Op de hoogte van de lage landen Rome, 4 juni 2012 Paul Schnabel Sociaal en Cultureel Planbureau...

Op de hoogte van de lage landen

Rome, 4 juni 2012

Paul Schnabel

Sociaal en Cultureel Planbureau Universiteit Utrecht

De bevolking zit niet stil

Bevolking 17 miljoen (plus 0,5 miljoen) Jonger dan 20 jaar 3,7 miljoen (min 0,2 miljoen) Boven 65 jaar 3,3 miljoen (plus 0,8 miljoen) (19,7%) Niet-westers 2,2 miljoen (plus 0,4 miljoen)

Levensverwachting Mannen 80,3 jaar (78,7) Levensverwachting Vrouwen 83,3 jaar (82,6) Geen grote veranderingen in geboorte- en sterftecijfers.

Inwoneraantal blijft nog licht stijgen. Alleen de grensgebieden verliezen inwoners ('krimp')

Geboorteoverschot belangrijker dan migrantenoverschot Snelste bevolkingsgroei 1900-nu (ruim 3x)

Sociaal en Cultureel Planbureau

Typisch voor Nederland nu, ook nog in 2020?

Wereldkampioen deeltijdwerk : vrouwen 75%, mannen 25% (31 uur)

Relatief vroeg en riant met pensioen : nu 63 jaar, bij 65 jaar nog 30%

Laagste armoedepercentage bij 65plus (2009: 2,5%) Toenemende populariteit ZZP en zelfstandig ondernemerschap

(1,2 miljoen) Lage werkloosheid, (5,5%) relatief hoge arbeidsongeschiktheid

(WAO/WIA, Wajong) Snelle stijging opleidingsniveau: 30% beroepsbevolking HBO/WO


Belangrijke ontwikkelingen bij blijvende welvaart

Meer en kleinere huishoudens 7,8 miljoen (7,5 miljoen) Meer eenpersoonshuishoudens (40%) Ieder huishouden alles zelf, ieder lid huishouden alles zelf Meer dan 100% gsm, tv, pc (nu al over 90% incl. internet) Nu 7,6 miljoen personenauto’s (20% hh meer dan één),

door naar 8 miljoen Nu 7,4 miljoen woningen, plus 40.000 (?) per jaar Heel dure leefvorm, maar geen kans op nieuwe

collectievere leefvormen


Nederland internationaal

Bevolking: nr 8. van de EU-27 Inkomen per hoofd van de bevolking:

nr. 2 na Luxemburg (36.000 euro) Absolute omvang BBP :

nr. 18 van de wereld Exportpositie :

nr. 7 van de wereld (EU nr. 2) Concurrentiepositie : bij de eerste tien

streven: eerste vijf (nu nr. 7) Arbeidsparticipatie M/V: nr. 1 in de EU (67/77%) (Bijna) laagste werkloosheid: nr. 2 EU Wereld Misere Index: beste score


Nederland: export en import (2010)

Uitvoer goederen (miljarden euro’s)•Totaal 370•Europese Unie 274•VS 17•China 5

Uitvoer diensten•Totaal 89 (EU 53)

Invoer goederen (miljarden euro’s)•Totaal 332•Europese Unie 177•VS 25•China 31

Invoer diensten•Totaal 80 (EU 41)


‘Donkere wolken …’

Staatsschuld naar 2/3 BBP (400 miljard euro) Overheidstekort boven 3% Hypotheekschuld 105% BBP (630 miljard euro), onzekerheid

toekomst hypotheekrenteaftrek Werkloosheid loopt op Economische groei negatief Weinig nieuwe huizen in bouw, dalende prijzen Pensioenleeftijd te weinig en te laat omhoog Toekomst Euro nog steeds onzeker Nieuwe bezuinigingen, maar waarop?


Tevredenheid met het eigen leven en een gunstig vergelijkend oordeel over de levenskwaliteit in eigen land, EU-bevolking van 15+ in 2010, in procenten


Vertrouwen in de regering en in het parlement


De stemming in het land

‘Tevreden met het eigen leven, minder tevreden met de samenleving, ontevreden met de politiek’

‘De anderen moeten veranderen’ ‘De zacht van binnen, hard van buiten samenleving’

Nederland is van een high trust society een medium trust society en in veel opzichten een mistrust society geworden.

