Ook Rob Fransman klaagt Demjanjuk aan

Gepubliceerd : 23 november 2009 - 9:56 am |

Op 30 november 2009 staat John Demjanjuk (89) in München maandenlang terecht op verdenking van medeplichtigheid aan moord op meer 27.000 mensen, van apr i l to t en met ju l i 1943 in het vernietigingskamp Sobibor. De slachtoffers waren overwegend Nederlandse joden. Twintig van hun nabestaanden treden op als

Nebenkläger (mede-aanklagers), omdat zij zich daartoe moreel verplicht voelen. Zij zeggen niet te streven naar wraak, maar naar gerechtigheid en waarheidsvinding. De Nebenkläger worden bijgestaan door een begeleidingsgroep van de Universiteit van Amsterdam met onder meer socioloog Abram de Swaan en historica Selma Leydesdorff. Rob Fransman is één van de mede-aanklagers. Voor de Wereldomroep schrijft hij een aantal weblog-bijdragen.

Ik ben op 14 juni 1940 in Den Haag geboren. Mijn hele familie komt uit Amsterdams maar toen in het midden van de jaren '30 mijn vader een baan werd aangeboden als bedrijfsleider van de Haagse Bijenkorf verhuisde de familie naar een mooi huis in Scheveningen. Ons gezin had twee dienstmeisjes. In de vooroorlogse jaren was dat voor een typisch middenstandsgezin niet ongewoon. Over hoe ons gezin de eerste oorlogsjaren doorkwam weet ik niets. Toen in 1943 de omstandigheden levensgevaarlijk werden, besloten mijn ouders onder te duiken. Om dat als volledig gezin te doen was onmogelijk en daarom werden we opgesplitst. Mijn broer kwam op een adres in Den Haag terecht en is daar tot het einde van de oorlog gebleven. Tot op de dag van vandaag wil hij over die tijd liever niet spreken, daarom vraag ik hem zelden iets.

Verraad Ons jongste dienstmeisje heette Pietronella (Pietje) Mol. Zij nam mij mee naar het huis van haar ouders in Zwijndrecht. De orthodox christelijke familie woonde in een klein huis op de dijk langs de rivier. Mijn ouders vonden een paar huizen verder in dezelfde straat een onderduikadres. Lang heeft het niet mogen duren, er was verraad. Een foute neef van de onderduikfamilie verried de onderduikers aan de Nederlandse politie die mijn ouders onmiddellijk arresteerden. Vervolgens zijn ze doorgestuurd naar de strafbarak in Westerbork en vandaar werden ze met de eerstvolgende trein naar Sobibor gestuurd. De afloop is bekend. Mijn redder Pietje was in staat mij, voordat zij werd gearresteerd, te laten verdwijnen. Ze gaf mij mee aan iemand van een ondergrondse organisatie, dat is alles wat ik weet. [1] Er is mij na de oorlog verteld dat ik op wel vijftien verschillende adressen ondergedoken ben geweest. Ik weet alleen dat mijn laatste onderduikadres een witte boerderij in Voorthuizen was. Ook herinner ik me vaag een fietstocht in de sneeuw op een smalle weg met een eindeloze bomenrij. Ik zit achterop, heb een warm jasje aan en houd me stevig vast aan een vrouw met een enorme kont. Ergens heb ik me onder de vloer moeten verstoppen en werd me gezegd dat ik heel stil moest zijn. Dat herinner ik me nog levendig. Toen de oorlog was afgelopen was ik bijna vijf jaar. Weeshuis Een paar maanden later werd ik op mijn laatste onderduikadres afgehaald door mijn oom en tante die de oorlog hadden overleefd. Bij hen kwam ik in huis. Het was geen gelukkige tijd en het ging daar niet zo goed met me. Ik was een getraumatiseerd en verlegen kind en had ongecontroleerde woede-uitbarstingen. De verhouding met mijn oom en tante was ronduit slecht en in 1952 besloot de joodse welzijnsorganisatie Le Ezrat Ha Jeled dat het voor mij beter was wanneer ik uit huis werd geplaatst. Ik kwam in de Bergstichting terecht, voor de oorlog een tehuis voor moeilijk opvoedbare joodse kinderen. Na de oorlog was het uiteraard een weeshuis. Ik kon het als 12-jarige niet anders zien dan dat ik daar voor straf naar toe ben gestuurd. Het resultaat was dat ik weigerde op school ook maar iets uit te voeren. Ik doubleerde de eerste en de tweede klas van de Mulo. Er werd besloten dat ik maar een vak moest leren maar ook dat weigerde ik pertinent. Uiteindelijk kreeg ik een baantje in een schilderslinnen-fabriek waar ik behoorlijk zwaar lichamelijk werk deed. Ik was toen 15 jaar. Later ging ik werken bij een groothandel in woningtextiel maar bleef wonen in de Bergstichting. Zes nare jaren bleef ik daar, precies op de dag dat ik 18 werd zocht ik een kamer in Amsterdam. De dienstplicht kwam als geroepen, ik had toch niets beters te doen. Na 21 maanden diensttijd kwam ik weer terug in Amsterdam, huurde een kamer en vond een slecht betaalde baan. Recht als plicht Een paar jaar later ontmoette ik mijn toekomstige vrouw. Zij had samen met haar ouders het concentratiekamp Bergen Belsen overleefd. We trouwden snel, ik was 24, mijn vrouw één jaar jonger. Dat we zo onze problemen hadden zal

duidelijk zijn. Toch waren we over de jaren heen in staat om ons leven op de rails te krijgen. Vandaag de dag zijn we de ouders van drie volwassen, maatschappelijk zeer geslaagde, kinderen en zijn we de trotse grootouders van vijf kleinkinderen. Iedere dag weer prijzen we ons gelukkig dat we ondanks onze slechte start er toch in zijn geslaagd om een stabiel gezin op te bouwen en dat mijn vrouw en ik aan de basis stonden van de gelukkige familie die we nu zijn.

Mijn motivatie om Nebenklaeger te zijn in het Demjanjuk-proces is eenvoudig. De moordfabriek heeft gefunctioneerd van midden 1942 tot en met november 1943. In pakweg 18 maanden waren 20 SS-ers geholpen door ongeveer 200 Trawniki Wachmänner in staat minstens 170.000 mensen de dood in te jagen. Ik maakte de huiveringwekkende som dat in Sobibor iedere "werker" 540 mensen per dag vermoordde. Juist het feit dat er relatief met zo weinig mensen is gemoord maakt de kans dat Demjanjuk oog in oog heeft gestaan met mijn vader en moeder, hen uit de trein heeft gesleurd, hen met een zweep over het perron heeft gejaagd, hen in de gaskamer heeft geslagen en uiteindelijk de dieselmotor heeft gestart waaruit het dodelijke gas kwam, niet denkbeeldig. Daarom wil ik Nebenklaeger zijn. Ik maak aanspraak op dat recht en ik zie het als plicht. Van de hele gang van zaken wist ik niets totdat de zoon van Pietje Mol in 1987 contact met mij opnam. Zijn ouders gingen naar een bejaardentehuis en bij het opruimen van het oude huis (nog steeds op de dijk) kwamen herinneringen boven. Pietje wilde me graag eens spreken. We ontmoetten elkaar een paar keer en ze maakte kennis met onze kinderen. Bij een van onze laatste ontmoetingen gaf ze me een paar foto’s uit die tijd en ook nog een paar dingen die mijn vader haar in bewaring had gegeven. Het liet bij mij gemengde gevoelens achter. Waarom had ze meer dan veertig jaar gewacht om me die spullen te geven? Desondanks bleven we ook daarna elkaar af en toe zien maar het contact verwaterde toch. Door Pietje ben ik te weten gekomen wat zich in het voorjaar van 1943 in Zwijndrecht afspeelde. Pietje is een jaar of vijftien geleden gestorven. Pietje vertelde dat ze als straf voor het verbergen van een joods kind vier maanden gevangenisstraf had ondergaan in de beruchte gevangenis van Scheveningen en ook nog eens een boete van 400 gulden heeft moeten betalen. 400 gulden was een jaarsalaris in die tijd.

Foto: Park in Zwijndrecht 1943. Rob Fransman tussen Pitronella (het dienstmeisje) en haar zuster. Op de bordjes aan de ingang van het park staat dat het voor joden verboden is het park te betreden.

Demjanjukproces brengt oorlog terug bij Rob Fransman

• Gepubliceerd : 26 november 2009 - 2:35 pm |

Toen ik me als Nebenkläger aanmeldde deed ik dat zonder me al te zeer te verdiepen in mijn eigen beweegredenen. “Het is mogelijk, het is wenselijk, laat ik het maar doen, ” redeneerde ik koeltjes. Nu, enkele dagen voordat het Demjanjuk-proces in München begint, merk ik toch dat ik er steeds meer emotioneel bij betrokken raak. Vaker dan ik van te voren had gedacht houdt het proces me uit de slaap. Dan sta ik maar op, blader de aanklacht nogmaals door of pak 'Ondergang van Presser' voor het eerst sinds jaren weer eens uit de kast. Op het internet speur ik naar foto’s van de vernietigingskampen. De beelden van de daderbeesten haal ik naar mijn eigen computer en ik vergroot hun koppen. Daar kan ik lang kijken. Moordenaars zou je moeten herkennen maar dat is niet zo, er is niets bijzonders aan te zien. De banaliteit van het kwaad noemde Hanna Arendt dat vijftig jaar geleden. Over het komende proces valt nog niet zoveel te vertellen. Het wordt een monsterproces in beide betekenissen van het woord. De mediabelangstelling voor het proces is overweldigend. Zo krijgen wij zeventigers alsnog onze Fifteen Minutes of Fame. Dat is noodzakelijk en logisch maar niet altijd even prettig, de meesten van ons hadden die aandacht graag eerder en voor een andere aangelegenheid gehad. Gelukkig heeft de stichting Sobibor er voor gezorgd dat we goed voorbereid naar München kunnen afreizen. De openbare aanklager laat totdat het proces begint het achterste van zijn tong niet zien. Ik geloof dat de aanklacht pas op de eerste dag van het proces wordt voorgelezen en niet eerder bekend mag worden. De Nebenklägers kennen de aanklacht natuurlijk wel. Logisch, wij klagen aan! Het zijn maar liefst 86 A4tjes. Die heb ik gelezen en nog eens gelezen. Ik dacht dat ik veel wist over de Sjoa. Nog lang niet alles, zo bleek het. Nebenklägers mogen als zij dat willen zelf het woord voeren of kunnen dat door

hun advocaat laten doen. Toch denk ik niet dat er van dat recht veel gebruik zal worden gemaakt. Veeleer hopen wij dat onze simpele aanwezigheid de aanklager helpt in zijn bewijsvoering. Ook de verdediging van Demjanjuk is uiteraard hard aan het werk geweest. Toch hoor je van die kant tot nu toe opmerkelijk weinig. Ik verwacht dat ze zullen aanvoeren dat de man te oud en te ziek is om voor de rechtbank te staan, dat hij nooit in Sobibor is geweest en zelfs als hij er wel was: Wat dan nog? Andere oorlogsmisdadigers zijn toch ook ongestoord in Duitsland of Argentinië oud geworden? Ja, inderdaad, dat is maar al te waar maar gelukkig kan de Duitse justitie op de valreep die schande een heel klein beetje goed maken. Demjanjuk zal ongetwijfeld kwijlend en steunend, hangend in een rolstoel in de rechtbank verschijnen. Op recente filmopnamen, gemaakt net voordat hij uit Amerika werd gezet, zien we hem echter wanneer hij zich onbespied waant. De man is buitengewoon vitaal voor een 89-jarige. Vorige week bevestigde een team van artsen nogmaals dat hij gezond genoeg is om terecht te kunnen staan. Echter wel met de beperking dat er na drie dagen van twee anderhalf uur durende zittingen een periode van twee weken rust wordt ingelast. Volgende week woensdag wordt het proces dus verdaagd tot 21 december. Na twee dagen in december volgt een verdaging tot midden januari, enzovoorts. De Nebenklägers gaan na de eerste drie dagen naar huis. Of enkelen van ons tijdens het proces nog eens in München moeten verschijnen weten we nog niet. Demjanjuk zal in de rechtbank niet spreken. Dat doen zijn twee advocaten voor hem. Demjanjuk’s advocaten zijn hem niet door de rechtbank toegewezen. Door wie zijn juridische bijstand dan wel wordt betaald is niet bekend gemaakt. Ik moet toch aannemen dat het advocatenteam niet Pro Deo werkt en dat de kosten van al die jaren juridische bijstand in de miljoenen moet lopen. Het zou heel interessant zijn om te weten wie dat allemaal betaalt.

'Demjanjuk had zich aan beulswerk kunnen onttrekken' Gepubliceerd : 30 november 2009 - 11:56 am | door Rob Fransman

Nooit eerder maakten we zo’n eigenaardig stedentripje. Ik schrijf ‘we’ want mijn echtgenote Sellie was zo lief om met me mee te reizen. Nu zitten we na

een enerverende dag in onze hotelkamer. Het hotel is uitstekend, het personeel is aardig en het eten aan het gezamenlijke buffetdiner (koosjer style nog wel) was lekker. Aan het adres kan het hotel niets doen: het ligt aan de Dachauer Strasse. Hoe verzin je het. Tja, plaatsnamen – hoe besmet ook – zijn na de oorlog niet veranderd. En Dachau is een stad bij München, daar helpt geen moedertje lief aan. Vanmorgen had ik een interview met Jan Lewenhagen, verslaggever van de Zweedse krant Dagens Nyheter. De grootste krant van Zweden, stond er op zijn visitekaartje. Hij zou me een exemplaar van de krant waar mijn verhaal met foto en al instaat opsturen. Zal ik van de week toch mijn Zweeds nog een beetje moeten oppoetsen. We hadden tijd om wat door de stad te wandelen. Net als de Münchenaren genoten we van het mooie weer. München is al helemaal in de kerstsfeer, maar die is momenteel slecht aan ons besteed. Terug in het hotel was er de ontmoeting met een aantal tv-stations. Al die drukte, de camera’s en de vele flitslichten zijn ons niet gewoon We zullen er de komende dagen snel aan wennen. Ik sprak even met iemand van de Israëlische televisie (Channel 2) en ook met een jonge reporter van Maäriv. Alle journalisten, zelfs de Israëlische, vragen keer op keer of we het niet onrechtvaardig vinden dat D. met zijn 89 jaar nog berecht wordt en andere oorlogsmisdadigers ongestoord en ongestraft oud hebben mogen worden. Die vraag hangt me de keel uit en met moeite onderdruk ik mijn ergernis. Voor de zoveelste maal leg ik uit dat wanneer wij het proces onrechtvaardig zouden vinden we ons niet als Nebenkläger hadden aangemeld. Iedereen heeft uiteraard recht op zijn eigen mening. Zoals de internationaal befaamde strafrechtgeleerde professor Rüter. Die noemde in een ongemeen fel stuk in Trouw, waarin hij kennelijk wat persoonlijke vetes met vakcollega’s uitvocht, Demjanjuk de kleinste van de kleine jongens. Rüter zou moeten bedenken dat die zogenaamde kleine jongen persoonlijk duizenden mensen de gaskamer heeft ingeslagen. Er was onder de moordenaars in Sobibor niet één kleine jongen. Hoe dan ook, D. is nu in Duitsland. Vinden de mensen die zo begaan zijn met de ouderdom van deze - volgens professor Rüter kleine vis - dat de Duitse justitie hem ongemoeid had moeten laten? Hem misschien geheel verzorgd in een vriendelijk dorps-bejaardenhuis op zijn dood hadden moeten laten wachten?

