de leerlingen.

o Een aanmelding of convenant leidt tot betere medewerking en resultaten.

o Maak het project visueel; in de school stond een ‘groene boom’ die gedurende het project groeide met alle inspanningen die de leerlingen en leerkrachten leverden.

o Besteed ruim aandacht aan de media. Mediatraining.

o Door de thuisscan wordt het thuisfront e r b i j b e t ro k k e n e n o n t s t a a t e e n olievlekwerking.

Overige tips:

Het kan interessant zijn een dergelijk project op scholen te starten in wijken die al heel actief zijn op het gebied van duurzaamheid, zodat de betrokkenheid voor duurzaamheid nog groter en breder wordt.

Scholen krijgen energie is een bestaand concept van SOM Nijmegen. SOM Nijmegen ontwikkelt en regisseert projecten waarin duurzaamheid voorop staat. SOM Nijmegen is het educatieve projectbureau van Het Groene Hert in Nijmegen. Burgers, bedrijven en overheden verbinden en samenwerken bij het oplossen van duurzame vraagstukken, dat is de kern van Het Groene Hert. Die duurzame vraagstukken zijn voor elk van deze partijen weer anders.

http://www.somnijmegen.nl/

http://www.somnijmegen.nl/

[23]

Best practice 6: tiels energie convenant

Contactgegevens Serious Ambtenaar: Noëlle Peters-SengersEmail: [email protected]: 0344-637473

Locatie: gemeente Tiel

Start project en looptijd: 2010-2013

Duurzaamheidsfocus van het project: terugbrengen CO2-uitstoot


Dertig Tielse bedrijven en organisaties die zich verenigd hebben in het Tielse Energie Convenant spannen zich in om in de periode 2010-2013 de uitstoot van broeikasgas met gemiddeld 3% per jaar omlaag te brengen. In het convenant spreken de deelnemers af elk een nulmeting te maken van de huidige uitstoot van broeikasgas. Ook spreken zij af jaarlijks verslag uit te brengen van hun vorderingen. Zij willen de uitstoot van broeikasgas verminderen door zowel individuele maatregelen als door gezamenlijke projecten.


Bedrijven en organisaties gaan vrijwillig een inspanningsverplichting aan. Bewustwording (meten=weten) leidt tot actie. Resultaat is dat tot nu toe de deelnemers aan het Tielse Energie Convenant (TIEC) gemiddeld al een CO2 reductie van 11,2% behaald hebben.

Wat kunnen anderen van dit project leren?

Opzetten van een convenant heeft als voordelen:-bewustwording bij organisaties en bedrijven leidt tot nemen van maatregelen-dankzij bestaan van convenant zijn besparingen bij gemeente bekend en tellen ze mee in monitoring klimaatbeleid

Projectorganisatie

Projectinitiator: Gemeente Tiel (naar voorbeeld van Nijmegen)

Samenwerkingspartners:Partner Rol in het project Betrokke

n bij het project sinds…

Ondernemers Coöperatie Tiel

Opdrachtgever en financier

2010

Rabobank Financier en deelnemer

2010

Waterschap Financier en deelnemer

2010


De gemeente wist via haar contacten dat de Ondernemers Coöperatie uitvoering wilde geven aan het thema energie. Het voorstel om net als Nijmegen een convenant op te richten, is overgenomen door het bestuur.

Wie was de initiator om tot deze samenwerking te komen?

De gemeente.

Is de samenwerking vastgelegd middels een convenant?

De samenwerking tussen de 4 financiers is niet vastgelegd. Organisaties en bedri jven die deelnemen, ondertekenen het convenant.