Groeiende kloof hoger vs lageropgeleiden


Van traditioneel progressief naar modern conservatief

Behoud van de waarden en de prestaties van de twintigste eeuw

1. Het gevoel van nationale eenheid en samenhang (jaren veertig/vijftig)

2. Het behoud van de sociale zekerheid en de verzorgingsstaat (jaren vijftig/zestig)

3. Het behoud van de persoonlijke vrijheden (jaren zestig/zeventig)


Modern conservatisme

Behoud verzorgingsstaat

Behoud persoonlijke vrijheid

Behoud burgerlijke samenleving

Behoud nationale identiteit

Behoud sociale veiligheid

Behoud welvaart


Geen

•EU-richtlijnen

•‘Massa-immigratie’

•Islamisering

•Gedoogbeleid

•'Verheffing'

Op weg naar 12 september 2012

‘Het midden verdwijnt’

Wie wordt de grootste? VVD of SP? (20% plus)

Wie volgen? PvdA en PVV (15%)

Wie 10%? D66 en CDA

Wie 5%? Christen-Unie, Groen Links

Altijd klein? PvdD, SGP, (50+?)


De veranderende verzorgingsstaat

Angelsaksisch model: lage uitkeringen Korte duur, bijstandsniveau (werken naar vermogen)

Skandinavisch model: iedereen moet werken ‘Decentralisatie’

Continentaal/Rijnlands model: geen tweedeling Zorg/onderwijs: eigen bijdragen naar draagkracht


Typologie verzorgingsstaat

1. Amerikaanse model: armenzorg/ tweedeling

2. Engelse model: basiszorg/lowerclass

3. Oost-Europese model: totale zorg/ lowerclass

4. West-Europese model: algemeen welzijn/middleclass

5. Arabische model: spec. welzijn/upperclass


Fasen verzorgingsstaat (Nederland)Garantie

1. Fatsoenlijk bestaan (‘50)- basis

2. Goed bestaan (‘60)- uitbreiding/verbreding

3. Gelukkig bestaan (‘70)- verdieping/verhoging

4. Verzekerd bestaan (’80)- beperking/verzwaring

5. Ondersteund bestaan (’00)- meer eigen verantwoordelijkheid


10 jaar ontwikkeling/verandering – 2000/2002 – 2010/2011

Reële nat. inkomen (1990=100) 107 125

Bevolking 16,0 milj. 16,7 milj.

Huishoudens 6,8 milj. 7,4 milj.

Bevolking 65+ 13,7% 15,5%

Beroepsbevolking 7,2 milj. 7,8 milj.

Armoede (NVMT) 5,8% 6,1 (2009)

Personenauto’s 6,5 milj. 8 milj.


EU en Euro 2012

Slechte zaak euro i.p.v. gulden 41%(69% PVV – 16% D66/GL)

Lidmaatschap EU ok 44% (20% PVV – 74%

D66/GL)

Politiek in Europa krijgteen voldoende 39% (17% PVV – 60% CDA)


Overheid verantwoordelijk voor … (18+) (2008) (11 landen)

Iedereen werk heeft Finland (1) (6,8) Nederland (10) (5,3)

Ouderen redelijk inkomen Noorwegen (1) (8,6) Nederland (9) (7,8)

Voldoende kinderopvang voor werkende ouders Finland (1) (8,2) Nederland (11) (6,2)

(Bron: ESS 2008)


Voorkeuren van de burgers zoals nu verantw.

burgers

Basisverzekering/pakket 40% 4%

Kinderopvang 26% 22%(subsidie voor arme ouders 30%)

Ouderenzorg 48% 14%

Buurtvoorzieningen (gemeenten) 52% (Raad) 3%

(SCP, 2011)


Gewenste uitgaven overheidsbeleid (18+) 2009/4

Verbeteren Minder Zoals nu Meer

Woonwijken en stadsvernieuwing

11% 55% 30%

Integratie minderheden

34% 45% 15%

Veiligheid op straat

2% 29% 67%

Kunst en cultuur 46% 40% 14%

Mobiliteit(OV/wegen)

7% 37% 53%


Tevredenheid met het beleid 1996-2009 (16 jr.+)

1996 2000 2004 2009

Sociale zekerheid 60% 75% 47% 77%

Ordehandhaving 58 51 57 75

Leefbaarheid steden 63 60 55 71

Opvang buitenlanders 71 65 55 67

Zorgbeleid 58 32 41 58


‘Volgen nat./intern. onderwerpen in de media’(18+), 2011

(Bijna) niet Intensief

Lokale politiek 31% 10%

Landelijke politiek 17 17

EU 52 3

Intern. politiek 42 5

Natuurrampen mondiaal 6 33

(COB/SCP)

Sociaal en Cultureel Planbureau25

Hoe rijker het land …

Hoe duurder de zorg

• 16 – 18% BBP – VS• 10 – 12% BBP – NL, BRD, Frankrijk, Canada, Zwitserland,

België, Denemarken• 8 – 10% BBP – Zweden , VK, Spanje, Japan, Australië• 6 – 8% BBP – Tsjechië, Hongarije, Polen