Kom nou.

Het argument van de onbelangrijke pion in het grote drama van de Sjoa gaat niet op. Iedereen weet dat de Trawniki-Wachmänner in opdracht van Duitse nazi-officieren hun moorden pleegden. Maar de SS had nooit al die miljoenen mensen kunnen vermoorden zonder de willige medewerking van hun Oekraïners. De officier van justitie zal gaan bewijzen dat D. zich aan het beulswerk had kunnen onttrekken. Helaas maakte het ongekende enthousiasme waarmee de

Trawniki- männer hun taken uitvoerden het lijden van de slachtoffers nog groter. Ze vernederden, ze sloegen met zwepen, ze schoten mensen dood, ze ranselden de mensen de gaskamer in. Ze pleegden moord na moord na moord... Door dit proces wordt misschien voor de laatste maal aan de wereld duidelijk gemaakt dat de Sjoa onvergelijkbaar is met welke andere misdaad dan ook in de geschiedenis van de mensheid. Morgen begint dan eindelijk de strafzaak waarin door een onafhankelijke rechtbank een oordeel over Demjanjuk wordt geveld. Als hij wordt veroordeeld zullen de rechters rekening houden met zijn leeftijd. Dat zal me een zorg zijn. En als hij onverhoopt wegens gebrek aan afdoende bewijs wordt vrijgesproken zal ik daar ook mee moeten leven. Zeker, dat zal een persoonlijke teleurstelling zijn maar dan nog stijgt de zin van dit proces ver uit boven de waarde van het leven van het miezerige mannetje dat morgen voor zijn rechters staat.

Rob Fransman wil papieren propjes gooien naar Demjanjuk Gepubliceerd : 1 december 2009 - 9:52 am |

Op nog een verslag van wat er zich vandaag in de rechtbank afspeelde, zit niemand te wachten. Het is het nieuwsitem van de dag, alle media openden ermee dus ik neem maar aan dat u weet over de chaos van vandaag en het letterlijk zieke toneelspel van Demjanjuk. En als u het nu nog niet weet bent u waarschijnlijk ook niet geïnteresseerd. Ik kan me die moeite dus sparen. Gelukkig, want het was me het dagje wel. Ik ben moe, doodmoe. Toch maar even een schrijfsel want het helpt me om mijn eigen gedachten te ordenen. Wat een gigantische chaos! Het is een fabeltje dat de Duitsers goede organisatoren zijn. Sommigen zijn dat en sommigen zijn dat niet. Justitie in München behoort tot de laatste categorie. De wanorde voor de persmensen en voor de familieleden die met ons mee naar de rechtszaal wilden, was onbeschrijfelijk. Om binnen te komen stonden ze om half zes in de kou. De zaal ging om half tien open. De politie had voor de wachtenden een stuk trottoir afgeschermd. Daar stond een tactvol bordje bij:

DEMJANJUK SAMMELZONE.

Er werden ons strenge veiligheidsmaatregelen in het vooruitzicht gesteld. Geen mobieltjes mee, geen flessen drinkwater en een persoonlijke controle op metalen voorwerpen die strenger zou zijn dan bij een vlucht naar de USA. Om de pers te ontlopen, was voor ons Nebenkläger een bus geregeld voor de 500 meter naar het gebouw. We werden afgezet bij een zelden gebruikte ingang. Zo ontliepen we de pers en kwamen we ongehinderd binnen. Ongehinderd en ongecontroleerd. Wonderlijk genoeg werden de vrouwen in ons gezelschap wel gefouilleerd, de mannen liepen eenvoudig door. Niks controle, je kon in het hele gerechtsgebouw gaan en staan waar je wilde. "Munchen blamiert sich!" kopte een grote avondkrant vanavond. Beter kon het niet gezegd worden. Goed, tot onze opluchting ging het proces dus door. Weliswaar vijf kwartier te laat, maar een kniesoor die daar op let. Precies zoals we verwachtten werd D. scheefhangend in zijn rolstoel de rechtszaal binnengereden. Na de middagpauze kwam hij liggend. Mijn plaats in de zaal is pal achter D. op nog geen vier meter afstand. Ik moest me inhouden om geen propjes papier naar hem te schieten. Ik zou dat zo graag eens doen, je weet maar nooit. Misschien schrikt hij zo dat hij ineens opstaat. Overigens zijn wij ontzaggelijk blij dat drie artsen aantoonden dat D. gezond genoeg is om terecht te staan. Over de procesgang zelf kan ik niets schrijven. Gelukkig zijn daar specialisten voor. Eén ding wil ik wel kwijt. D’s advocaat had de gotspe om zijn cliënt op één lijn te stellen met de slachtoffers. Volgens rechtsanwalt Dr. Ulrich Busch had D. alleen maar voor de Nazi’s gewerkt om zijn leven te redden net als de Joden dat deden om te overleven. Toen hij dat zei, voelde ik me voor het eerst werkelijk geschokt en fysiek onpasselijk. En woedend, zo ontzettend woedend. Ik niet alleen, de huivering die door de zaal ging was goed voelbaar. Onze advocaat reageerde adequaat met slechts één zinnetje: 'Demjanjuk moordde, de Joden werden vermoord.' Even nog een woordje over onze Nederlandse ambassadeur die de moeite nam om speciaal voor ons van Berlijn naar München te komen. Hij sprak uitvoerig met ons allemaal en het was goed merkbaar dat hij zich werkelijk bij ons betrokken voelde. Dat werd nog eens bevestigd toen hij ook bij ons gezamenlijke diner verscheen. Klasse! Tot slot nog een primeurtje. De foto is een foto van de ziekenkamer waar Herr Demjanjuk (zoals hij consequent door iedereen in de rechtbank wordt genoemd) in de Stadelheimgevangenis verblijft. Maar liefst 24 vierkante meter staan Herr D. tot zijn beschikking. En natuurlijk alle denkbare medische apparatuur. Wat een ironie. In Nederlandse verzorgingshuizen delen zes bejaarden zo’n ruimte. Morgen dag twee.

Rechter Demjanjukproces leest namen nabestaanden voor Gepubliceerd : 2 december 2009 - 9:14 am |

Laatste nieuws: Het proces tegen John Demjanjuk in München is stilgelegd wegens ziekte van de 89-jarige beklaagde. Rechter Ralph Alt zei op de derde

procesdag dat Demjanjuk van de gevangenisarts niet vervoerd mag worden. De rechtszaak is verdaagd tot 21 december.

Ergens in de aanloop naar dit proces is onze status veranderd. Waren we eerst Nebenkläger, nu zijn we behalve aanklager ook getuige. We kregen dus allemaal een dagvaarding in de bus om ook als getuige aanwezig te zijn. Onze advocaten verzekerden ons dat de ondervraging door de rechter een technische formaliteit was. Tenslotte, wat konden wij als kinderen anders vertellen dan wie we waren en dat we wisten dat onze ouders in Sobibor zijn vermoord? 'Een bagatel,' werd ons verteld. 'Even in de getuigenbank gaan zitten, naam en geboortedatum bevestigen en daarmee was onze taak voorlopig teneinde.' Vreemd genoeg had ik een voorgevoel dat het anders zou lopen. Ik kreeg gelijk, het liep anders. Heel anders zelfs. De zitting begon weer met een lang betoog van de advocaat van D. Kennelijk is het zijn strategie om zoveel mogelijk tijd van de zitting te stelen. Ik begrijp heel goed dat rechtsanwalt Busch alles uit de kast haalt om zijn cliënt te verdedigen. Wat ik niet begrijp, is dat Busch er alles aan doet om ons te provoceren. Gisteren door slachtoffers en daders door elkaar te halen, vandaag door de Sjoa de tweede Holocaust te noemen. In zijn visie is de moord van de Nazi’s op Russische krijgsgevangenen de eerste Holocaust. Natuurlijk, er zijn krijgsgevangenen in grote getale vermoord. Maar om die moorden op krijgsgevangen soldaten – hoe vreselijk ook – gelijk te stellen aan de Sjoa is alweer een provocatie.

Ik vroeg mijn advocaat wat het doel kan zijn om ons, maar ook de rechters, zo te choqueren. ‘Het is een tactiek’, legde hij me uit en noemde het een typische Schockangrif. Busch hoopt ons zo te provoceren dat wij nu iets zeggen waarvan hij later bij de verdediging gebruik kan maken. Ik zou niet weten wat dat zou moeten zijn. De details zijn me veel te ingewikkeld, van al dat juridische jargon ontgaat me veel. Waar het op neerkomt, is dat wij natuurlijk niet exact tot op de minuut en in alle details weten wat zich in het kamp heeft afgespeeld. Daar hoopt de verdediging gebruik van te maken. Misschien heeft D. in Sobibor wel uitsluitend de paden aangeharkt. Zoiets. Toen Herr Busch eindelijk klaar was, gebeurde er iets dat mij de rest van mijn leven bij zal blijven. De rechter somde de namen op van alle in Sobibor

vermoordde familieleden van de Nebenklägers. Zonder stemverheffing, bijna emotieloos, met zachte stem las hij: Isaac Fransman - Geboren in Amsterdam 23 Juli 1898 – Overleden in Sobibor 9 April 1943 Rachel Fransman-van Lochem Ik hoorde de namen en ik brak. Letterlijk. Kijk, ik ging hier naartoe als een stoer baasje. ‘Ik kan dit wel aan,’ dacht ik. Ik kan het ook aan, zeker, ik heb geen seconde spijt dat ik me heb aangemeld. Maar nogmaals, ik brak. Ik dacht dat ik mijn emotie aardig onder controle hield. Maar de aanwezige verpleegkundige bracht me een glaasje water. Kennelijk was ik niet alleen voor hem, maar voor iedereen in de zaal een open boek. De Sjoa is een begrip met grote getallen. Zes miljoen, drie miljoen slachtoffers in Auschwitz, tweehonderdduizend doden in Sobibor. De rijen getallen zijn eindeloos. Maar in al die jaren zijn nooit – in geen rechtzaal ter wereld – de namen van mijn vader en moeder genoemd. Ik heb heel vaak Kaddisj gezegd. Dat doe je als Joodse man bij nogal wat gelegenheden. Ik heb het nooit specifiek voor mijn ouders gezegd. Vraag me niet waarom ik dat nooit deed. De manier waarop de rechter vanmiddag de namen voorlas, was een gebed. Hij zei Kaddisj voor mij. Ausgerechnet een Duitse rechter in de stad München. Enfin, een glaasje water doet wonderen. Maar het voorlezen van de namen was niet het einde van de dag. Dajenoe, het ware ons genoeg geweest. De getuigen waren aan de beurt. Eén voor één. Vier van ons vertelden hun verhaal. Wie zij waren, hoe oud ze waren aan het einde van de oorlog, wie hen had verteld dat hun ouders niet terug zouden komen, wie hen had opgevangen, of er nog meer familieleden in Sobibor waren omgekomen, of er überhaupt nog familie over was. Ach... De rechter stelde zijn vragen op een heel beleefde en zachte toon en was buitengewoon vriendelijk. Ook gaf hij de mensen ruim de tijd wanneer de emoties wat te veel werden. En dat werden ze, de emoties. U zult het verhaal van de uit de trein geworpen brief ongetwijfeld in de krant hebben gelezen. Ik vertel het hier niet, anders wordt dit weblog te lang. De planning was dat vandaag nog meer getuigen aan de beurt zouden komen. Helaas wordt de procesgang bepaald door de gezondheid van Demjanjuk die vond dat hij te lang op één kant had gelegen. Zijn dokter bepaalde dat het genoeg was voor vandaag. Later zullen de andere getuigen spreken. Ook ik. En ik breek verdomme niet.

Mede-aanklagers gefrustreerd over 'ziekte' Demjanjuk Gepubliceerd : 4 december 2009 - 1:40 pm | ees meer

© Rob Fransman

De koorts van Demjanjuk kwam niet onverwachts. Vanuit het zaaltje waarin we bij elkaar komen voordat de zitting begint kun je de parkeerplaats van de ambulance waarin D. wordt vervoerd zien. Woensdag stond de auto er niet. Dat gaf ons al bange vermoedens en inderdaad: Demjanjuk was ziek. Heel ziek, hij had maar liefst 37,5 graden koorts. Met 37 graden was de zitting doorgegaan, met 37,5 niet. Simuleerde Demjanjuk? Waarschijnlijk wel, weten kunnen we het niet. Wij vinden dat het niets uitmaakt of D. nu in zijn cel of in de rechtszaal weigert aan de rechtszaak deel te nemen. Maar onze eigen dokter Roos en onze eigen advocaat Manuel Blogg legden uit dat de rechter echt niets ander kon doen dan de zitting te verdagen. Zwijgende klomp vlees Het is helaas zo dat de gevangenisdokter en de dokter in zaal de dienst uitmaken. In wezen bepaalt de zwijgende klomp vlees op de brancard het tempo van het proces. Er is op de hele wereld niemand die een betere medische verzorging krijgt dan Demjanjuk. Zijn doktoren zouden hem toch eens moeten uitleggen dat het niet gezond is om in een warme zaal over je leren jack nog eens een deken te leggen. Logisch dat hij kou vat als hij buiten loopt. Enfin, het is ironisch, het is vervelend en er is niets aan te doen. Toch geloven onze advocaten niet dat Demjanjuk en zijn verdedigers de zaak eindeloos kunne blijven vertragen. De arts die D. tijdens de zitting scherp in de gaten houdt heeft verschillende malen verklaard dat D. relatief gezond is. Hij vertelde de rechtbank dinsdag nog dat in de gevangenis D. wel zeer goed aanspreekbaar is en regelmatig zijn kwaaltjes aan de dokter opsomt. Wat ons razend maakt is de tactiek van zijn advocaat die hem op die brancard de levende dode laat spelen.