De vier partijen dragen bij:Ondernemerscoöperatie: €5000 en deelname aan werkgroepWaterschap: €5000 en deelname aan werkgroepRabobank: €20.000 en deelname aan werkgroepGemeente: €75.000 en deelname aan werkgroep

[24]

SWOT analyse samenwerkingsverband

• Sterke punten:-bewustwording-bereikte resultaten-groepsdruk-convenant is verhaal van en door ondernemers; geen project dat overheid erdoor wil drukken

• Zwakke punten:

- v r i j b l i j v e n d h e i d b i j d e e l n e m e r s (gezamenlijk resultaat is weliswaar goed, maar individuele bedrijven/organisaties blijven achter) - o n d u i d e l i j k e t a a k v e r d e l i n g projectorganisatie

• Kansen:- vervolg na 2013

• Bedreigingen:-vervolg na 2013

Wat is de rol van de gemeente/overheid geweest in het tot stand komen van deze projectorganisatie en welke rol vervult zij gedurende het project?

Formeel is de ondernemerscoöperatie de opdrachtgever voor de extern ingehuurde contactfunctionaris en formeel is de gezamenlijke werkgroep verantwoordelijk voor het organiseren van bijeenkomsten en gezamenlijke projecten. In de praktijk blijkt dat toch de gemeente de rol van aanjager moet vervullen.


Het convenant is goed uitgewerkt: voor de deelnemende organisaties en bedrijven is deelname helder en stimulerend. Concept is makkelijk kopieerbaar. Meer aandacht verdient de taakverdeling tussen de partners.

[25]

Best practice 7:waterportaal zuid oost brabant

Contactgegevens Serious Ambtenaar: Frank KouweEmail: [email protected]: +31615878121

Naam samenwerkingsvorm: Waterportaal Zuid Oost Brabant

Contactpersoon en contactgegevens: Jarno de Jonge - Waterschap De Dommel – [email protected] 0652504067

Locatie: Zuid Oost Brabant

Start project en looptijd:17-12-2012 tot 1-1-2017

Duurzaamheidsfocus van de samenwerking: energie/mobiliteit/omgaan met schaarse hulpbronnen/groen/etc.

Geen focus op duurzaamheid. Focus ligt hier op doelmatig samenwerken in de afvalwaterketen om de kwaliteit van de dienstverlening aan burgers en bedrijven te verhogen tegen de maatschappelijk laagste kosten.

In de Overwegingen in de samenwerkings-o v e r e e n k o m s t w o r d t a a n g e g e v e n d a t samenwerking de realisatie van duurzame- en innovatieve oplossingen eerder in beeld zal brengen

Korte inhoud van de samenwerking:

• De samenwerking gaat over doelmatigheid in de afvalwaterketen in termen van kosten, kwaliteit, kennis en kwetsbaarheid.

• De overeenkomst geeft invulling aan de opzet van een netwerkorganisatie van 12 partners - 11 gemeenten en 1 waterschap – e n v o r m t s a m e n m e t h e t meerjarenprogramma 2013-2020 de basis voor de doelmatigheidsopgave voor de regio waarin de partners actief zijn

conform hun zorgplichten op grond van de Wet Milieubeheer en de Waterwet.

• In de samenwerking behouden de partners de eigen regie en verantwoordelijkheden waarbij beleid wordt vastgesteld door de afzonderlijke besturen.

• Er is geen sprake van overheveling van taken of verantwoordelijkheden

• Voor zove r nod ig word t voor de operationele uitvoering gebruik gemaakt van separate uitvoeringsovereenkomsten per project. Hierin leggen de partners de randvoorwaarden voor hun samenwerking alsmede de kosten van het project nader vast.

Wat maakt deze samenwerking bijzonder?

Dat 12 overheden vanuit een gemeenschappelijke overtuiging komen tot een samenwerking in een netwerkorganisatie. Vanaf het begin was er een duidelijke bestuurlijke wil om dit te doen. Er is een sterk bestuurlijk eigenaarschap, zowel individueel als collectief.

In dit proces is gebleken dat de bestuurlijke wil een kritische succesfactor was voor het slagen en de bereidheid om veel te investeren in tijd en aandacht voor elkaar.

