Op de schouders staan Hebreeën 11 op 25 mei 2014.

Verleden week was ik in Nancy en bekeek daar in het oude stadscentrum de kerk van Sint Epvre. De kerk is de laatste jaren voor het grootste gedeelte van buiten schoongemaakt en hersteld

Ik bekijk in het bijzonder de prachtige Timpaan, de boog die boven de hoofdingang uitrijst.

Natuurlijk valt je oog het eerst op de afbeelding vlak boven de deuren. Daarop zijn afgebeeld de Vader die het kruis van de zoon vasthoudt

onder de vleugels van de Heilige Geest. Met rondom de gekruisigde de vier evangelisten die getuigen van zijn leven, sterven en opstanding. Maar nu werd mijn oog vooral getroffen door de vele tientallen heilige beelden die deze centrale afbeelding omhullen. Als twee gevouwen handen staan de rijen heiligen om deze Drievuldigheid heen.

De heiligen met tientallen die hebben getuigd in werken en bidden, in leven en sterven van de openbaring van liefde en barmhartigheid die zij in het evangelie hebben ontvangen. Het is een lange stoet van getuigen die hier om de openbaring heen staat, beschermend. En wat me daarbij nu opvalt is dat je het zou kunnen zien alsof al die heiligen, zo boven elkaar afgebeeld, op elkaars schouders staan. In een denkbeeldige samenhang zou je de heilige Godwin van Clairvaux (1150 – 1200) op de schouders kunnen zien van Sint Patrick van Bayeux (ca 469). En die staat op de schouders van bij voorbeeld Donatianus van Nantes (287) en die wordt weer gedragen door het getuigenis van Sint Johanna van Chusa (eind 1e eeuw). Voorgangers en navolgers, de navolgers die weer voorgangers worden en zo zijn zij kralen in een eeuwenlang snoer van getuigen. Getuigen van getuigen. [dit beeld gewoon laten staan onder zingen] Een lied uit de bundel Tussentijds verhaalt van deze getuigen die ‘op hoop van zegen’ op weg zijn gegaan. Steen voor steen hebben zij meegebouwd aan de tekenen van het Rijk van God, het Rijk van barmhartigheid, gerechtigheid en vrede. ‘De beloofde stad waarvan de fundamenten lang al in Gods eigen dromen staan’ dicht Sytze de Vries in TT 187 waarvan wij nu de eerste 2 verzen zingen. Slechts uit de verte zagen zij, die ons zijn voorgegaan. Op hoop van zegen gingen zij, droegen zichzelf als stenen aan voor de beloofde stad, waarvan de fundamenten lang al in Gods eigen dromen staan. Refrein: Ons hart vertrouwt op hoop van zegen: de stad van goud die God ons bouwt,

dat land van ooit dat Hij voor ons voltooit. Zij hebben naar het land gezocht waar vrede daglicht is. Hun leven was een blijvend nee tegen de nacht van duisternis, tegen de angst die mensen knecht. Hun wortels nooit gehecht in wat alom voorhanden is. Refrein

Lezing: Hebreeën 11: 1 - 2, 5 – 13 Waarna wij zingen: TT 187: 3 en 4

Zij waren vreemden en geen plek werd ooit voorgoed hun thuis. Hun hart was hun vooruitgesneld, zij waren kind bij God aan huis. De horizon van wat ons wacht is dichterbij gebracht: wij komen samen met hen thuis! Refrein

Als vreemdelingen gaandeweg vervolgen wij hun spoor. Zij zijn gestorven met de droom. Wij zoeken nog, geven gehoor de Stem, die hen geroepen had naar de gedroomde stad, want nóg gaat God ons daarheen voor. Refrein

Zo daar onder die Timpaan wordt ik bepaald bij dat feit dat ik sta op de ‘schouders van anderen’. En daar wil het vanmorgen verder met jullie over hebben.