Effectbejag Over de teleurstelling dat de woensdag ons werd ontnomen waren we vrij snel heen. Dat kwam niet in het minst door onze advocaten die in de nabespreking ons een enorm hart onder de riem staken. Professor doktor Cornelius Nestler is de leider van ons advocatenteam. Op zijn geestige manier vertelde hij ons dat we absoluut niet ontevreden kunnen zijn. Wij met onze lekenkennis vinden het tempo misschien te laag, maar we zijn veel verder dan de vakmensen hadden kunnen dromen. De aanklacht is voorgelezen en geaccepteerd en de eerste getuigen zijn gehoord. Dat is een veel beter resultaat dan dat Nestler zelfs na drie volle dagen had verwacht. Bovendien handelt de rechter zeer verstandig door niet te eisen dat Demjanjuk zijn petje afzet en in een stoel zit. Het zou alleen maar tot meer protesten van de verdediging leiden en dus tot meer vertraging. Bovendien begrijpt de Duitse pers heel goed dat Demjanjuk’s bespottelijke ligplaats en al dit gezucht en gesteun puur effectbejag is. Bush und Maul Wij hadden ons geen betere verdediging voor Demjanjuk kunnen wensen dan Busch. Ook Duitse journalisten zijn verbaasd over de onprofessionele manier waarop hij zijn statements maakt en zijn botte gedrag. Ik zit vlak achter die twee advocaten en kan goed zien dat zijn stille collega Günther Maul (what is in a name) het lang niet altijd met hem eens is. Als Busch weer eens opstaat om iets te behaupten zie ik Maul af en toe zijn hoofd schudden. Zijn dikke nek wordt dan steeds roder, dat steekt mooi af boven die zwarte toga. Het is een lekker stel, die twee. Natuurlijk weet ik niet wat de hele Duitse pers schrijft maar in de zes kranten die ik vluchtig las kwam ik niet één negatieve mening over de zin van het proces en onze rol daarin tegen. Integendeel! Een serieuze krant als de Süddeutsche Zeitung schreef in een hoofdartikel dat de leeftijd van D. absoluut geen belemmering mocht zijn, dat moord niet verjaart en dat dit proces een uitgelezen kans was om de bizar lankmoedige rechtspleging uit het verleden een beetje goed te maken. ‘Deutschland braucht diesen Prozess!’ las ik een krantenkop. Ook in een sensatiekrantje als de Tageszeitung zag ik alleen maar positieve berichten over de zaak en de Nebenkläger. Dat komt natuurlijk ook omdat ze een foto van mij op de voorpagina hadden geplaatst. Dat geeft zelfs een krant als de TZ cachet. Maar dat terzijde. Politiedames Niet alleen de peptalk van Nestler hielp ons snel over onze teleurstelling heen. De fantastische manier waarop het personeel van de rechtbank ons bejegende was hartverwarmend. Zij konden niet helpen dat het begin zo chaotisch was omdat niemand in München rekening had gehouden met de gigantische belangstelling van de pers. Maar eenmaal in het gebouw deed iedereen - van

hoog tot laag - meer dan zijn best om het ons naar de zin te maken. En vooral, de mensen waren zo vriendelijk. Een voorbeeld: in de ruimte die voor ons was gereserveerd opdat we ongestoord bij elkaar konden komen, stonden altijd kannen met koffie, schalen met koekjes en flessen mineraalwater. We namen aan dat dat vanzelfsprekend was. Dat was het niet. Gelukkig kwamen we er net op tijd achter dat de ons begeleidende politiedames dat uit eigen zak hadden betaald. In slechts twee dagen zijn Frau Evi Hahn en Frau Gisela Schulz vriendinnen van ons geworden. Echt waar. Geen feestje Tijdens de zitting zaten er steeds twee bewapende politieagenten in de buurt van de brancard. Flinke jongens zo te zien. Ik zat twee stoelen verder. Toen woensdag de zaak niet doorging kon ik met een van hen even spreken. Ik vroeg hem wat hij nou vond van dat hele gebeuren. "Ik heb in die twee dagen meer geleerd dan in mijn hele schooltijd," antwoordde hij. Ik bedacht dat zijn antwoord de toegevoegde waarde van dit proces heel goed aangaf. Goed, tot zover. Op 21 december gaan we door en vliegen we weer naar München. Geloof me, het is geen feestje daar. Toch, ik schreef het al eerder, doet het me goed dat ik er aan ben begonnen en ik ga het ook afmaken. Ook als dat betekent dat ik in de komende tijd nog wel een paar keer naar München zal moeten afreizen. Ik houd u op de hoogte.

Ik moet getuigen bij het Demjanjuk-proces Gepubliceerd : 17 december 2009 - 1:29 pm |

© Rob Fransman

Nog een paar dagen en dan gaan we voor de tweede keer in één maand naar München. We, dat zijn mijn vrouw en ik, onze mede nevenaanklagers en onze begeleiders. Maandag wordt het Demjanjuk-proces voortgezet en dan moet ik getuigen. Als het zo ver komt, want we zijn afhankelijk van wat de artsen van D. bedenken. Wanneer zij beslissen dat hij met 37.5 verhoging unfähig is om de 7,8 kilometer tussen de gevangenis en het gerechtsgebouw in een ambulance te overbruggen, gaat de rechtszitting niet door. Reden

genoeg dus om enigszins nerveus te zijn. Het is spannend omdat we moeten getuigen en het is spannend omdat we dat misschien niet hoeven te doen en de reis voor niets maken.

Wat waren die eerste procesdagen hectisch! Ondanks alle voorbereiding werden we toch nog wel overvallen door zoveel journalisten en fotografen. De tv-stations lustten wel pap van ons, we waren wereldnieuws. Daar moesten we even aan wennen, net zoals we er ook aan zullen moeten wennen dat we al weer bijna zijn vergeten. Voor ons is het proces dat in München gevoerd wordt enorm belangrijk, voor de rest van de wereld is het even heel interessant. Meer niet. Het is goed om je dat af en toe te realiseren.

Warme deken In de voorbije twee weken heeft het proces constant door mijn hoofd gespeeld. Terug in de veilige omgeving van mijn eigen huis drongen de merites van de zaak eerst goed tot me door. Een aantal van ons werd uitgenodigd om het een en ander te komen vertellen op vrijdagavond in de synagoge van de Liberaal Joodse Gemeente. Ik ben sinds mensenheugenis lid van de LJG, maar kom er nooit. Religie is slecht aan me besteed. Toch was het prettig om daar te zijn. Het gevoel om tussen mensen te zijn die exact wisten waarover we spraken, was als een warme deken.

Half verdoofd Ik was niet de enige die de eerste dagen na onze terugkomst half verdoofd doorbracht. Toen vorige week alle Münchengangers een uurtje samenkwamen om wat bij te praten, merkte ik dat wij allemaal nog ietwat confuus waren. Iedereen was wat vermoeid en emotioneel sneller aangedaan dan normaal. Die nog moesten getuigen waren zich al druk aan het voorbereiden wat ze de rechter straks zouden vertellen. Ook ik heb de scène die nog komen moet, al vele malen afgespeeld. Ik ken mijn rol uit mijn hoofd en weet precies wat ik ga zeggen. Maar ik weet ook dat daar waarschijnlijk niets van terecht zal komen. Het loopt altijd anders. Belastend Dat de eerste vijf getuigen van de rechter zo uitgebreid aan het woord mochten komen, verraste D’s verdedigers misschien nog wel meer dan dat het ons verraste. Herr Busch en Herr Maull waren eenvoudig er nog niet op voorbereid om ons vragen te stellen. We rekenen er op dat het volgende keer anders zal zijn. Iedereen begrijpt heel goed dat Demjanjuks advocaat het volste recht heeft om ons te ondervragen. Belastend is het natuurlijk wel. Het feit dat Busch in een Duitse krant laat weten dat hij de familie Demjanjuk sinds jaren kent en dat Iwan Nicolai John zo’n anständige Familienvater is, stelt ons nou niet direct gerust.

Tienduizend verhalen We willen graag getuigen, maar het staat helemaal niet vast dat rechter Ralph Alt ons weer zo uitgebreid aan het woord zal laten. Nooit waren er zoveel Nebenkläger als in dit Duitse strafproces. Ieder van ons heeft een hartverscheurend verhaal te vertellen. Als zich tienduizend Nebenkläger hadden aangemeld, had de rechter tienduizend verhalen kunnen horen. Hoeveel wil de rechter horen en hoeveel heeft hij nodig voor zijn oordeel? Volgende week laat ik het u weten.

Rob Fransman mist procesdag Demjanjuk door sneeuw Gepubliceerd : 21 december 2009 - 11:11 am |

Het proces tegen J ohn Demjanuk wordt maandag hervat, maar zonder Rob Fransman. Hij is als mede-aanklager bij het proces betrokken, maar kon door de sneeuw niet op tijd in München zijn. Fransman houdt voor de Wereldomroep een dagboek bij. Het is zondagavond. Ik had me voorgesteld dat ik nu – samen met mijn vrouw - in München zou zijn. Misschien hadden we al geslapen, misschien nog wat gelezen. Of misschien had ik op mijn laptop vast wat voorbereid voor het verslag van morgen. Want morgen is de grote dag. Dan gaat na twee weken spanning eindelijk het Demjanjuk-proces weer verder en moet ik getuigen. Helaas, ik ben niet in München. Ik zit aan mijn bureau in mijn eigen werkkamer. Niks hotel in München, de sneeuwgoden lieten me daar vandaag niet heengaan. Niet dat ik niet geprobeerd heb om er te komen, daar niet van. Maar soms maakt het niet uit hoezeer je best ook doet, wanneer het lot je ongunstig gezind is lukt er eenvoudig niets. Geannuleerd Zondagmorgen checkten we in, ruim op tijd voor de vlucht van 11 uur. Toen we ingecheckt hadden, werd ons verteld dat de vlucht was geannuleerd. Dank u Lufthansa, de koffer was al weg, nu konden we ook niet meer omboeken naar

KLM. Op Schiphol werden we van het kastje naar de muur gestuurd. Sneeuw en crisismanagement gaan daar niet zo goed samen. Na uren in de rij te hebben gestaan kregen we het advies onze koffers maar op te halen. Fijn advies, we wilden naar München! Maar we deden wat ons gezegd werd en waren heel gelukkig dat we zelf toch nog een vlucht vonden. Om 9 uur zondagavond zouden we gaan.

We gingen naar huis, een beetje slapen. Dachten we. Er kwam natuurlijk niets van, adrenaline is een slecht slaapmiddel. Ruim op tijd waren we op voor de tweede keer op Schiphol. Die sneeuw zou nu toch wel bedwongen zijn? Hoe doen ze dat in Zweden? Schiphol is geen Zweden en München ook niet. De vlucht was weer geannuleerd.

Nieuwsgierig Enfin, we zijn weer thuis. Er lukt wel eens meer iets niet, dat is dan jammer. Maar nu heb ik toch wel ongelofelijk de smoor in. De afgelopen twee weken heb ik toegeleefd naar de komende dagen. Ik wil getuigen en ik wil de getuigenissen van anderen horen. En ik ben hoogst nieuwsgierig of Demjanjuk weer weg komt met zijn ziektesimulatie en hoe de rechters daar mee omgaan. Is er weer zoveel pers of is het nieuwtje er af? Blijven de Duitse kranten zo aardig over ons schrijven? Heel veel vragen. Morgen worden ze beantwoord, ik had daar graag bij willen zijn. Gelukkig is het de meeste andere Nebenkläger wel gelukt om München te bereiken. Die slimmerds vlogen KLM. Dinsdag - als er al gevlogen wordt - zitten alle vluchten vol. Er waren nog wel een paar plaatsen beschikbaar maar alleen tegen peperduur business-class tarief. Dat wordt me een beetje te gortig en daarom zit er niets anders op dan om het dinsdagmorgen om 7 uur nog een keer te proberen. Met een beetje geluk ben ik dan precies om 10 uur op de zitting. En met een beetje pech is er weer vertraging of wordt de vlucht geannuleerd. Dan arriveer ik als de zitting voorbij is. Zuur zou dat zijn, erg zuur. Maar zo heel erg is het nu ook weer niet, houd ik mezelf voor. Na deze twee procesdagen wordt het proces voortgezet op 12 januari. Lukt het dinsdag niet dan lukt het op 12 januari wel. Getuigen zal ik. Nederland

Demjanjuk is fit genoeg om getuigenissen aan te horen Gepubliceerd : 22 december 2009 - 9:48 am |

© Rob Fransman

Rob Fransman is nog altijd niet in München, waar het proces tegen John Demjanuk maandag is hervat. Fransman is als mede-aanklager bij het proces betrokken en houdt voor de Wereldomroep een dagboek bij.

Een dag van frustratie en ongeduld. Ik had niet de moed om nog een hele dag op Schiphol door te brengen. Had ik dat wel opgebracht dan was ik maandag toch nog weggekomen. Net als mede-Nebenkläger Ruud Westerveld. Hij zou oorspronkelijk zonavond om negen uur vliegen maar bleef wijselijk thuis. Maandagochtend vroeg was hij wel op Schiphol. Hij had succes, na uren wachten werd hij omgeboekt. Naar München ging helaas niet, naar Neurenberg wel. Daar kwam hij vanmiddag om een uur of vier aan. Vastberaden Van daaruit is het nog maar 200 kilometer naar München. Fluitje van een cent voor een vastberaden Nebenkläger. Die vastberadenheid bracht ik vandaag niet op. Ik probeer ik mijn geluk dinsdag weer. Als ik maar voor 14.00 uur in de rechtbank ben, kan ik nog getuigen. Natuurlijk had ik regelmatig contact met mijn vrienden die wel in München zijn. Maandagochtend om 10 uur kreeg ik al een sms-je. 'Demjanjuk is in de rechtszaal en hij ligt niet in een bed maar hij zit!' Dat is goed nieuws, er kan getuigd worden. Cynisch Ietwat cynisch kan worden vastgesteld dat de twee weken rust Demjanjuk goed hebben gedaan. Niemand is zo bezorgd om D's gezondheid als zijn aanklagers. Ik telefoneerde uitgebreid met een van onze begeleiders. Van haar weet ik hoe het in de middagzitting toeging. Ook de tweede zitting van verliep volgens plan. Alle aanwezige getuigen zijn aan het woord geweest. Sommigen deden dat uitgebreid, anderen beperkten zich

tot een korte verklaring. Demjanjuk's advocaat verwisselde weer de daders met de slachtoffers door overlevenden te verwijten dat ze de hel overleefd hadden. Volgens Ulrich Busch maakte alleen al het simpele feit dat iemand in staat was geweest de hel te overleven hem of haar verdacht. Die moest dan wel in dezelfde omstandigheden zijn geweest als zijn cliënt en was daarom vergelijkbaar. 'In Westerbork was er immers een Judenpolizei?' vroeg de Rechtanwalt aan Auschwitz- overlevende Robert Cohen (82). 'Die was toch erger dan de nazi's?' voegde hij er fijnzinnig aan toe. Provoceren Je moet maar durven. Cohen liet zich gelukkig niet provoceren. 'Westerbork was een doorgangskamp, geen vernietigingskamp. Het eigenlijke moorden gebeurde pas in de kampen in het Oosten,' zo beleerde hij de advocaat.. Voor de rustige en waardige manier waarop Cohen antwoordde heb ik grote bewondering. Ik weet niet of ik zo kalm was gebleven. Dinsdag komen degenen die er eerder niet bij konden zijn aan de beurt. Dat is de laatste kans, na die dag komen alleen nog de getuige-deskundigen aan het woord. Als eerste getuige-deskundige staat Jules Schelvis op de rol, de enige nog levende Nederlandse Sobibor-overlevende. Hij schreef een serie wetenschappelijk boeken over het kamp. Recent las ik het vorig jaar opnieuw uitgegeven Vernietigingskamp Sobibor. Voor zijn verzameld werk kreeg hij in 2007 een eredoctoraat van de universiteit van Amsterdam. Dat is meer dan verdiend. Ik ga daar nog over schijven. Als de omstandigheden het toelaten en de sneeuwruimers hun werk doen, komt mijn volgende bericht uit München. Tot dan.

Rob Fransman getuigt zelf in Demjanjukproces

Gepubliceerd: 23 december 2009 - 12:54 pm |

Rob Fransman heeft zijn missie volbracht. Hij is als getuige gehoord in het proces tegen John Demjanuk. Fransman houdt voor de Wereldomroep een dagboek bij.