Organisatie

Initiator: Binnen de huidige organisatie is sprake van gelijkwaardigheid en is er geen initiator. Contactpersoon: Waterschap De Dommel, Jarno de Jonge, [email protected] 0652504067

Samenwerkingspartners:Partner Rol in de

samenwerkingBetrokken bij het project sinds…







[26]

Gemeente Bergeijk, Cranendonck, Eersel, Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Heeze-Leende, Nuenen, Son en Breugel, Valkenswaard, Veldhoven, Waalre en Waterschap de Dommel

Alle partners hebben een gelijkwaardige rol; er is een roulerend voorzitterschap; gezamenlijk eigenaarschap

Sinds 2005; Cranendonck sinds 2010


In 2005 is op initiatief en onder voorzitterschap van Waterschap de Dommel met 10 gemeenten (Cranendonck nog niet) een start gemaakt om te komen tot samenwerking in de afvalwaterketen. Er werd in 2007 een bestuursakkoord afvalwater gesloten dat de voorzittende rol van het Waterschap formaliseerde. Na het van kracht worden van het landelijke Bestuursakkoord Water (mei 2011) trad de gemeente Cranendonck toe. Het Bestuursakkoord Water voorziet in een gelijkwaardige rol van gemeente en waterschap.

Er is in de periode tot 2010 veel geïnvesteerd in tijd en aandacht voor elkaar. In een proces van elkaar leren kennen en begrijpen, samen groeien, echt in de praktijk samen werken aan dossiers, met de nodige botsingen en onenigheden heeft men elkaar gevonden. Bindend in dit proces was het zoeken naar de maatschappelijk laagste kosten en het g e l o o f d a t j e k o s t e n r e d u c t i e e n kwaliteitsverbetering alleen met elkaar voor elkaar krijgt. De verbinding tussen organisaties zat in het ‘waarom’ (de overtuiging) en niet in het “hoe” en “wat”.

Is de samenwerking vastgelegd? Hoe is de samenwerking gegarandeerd?

J a , e r i s e e n f o r m e l e samenwerkingsovereenkomst getekend door alle besturen. In de overeenkomst is de structuur en besturing van de samenwerking op bestuurlijk en ambtelijk niveau vastgelegd alsmede de financiële verplichtingen.


Ja, ze dragen alle 12 bij aan de samenwerking en de projecten. De overeenkomst voorziet in afspraken over kosten, gezamenlijke financiering, verrekening van bestede uren, baten van de samenwerking en risico’s.


Neem tijd voor en geef aandacht aan de potentiële partners en zorg voor een duidelijke bestuurlijke aanwezigheid in het proces. Een aanwezigheid die gekenmerkt wordt door bevlogenheid voor het onderwerp en geloof in samenwerking en die vooral zoekt naar dat wat bindt in het ‘waarom’, de overtuiging. Het ‘hoe en wat’ komt later als de verbinding in het ‘waarom’ met elkaar is gevonden.

[27]

Best practice 8:wijkontwikkeling voorstad oost deventer

Contactgegevens Serious Ambtenaar: Gerlinda TijhuisEmail: [email protected]: 06 137 84 255

Locatie: Deventer

Start project en looptijd: 2010-2017

D u u r z a a m h e i d s f o c u s v a n h e t p r o j e c t : verduurzaming woningvoorraad (zowel huur als koop), verantwoordelijkheid bewoners voor eigen buurt, duurzaamheidseducatie


Voorstad Oost is een zogenaamde kantelwijk: een wijk die een paar jaar geleden op het punt stond te kante len/om te va l len en de status van herstructureringswijk te moeten krijgen. Om dit te voorkomen is door de gemeente met ‘alle’ partijen die actief zijn in deze wijk een gezamenlijke gebiedsvisie en een uitvoeringsprogramma opgesteld. Daarbij is de basishouding steeds: gebiedsprogramma moet aanjagen, eigen kracht van bewoners en organisaties benutten, praktisch, realistisch en steeds monitoren of iets bijstelling nodig heeft. Voor iets meer informatie over dit programma in de breedte zie http://www.deventer.nl/voorstadoost .