NL 1953 – 3% - Nu 12% BBP


Uitgaven aan zorg (eindberekening CBS 2011) (x miljard)Ziekenhuiszorg/specialisten - 23,5Geneesmiddelen - 6,5Hulpmiddelen - 2,8Huisartsen - 2,7Paramedische zorg - 1,8Tandartsen - 2,6Geestelijke gezondheidszorg - 5,5Gehandicaptenzorg - 8,3Ouderenzorg - 16,1Arbo/GGD - 2,1Overige zorg - 2,8Beleid, beheer, ondersteuning - 2,0Totaal - 76,7 miljard

(2009 – 68,5 miljard)Index 1998 (100) – 2009 (207; 154)


Uitgaven zorg per huishouden en per persoon

Per huishouden - 11.000 euro p.j.

Per volwassene - 6.000 euro p.j.

Per 100-jarige - 50.000 euro p.j.

(pensioen: 15.000 euro p.j.)


Toekomstige zorguitgaven 2010-2040

2010 2040 (trend)

2040 (supertrend)

Levensverwachting M. 78,8 82,7 87,8

Levensverwachting V. 82,7 85,7 89,6

% BBP 13,2% 22% 31%

% gezinsinkomen(tweeverd., 1 ½ modaal)

23,5% 35% 46%

Werkgelegenheid personen 12,8% 22% 29%


Gezondheidszorg is ouderenzorg

65 plus – 15% bevolking

Ziekenhuiszorg en ouderenzorg – 37,5% budget

65 plus - 1 : 3 ziekenhuisopnames, 1:4 specialistenbezoeken85 plus – 1,5% bevolking, 12,5% zorgkosten100 plus – 0,01% bevolking, 0,1% zorgkosten

Geneesmiddelen – 40% budget voor 65plus – 2 miljard, 2,3 miljoengebruikers

Verdeling sterfte naar leeftijd1850 2000

0 – 1 jaar 27,4% 0,8% 1 – 5 jaar 14,3 0,1 5 – 20 jaar 8,5 0,4 ----- 65 – 80 jaar 13,7 33,1 80 en ouder 4,4 47,8 Sterftecijfer per 1000 inwoners 25 8


Snel groeiende levensverwachting

Figuur: Resterende levensverwachting bij 65 jaar Trendmatig stijgt de levensverwachting met bijna een jaar per tien

jaar. De ingeschatte resterende levensverwachting voor mannen is zelfs met twee jaar gestegen sinds 2004

Figuur 3: resterende levensverwachting bij 65 jaar

12

14

16

18

20

22

2419

50

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

2025

2030

2035

2040

2045

2050

vrouw en

mannen

prognose 2004

prognose 2008

jaren


Stijging levensverwachting

Nu 0,3 jr. extra per jaar Tot 1960/1970 – ¾ winst door voorkomen infectieziekten

(public health; vaccinatie) Na 1945

2 jaar (minder hart/vaat)1,4 jaar (infectieziekten)0,85 jaar (borstkanker/V)0,3 jaar (dikke darm/M)

Na 2000Longkanker (M)Medische technologie


Vergrijzing: meer ouderen per jongere

Figuur: Samenstelling bevolking en grijze druk (65+ als percentage bevolking 20-64 jaar)

Over 30 jaar twee personen in de potentiele beroepsbevolking tegenover iedere 65-plusser. Nu zijn dat er nog vier. Het opvangen van tegenvallers in het stelsel door premieverhoging wordt steeds moeilijker

Figuur 1: Samenstelling bevolking Grijze druk (65+ als % bevolking 20-64 jaar)PM titel

0

2.5

5

7.5

10

12.5

15

17.5

20

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050

65+

0-19

20-64

miljoenen

0

10

20

30

40

50

60

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050

%

AOW 67

Bron: CBS


Verschil met vroeger

Meer mensen worden oud1957 – 700.000 65+ (6%)2010 – 2.600.000 65+ (15%)2020 – 3.600.000 65+ (20%)2040 – 4.500.000 65+ (25%)

Meer mensen worden heel oud1957 – levensverwachting 65+

M. 14,2 V. 16,72007 M. 17,0 V. 20,5


50 jaar AOW

1947 – noodwet Drees (max.€35,- p.m.)