Precies op tijd stopte de taxi dinsdag voor de rechtbank. Ik was net op tijd in de rechtszaal om Demjanjuk’s advocaat zijn gebruikelijke ellenlange verklaring te horen voorlezen. Drie van de vier zittingen betwistte Busch het recht van deze rechtbank om zijn cliënt te berechten. Busch verpakt iedere keer dezelfde argumenten in een ander jasje. Dat maakt rechter Ralph Alt duidelijk korzelig. Alt heeft steeds minder woorden nodig om Busch’ verzoek om wraking af te wijzen. Onze advocaten zien de verdedigingstactiek hoofdschuddend aan. De groteske vergelijkingen die Busch maakt, doen D. geen goed. Maandag stelde Busch de in het doorgangskamp Westerbork functionerende Joodse ordedienst (in zijn woorden Judenpolizei) gelijk aan de SS, gisteren gebruikte hij een uitdrukking die onvertaald beter tot zijn recht komt. Hij noemde het proces ‘ein Komplott des internationales Weltjustizes.’ Inmiddels is het voor iedereen duidelijk hoezeer D’s advocaten elkaar haten. Maandag hadden ze zowaar openlijk ruzie. Mijn beurt Dat is hun probleem, genoeg over dat eigenaardige stel. Toen het mijn beurt was om in de getuigenstoel te gaan zitten was ik nerveus. Hier had ik weken naar toe geleefd, zou ik op het moment zelf wel uit mijn woorden kunnen komen? Daarom vond ik het prettig dat er een tolk naast me zat. Ik spreek redelijk Duits maar je weet maar nooit of je nu net op een belangrijk moment naar de woorden moet zoeken die belangrijk zijn. De tolk had ik niet nodig, het verliep allemaal naar wens. Ik vertelde hoe mijn familie uit elkaar viel in 1943. Hoe mijn oudere broer de oorlogsjaren alleen, verborgen op een kleine Haagse etagewoning, had doorgebracht. Dat ik met een dienstmeisje in Zwijndrecht ben terechtgekomen en dat mijn ouders een paar huizen verder op de dijk een schuilplaats vonden. Hoe we zijn verraden, dat Nederlandse politieagenten mijn ouders als strafgeval naar Westerbork hebben getransporteerd. Dat ze vandaar op 6 april in veewagens naar Sobibor naar zijn gestuurd en bij aankomst zijn vergast. Dat het dienstmeisje in staat was om mij aan moedige verzetsmensen door te geven en dat ik mij de onderduikadressen niet herinner. Behalve het laatste adres, de witte boerderij in Voorthuizen waar ik me tijdens een razzia langdurig onder de vloer heb moeten verstoppen. Op de vraag die de rechter aan ieder van ons stelde, namelijk wanneer ik zeker wist dat mijn ouders niet meer leefden, kon ik kort antwoorden. Vanaf de eerste dag dat ik na de oorlog van de boerderij werd opgehaald. De familie waar ik in huis kwam maakte me erg duidelijk dat ik niet hun zoon was.

Izak Fransman en Rachel Fransman - van Lochem

Auschwitz De rechter vroeg me of er meer familieleden van me waren omgekomen. Ja dus. Ik maakte van de gelegenheid gebruik om de namen op te lezen van de Fransmans die ik nooit heb kunnen kennen. Mijn oom Hartog, 40 jaar, vermoord in Polen en mijn tante Selien, 52 jaar, vermoord in Auschwitz. Ik was zo vrij ook de namen te noemen van de broers en zusters van mijn schoonmoeder die toevallig ook Fransman heette. Greta Fransman bleef als enige over uit een gezin met 14 kinderen. Alle namen weet ik niet, ik noemde slechts: Sophia, 39 jaar, Auschwitz. Mozes, 29 jaar, Auschwitz. Barend, 45 jaar, Auschwitz. Lehman, 36 jaar, Sobibor. Arend, 38 jaar Auschwitz. Salomon 40 jaar Auschwitz. Meijer, 34 jaar, Sobibor en Joseph, 42 jaar, Sobibor. Bewijsmateriaal Ik had een mapje bij me waarin ik wat gegevens had verzameld. Onder andere de Rode Kruis verklaring van 9 juli 1947 waarin door directeur J. van de Vosse wordt vastgesteld dat Isaäc en Rachel Fransman “door verstikking om het leven zijn gekomen” (letterlijk). In dat mapje had ik ook foto’s van mijn ouders. Foto’s die ik door omstandigheden pas in de jaren tachtig voor het eerst heb gezien. De rechter vroeg of ik de kopieën wilde afstaan als bewijsstuk. Natuurlijk wilde ik dat, graag zelfs. Deze foto’s zijn nu bewijsmateriaal in de zaak Demjanjuk. De

portretten van Rachel en Izaäk zijn opgeborgen in één van de 1150 ordners bewijsmateriaal in deze zaak. Wie had het ooit kunnen denken.

Fransman moet wennen aan nieuwe rol in Demjanjukproces Gepubliceerd : 13 januari 2010 - 3:44 pm |

© Rob Fransman

Onder grote belangstelling is woensdag het proces tegen Demjanjuk verder gegaan. Rob Fransman is mede-aanklager in dat proces. Hij houdt voor de Wereldomroep een dagboek bij. Dit is alweer mijn derde bezoek aan München waar het Demjanjuk-proces plaatsvindt. Ik zal me niet snel thuis voelen in de hoofdstad van Zuid-Duit land, maar de aankomst in het prettige hotel in de afschuwelijke Dachauerstrasse geeft iets vertrouwds. Deze keer is mijn rol in het proces anders. In de voorgaande procesdagen is de aanklacht geformuleerd, heeft de verdediging getracht de rechtbank te wraken en hebben de Nebenkläger de mogelijkheid gekregen om de wereld te laten zien waar het in dit proces om gaat. Wij waren even wereldnieuws. De verrassing dat rechter Alt zoveel tijd inruimde om ons uitgebreid te laten getuigen had een ongelofelijke impact. In de twee weken tussen de eerste en de tweede zitting kon ik aan weinig anders denken dan aan dit proces. Het was het een ervaring die me de rest van mijn leven zal heugen. Maar alles went en uiteraard verflauwt de belangstelling van de pers, de wereld heeft andere dingen aan het hoofd.

Chaos bij de ingang Toch waren er woensdagochtend, bij het begin van de derde zitting, veel mensen. En weer liet de rechtbank zien dat ze daar van organisatie weinig kaas gegeten hebben. Om onnaspeurlijke redenen was de hoofdingang gesloten en werden we allemaal geleid over het noodbruggetje aan de zijkant van het gebouw. De rechters waren binnen, Demjanjuk ook. Maar de advocaten, de journalisten, de fotografen en die ene Nebenkläger moesten op dat bruggetje wachten. We werden een voor een door het controlepoortje gelaten. Dat hield wat op en was volstrekt zinloos. Ik ging door het poortje met een telefoon, een fototoestel en een bos sleutels in mijn zak. Eenmaal binnen zat ik in mijn eentje achter de rij advocaten op een van de twintig stoelen die voor ons zijn gereserveerd. Het voelt anders dan in de voorgaande zittingen. We waren met 18 mensen en evenveel begeleiders. Eerst en vooral waren we getuigen en daarom begrijpelijkerwijze nogal zenuwachtig. Nu hebben we gedaan waarvoor we kwamen en zijn voorlopig uit beeld. We hebben het recht om vragen te stellen en aan het eind van het proces mogen we ons mengen in een eventuele strafeis maar voorlopig mogen we alleen maar luisteren naar wat anderen te vertellen hebben.

Komisch kantje Precies om tien uur werd Demjanjuk de zaal ingereden. Toen hij verscheen was de opluchting voelbaar. ‘Ha, hij zit,’ rumoerde het. Te vroeg, hij werd toch weer in zijn bed gehesen. Hoe ernstig de zaak ook is, er zit een komisch kantje aan. De grootste rechtszaal in het gebouw van het Schwurgericht heeft de vorm van een hoefijzer en is gebouwd als een klein theater. In de piste zitten de zes rechters, de griffier, de officieren van justitie, Demjanjuks’ verdedigers, onze advocaten, een trits medisch personeel, politieagenten en er is ruimte gemaakt voor twintig Nebenkläger. Kortom, het is er propvol maar er zal toch een plaatsje gevonden moeten worden voor het bed van de man waar het allemaal om draait. Dat is gevonden, maar makkelijk was dat niet. Het bed staat een beetje opzij zodat het vooral niet in de weg staat voor de beweeglijker spelers in dit drama. Ik denk dat er nooit eerder in de wereldgeschiedenis een proces is geweest waar de verdachte naast de rechters in bed ligt.

Boze rechter D’s advocaat Ulrich Busch begon met zijn gebruikelijke voorlezing van wraking en eis tot vrijlating van zijn cliënt. Ieder keer opnieuw probeert hij te bewijzen dat D. zelf ook een slachtoffer was. En als hij geen slachtoffer was dan was hij maar een gewone soldaat en is deze rechtbank niet bevoegd. Het moet

frustrerend voor hem zijn. Iedere keer verpakt hij dezelfde argumenten in een ander jasje en iedere keer wordt zijn verzoek afgewezen. D it keer kwam er een echte woordenwisseling tussen rechter Alt en Bush. Het ging om Bush’ verwijt aan de officier van justitie dat die inzage had gehad in Amerikaanse en Israëlische archieven waar de verdediging geen toegang toe had. Toen hij betoogde dat de rechter dat in de pers min of meer had toegegeven sprong Alt uit zijn vel. ‘Legt u mij geen woorden in de mond,’ beet hij de advocaat toe’. Er was even echte stemverheffing van beide kanten. De rechter won, hij bedient de knoppen van de microfoon. Het was leerzaam.

Dieter Pohl Deze drie procesdagen zijn uitgetrokken voor professor Dr. Dieter Pohl, de expert die werkt bij het Institut für Zeitgeschichte in München. Pohl begon met een uitvoerige opsomming van de gebeurtenissen die uiteindelijk leidden tot de gruwelijke gebeurtenissen in Majdanek, Treblinka en Sobibor. Hij hield een mooi betoog, de zaal luisterde ademloos. Maar het was ook oud nieuws dat te lezen is op tientallen websites. Mijn advocaat legde uit dat het Duitse recht nu eenmaal eist dat alles wat in een proces van belang kan zijn ook uitgebreid in bijzijn van de verdachte moet worden voorgelezen. Toen Pohl na ruim een uur aan Sobibor toekwam onderbrak de rechter hem. Zeit zum Mittagessen!

Vertaling 100.000 documenten Na de lunch had Busch twee nieuwe vertragingstactieken bedacht. Ten eerste vond hij dat de medeaanklagers niets te zoeken hadden in de rechtszaal. Demjanjuk was soldaat geweest in de Waffen-SS en die werden berecht naar internationaal oorlogsrecht. Daarin is geen plaats voor medeaanklagers. Daar voelde ik me toch ietwat ongemakkelijk bij, als enige aanwezige Nebenkläger. Zijn eis maakt overigens geen schijn van kans. Verder eiste hij dat de rechtbank alle Israëlische, Poolse en Amerikaanse documenten uit de vorige strafzaak en alles wat er verder in de bibliotheek van de OSI (Office of Special Investigation - USA) aanwezig is m.b.t. de aanklacht, in het Duits beschikbaar worden gesteld. Het gaat om meer dan 100.000 pagina’s. Terloops kondigde hij aan dat hij van mening is dat het proces maar even verdaagd moest worden totdat alles vertaald is. Rechter Alt was alweer niet blij en liet dat duidelijk blijken.

Morgen begint het proces pas echt

Dieter Pohl kwam weer aan het woord en vervolgde zijn college. Alle gruwelijkheden werden nog eens breed uitgemeten. Op droge wetenschappelijke toon vertelde hij over wat hij “de industrialisatie van moord” noemde. Er waren vragen van onze advocaten en er waren vragen van Bush. Stekelige vragen, zuchtende vragen, vragen vol onbegrip en cynische vragen. Over het in Sobibor aanwezige houthakkerscommando die het hout moesten kappen dat werd gebruikt om de ovens te laten branden. Konden die houthakkers wel over het mijnenveld? Waren de mijnen aangelegd door Joden of door SS-soldaten? Enzovoorts. Demjanjuk in zijn bed werd er moe van. Rechter Alt vond het genoeg voor vandaag. Morgen gaat Pohl expliciet vertellen over de Trawniki-Wachmänner. Laatste woord van mijn advocaat vandaag: “Dan begint het proces pas echt.”

wachten op de brug

belangstellenden en mede-aanklagers

© Rob Fransman

Veel feiten en getallen bij proces Demjanjuk Gepubliceerd : 14 januari 2010 - 10:58 am | Lee s

© Rob Fransman

Het proces tegen Demjanjuk is woensdag weer verder gegaan. Rob Fransman is mede-aanklager in dat proces. Hij houdt voor de Wereldomroep een dagboek bij.

"Donderdag begint het proces pas echt," zei mijn advocaat. Als hij daarmee bedoelde dat een echt proces buitengewoon slaapverwekkend is, kreeg hij helemaal gelijk. • update: het proces is donderdag verdaagd in verband met ziekte van Demjanjuk.

Prof. Dr. Dieter Pohl vertelde woensdag verder. Zoals beloofd ging het nu vooral over de Trawniki’s. Ik probeerde wat notities te maken maar stopte daar al snel mee. Pohl strooide met zoveel feiten en getallen dat het me duizelde. Zelfs wanneer ik het echt zou willen kan ik zijn verhaal niet na vertellen. Arme rechters en advocaten die wel moesten opletten. Na een uurtje zag ik ze verwilderd om zich heen kijken. Mij lukte het niet om te volgen wat er werd verteld. Na een kwartiertje was ik de draad al kwijt en moest oppassen om niet in te dommelen. Daarom krijgt u zelfs geen samenvatting van Pohl’s lezing. Dat is ook helemaal niet nodig want er is buitengewoon veel literatuur te vinden over de Operatie Reinhardt in het gedeelte van Polen dat door de nazi’s General Gouvernement werd genoemd. U mag zelf googlen.

Ordner 57, document Pra 072304, blad 218 De zaak tegen Demjanjuk draait uiteindelijk om het feit of Demjanjuk nu wel of niet vrijwillig aan de moordpartijen meedeed. Verdediger Bush wil om een rij van redenen heel graag dat de rechtbank erkent dat de Trawniki-männer ook gevangenen waren. De Officier van Justitie en onze advocaten proberen nu juist vast te stellen dat D. gelegenheid had om te deserteren zoals zoveel van zijn collega’s hadden gedaan. Over de juridische merites kan ik natuurlijk niet oordelen maar het verklaart het – in mijn lekenogen – eindeloze gezeur over zichtlijnen, mijnenvelden, samenstelling van de plaatselijke bevolking en analfabetisme en talenkennis van de daders. "Ja," vertelde Pohl, "de Trawniki-männer hadden recht op twee weken vakantie en vanuit Treblinka en Majdanek zijn heel veel van die kerels niet van verlof teruggekeerd maar in Sobibor zijn er maar een paar gevallen van desertie bekend." Daar werden onze advocaten niet bepaald vrolijk van. Bush wel, denk ik. Meteen na de lunchpauze werden de gezichten aan onze kant weer wat zonniger toen die aardige jonge advocaat Koch een document produceerde waaruit blijkt dat er maar liefst tien Trawnicki’s tegelijk uit Sobibor deserteerden. De rechter moest het stuk alleen maar even laten halen uit het dossier. Heel gemakkelijk: ordner 57,document Pra 072304, blad 218. Het geeft een idee over de omvang van de zaak en het enorme werk dat alle betrokkenen moeten doen.