Een belangrijke pijler in dit programma is de particuliere woningverbetering, specifiek gericht op woningen van particulieren 2 labelsprongen te laten maken . Daa rvoo r i s e r een bu reau da t maatwerkadviezen geeft, een laagrentende leningsregeling en de duurzaamheidslening als pakket aangeboden. In een jaar tijd heeft dit nu circa 20 eigenaren opgeleverd die nu in uitvoering z i jn (en nog c i rca 20 d ie e rgens in de aanvraagprocedure zitten). Het idee is dat door onder andere mond op mond reclame er ‘vanzelf’ een volgende ronde bewoners deel zal nemen. Dat blijkt inmiddels wat lastiger om we aanlopen tegen 2 voorwaarde van de 2 labelsprongen in de leningsregeling etc, maar door daar steeds kritisch

op te bli jven en praktisch te ki jken naar oplossingen, komen er steeds nieuwe insteken.In 2010 op deze manier ingestoken, omdat de corporaties destijds nog de verbetering van de huurwoningen zouden oppakken. In de huidige tijd met verhuurdersheffingen, is dit niet meer vanzelfsprekend, dus ook in die sector kijken we nu met de corporaties hoe we huurders mogelijk ook zelf tot verduurzaming kunnen verleiden. Denk hierbij aan concepten als klushuurders zoals in Rotterdam al wordt gedaan.

Een ander belangrijk project (dat bestaat uit verschillende deelsporen) is het bewoners zelf verantwoordelijkheid laten nemen voor hun leefomgeving. Denk daarbij aan een soort ‘zakgeldbureau’ waar kinderen (lagere school) met de jongerenwerker de straat op gaan om zwerfafval op te ruimen. Dan kunnen ze sparen voor bv bioscoopkaartjes etc. Wat je hierbij ziet is dat kinderen zich bewust worden van dat als je iets op straat gooit dat ze het dan de volgende dag weer op moeten ruimen. Ze gaan elkaar aanspreken en niet te vergeten ook hun ouders! Werkt als een olievlek! De variant die hierop volgt is de buurttribune. Hierbij kunnen jongeren, maar ook volwassenen iets voor hun buurt of hun buren doen en daarmee sparen voor bijvoorbeeld dingen van Go Ahead Eagles (stadion van deze club staat in deze wijk en dus voelen bewoners zich erg betrokken). Voor beide projecten geldt dat ze aangejaagd zijn door de gemeente vanuit het gebiedsprogramma, maar belegd zijn bij reguliere s p e l e r s i n d e w i j k : j o n g e r e n w e r k , speeltuinvereniging, school en herberg van ars.

Een derde initiatief dat recent in deze wijk is gestart is een duurzaamheidscentrum. Er was een locatie die voor onbepaalde tijd vrij zou komen: een pauzelandschap. Om te voorkomen dat het zou verpauperen, ongewenste act iv i teiten zou aantrekken, maar vooral ook om het toch een functie te geven die nuttiger was dan het tijdelijk te verhuren via antikraak, is er via een prijsvraag aan de stad gevraagd hiervoor een invulling te bedenken. Dit heeft uiteindelijk geleidt tot een winnend idee (uit 78 inzendingen!) waarbij Transition Town deze locat ie gaat invul len a ls een duurzaamheidscentrum: de Groene Golf. Hier worden workshops gegeven over verduurzaming van je woning met eenvoudige middelen, stadstuinbouw etc. Hun motto is ‘grow with the flow’ dus ook aansluitend bij ideeen die de

http://www.deventer.nl/voorstadoost




[28]

komende jaren daar op een natuurlijke manier ontstaan, behoeftes vanuit de wijk etc. Zie ook http://deventer.transitiontowns.nl . Ook hierbij zie je weer dat vanuit het gebiedsprogramma via de prijsvraag deze invulling is aangejaagd en ze een klein startkapitaal krijgen (30.000,-) waarmee ze de komende 5 jaar zelf verder aan de gang moeten.