1957 – AOW (€ 50.- per maand)

1974 – minimumloon

2010 – 2,6 miljoen 65+ (€1000 p.m. alleenstaanden, € 1600,- echtpaar)


AOW 2011

AOW-gerechtigd - 3 mijoen

In Nederland - 2,7 miljoen Niet volledige AOW - 0,26 mijoen

In het buitenland - 0,3 miljoen Niet volledige AOW - 0,28 miljoen

2006 – 2,6 miljoen AOW (2,2 volledig)


De inkomenspositie van de gemiddelde oudere

Figuur: Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van huishoudens naar leeftijd kostwinnaar

Het inkomen in de groep 65-70 jarigen stijgt tot boven het gemiddeld besteedbaar inkomen van alle huishoudens jonger dan 65 jaar. De laagste inkomensgroepen blijven achter.

15.0

17.0

19.0

21.0

23.0

25.0

27.0

29.0

200

0

200

1

200

2

200

3

200

4

200

5

200

6

200

7

200

8

200

9

25-30

65-30-45

60-6545-50

50-60

dzd euro

15.0

17.0

19.0

21.0

23.0

25.0

27.0

29.0

200

0

200

1

200

2

200

3

200

4

200

5

200

6

200

7

200

8

200

9

65-7065-65+70-7575+

dzd euro


Inkomen onder een armoedegrens, 2011

Totaal - 6,9%

65+ alleen - 4,9%

65+ paar - 2,1%

Ouderen totaal - 3,1%

Kinderen totaal - 11,1%

Volwassenen totaal - 7,1%

39 Sociaal en Cultureel Planbureau

Welvaart en welzijn van de 65+

65-75 jr. - 900.000 hh. - € 23.700 - € 278.000

75 + - 814.000 hh. - € 21.000 - € 218.000

50% gepensioneerden vermogen boven € 100.000,-

41% eigen huis + gemiddeld 80.000 euro kapitaal

(Erg) gelukkig – 65-74 jr 87%, 75+ 77%

(NL. alle leeftijden: 81% (erg) gelukkig)


Wet werken na AOW (voorstel)

Geplande veranderingen:

Nu Straks

Loondoorbetaling ziekte 2 jaar 6 weken

Opzegverbod bij ziekte 2 jaar 6 weken

Opzegtermijn contract 1-4 mnd. 1 maand

Minimumloon Nee Ja

Tijdelijke contracten ‘keten’bepaling Onbeperkt mogelijk

Ontslag bedrijfsec. redenen Afspiegeling/ anciënniteit

Eerst AOW-ers


Wet(sontwerp) Werken naar Vermogen

Iedereen aan het werk

Geen werk: uitkering afhankelijk vanAantal jaren werkKort van duurSnel naar niveau bijstand

Iedereen weer aan het werk


Iedereen aan het werk, lukt dat?

Paars I (1994-1998) ‘werk, werk,werk’

Nu: hoogste arbeidsparticipatie EU

Echte pensioenleeftijd stijgt

Lage werkloosheid

Maar: teveel mensen uitkeringsafhankelijk


Buiten de arbeidsmarkt in een uitkeringssituatie WAO - 450.000

Wajong - 215.000

WIA - 140.000

Bijstand - 350.000

1,15 miljoen tussen 15-65 jr. - 11%

Plus WW (265.000), Plus Vroegpensioen (500.000)


Netto arbeidsparticipatie naar opleidingsniveau 2010

Laag opgeleid 47,2%

Middelbaar 70,9%

Hoog opgeleid 83,5%

NL. totaal (15-64 jr.) 67,1% (M. 74,4; V. 59,7)


Netto-arbeidsparticipatie 2009

M. V.

Autochtoon 70% 78% 62%Westers allochtoon 66 73 60Nw. allochtoon 55 63 47 Turken 54 66 42 Marokkanen 50 61 39 Surinamers 63 65 62 Antillianen 58 65 51


Arbeidsduur, werkende vrouwen (25-50 jaar), partner, kinderen tot 12 jaar (2008)

wel kinderen geen kinderen

Tot 20 uur 33% 7%

20-28 uur 38% 14%

28-35 uur 17% 25%

Fulltime 12% 54%)

(1,0 milj.) (0,5 milj)

(CBS 2010)

Sociaal en Cultureel Planbureau47

Arbeidsparticipatie, 50-65 jaar

Mannen Vrouwen

1996 2008 1996 2008

50-55 jr 82% 87% 37% 63%

55-60 jr 58 77 22 48

60-65 jr 19 36 5 17

65-70 jr 6 9 1 3

Totaal 40% 56% 16% 33%

SER 2016 (55-65)

58% 58%

Totaal aantal werkenden 0,95 miljoen - 1,78 miljoen


Onderwijsniveau bevolking, 25-65 jaar (2009)