Streepje

’s Middags ging het over een streepje. Busch zegt dat Demjanjuk nooit in Sobibor is geweest, als hij er is geweest heeft hij aan het moorden niet meegedaan en als hij dat wel heeft gedaan werd hij gedwongen en als hij niet gedwongen werd was hij in dienst van de SS en heeft de rechtbank geen bevoegdheid. Er wordt voortdurend gesproken over het opleidingskamp in het dorp Trawniki waar Demjanjuk zijn beulsopleiding heeft ontvangen. Het ging vanmiddag wat er op de handgeschreven personeelskaarten (ja ja) uit 1942 staat. Op enkele daarvan staat SS Ausbildungslager Trawniki en op andere staat SS- Ausbildungslager Trawniki. "Zie je wel," zegt Busch, "Trawniki’s maakten deel uit van de SS." "Onzin," zeggen onze advocaten en Pohl, dat er SS op die kaarten staat betekent nog niet tralalala. Er volgde weer een uitbarstinkje tussen de rechter en meneer Bush. Gelukkig maar, het bracht wat opluchting in de zaal die snakte naar enig entertainment. Dat was er maar weinig vandaag, het juridisch mierenneuken is nu pas echt goed begonnen en gaat morgen zeker door.

Zeg nou eens eerlijk Bij dit alles is er één die er helemaal niets toe doet. D. ligt in zijn bed en beweegt nauwelijks terwijl de tolk onafgebroken in zijn oor kwettert. Niemand

trekt zich iets van hem aan, de rechters niet, zijn advocaten niet en die van ons al helemaal niet. Af en toe beweegt hij zijn arm om zijn pet nog wat dieper over zijn ogen te trekken. Ik dacht wat een gedoe allemaal. Als ik nou een opsta, heel gewoon. En ik loop naar hem toe, tik zachtjes op zijn schouder en vraag heel vriendelijk: "Kom op John Iwan Nicolai, zeg nou eens eerlijk. Schreef je nou wel of niet een streepje tussen SS en Ausbildungslager?"

Indrukwekkende getuigenis Thomas Blatt in proces Demjanjuk Gepubliceerd : 20 januari 2010 - 11:07 am |• Lees meer over (mede-

© Rob Fransman

Dat vorige week donderdag Demjanjuk ziek werd, kwam zijn advocaat slecht uit. De door de rechtbank opgeroepen deskundige dokter Pohl liet opvallende gaten vallen. Het was een interessant moment toen Busch aan Pohl vroeg of die al die tienduizenden documenten op echtheid geverifieerd had. Volgens de aanklagers is controle op echtheid niet nodig omdat dat door andere instanties al tig maal is gedaan. Maar dat zei Pohl niet. De ietwat pedante wetenschapper stelde dat hem daarvoor de tijd ontbrak want: 'ik moet ook nog aan een grote wetenschappelijke afdeling op de universiteit leiding geven!' 'Ach so,' zei Busch vergenoegd, 'Sie hätten keine Zeit.' De advocaat glimlachte zowaar en keek daarbij als een kat voor een vogelkooi. Hij zou die deskundige eens even goed slachten. Maar dat kwam er niet meer van, de tijd was om.

Ironie De ondervraging van Dr. Pohl gaat verder op 9 februari. Deze week getuigen Thomas Blatt en Philip Bialowitz , beiden overlevenden van Sobibor. Ze kwamen daarvoor uit de Verenigde Staten. Vanwege het belang van hun

verklaringen besloot een aantal Nederlandse Nebenklaeger om ook naar München te gaan. Ik zat vandaag dus niet alleen op de voor ons gereserveerde rij. De ironie ontging ons niet. De getuigen maakten een reis van Californië en New York naar München. Ook Nebenklaeger Martin Haas maakte de trip, hij kwam vanuit San Diego en nam zijn kinderen mee. Wij kwamen speciaal uit Nederland om Blatt en Bialowitz te horen. Maar de man in de ziekenkamer van de Stadelheimgevangenis - op zeven kilometer afstand van de rechtbank - bepaalde of we wel of niet voor voor niets kwamen.

Thomas Blatt Dat kwamen we niet. D. verscheen en werd van de rolstoel in zijn bed getild. Daar is inmiddels iedereen aan gewend, niemand die er nog van opkijkt. Na wat mededelingen en de zoveelste scherpe woordenwisseling tussen Busch en rechter Alt was het de beurt aan Thomas Blatt. Blatt is een van de weinig nog levende getuigen die langere tijd in de hel van Sobibor was en heeft daar verschillende boeken over geschreven. Hij is van 1927 maar gelukkig nog goed gezond. Wel is hij een beetje doof en daarom begreep hij niet altijd wat de rechters hem vroegen. Hij mocht spreken in het Engels maar hij verkoos om zijn verhaal in het Duits te vertellen. Het Duits van Blatt was niet altijd begrijpelijk, ook de tolk had er moeite mee. Maar uiteindelijk slaagde hij er goed in om ons te vertellen over zijn overleving in Sobibor. Het verhaal begint in Izbica, zijn kleine geboortestad met 3600 inwoners waarvan er 3.400 Joods waren. De eerste weken van de bezetting vielen nog wel mee. De bevolking sprak Jiddisch en dat lijkt op Duits. Ze konden elkaar verstaan, dat leek positief. Maar toen de SS en de Gestapo kwamen veranderde dat snel. Het stadje werd een concentratiekamp voor Joden uit andere gebieden. De ene na de andere razzia volgde en op 24 maart 1943 werd de stad geheel ontruimd. Blatt herinnert zich levendig hoe Trawniki’s de laatste paar honderd overgebleven Joden met bajonetten de vrachtauto's injoegen. Er waren maar twee vrachtauto’s en er gingen hooguit 100 Joden in de met linnen overdekte laadbak. Vol is vol, wie er niet meer inging werd ter plaatse doodgeschoten. Terwijl Blatt zijn verhaal vertelde maakte ik veel notities. Ik las ze door en besloot er in dit blog geen gebruik van te maken. Sommige verhalen zijn te gruwelijk.

Verschil Blatt was 15 jaar toen hij in Sobibor kwam. Anders dan de Joden uit het Westen hadden de Poolse Joden geen enkele illusie. Ze wisten dat ze het kamp niet zouden verlaten. Slecht enkelen werden geselecteerd om te werken. Die werden

voorlopig gespaard. Toen Blatt in Sobibor aankwam waren er friseurs (kappers) nodig. Blatt meldde zich aan en werd gespaard. Hij kon toen nog niet weten wat er van hem werd verwacht. Hij knipte het haar af van de vrouwen voordat ze werden vergast. Huilend vertelde hij hoe hij vandaag nog – iedere dag – denkt aan de vrouw die hem vroeg waarom hij de moordenaars hielp. En aan de Nederlandse vrouw die hem heel naïef vroeg het haar alsjeblieft, alsjeblieft, niet al te kort af te knippen. Er was een enorm verschil tussen de mensen uit Polen en de mensen die uit Westerbork kwamen. De nazi’s deden er alles aan om de Nederlanders kalm te houden en in de waan te laten dat Sobibor een werkkamp was. Daarom maakte het kamp bij aankomst niet eens een onvriendelijke indruk. Klein huisjes, zelfs bloemen en – men kan het toch niet geloven – een wegwijzer waarop stond hoe ver het was naar Warschau en naar Lublin. Bij aankomst van de trein uit Nederland trok soms een van de SS-ers een witte jas aan. De 'dokter' verontschuldigde zich voor de lange oncomfortabele reis. Nu zou alles anders worden. Eerst even douchen. Ach....

Ander werk Blatt vertelde wat hij nog meer voor werk hij had gedaan. Hij was kapper, hij heeft aan de prikkeldraad-omheining gewerkt, hij moest bomen kappen in het levensgevaarlijke Waldkomando en hij moest mee om het ontruimde getto van het stadje Vlodawa af te breken. Ook vertelde hij dat er nooit meer dan 20 SS-ers in het kamp aanwezig waren. De slavendrijvers waren de Trawniki’s, door Blatt consequent Oekraïners genoemd. Dit overigens zeer tot ongenoegen van D.’s advocaat. Hij was banger voor de in het zwart gestoken Wachmänner dan voor de SS. De commandanten Wagner en Frenzel hadden hem maar twee keer geslagen. Voor straf, ze dachten dat hij de kantjes er af liep. Hij had geluk en werd slechts licht bestraft met maar 24 stokslagen. Voor de Oekraïners was hij doodsbang. ‘Hoe wist hij dat het Oekraïners waren?’vroeg de rechter. ‘Omdat ze zongen in het Oekraïens,’ zei Blatt. ‘Wij vonden het fijn als ze zongen, dan sloegen ze ons niet.’ München, Duitsland

Rob Fransman spreekt advocaat Demjanjuk Gepubliceerd : 24 januari 2010 - 11:18 am |

© Rob Fransman

Rob Fransman is mede-aanklager in het proces tegen de van oorlogsmisdaden verdachte John Demjanjuk. Hij volgt dat proces op de voet en houdt voor de Wereldomroep een weblog bij. In de twee maanden dat ik het Demjanjuk-proces nu volg heb ik steeds geprobeerd om een beetje luchtige toon aan te houden. Dat lukte de ene keer beter dan de andere keer maar in mijn laatste blog heb ik het niet eens geprobeerd. Daarvoor was wat Thomas Blatt ons vertelde eenvoudig te droevig. Maar wat een veerkracht heeft die man! In 1984 bracht hij de kracht op om de tot levenslang veroordeelde, maar vrijgelaten(!) kampbeul Karl Frenzel te interviewen. De vertaling daarvan is op internet te vinden. Nu volgt mijn verslag van tweede en derde dag Demjanjuk-proces (21 en 22 januari) Woensdag haalde Rechtsanwalt Ulrich Busch letterlijk alles uit de kast om de rechtbank te irriteren. In zijn tirade tegen de uit Amerika meegekomen advocaat Mendelssohn, sprak hij van 'Justizmord' omdat Mendelsohn ooit voor het OSI (Office of Special Investigation - USA) had gewerkt. Waarom werd niet duidelijk, de advocaat had nog geen woord gezegd.

'Nehm mich' Hij zou dat overigens ook de andere dagen niet doen, ik heb geen idee waarom Blatt en de later getuigende Bialowitz hem mee hadden genomen. Niet dat het iets uithaalde, de rechtbank wuifde Busch' bezwaar weg zoals de rechtbank alles wegwuift wat hij ten berde brengt. Dat is niet altijd fair tegenover de

slechtgemanierde advocaat. Zo was er de vraag of Blatt zich vrijwillig had aangemeld voor de dwangarbeid die hij in het kamp verrichtte. Hij had bij aankomst in het kamp immers 'Nehm Mich, nehm mich' geroepen toen Frenzel een schoenpoetser zocht. Het was natuurlijk een onzinnige vraag. De 15-jarige jongen wist wat hem te wachten stond en deed alles om te overleven. Maar Bush had wel het recht om dat te vragen en had er ook een duidelijke bedoeling mee. Helaas voor Busch, niets van wat hij oppert, vindt de rechter relevant en liet dat met een grapje blijken. Busch zag er de humor niet van in. Zijn boosheid liep volledig uit de hand. 'Hou nou eens op met alles wat ik zeg in het belachelijke te trekken', schreeuwde hij. 'De advocaten van de Nebenklägers mogen alles, mij wordt letterlijk niets toegestaan.' Hij had een punt, maar de anders altijd vriendelijke rechter Alt ontplofte. Busch diende zijn mond te houden, hij en niemand anders bepaalde de orde. Busch liet zich dat niet zeggen, ineens ontaardde de ietwat slaperige zitting in een marktruzie. Tot vreugde van de toehoorders functioneerde de vaak slecht werkende geluidsinstallatie nu uitstekend. De rechter kondigde de lunchpauze aan. Even afkoelen.

In het Duits klinkt het mooier Dat leek te helpen. Busch verduidelijkte zijn vraag en de rechter stond die nu wel toe. Even kabbelde alles verder, maar de animositeit tussen Busch en rechter Alt is een strovuur. 'Herr Blatt, in het proces van 1976 in de stad Frankfurt tegen...', 'waar staat dat?' onderbrak de rechter. Dit keer won Busch, zij het op punten. 'Herr Vorzitsende', antwoordde hij, 'als u mij toestaat mijn zin af te maken zal ik aan het eind daarvan de ordner, de paragraaf en het aktenummer noemen.' In het Duits klinkt het mooier. Arme Blatt die met zijn 82 jaar zich niet meer kon herinneren wat hij zelf mee had gemaakt en wat hij later door studie te weten was gekomen. In zijn boek van 30 jaar geleden stond de waarheid. En als hij recent iets anders had verteld was dat ook de waarheid. Hij was al 82 jaar. Busch vroeg hem details die niemand zich zou kunnen herinneren al was het vorig jaar gebeurd. Over de afstand tussen de hekken en de mijnen in het kamp en of de SS-ers vaak ziek waren. “Toivi” Blatt kreeg de lachers op zijn hand. 'Ik was maar een eenvoudige Jood daar. Die hadden geen centimeters bij zich!' En over de zieke SS-ers: 'Als ik had geweten dat u me dat zou vragen, was ik wel even het kantoortje binnengelopen en had daar gevraagd of de SS-ers wel gezond waren.’

Rechter is vertraging zat Aan het eind van de middag was het de rechter die ons liet lachen. De dokter wees hem er op dat zijn patiënt moe werd. Demjanjuk had zich al die tijd in zijn bed zelfs niet bewogen. 'Hoe weet u dat?' vroeg Alt de dokter, ‘ waarvan kan de

verdachte nu moe zijn? Alt waarschuwde. Wanneer Demjanjuk opnieuw zou besluiten om de derde dag niet te komen ging de zitting door zonder de man in het bed.

Derde dag - vriendelijker sfeer Demjanjuk kwam wel, kennelijk had de waarschuwing van rechter Alt indruk gemaakt. Misschien kwam het doordat iedereen geschrokken was van de ruzie van de vorige dag, maar er hing een wat gemoedelijker sfeer in de rechtszaal. Bush hoorde gelaten de afwijzing aan van zijn dagelijks ingediende aanklacht tegen de rechters. Hij had niet anders verwacht. Vlijt kun je de man niet ontzeggen, de hoeveelheid papier die hij produceert is ongelofelijk. Zo gebruikte hij het uurtje middagpauze om zijn bezwaar tegen Mendelssohn te schrijven, maar had toen geen computer. Noodgedwongen diende hij daarom een handgeschreven stuk in. De rechters moesten die hanenpoten serieus beoordelen en daar weer schriftelijk op reageren. Om een idee te geven hoeveel werk dat is heb ik hier hier een stukje van pagina 1 (van 4) van Bush’ Antrag zum Befangenheit gekopieerd. Ook die wezen ze af, dat was geen verrassing.