Het belangrijkste wat dit project laat zien denk ik is de kracht die er is bij bewoners en organisaties en dat je met aanjaaggeld veel kunt bereiken. Uitdaging hierbij is wel:- Aan de voorkant voorwaarden formuleren dat op de koppeling met de buurt of stad nadrukkelijk wordt getoetst (dan is er kans op de olievlek en wordt het een project van henzelf en niet van de gemeente)- Dat je niet aan de voorkant een eindbeeld moet willen vastleggen, laat echt ruimte voor creativiteit! - Bestuurlijk draagvlak: een bestuurder die niet al te bang is om los te laten, niet perse zelf al hele sterke ideeen heeft en die echt in die vorm gerealiseerd wil zien en iemand die niet zenuwachtig wordt van trial and error, want vanzelfsprekend kan het soms ook net even wat minder goed gaan als je het uit handen geeft terwijl je er politiek wel op aangesproken zult worden.

Al met al dus vooral invulling geven aan het inmiddels veel gebruikte begrip van ‘eigen kracht’. Vertrouw daarbij op de kracht en ideeen van bewoners, ondernemers en andere organisaties in je stad. Geen blauwdruk verzinnen en denken dat anderen jouw ideeen vanzelf zullen oppakken, maar als gemeente vooral uitdagen en aanjagen!!!

Projectorganisatie

Projectinitiator: Gemeente jaagt aan, maar initieert niet perse alle (deel)projecten

Projectleider: Gerlinda Tijhuis

http://deventer.transitiontowns.nl

http://deventer.transitiontowns.nl

[29]

Best practice 9: visiegroep duurzaam zutphen

Contactgegevens Serious Ambtenaar: Liza LuesinkEmail: [email protected]: 0653385097

Locatie: Zutphen

Start project en looptijd: 1998 tot heden

Duurzaamheidsfocus van het project: bewustwording, milieu en energie.

Visiegroep Duurzaam Zutphen is een enthousiaste groep vrijwillige burgers en deskundigen met visie, kennis en ervaring in het werken aan een Duurzamer Zutphen. De groep functioneert als een onafhankelijk adviesorgaan en als een creatieve denktank.

De Visiegroep is ontstaan uit Lokale Agenda 21. Een oud-wethouder was voorzitter tot een jaar of 5 geleden. Er was ambtelijke ondersteuning en diverse ambtenaren woonden met regelmaat de vergaderingen bij, afhankelijk van het onderwerp.

De Visiegroep heeft nog steeds intensieve contacten met de gemeente op alle vlakken van duurzaamheid maar de nadruk ligt op dit moment nog op energie. Volgende maand gaan ze b i j v o o r b e e l d v e rg a d e re n o v e r c o n c re t e windmolenplannen. Verder komt de huidige wethouder met regelmaat langs en nodigen wij haar uit als wij denken dat het voor haar nuttig en zinvol is. Verder heeft devoorzitter 2x per jaar een officieel overleg met de wethouder en natuurlijk veel overleg in de wandelgangen.

Financiële middelen waren minimaal, budget liep via de Kaardebol (centrum voor duurzaamheid) en was ongeveer 300 euro per jaar, met name voor koffie/thee etc.

Partners

Gemeente Zutphen

Burgers

Kaardebol (centrum voor duurzaamheid)

Natuur en milieu organisaties

Politieke partijen

Creatieve denktankDe Visiegroep wil het duurzaamheidsbewustzijn in Zutphen bevorderen en een denktank zijn op strategisch beleidsniveau van de gemeente. Hiervoor dient de strategische agenda van de gemeente als leidraad. Om de rol als denktank in Zutphen en als sparring partner van de gemeente goed te kunnen vervullen, bouwt de Visiegroep aan e e n d e s k u n d i g e e n k e n n i s i n t e n s i e v e netwerkorganisatie.

Onafhankelijk adviesorgaanDe Visiegroep voorziet de Gemeente Zutphen van advies op het vlak van duurzaamheid en geeft advies op de beleidsterreinen milieu, energie en andere duurzaamheidsthema’s. Ambtenaren benaderen de Visiegroep tijdig met vragen omtrent de voornoemde thema’s en betrekken de Visiegroep bij ontwikkeling van nieuw beleid. Daarnaast neemt de Visiegroep actief initiatief waar zij dit nodig acht, bijv. door het organiseren van een debat over d u u r z a a m h e i d r o n d o m d e gemeenteraadsverkiezingen.