Totaal 25-34 jrm v m v

Basis 7% 8% 4% 4%VMBO 18 21 16 12HAVO/VWO 7 7 7 9MBO 34 34 34 35Bachelor 20 20 23 27Master, Ph.D 13 10 12 14


Deelname aan het hoger onderwijs

1960 - HBO 60.000 - Univ. 40.0001970 - HBO 120.000 - Univ. 100.0001980 - HBO 220.000 - Univ. 150.0001990 - HBO 250.000 - Univ. 200.0002000 - HBO 300.000 - Univ. 170.0002010 - HBO 400.000 - Univ. 220.0002010-2020 + 25% +40%

Studierendement (63%) (68%


Aandeel instromers hoger onderwijs t.o.v. totaal 18-20 jr.

1995 2009/10 (2)

Autochtonen M 44% 55%V 46% 61%

Turken M 20% 41%V 12% 50%

Marokkanen M 17% 40%V 14% 54%

Surinamers M 30% 52%V 36% 63%


Huis van Thorbecke

Rijk• Ook direct contact met de burger• ‘Ministeriële verantwoordelijkheid’ voor alles (Tweede Kamer)• Bijna belastingmonopolie• Monopolie media-aandachtProvincie • Verschuivend takenpakket (Cie. Lodder)• Geen gezag over G4• Wel/niet met waterschappen?• Wel/niet toekomst als bestuurslaag?Gemeente• Steeds minder – van 400 naar 40?• Steeds meer taken (decentralisatie)• Steeds intergemeentelijke samenwerking• Steeds meer lokale concentratie


Beleids- en taakverschuiving naar de gemeente

Welzijnsbeleid Scholen Volkshuisvesting Wet werk en bijstand Wet maatschappelijke ondersteuning… Wet op de jeugdzorg… Wet werken naar vermogen

Lokaal:dichter bij de burger, meer maatwerk, betere controle, minder geld


Verandering van regime

Marktwerking – doel of middel?

Verzelfstandiging – op afstand/minder ambtelijk

Privatisering – overdragen aan de markt

Decentralisatie – rijksregeling lokaal uitgevoerd/ beperkte beleidsvrijheid


Kerkelijk en buitenkerkelijk naar leeftijd (2006) (17+)

17/34 35/54 55 plus Totaal

RK 9% 13% 28% 16%

PKN 10 13 18 14

Overige 12 8 8 9

Geen 69 66 46 61


Ledentallen kerkgenootschappen (x 1000)

1970 2000

RK kerk 5300 5100 (4100)

NH kerk 3100 1580

Geref. Synodaal 865 676

Geref. Orthodox 183 273

Geref. bevind. 116 145

Evang. kerken 60 142

Vrijz. kerken 56 19

Evangel. Luthers 48 15

Overige kerken 139 152


Overige godsdiensten (x 1000)

• Joods 43

• Islam 850 (450 Mosk.)

• Boeddhisme 170 (?)

• Hindoeïsme 100-215 (?)


‘Massamigratie’? (2010)

Immigratie - 154.00050% westers, 20% NL30% niet westers (4200 T., 2200 M.)

Emigratie - 121.000(3200 T., 1500 M.)

Asielverzoeken - 13.300


Hoe wonen de Nederlanders?

69% eengezinswoning59% koopwoning (2010)80% na 1945, 50% na 1970

HH. met kinderen: 90% eengezinswoning 75% koopwoning - 25% 175 m2 plus

EU 42% etage, NL 15%

Wat valt tegen?

Minder bouwvergunningen (2010: 61.000), minder woningen gereed (2010: 56.000)

Steeds hogere bouwkosten per woning (1990: 60.000 Euro; 2010: 140.000 Euro)

Huishoudensgroei sneller dan woningaanbod

Hypotheken moeilijker te krijgen; onzekerheid hypotheekrenteaftrek

Geen grote bouwstromen meer – kleiner, individueler, meer op maat?


‘The Dutch freakshow’

Homohuwelijken – 2% (1600 p.j.) Exit weigerambtenaren

Abortus: 33.000 p.j. (8,7 per 1000 vrouwen 15-45 jr.)

Euthanasie: 3000 p.j. (2% sterfgevallen)

Drugs: terugdringen coffeeshops, invoeren ‘wietpasjes’, grenswaarde THC-gehalte (hard drug-dreiging)

Prostitutie: terugdringen (vrouwenhandel)


Op de hoogte van de lage landen Rome, 4 juni 2012 Paul Schnabel Sociaal en Cultureel Planbureau...

Documents

Transcript of Op de hoogte van de lage landen Rome, 4 juni 2012 Paul Schnabel Sociaal en Cultureel Planbureau...