Verademing Busch’ toon was beduidend aangenamer dan de dag daarvoor. Hij begon zijn lange betoog met te vertellen dat hij Thomas Blatt niet kwalijk nam dat die hem een idioot noemde vanwege Busch’ gelijkstelling tussen daders en slachtoffers. Hij sprak vol compassie over Demjanjuk die nu al 15 jaar gevangen zat, over het lot van de Oekraïense bevolking in de Tweede Wereldoorlog en dat zeven miljoen Oekraïners toen het leven lieten. Hij laakte dat de getuigen steeds over wandaden van de Oekraïners spreken, maar da t ook andere nat ional i te i ten deel u i tmaakten van de Trawnikimoordenaars. Het zal niemand verbazen dat zijn verhaal op mij geen indruk maakte. Toch, hier stond een advocaat die zich duidelijk en waardig uitsprak. Dat was een verademing.

Philip Bialowitz De tweede uit Amerika overgekomen overlevende mocht spreken. Anders dan Blatt, sprak Philip Bialowitz van papier en had zijn verklaring zeer goed voorbereid. Hartverscheurend was hoe hij vertelde dat hij als 13 jarig jongetje wist dat hij vermoord zou worden. Alleen door toeval werd dat hem en zijn broer nog even gespaard. Hij nam afscheid van zijn zusters en de kinderen van zijn zusters. Zelfs zijn 7-jarige nichtje wist wat haar te wachten stond. Hij vertelde over de naïeve Nederlandse slachtoffers die hij uit de trein moest helpen en over de vrouw die dacht dat hij een kruier was en hem een fooitje

wilde geven. En hij vertelde met tranen in zijn stem over verschrikkingen die ik hier niet wil en kan opschrijven. Philip zelf kon dat wel. Hij was in staat er een gruwelijk, maar meer dan ontroerend document van te maken. In Duitse strafzaken wordt niet woordelijk genotuleerd wat er wordt gezegd. De rechters en de advocaten maken hun aantekeningen en bepalen aan de hand

daarvan hun strafeis, pleidooi en uiteindelijk de uitspraak. Vreemd, maar zo is het nu eenmaal. Het zou jammer zijn als de verklaring van meneer Bialowitz verloren ging. Daarom ben ik blij dat hij mij toestond om een kopie van zijn verklaring te maken. Die staat hier (pdf). De rechter stelde nog een paar aanvullende vragen en ook Busch vroeg Bialowitz om het een en ander te verduidelijken. Een kwartiertje later was de zitting voorbij. Antrag zum Befangheit

© Rob Fransman

Philip Bialowitz © Rob Fransman

Meneer en mevrouw Ulrich Busch In de pauze stond rechter Alt heel ongedwongen en zonder toga gezellig te praten met de advocaten en de openbare aanklagers. Het was een geanimeerd en ongedwongen gesprekje en allen glimlachten. Ik had er graag een foto van gemaakt, maar dat is strikt verboden. Een Nederlandse juriste vertelde me dat zoiets in ons land onmogelijk zou zijn. Om de hoek van het gerechtsgebouw is een klein gebakswinkeltje waar er in München zoveel van zijn. Je kunt er staand aan een tafeltje een kopje koffie drinken en iets eten. Ik kwam er langs op weg naar mijn hotel. Binnen voor het raam stond Busch in gezelschap van zijn aantrekkelijke vrouw. Hij zag mij, ik zag hem, we groetten elkaar. ‘Ach, waarom ook niet,’ dacht ik en stapte naar binnen. Ik stelde me voor en schudde Busch en zijn vrouw de hand. ‘Ik weet wie u bent,’ zei hij. ‘U schrijft niet aardig over mij.’ Ik was stomverbaasd. 'Dat is niet zo gek,' vervolgde hij, ‘ik wil weten met wie ik te doen heb en heb alle

Nebenklägers gegoogled. Zo kwam ik vanzelf bij u terecht.‘ ‘Maar dan nog,‘ wierp ik tegen, ‘ik schrijf in het Nederlands‘. ‘We hebben een Nederlandse schoondochter,’ vertelde zijn vrouw. Die had het een en ander voor het echtpaar vertaald. 'U moet weten, ik ben Oekraïense en mijn volk is ook slachtoffer van de nazis.' Ik ging er maar niet op in. 'Ik schrijf niet aardig over u omdat ik u onaardig vind,’ zei ik. Busch schoot in de lach en vertelde dat hij het nu eenmaal als zijn taak ziet om onaardig te zijn. Wat kon ik zeggen? Ik vertelde hem dat we het nooit eens zullen worden en van harte hoop dat Demjanjuk veroordeeld zal worden. Maar ik vertelde erbij dat ik zijn waardige pleidooi van die morgen een verademing vond en daarvan zeer onder de indruk was. ‘Verklaring’, corrigeerde hij, ‘mijn pleidooi komt nog. Als ik u heb laten nadenken heb ik toch wat bereikt.’ We schudden elkaar nogmaals de hand en ik liep verder naar mijn hotel. Nogal confuus, eerlijk gezegd. Zeker had Busch wat bereikt dat ik nadacht. Nu, twee dagen na dit merkwaardige gesprek doe ik dat nog steeds. En weet ik zeker dat ik erg graag wil dat Busch zijn zaak grandioos verliest en D. de rest van zijn miserabele leven in de gevangenis doorbrengt. 2 februari wordt de zitting voortgezet.

Weekje geen Demjanjuk is heel prettig Gepubliceerd : 27 januari 2010 - 8:35 am |

Een weekje geen Demjanjuk-proces is heel prettig. Even tijd om wat losse eindjes aan elkaar te knopen en eens even een tussenbalans op te maken. Voor mezelf natuurlijk, maar ook voor de Wereldomroep, de onvolprezen organisatie die het mogelijk maakt dat ik het proces van zo dichtbij kan volgen. Gisteren was ik even op de redactie om het goede nieuws te horen dat ik door mag gaan met verslag te doen van wat zich in de Münchener rechtszaal afspeelt.

Thomas Walther Dat wil niet zeggen dat ik op alle zittingen aanwezig zal zijn. Volgende week wel. Op 2 februari wordt Dr. Thomas Walther gehoord, de samensteller van het meer dan honderd pagina's tellende boekwerk dat bij de strafklacht tegen Demjanjuk is gevoegd. Aan de hand van zijn onderzoek zal het Openbaar Ministerie moeten bewijzen dat Demjanjuk in Sobibor is geweest. Voor ons, de medeaanklagers staat dat vast en wij weten dat -behalve uiteraard de slachtoffers- iedereen die daar aanwezig was, een massamoordenaar is. Maar tussen weten en bewijzen zit een wereld van verschil. De drie dagen aan het begin van volgende maand zouden wel eens bepalend kunnen zijn voor het verdere verloop van het proces. Ik zal er nauwgezet verslag van doen.

De week daarop, op 9 februari is Dr. Pohl weer aan de beurt. Dat is de deskundige die nogal door de mand viel bij zijn vorige verhoor. Ik ga er niet naar toe want aan zijn uren durende verklaring zal hij weinig toe kunnen voegen. Of het moet zijn dat Anwalt Bush hem zo het vuur na aan de schenen legt dat hij zijn verklaring alsnog wijzigt. Aannemelijk is dat niet, Pohl zal zich nu (nog) beter hebben voorbereid. Wel of niet interessant, 4 dagen München afgewisseld door 3 dagen thuis en dan weer 4 dagen München, dat is me wat te veel. Op de hoogte blijf ik wel. De mij toegewezen advocaat, de alleraardigste meneer Laurent is geen moeite teveel en stuurt me de kopieën van alle stukken die hij krijgt. Het is een enorme berg papier, inmiddels heb ik twee ordners vol. Ik lees lang niet alles want van dat juridische Duits begrijp ik niet heel veel.

Bizar - Kunz, bizarder - Nagorny Op 25 februari zal ik er weer wel bij zijn. Dan spreekt onze 'eigen' deskundige prof. dr. Johannes Houwink ten Cate. Het zal dan speciaal gaan over de 19 treinen van Westerbork naar Sobibor. De dagen daarop zijn gereserveerd voor het verhoor van Samuel Kunz en Alex Nagorny, twee voormalige collega's van Demjanjuk. Minstens zo bizar als het verhaal over Demjanjuk is wat er over deze twee ellendelingen bekend is. Kunz was bewaker in Belzec, Nagorny in Treblinka. Kunz is maar liefst drie maal verhoord, in 1969, in 1975 en voor de derde maal in 1980. Citaat: 'Uns war allen klar, dass dort die Juden vernichtet und später dann auch verbrannt wurden.' De Duitse justitie zag in die jaren geen aanleiding Kunz te vervolgen. Inmiddels is dat anders, het bureau in Ludwigsburg dat de aanklacht tegen D samenstelde, de Zentrale Stelle der Landesjustizverwaltungen zur Aufklärung nationalsozialistischer Verbrechen, (hoe bedoelt u Duits is geen compacte taal?) bereidt nu ook een aanklacht tegen Kunz voor. Beter laat dan nooit, maar daardoor zou het best kunnen zijn dat Kunz weigert te getuigen. Hij heeft verschijningsplicht maar niemand kan hem dwingen om te spreken. Dat geldt ook voor de 92-jarige Alex Nagorny. die al heeft gezegd dat hij D. kent uit Flossenberg, een ander concentratiekamp. Toen hem vorig jaar op ZDF-TV een foto werd getoond van D. zei hij: "Dit is Iwan, ik herken hem...ik zeg wat ik zag. We sliepen in dezelfde kamer." Net als bij Kunz is het ook nog maar de vraag of Nagorny zal getuigen want in Flossenburg wordt aan een aanklacht tegen hem gewerkt. Maar zijn door miljoenen geziene verklaring op de TV is toegevoegd aan het bewijsmateriaal. Die verklaring schiet een enorm gat in de verdediging van D. Busch en maul vinden dat niet fijn, wij wel. In München werd mij verteld dat Nagorny na de oorlog wel degelijk in de gevangenis heeft gezeten. Niet om wat hij in Treblinka had gedaan, welnee. Hij kreeg vier jaar toen de Amerikanen hem

oppakten met een pistool op zak. Vreemd? Ja nogal. Ach, er is zoveel vreemd in de wereld.

Fransman heeft visioen van Demjanjuk in uniform Gepubliceerd : 3 februari 2010 - 1:48 pm |

© Rob Fransman

Rob Fransman is mede-aanklager in het proces tegen John Demjanjuk en schrijft zijn ervaringen op voor de Wereldomroep. Dinsdag werd het proces hervat en kwam onderzoeksrechter Thomas Walther aan het woord. Woensdag was er geen zitting. Het is dinsdag weer spannend. Komt hij wel? Komt hij niet? Hij komt, Iwan de Bedlegerige. Kaarsrecht en onbeweeglijk wordt hij in zijn rolstoel de rechtszaal ingereden. Zijn bed aan de zijkant van de balie van de rechters is al opgemaakt. Dan verrijst hij, ondersteund door drie verplegers en de dokter. Ineens zie je dat Demjanjuk een enorme man is. Krachtig ook, het lijkt of hij helemaal geen steun nodig heeft. Meer dan een kop torent hij boven zijn helpers uit. Zijn ogen afgedekt door een zonnebril oogt de oude man nors en onvriendelijk. Even, het gaat als een schok door me heen, krijg ik een glimp van het angstaanjagende monster van 65 jaar geleden en is het niet moeilijk om je hem in een zwart uniform en gewapend met een zweep voor te stellen. Een fractie van een seconde heb ik dat gevoel, dan is het voorbij en ligt hij in zijn bed. Het gebruikelijke gekreun blijft dit keer achterwege. Een van de verplegers dekt hem zorgzaam toe met een dekentje. Meestal is dat dekentje lichtblauw, vandaag is het geel. Niets staat vast in München.

Manuel Bloch

Rechter Alt begint met een aankondiging. De Amsterdamse advocaat Manuel Bloch is aan het nebenkläger-advocatenteam toegevoegd. Dat is goed nieuws. Er valt helemaal niets aan te merken op onze advocaten, integendeel zelfs, maar het is toch prettig om er één bij te hebben die min of meer uit de eigen omgeving komt. Unaniem Deze drie dagen zijn voor onderzoeksrechter Thomas Walther. Walther is de aanjager van dit proces, zonder hem zou het niet gevoerd worden. Natuurlijk tekent advocaat Busch onmiddellijk bezwaar tegen hem aan. Wie had anders verwacht? Walther heeft reizen naar de USA, Polen en Israel gemaakt en daar inzage gehad in duizenden documenten. De verdediging niet en dus is er volgens Busch 'Disparität des Wissens.' Rechter Alt wuift het bezwaar weg. Als Busch echt had gewild kon hij inzien wat hij maar wil. Busch verlangt dat de alle zes rechters zich over zijn bezwaar uitspreken. Alt kijkt naar links en naar rechts en zegt dat de uitspraak unaniem is. Busch verlangt dat de rechtbank over zijn bezwaar in beraad gaat. Alt schorst de zitting, de rechters staan op, gaan de deur door, doen de deur dicht, doen de deur open, gaan zitten. Rechter Alt deelt mede dat de rechters zich hebben beraden en Busch' bezwaar unaniem verwerpen. De meeste mensen in de zaal zien er de humor wel van in. Busch niet. Er volgt de eerste felle woordenwisseling van vandaag die pas stopt als Alt dreigt Busch uit de zaal te laten verwijderen. Kortom, er is nog geen zinnig woord gezegd en de sfeer is al om te snijden.

Das Undenkbare war damals noch gar nicht gedacht Maar dat verandert wanneer Thomas Walther eindelijk aan het woord komt. Hier gaat het om, de bewijsvoering! Walther vertelt over zijn motivatie voor dit onderzoek en dat de Amerikanen graag willen dat D. wordt berecht. Polen en de Oekraïne zijn niet bepaald happig. Duitsland, lees Thomas Walther, wel. En zo komt de zaak op het bureau van de Zentrale Stelle in Ludwigsburg terecht. De voormalige rechter houdt een boeiend betoog. In soms prachtige taal verwoordt hij de door hem onderzochte feiten en hij legt uit dat de milde straffen tijdens eerdere processen teruggrepen op wetgeving van vóór de nazi-tijd. Eerst in 1979 werd de verjaring op massamoord opgeheven. Deze quote die te mooi is om te vertalen: 'das Undenkbare war damals nog gar nicht gedacht.' Het onderzoek voert Walther naar Amerikaanse, Poolse en Israëlische archieven en stelt hem in staat om te bewijzen dat Demjanjuk sporen heeft nagelaten en zich bovendien verstrikt heeft in tegenstrijdige , ongeloofwaardige verklaringen. D. zou boer(!) zijn geweest in Sobibor. Op hetzelfde tijdstip was hij daar ook vrachtwagenchauffeur. Op een zeer gedetailleerde stafkaart van het Duitse leger mag hij aanwijzen waar hij in Polen een zelfstandige boer was. Het is een grote kaart van een enorm gebied en feilloos wijst hij Sobibor aan, een vlekje van welgeteld één straat.

Gehoorzaam en robuust Walther vervolgt met een saillante verklaring van ene Dubovec, ooit de commandant van het Russische maar collaborerende Vlasov-leger. Hij kende Demjanjuk. Die had hij immers gelijk met Podhorny (Nagorny) in 1945 geselecteerd. Dubovec herinnerde zich Demjanjuk nog, die was zo gehoorzaam en robuust, een fijne man om erbij te hebben. Later, in de Zestiger jaren had hij hem nog eens ontmoet. 'Nee, de foto op het SS-Ausweis van D. herkent hij niet. Alle Oekraïners hadden zo'n kop.' Vreemd, want wanneer Demjanjuk op de Amerikaanse TV te zien is herkent hij

hem wel. Dubovec vertelt ook dat er ooit druk op hem is uitgeoefend om zijn verklaring over D. te wijzigen en te verklaren dat hij hem nooit heeft gezien, maar dat heeft hij geweigerd. Alweer vreemd, de Amerikaanse onderzoekers hebben nooit gevraagd door wie die druk dan wel is uitgeoefend.