Tevens onderhoudt de Visiegroep contacten met alle politieke partijen in de Gemeenteraad.

Op dit moment is de visiegroep bezig met een wijzigingstraject. Tot nu toe kon iedereen aanschuiven en gaan en komen wanneer hem dat uitkwam. Ze gaan nu toe naar officieel lidmaatschap van de kerngroep met een benoemde voorzitter en secretaris. Daarnaast wordt er een adviesgroep geformeerd van inhoudelijk deskundigen die we kunnen raadplegen. Naast de kerngroep kunnen er altijd toehoorders/aanwaaijers aanschuiven om mee te praten.

Collectieve visievormingDe kerntaak van de Visiegroep is collectieve visievorming op uiteenlopende onderwerpen, passend binnen het duurzaamheidsvraagstuk van deze tijd en in het verlengde hiervan - het ontwikkelen van een gemeenschappel i jke toekomstoriëntatie.

[30]

Voor 2012-2013 focus op de volgende thema’s:• Het bevorderen en ontwikkelen van het

duurzaamheidsbewustzijn in Zutphen;• Het kritisch volgen van het gemeentelijk

beleid op de duurzaamheidcomponent;• Het gemeentelijk beleid toetsen op

duurzaamheid door o.a. het verbeteren van d e s c o r e v a n d e l o k a l e duurzaamheidsmeter;

• H e t a c t i e f s t i m u l e r e n v a n d e b e w u s t w o rd i n g t e n a a n z i e n v a n duurzaamheid bij politiek, bestuurders en ambtenaren;

• Het vormen en in stand houden van een representatief netwerk van werkgroepen, instellingen en burgers in de gemeente Zutphen op het gebied van duurzaamheid;

• Het samen met het netwerk bieden van een helikopterview aan alle doelgroepen.

ActiviteitenSinds 1998 heeft de Visiegroep onder andere het onderstaande besproken, ge ïn i t ieerd of ontwikkeld:

• Zutphense Waarden Toekomstprijs en Zutphense Toekomstdag

• Ontwikkelingsvisie Zutphen 2020• Zutphen Vitale Stad: de invulling van

Zutphen in het Ge lders Stede l i j k Ontwikkelingsgebied

• Duurzaam waterbeheer• Zutphen Milieubeleidsplan en evaluatie

hiervan• Energiebeleidsplan• Duurzaamheidschecklist• Het o rgan ise ren van he t po l i t i ek

duurzaamheidsdebat in 2002, 2004 en 2010

• Windmolens in Zutphen• Samenleven in de wijk (duurzaamheid in

de wijk en activiteiten daaromheen)• Beleidsnota Zutphen bereikbare stad en de

evaluatie van het Verkeer Circulatie Plan• Ontwikkelingsvisie Stedendriehoek 2030• Beleidsplan van De Kaardebol• Lokale duurzaamheidsmeter: wordt met

enige regelmaat ingevuld.• A v o n d g e o r g a n i s e e r d v o o r d e

gemeenteraad: hoe kan het beter met de duurzaamheidsmeter?

• IJsselsprong

• Cradle-to-cradle• Toekomst zwembad Graaf Ottobad• Zutphen Energie Neutraal• Duurzaam inkopen Gemeente Zutphen• Organisatie netwerkdag "synergie in

duurzaam Zutphen"• Binnenstadsvisie Zutphen• Bestuurlijke Taakgroep De Kaardebol

Wat maakt dit project bijzonder? D e k r a c h t v a n d e z e v i s i e g ro e p i s d e onafhankelijkheid. De verschillende betrokken zijn intrinsiek gemotiveerd voor duurzaamheid in de stad. Ambtenaren en raadsleden kunnen terecht bij de visiegroep voor advies en kunnen ook ongevraagd advies verwachten. Dit is een extra duwtje voor het neerzetten van duurzaamheid in de stad.