[ beeld op zwart ] Nu een paar maanden na het overlijden van mijn vader bij het opruimen van allerlei papieren blader ik door foto’s en zie die jonge man van lang geleden die zijn leven aanvangt, die zijn eerste werk oppakt, zijn gezin ziet groeien. Zo jong als hij op die foto’s is ben ik al heel veel jaren niet meer. Ik ben nu veel ouder dan mijn jonge vader op die foto’s. Vreemde gewaarwording. Ik vind bouwtekeningen die hij heeft gemaakt. En prachtige gedetailleerde technische tekeningen van machineonderdelen die hij heeft ontwikkeld. Allemaal zo kundig en precies. En ik weet: hij kon veel dat ik nooit heb geleerd, waar ik ook helemaal geen aanleg voor heb. Ik sta op zijn schouders maar lang niet alles van wat hij kon heb ik kunnen overnemen. Maar niet alleen op zijn schouders sta ik.. Ik heb in aanleg veel meer van mijn moeder en als het gaat om geestelijke vorming heb ik veel meer van haar meegekregen dan van hem. En daarnaast zijn er zoveel andere leermeesters gekomen in mijn leven: in de kerk, op de academie, in mijn vrije tijd, de universiteit, mijn werkkringen. Een lange rij van mensen aan wie ik veel verschuldigd ben en voor wie ik God dank dat ik hen heb mogen en kunnen ontmoeten. Wat zou er zonder hen van mij geworden zijn? De mens is het dier dat zo’n beetje het langst kwetsbaar en afhankelijk blijft. Eer wij een beetje op eigen benen kunnen staan en niet meer in zeven sloten tegelijk lopen zijn we vele jaren verder. Zonder jarenlange aandacht, zorg en leerschool redden wij mensen het niet. En om werkelijk tot menselijk leven te komen blijven we levenslang aangewezen op de relatie met anderen. Alleen sámen met anderen kan een mens mens worden.

We staan, we leren, we leven op de schouders van anderen. De brief aan de Hebreeën spreekt in het 11e hoofdstuk (vers 2) van ‘de ouderen of de oudsten ( de presbuteroi) die tot getuigen zijn geworden’. Door te luisteren naar de mensen van voor ons – ouders, leraren, wijzen, ouderen – kunnen we van hun getuigenis leren. Zij hebben ervaring in de lange leerschool van leven in geloof. En die ervaring geeft ons een bodem, een basis om op verder te gaan. Goed om je dat soms weer eens goed te bedenken. Ook om wellicht te overwegen wat in het luisteren naar de ouden bij ons goed en fout is gegaan. In het ontvangen, in het gegeven worden en in het doorgeven In die lange rij van geloofsleerlingen, die rij van eeuwen, de lange lange ketting mensen. Maar om daar vandaag de dag bij stil te staan Is er wellicht voor ons een extra moeilijkheid. Wellicht zit onze huidige cultuur ons daarbij in de weg. Wij zijn vandaag immers meer dan ooit toekomst gericht. Naar het verleden kijken lijkt niet echt tot onze tijd te horen. En die toekomst is in veel van ons denken, in onze voorstelling, een máákbare toekomst. Omdat we zoveel kunnen maken door onze techniek, leven we als het ware met de snelheid van die techniek, maken wij onze toekomst door die techniek. Je zou kunnen zeggen: wij leven met één been alvast in de toekomst. Dat was voor veel generaties voor ons – denk ik - echt anders. De toekomst was toen veel meer een uitgestelde , een toe-komende tijd. Een toekomende tijd die al in tamelijk vaste beelden was gegoten. De toekomst lag besloten tussen twee uitersten die beide helder omschreven waren: hemel en hel. In de spanning tussen hemel en hel lag eigenlijk de toekomst al vast. En in de meer nabije toekomst - de dag van morgen - daar beschikte het lot waaraan toch weinig te veranderen viel ook al smeekte men de heiligen in de hemel om voorspraak opdat leven,kroost, oogst en vee maar bewaard zouden blijven. Zo stond men haast automatisch in relatie met het voorgeslacht met die lange rij van voorgangers, die allemaal die zelfde toekomst hadden gezien en die nu leefden in die toekomstige tijd, de hemel of de hel of iets daar tussen in. Maar voor ons, toekomst gerichte mensen, in tijden van snelle verandering, kunnen wij dat nog: voelen en denken in termen van ononderbroken samenhang van doorlopend verband, van opeenvolging? Geloven is een kwestie van ervaren maar dat kan pas echt als er een omgeving, een gemeenschap is waar anderen het ons mee-geven, in-oefenen, voor-doen.