Manuel Bloch trekt zijn toga aan © Rob Fransman

het kaartje waarop Demjanjuk Sobibor aanwijst

Straatvechters Wanneer Walther zich vergist in de Duitse vertaling van Nagorny's (Posgorny's) naam maakt Busch daar een grapje over. 'Wat betekent Demjanjuk in het Duits?' vraagt hij Walther. Die gaat er niet op in maar bij rechter Lenz schiet de grap in

het verkeerde keelgat. De jonge rechter maakt een nogal arrogante indruk en is tot nu toe uitsluitend opgevallen door de irrelevante vragen die hij stelde. Op een ongelofelijk heftige manier valt hij uit tegen Anwalt Busch, die zich (deze keer dan) werkelijk van geen kwaad bewust is. Een en ander ontaardt in gescheld en getier. De tribune voelt zich ongemakkelijk, een ruzietje op zijn tijd is wel leuk maar dit gaat alle perken te buiten. Dan is het afgelopen. Rechter Als maakt legt beide kemphanen het zwijgen op en sluit de zitting. Morgen verder.

Dagje pauze Helaas, niet verder. D’s bloeddruk is woensdag te laag en hij moet een dagje naar het ziekenhuis voor een transfusie. Niet verontrustend, dat moet hij sowieso iedere maand. Volgens de rechter is Demjanjuk na een bloedtransfusie weer geheel in orde en donderdag zet hij de zaak voort. We zullen zien. Nieuw is dat hij de tijd gebruikt om een aantal eerder ingediende bezwaren van D’s verdedigers af te wijzen. De afwijzing is niet nieuw, het voorlezen van het oordeel van de rechters wel. Normaal gebeurt dat schriftelijk, maar 'wenn Allen jetzt doch gemütlich zusammen sind' gebruikt Alt de tijd om zijn oordeel voor te lezen. Het was me nogal wat. Ik citeer uit mijn hoofd, pas morgen krijg ik een kopie maar het komt er op neer dat ongeacht wat D’s verdedigers aandragen de rechtbank blijft vervolgen. Niks ziekte, hij is gezond genoeg. Als D. verkiest om te liggen, mag hij dat doen, maar komen zal hij. Niks verjaring, hij wordt aangeklaagd op grond van nieuwe feiten. Niks 15 jaar voorarrest, D’s eigen schuld.

Demjanjuk bepaalt tempo van zijn proces Gepubliceerd : 8 februari 2010 - 2:58 pm |

© Rob Fransman

Donderdag werd nog eens bevestigd wat we al wisten. Er is er maar één die het tempo in dit proces bepaalt en dat is Demjanjuk. De dag daarvoor voelde hij zich nicht wohl en dus niet in staat zich naar de rechtbank te laten rijden. Hij had een reden, zijn hemoglobinegehalte was onder de acht gezakt en bij dat getal voelt niemand zich lekker. Maar bij Iwan de bedlegerige is dat cijfer wel vaker zo laag en geen reden tot ongerustheid. Na zijn maandelijkse bloedtransfusie voelt hij zich meteen weer goed. Demjanjuk zou zijn shot dus een paar dagen eerder dan gewoonlijk krijgen. Daarvoor moest hij naar het ziekenhuis en de ziekenhuisstaf beloofde dat hij om 5 uur ‘s middags weer terug zou zijn in de Stadelheimer gevangenis. Hij ziet dat kennelijk als thuis. Oh schande! Het ziekenhuis hield zich niet aan de afspraak en bracht Demjanjuk pas om 9 uur in de avond terug. De volgende morgen weigerde hij op te staan. Hadden ze hem maar eerder terug moeten brengen.

Baas in eigen bed Enige ironie kan de rechter niet worden ontzegd. Hij kondigde aan dat de heer Demjanjuk het bed in de cel verkoos boven het bed in de rechtbank. Desgevraagd bevestigde dokter Stein dat er geen dringende aanwezigheid voor D’s afwezigheid was. Even gloorde de hoop dat Alt Demjanjuk zou dwingen om te komen. Hij deed het niet. Misschien wil hij tot iedere prijs het beeld

voorkomen van een tegenstribbelende, misschien wel schreeuwende Demjanjuk die door politieagenten de zaal wordt ingedragen. Ik kan het me voorstellen, welke rechter zou dat voor zijn rekening durven te nemen? Toch is er is wel degelijk een mogelijkheid dat een proces in afwezigheid van een verdachte doorgaat. Maar de rechtbank neemt zo’n beslissing pas, wanneer het zeker is dat er sprake is van moedwillige tegenwerking van de procesgang. Niemand werkt de procesgang beter tegen dan Demjanjuk. Dat doet hij al zijn hele leven en iedereen weet dat. In dit proces is het moment om dat nogmaals vast te stellen allang gepasseerd. Helaas, rechter Alt besliste anders. Hij zal zijn redenen hebben.

Kwaad Ik denk niet dat het met coulance tegenover de verdachte te maken heeft. Alt is kwaad en liet dat duidelijk merken in een korte woordenwisseling met D’s tweede advocaat Maull. Keer op keer is vastgesteld dat Demjanjuk - zei het met beperkingen - gezond genoeg is om terecht te staan. Desondanks had Maull een verzoek ingediend om de vervolging te staken. Zijn cliënt zou geestelijk niet in staat zijn de handelingen te volgen. Daar was geen schijn van kans op, besliste de rechtbank. De verdachte werd immers voortdurend door een arts in de gaten gehouden en er stond altijd een verpleger bij zijn bed. Aan de geringste wens van Demjanjuk werd onmiddellijk voldaan. Wilde hij niet zitten, mocht hij liggen. Wilde hij zijn petje ophouden, mocht hij het ophouden. Sinds kort was het zelfs onmogelijk zijn ogen te zien, de zonnebril was ook goed. Kortom, die vlieger ging niet op. De laatste zin van de afwijzing liet zien hoe hoog het de rechters zit. Vrij vertaald: ' de verdachte heeft ervoor gekozen te liggen, te zwijgen en zelfs de rechtbank geen blik waardig te keuren. Dit geheel in tegenstelling tot zijn gedrag buiten de rechtszaal. De rechtbank vindt dat allemaal goed maar het proces gaat door' . Giftig Uit de losse hand voegde Alt nog toe dat al die verloren tijd uitsluitend te wijten was aan de grillen van de man in het bed. Nooit was er sprake van iets ernstigs. Een halve graad verhoging, licht beklemd gevoel op de borst, ietwat duizelig, vermoeid, nicht wohl fühlend. Alts laatste zinnen waren prachtig: "De beklaagde wekt de indruk dat hij slaapt. Misschien is hij niet in staat is om de procesgang te volgen maar klokkijken kan hij als de beste. Iedere dag wuift hij na precies 90 minuten met zijn hand. Hij vindt het genoeg, de tijd is om. Knap voor iemand die slaapt." De Nederlandse juriste die het proces steeds uit belangstelling volgt, schoot hoorbaar in de lach. Het kwam haar op een reprimande te staan van de Oekraïense mevrouw Busch die toevallig naast haar op de tribune zat. " Da liegt ein Kranker Mensch," beet zij haar buurvrouw toe, "es gibt hier nichts zu lachen!" Waarvan akte.

Dinsdag weer Thomas Walther Deze week zou Dieter Pohl weer aan de beurt komen en de dan nog resterende tijd worden gebruikt voor het voorlezen van allerhande documenten. Het leek allemaal niet zo interessant en ik was van plan om maar eens een weekje over te slaan. Maar toen ik donderdagavond thuiskwam kreeg ik een mailtje dat eerst Thomas Walther zijn verhaal gaat afmaken. Daar heeft hij nog zeker een dag voor nodig en ik moet me al sterk vergissen als hij daarna niet door de verdediging indringend zal worden ondervraagd. In al die weken heb ik niemand gehoord die interessanter was dan Walther. Stukje voor stukje, beetje bij beetje, toont hij aan dat Demjanjuk al die jaren heeft gelogen. Het kan niet waar zijn dat Demjanjuk jaren in een krijgsgevangenenkamp heeft doorgebracht. Dubovec, die hem rekruteerde voor het collaborerende leger van de overgelopen Russische generaal Vlasov, herinnerde zich Demjanjuk maar al te goed. Een grote sterke man in een zwart Trawniki uniform. Na anderhalf jaar krijgsgevangenschap? Wetenschappelijk is bewezen dat de maximum overlevingstijd in die kampen 6 weken was. Thomas Walther is een jager. Bovendien een goed verteller. Toen hij dinsdag sprak, voelde iedereen dat het net zich sloot om de man in het bed. Demjanjuk voelde dat ook. Ik ben er zeker van dat hij daarom, nog meer dan voorheen, er alles aan zal doen om de rest van het proces te saboteren. Hij wil onveroordeeld sterven. Laten we hopen dat hem dat niet lukt.

Nummer 1393 - Demjanjuks Dienstausweis Gepubliceerd : 15 februari 2010 - 9:29 pm |

Manuel Bloch treft Thoman Walther in de gang van het gerechtsgebouw © Rob Fransman

Het is koud in München. In het gerechtsgebouw moet ik eerst door de controle. Ik bibber in de ijskoude ingang als ik in mijn overhemd door het poortje moet. Er piept nog iets dus moet ik met zo'n eng ding worden betast. Op dat moment komt Frau Gisela Schultz aanlopen, de aardige politieagente die ik vanaf de allereerste dag van het proces als vriendin van de Nebenkläger heb leren kennen. Tot verwondering van alle aanwezigen kussen we elkaar op beide wangen. "Mensch, bin ich froh Sie wieder zu sehen," zegt ze met haar vette Beierse accent. Ik mag meteen doorlopen. Ik voel me een stuk warmer.

Petje af Ik ben wat laat, Demjanjuk is al in de rechtszaal. Hij heeft zijn petje dit keer niet op. Rechter Alt merkt op dat hij tot zijn genoegen ziet dat de behandeling die Herr Demjanjuk vorige week in het ziekenhuis kreeg in ieder geval zijn hoofd goed gedaan heeft. Iemand op de tribune lacht iets te hard. Daar maakt Anwalt Busch zich kwaad over en meteen leidt dat tot een woordenwisseling met de rechtbank. Er zullen er nog veel volgen.

Nagorny Onderzoeksrechter Thomas Walther mag zijn onderbroken verhaal van vorige week afmaken. Hij vertelde over het verhoor van Alex Nagorny, de voormalige vriend van Demjanjuk. Nagorny kende Demjanjuk goed. Samen waren ze in Trawniki (in het opleidingskamp voor SS-rekruten uit de Sovjetunie en de Baltische staten) en vervolgens kampbewaker in het concentratiekamp Flossenburg. En samen waren ze gerekruteerd voor het leger van Vlasov waar ze tegelijkertijd krijgsgevangen werden gemaakt. Na de oorlog woonden ze in hetzelfde huis in Landshut, een kleine stad in de buurt van München. Andere kampbewakers woonden op loopafstand. Ze waren samen in 1947 gearresteerd vanwege wapenbezit. Daar was ook nog ene Topka bij, iemand die ze hadden leren kennen als instructeur in Trawniki. In 1947 werden ze aangehouden met 2 pistolen die in een brood waren verstopt. Alleen Nagorny werd tot vier jaar veroordeeld, twee jaar had hij daarvan uitgezeten. Walther sprak over de microkosmos van de Trawniki's. Na de oorlog deden ze er alles aan om hun verleden te verbergen. Praten konden ze alleen met elkaar, maar over hun wandaden spraken ze nooit. Ze woonden bij elkaar in de buurt en bezorgden elkaar baantjes bij het Amerikaanse bezettingsleger. Opvallend veel Trawiniki's werden chauffeur bij de Amerikanen. Dat had een reden. De Amerikanen hadden chauffeurs nodig maar wilden geen Duitsers in hun leger. Alle andere nationaliteiten die in Duitsland waren aangespoeld keerden zo snel mogelijk terug naar huis, maar de Trawniki's konden niet terug. Die wisten donders goed dat ze bij aankomst meteen zouden worden geëxecuteerd.

Schrobbering Voordat de zitting werd verdaagd deed rechter Ralph Alt iets opmerkelijks. Opdat iedereen goed kon horen wat hij te zeggen had sloot hij de microfoon nog niet. Vervolgens veegde hij Anwalt Busch geweldig de mantel uit. Het zoveelste door de advocaat ingediende bezwaarschrift was van zo'n lage kwaliteit dat de rechtbank het als een belediging opvatte. "Een eerstejaars rechtenstudent zou het beter doen dan u, Herr Dokter Busch", waren zijn letterlijke woorden. Daarna sloot hij de zitting. Het was me nogal wat, het zal je als advocaat maar in het openbaar worden gezegd. Ik was erg nieuwsgierig waarom Alt zo kwaad was. Busch' negen dichtbeschreven A- viertjes waren dit keer geen Antrag zum Befangenheit (rechtbank is bevooroordeeld) maar een Haftbeschwer, d.w.z. een bezwaar tegen de gevangenhouding van Demjanjuk met daarin de eis tot onmiddellijke vrijlating. Het waren dezelfde argumenten als altijd, alweer verpakt in een iets ander jasje. Moest Alt zich daar nou zo kwaad over maken?

Hitler, Himmler, Göring, Goebbels en Demjanjuk Nee, daarover niet. Het ging om wat er op pagina 7 van het ellenlange stuk stond. Ik citeer: "Die Kammer teilt nicht mit, wann der Angeklagte, wo er und wie er mit Hitler, Himmler, Göring und Goebbels zusammengetroffen hat und mit ihnen die Pläne zur Endlösung der Judenfrage durchgesprochen und ihnen sodann seinen Beitrag zur Endlösung der Judenfrage zugesagt hat." Met andere woorden: omdat de nazileiders hun moordpolitiek niet vooraf met Demjanjuk hadden besproken, heeft de Duitse justitie geen reden om D. te berechten, laat staan hem in voorarrest te houden. Je moet er maar opkomen. Busch' bezwaarschrift gaat eindeloos door over de kommer en kwel die zijn onschuldige cliënt aangedaan wordt. De Trawniki's waren slechts slaven die door hun SS-meesters werden uitgebuit. De rechters wezen ook dit bezwaarschrift routinematig af. Dat Alt de manier van verdedigen van Busch meer dan zat is laat hij hem (en ons) wel heel duidelijk blijken.