Stimuleer initiatieven die er al zijn of ga op zoek naar betrokken burgers op het gebied van duurzaamheid. Toon hen het voorbeeld en de bereikte resultaten van de Visiegroep en stimuleer een soortgelijk initiatief.

Do's en Don'ts: Als je wilt dat er veel burgers mee gaan denken, doe het dan zo open mogelijk maar waak ervoor dat je ieder overleg met een compleet andere groep mensen aan de tafel zit die praat over hetzelfde onderwerp. De discussie gaan zich dan iedere keer herhalen. Maak een planning van onderwerpen en zorg voor een breed netwerk aan deskundigen die kunnen adviseren. Zorg ervoor dat de wethouder en de ambtenaren zich duidelijke committeren en zorg voor formeel én informeel overleg.Verder: betrek de gemeenteraad erbij, zorg dat raadsleden je weten te vinden en nodig ze ook uit voor de vergaderingen.

Meer informatie te verkrijgen via: Liza Luesink ([email protected])

[31]

Best practice 10: Thermoscan enschede

Naam project: Thermoscan Gemeente Enschede

Contactpersoon en contactgegevens: Gerdy Walgemoet, [email protected]

Locatie: Enschede

Start project en looptijd: start oktober 2012, looptijd 2-5 jaar

Duurzaamheidsfocus van het project : energiebesparing

Korte inhoud van het project: Vraagactivering door inzicht te verschaffen in warmteverlies woning, aanbodkant faciliteren

Wat maakt dit project bijzonder? De samenwerking tussen gemeente – corporatie – marktpartijen

Projectorganisatie

Projectinitiator: Benny Scholte Lubberink

Projectleider: Gerdy Walgemoet

Samenwerkingspartners:Partner Rol in het projectBetrokken bij het

project sinds…Provincie Overijssel

Adviseren, stimuleren

start

Gemeente Losser en Borne

Participerend start

Corporaties Participerend startLokale bedrijfsleven

Participerend Na lancering thermoscan

Ambassadeurs Participerend Na lancering thermoscan

Natuur en milieu Overijssel

Participerend start

Nog uit te breiden met:Bouwmarkten Participerend ntbMakelaars Participerend ntb

Hoe is deze samenwerking tot stand gekomen?Via eigen netwerk, het kanaal van de MIO (Maatschappelijke Investeringsopgave) en in regioverband

Is de samenwerking vastgelegd? Hoe is de samenwerking gegarandeerd?Samenwerking is voor een deel vastgelegd in de o rg a n i s a t i e v a n d e M a a t s c h a p p e l i j k e Investeringsopgave Duurzaam Wonen en Werken in Enschede. Er is geen speciale constructie bedacht om de samenwerking te garanderen.

Dragen de samenwerkingspartners financieel bij aan het project en zo ja in welke mate en op welke manier?Nee, in het samenwerkingsverband van de MIO is afgesproken dat de gemeente het project financiert.

Wat is de rol van de gemeente/overheid geweest in het tot stand komen van deze projectorganisatie en welke rol vervult zij gedurende het project?Faciliterend, ondersteunend en regisserend

Welke aanbeveling is er vanuit deze best practice voor Enschede?Voor 1 euro per woning meer bewustzijn dan folder/flyer



[32]

de 9 SERIOUS AMBTENAREN:

Freek Kroese: Gemeente Lelystad

Noelle Peters-Sengers: Gemeente Tiel

Mirjam Lowik: Belastingdienst leeuwarden

Frank Kouwe: Waterschap De Dommel

Robert Wouters: lokale klimaatagenda Rws

Gerlinda Tijhuis: Gemeente Deventer

Jacqueline Tunc: Stichting Intermin

Liza Luesink: Belastingdienst Landelijk kantoor

projectleider

Marielle Feenstra: Gemeente ‘s-Hertogenbosch06 - 2783 7356 [email protected]

Opdracht 05: Rapport Duurzaamheid werkt!

Documents

Transcript of Opdracht 05: Rapport Duurzaamheid werkt!