Zoals muziekmaken, dat moet je leren, van een ander

en doen met een ander en voor een ander, muziek is een zaak van gemeenschap. Van luisteren naar wie vóór jou muziek maakten. Van tonen horen en na-zingen en spelen. Vanaf je eerste kinderliedje is muziek ervaren in gemeenschap. Je staat daarin op de schouders van anderen.

Paulus in de Tweede Brief aan Timotheüs (hoofdstuk 2) gebruikt - als het gaat om het doorgeven van het geloof – een drietal beelden van leerhoudingen. Paulus spreekt de geloofsleerlingen toe en zegt

‘als je het geloof wilt leren neem dan de houding aan van een soldaat, een atleet en een boer.

De geloofsleerling als soldaat richt zich op uitsluitend het militaire leven, laat zich niet afleiden.

De leerling als atleet houdt zich aan de regels van het spel, voor de dienst aan God zijn er aparte vormen en regels, die in een ander spel niet gelden.

En de geloofsleerling als boer moet rekenen op zwaar werk maar daar zal hij zelf ook als eerste de vruchten van plukken. Ik denk dat deze wijsheid van Paulus nog wel een goeie is voor ons als we ‘op de schouders willen staan’ van al die leraren, wijzen, heiligen die onze geloofstraditie ons biedt. Hun leerstof kunnen wij pas ontvangen als wij zijn als een toegewijde soldaat, als een atleet die de regels kent en als wij zijn als een hardwerkende boer. Nu kom ik al lezend en denkend op een tweede punt: De heilige Bernardus van Chartres (1126) heeft ons aan een zegswijze geholpen die ons een extra invalshoek biedt. Hij zegt ‘wij zijn dwergen die staan op de schouders van reuzen.’ Op een prachtig raam in de kathedraal van Chartres is dat verbeeld.

Daar zien we – naast Maria met het Kind – vier grote profeten Jeremia, Jesaja, Ezechiël en Daniël met op hun schouders de last van de vier evangelisten van het nieuwe testament. De ouden dragen de nieuwen.

De nieuwen worden door de ouden op ooghoogte gebracht. Dat wil zeggen:

de waarden en de wijsheid van de ouden is dragend, is de basis, maar tegelijkertijd die dwergen kunnen verder kijken dan die reuzen waardoor ze gedragen worden. Een Italiaanse Rabbijn uit de 13e eeuw heeft deze uitspraak van Sint Bernardus gebruikt om daarmee te verklaren hoe hij het - al commentariërend - aandurfde om überhaupt de wijzen van vroeger tegen te spreken. Die Rabbi Isaiah di Troni zei:

als wij als dwergen staan op de schouders van reuzen en dus verder kunnen kijken dan die reuzen dan wil dat zeggen

‘dat de Wijsheid ook groter is dan de wijzen. Geen van de wijzen is vrij van vergissing. Perfecte wijsheid komt alleen de Eeuwige toe’.

(Rav Isaiah di Troni (1200 – 1260).

[ Beeld zwart ] Dus in de leerschool van het geloof gaat het niet alleen om nazeggen maar ook om zelf vérder dragen en het vérder ontwikkelen van de geloofswijsheid. Het is voortgaan, verdergaan op de weg van de ouden en weten dat we door hen gedragen worden. En zo ook: Voortgaan ook op de weg van Jezus. Leerlingen van Jezus zijn zijn volgelingen, mensen onderweg die al gaande nieuwe antwoorden moeten zoeken - samen in hun kerk, in hun gemeente in hun traditie - op de uitdagingen van hun tijd, de uitdagingen van hun omgeving. Wij worden daarbij als Abraham telkens uitgedaagd om onze vertrouwde omgeving achter ons te laten. ‘Trek weg uit uw land, uw stam en uw familie naar het land dat ik u zal wijzen’. Zo is traditie onder ons ‘traditie in beweging. ‘ We geven door wat we hebben ontvangen. Maar… we geven geen gestolde waar door. Wat wij doorgeven is een levend getuigenis van wat ons de ouden hebben gegeven waarvan we hopen en bidden dat het degenen na ons tot zegen zal zijn tot eer van zijn Naam en tot welzijn van alles wat Hij heeft geschapen. Amen. Paul van der Harst