Wikipedia De volgende dag ging de zitting door alsof er niet was gebeurd. D. werd in bed getild (weer met pet) en nu was het de beurt aan zijn advocaat Busch om onderzoeker Thomas Walther te ondervragen. Busch bleek geen partij voor de de geschoolde jurist en oud-rechter. Hij stelde vraag na vraag. Of hij originelen of kopieën van de documenten had gezien? Hoe vaak Walther voor het onderzoek naar de USA, Israël en Polen was geweest? Waren de te ondervragen getuigen door hemzelf gevonden of waren die hem om politieke redenen door Amerikaanse of Israëlische onderzoekers ingefluisterd? Walther antwoordde afgemeten met ja en nee en gaf af en toe zeer beknopt uitleg. Heel even sneerde hij richting de advocaat dat hij tegenstelling tot zijn ondervrager zijn kennis niet uit Wikipedia had. Eindelijk kwam het beroemde en beruchte Dienstausweis met het nummer 1393 ter sprake. Er wordt al tientallen jaren door een leger van deskundigen over de echtheid van dit bewijsstuk gesteggeld. Ook nu is het misschien wel het belangrijkste bewijs tegen Demjanjuk. In de zaal werd met spanning uitgezien naar het moment dat het document ter sprake zou komen. En toen het zo ver was ontplofte de boel.

Das Lachen wird Ihnen noch vergehen Busch hield enigszins triomfantelijk twee Dienstausweisen omhoog. Die waren verschillend, of Walther maar even wilde aanwijzen welke versie hij in Washington op echtheid had gecontroleerd. Voordat Walther kon antwoorden greep de rechter in. Hij wilde weten waar Busch die plaatjes vandaan had. "Van het internet", antwoordde de advocaat. Ik kon wel door de grond zakken want ik

schoot hoorbaar in de lach. Dat mag ik - op mijn bevoorrechte plaatsje - helemaal niet. De rechter zei dat van het internet geplukte plaatjes niet in de rechtszaak zouden worden geaccepteerd. "In deze ordners ligt de gewaarmerkte kopie", wees hij achter zich. "Daarover en daarover alleen wordt er in deze rechtbank gesproken." Busch zette door. Er waren zoveel verschillende kopieën op het internet te vinden, het Dienstausweis in Washington moest wel een door de KGB gemaakte vervalsing zijn. Nebenkläger-advocaat Michael Koch had geen bezwaar. De plaatjes mochten best aan de akten worden toegevoegd mits Herr Dokter Anwalt Busch zo vriendelijk zou willen zijn om aan te geven op welke website hij ze had gevonden. Dat deed Busch. Ze kwamen van de website An Inconvenient History. Van de tribune klonk nu onverholen hoongelach. "Lachen Sie ruhig", zei Busch, "das Lachen wird Ihnen noch vergehen!" Rechter Alt vond het hoog tijd voor de lunch.

Internet Toevallig weet ik dat An Inconvenient History een aan Stormfront gelieerde website is. Op Stormfront heb je een doorklik naar Inconvenient en omgekeerd. Beide websites zijn van neonazi-organisaties. Kennelijk haalt de advocaat daar zijn informatie vandaan. Sinds ik een paar weken geleden even privé met hem sprak, had ik een greintje sympathie voor de man. Nu weet ik het niet meer. Een neonazi is hij heus niet. Die zijn echt niet zo dom om met hun rommel in een Duitse rechtszaal te zwaaien. Ik houd het maar op grenzeloos naïef. Tijdens de pauze hadden de rechters ook even op internet gezocht. Ja, ze hadden die plaatjes gevonden. Het ene plaatje op de site die verder gewijd was aan de 'Auschwitz-leugen', het andere plaatje op een site ter ere van de suprematie en instandhouding van het blanke ras. Of Busch echt wilde dat zijn 'bewijzen' aan de aktes werden toegevoegd? Dat kon natuurlijk, maar dan wel met bronvermelding. Dat wilde Busch niet. Hij had alleen maar willen aantonen dat de zaak niet zo eenvoudig lag.

26 maart 1943 - en tien dagen later De derde procesdag was in zover een unicum omdat Demjanjuk voor het eerst de volle drie dagen aanwezig was. Er werd weer zeer indringend over Dienstausweis 1393 gesproken. Dat nummer 1393 is zo enorm belangrijk omdat nummer en naam voortdurend voorkomen op diverse verplaatsingsdocumenten van de beklaagde. Op sommigen wordt de naam Demjanjuk anders gespeld vanwege de transcriptie uit Cyrillisch schrift.

De aanklagers weten zeker dat de combinatie van die documenten exact aantoont - van datum tot datum - waar Demjanjuk zich in de jaren 1942 t/m 1945 bevond. Onomstotelijk staat voor hen vast dat hij op 26 maart 1943 van het SS- Ausbildungslager Trawniki naar Sobibor is verplaatst en daar een aantal maanden bleef. 26 maart 1943. De datum speelt maar steeds door mijn hoofd. Tien dagen later, op 6 april 1943 werden Rachel en Izak Fransman in Sobibor vermoord. Ik weet nu zeker dat Demjanjuk daarbij aanwezig was

Demjanjuk kreeg stokslagen voor zout en uien Gepubliceerd : 19 februari 2010 - 9:41 am | (foto: Rob Fransman)

Rob Fransman is mede-aanklager in het proces tegen John Demjanjuk en schrijft zijn ervaringen op voor de Wereldomroep. Omdat er deze week geen zitting is, geeft hij aanvullende informatie. Bijvoorbeeld over het SS-opleidingskamp Trawniki. Dat was de plaats waar aan Oekraïense, maar ook aan Baltische en Russisch-Volksduitse krijgsgevangen de fijne kneepjes van het beulswerk werden geleerd. Voor dat doel was er zelfs een klein concentratiekamp gevestigd. De opleiding duurde ongeveer zes weken. Ik vroeg aan onderzoeker Thomas Walther hoe het vermoorden van mensen in hemelsnaam te leren viel. Daarop vertelde hij me over het instructieboekje dat in het Holocaustmuseum in Washington is te zien. Omdat nogal wat Trawniki’s analfabeet waren had de SS een prentenboek gemaakt. Walther vertelde over de eerste twee pagina’s. Op de linker bladzij is een trein op een perron getekend. Buiten de trein staat een ordeloze groep karikaturaal getekende Joden. Er omheen leunen mannen in uniform op hun geweer. Honden liggen te slapen of snuffelen aan elkaar. 'Falsch' staat daar met

koeienletters boven en het woord is met rood doorgestreept. Op de bladzij ernaast staat dezelfde trein. Nu staan de Joden in marsorde opgesteld, de bewakers staan met hun geweer met bajonet in de aanslag, een bewaker heeft een zweep in de hand en de honden staan bijtgraag klaar. 'Richtig' staat daar boven. Salz und Zwiebel Onderzoeker Thomas Walther heeft aan de hand van documenten aangetoond dat Demjanjuk twee maal in Trawniki was. Na zijn tijd in Trawniki was hij enige tijd bewaker in het concentratiekamp Lublin-Majdanek. Daarna keerde hij terug naar Trawniki om van daar uit naar Sobibor te worden gestuurd. Demjanjuk ontkent tot op heden dat hij in Trawniki was, zoals hij überhaupt ontkent bewaker in een concentratiekamp te zijn geweest. Niet alleen het beroemde Dienstausweis toont het tegendeel aan. Er is nog een hoogst merkwaardig document. Handgeschreven rapporteert een Oberscharführer dat twee Wachmänner het kamp in Lublin op 16 januari ongeoorloofd hebben verlaten om daarbuiten Salz und Zwiebel te kopen. Eén van die mannen is I. Demjanjuk met dienstnummer 1393. Op 20 januari wordt beslist dat deze afwezigheid met 25 stokslagen bestraft moet worden. Daaronder staat in een ander handschrift dat de straf op 21 januari is uitgevoerd. Het kinderlijke handschrift van de officier, de zware straf en het bizarre gedrag van weldoorvoede mannen die zo’n risico namen voor wat zout en uien terwijl ze wisten dat hun afwezigheid zwaar zou worden bestraft, maakt het tot een verbazingwekkend document. Thomas Walther legde het me uit. Het gaat helemaal niet over zout en uien. De officier deed de mannen een plezier door dat op te schrijven. De uitdrukking zout en uien was een eufemisme voor streng verboden seks. De straf voor seks - buiten een door de SS goedgekeurd bordeel - was terugzending naar het krijgsgevangenenkamp en dat betekende verhongering. De SS werd geteisterd door geslachtsziektes en wilden dat hun Trawniki's gezond bleven opdat ze hun 'werk' konden doen. Achterkant Dienstausweis Het Dienstausweis met het nummer 1393 is het belangrijkste bewijsstuk tegen Demjanjuk. Het document is inmiddels overbekend en staat bij ieder krantenartikel over de zaak. Dat is logisch want veel documenten over de gebeurtenissen in Oost Polen zijn er niet. Opvallend is het in Russisch geschreven rode handschrift. Het is een Russische vertaling van wat er in het zwart staat, waarschijnlijk geschreven door de KGB-officier die Demjanjuk rond 1948 voor het eerst verhoorde. Op Dienstausweisen van andere Trawniki's is hetzelfde te zien. Op de voorkant is tevens voor ontvangst getekend voor de kleren die de Trawniki’s meekregen. 1 muts, 2 jassen, 1 overhemd, 1 broek, 1 bajonethouder, 2 stel ondergoed, 1 deken en 1 zwembroek(!).

De achterkant is minder bekend maar zeker zo interessant. Weer dat Russische handschrift maar ook opmerkingen in het Hebreeuws van Israëlische onderzoekers die het in 1986 onderzochten en waarmerkten als een origineel document. Daarna is het nog eens door Amerikaanse autoriteiten op dit gebied onderzocht. Ook zij stonden in voor de echtheid. Voordat het huidige proces tegen Demjanjuk begon is authenticiteit nogmaals, nu door Duitse onderzoekers, bevestigd. Vervalsing Demjanjuk’s verdedigers, in Israel, in de USA en nu in Duitsland beweren dat het document een door de KGB vervaardigde vervalsing is. Toegegeven, raadsels zijn er genoeg. De Israëlische autoriteiten ontvingen het identiteitsbewijs bij het begin van D's proces in Israel vanuit de Sovjet-Unie. Waarom toen pas? Demjanjuk kreeg als 'Iwan de Verschrikkelijke' uit het concentratiekamp Treblinka de doodstraf. Pas na zeven jaar werd hij in hoger beroep vrijgesproken. “Hij kon niet in Treblinka zijn geweest,” oordeelde de Israëlische Hoge Raad. Over waar hij dan wel was tijdens die jaren wilde men niet meer spreken. De blamage was te groot. Demjanjuk werd teruggestuurd naar de USA. Ook het Dienstausweis belandde in de USA. Daar wordt het in de kluis van de OSI (Office of Investigation) in Washington bewaakt alsof het de Koh-I-Noor diamant is.

Lengte Een ander mysterie is D's lengte. 1 meter 75 staat op het Dienstausweis. Iedereen kan zien dat Demjanjuk beduidend langer is. Iemand vertelde mij dat de vraag over de lengte van Demjanjuk in Israel afdoende is beantwoord maar dat antwoord ken ik niet. In de komende weken zal het allemaal nog ter sprake komen. Of de raadsels ooit opgelost zullen worden? Wie zal het zeggen, ik heb geen idee. Op mijn computer heb ik kopieën van beide kanten van het Ausweis in een formaat van maar liefst 6 MB. Van zo'n groot formaat kunnen makkelijk stukjes worden uitvergroot. Dan pas wordt duidelijk hoeveel onderzoek er gedaan is. Naar de authenticiteit van het papier, de Poolse schrijfmachine, de stempels, de inkt in de verschillende handschriften, enzovoorts. Zie bijvoorbeeld de minuscule gaatjes in de randen van de stempels.

Voorzetting Dinsdag 23 februari wordt het proces voortgezet. De dag is gereserveerd voor professor Johannis Houwink ten Cate, voormalig directeur van het Centrum voor Holocaust en Genocide Studies. De overige 2 dagen wordt een voormalige vriend en collega van Demjanjuk gehoord. Dat is de 92-jarige Alex Nagorny. Of

Nagorny werkelijk verschijnt en dan iets zinnigs zegt, is natuurlijk de vraag. Ik zal erover berichten.

Vervolg van het Demjanjukproces Gepubliceerd : 24 maart 2010 - 10:31 am |

Ik besloot om de drie procesdagen van vorige week over te slaan. Advocaat Busch ging getuige-deskundige Dr. Dieter Pohl nog eens aan de tand te voelen. Ik had Pohl’s verklaring al in januari gehoord. "Zo interessant zal het wel niet worden", dacht ik. Dankzij de Nederlandse advocaat Manuel Bloch kreeg ik toch een aardige indruk van wat zich in de rechtszaal afspeelde. Busch was midden in de ondervraging van Pohl toen zijn cliënt geen zin meer had. Het proces werd onderbroken toen de advocaat de wetenschapper had gewezen op nogal wat onvolkomenheden in het onderzoek naar de Trawniki-documenten. Met zijn zuigende vragen bracht hij Pohl ertoe om toe te geven dat hij wegens tijdgebrek niet alles zelf had onderzocht. Pohl maakte een onzekere indruk en - naar mijn idee - had Busch hem stevig in de verdediging gedrongen. 'Ín de tang,' schreef ik ruim twee maanden geleden. Nu gebruikte Busch de volle drie dagen om Dr. Pohl door te zagen. Er is de verdediging alles aangelegen om Demjanjuk af te schilderen als slachtoffer. "Ook een slachtoffer", betoont Busch voortdurend. Wij, medeaanklagers, zien dat als een provocatie en het maakt ons razend. Dat neemt niet weg dat Busch uiteraard het volste recht heeft om te doen voorkomen dat D. in de hel van Oost Polen slechts een toevallige passant was. Busch had het over documenten die aantoonden dat de Trawniki's werden geëxecuteerd wanneer ze alleen maar dachten aan desertie. M.a.w. het was een kwestie van doden of gedood worden. Voorleggen deed hij die documenten niet. De aanklagers stellen dat wetenschappelijk bewezen is dat men zich aan het moorden kon onttrekken door te vluchten. Maar ook daarvan zijn maar weinig schriftelijke bewijzen. Wel is zeker dat van de circa vijfduizend Trawniki's er meer dan duizend in zijn geslaagd om te deserteren. Of Busch gescoord heeft met zijn drie dagen durende kruisverhoor? Ik heb geen idee.

Vandaag Na vijf weken ben ik weer terug in München. De hele procedure is inmiddels meer dan vertrouwd. Maandagmiddag koffertje pakken, naar Schiphol, uurtje vliegen, taxi, hotel (Hallo Herr Fransman, wieder da!), drankje in de hotelbar, volgende morgen ontbijt en dan het wandelingetje naar de vlakbij gelegen rechtbank. Ik kom gelijk met rechter Alt binnen. Uiteraard laat ik hem voorgaan. ‘Gutenmorgen Herr Fransman,’ zegt hij. Dat hij me kent geeft me een goed gevoel hoewel ik niet kan aangeven waarom dat zo is. Binnen zie ik de bekende gezichten. We kennen elkaar inmiddels, de advocaten, de journalisten, de tolk, de vaste toeschouwers op de tribune waaronder

mevrouw Busch en de bewaking. Rondom worden groeten uitgewisseld. Ik moet kiezen of ik gewoon op de tribune ga zitten of mijn bevoorrechte plaatsje van Nebenklaeger inneem. Ik kies voor het laatste. Er zit maar één rij tussen, maar op de tribune mag ik geen laptop openen en waar ik nu zit wel. Dat is wel eens handig om iets op te zoeken want veel belangrijke documenten staan inmiddels in mijn computer. Of ik speel er een beetje mee als het me wat te saai wordt, ook dat komt voor. Het was al weer een tijdje geleden dat ik naar een ellenlange openingsverklaring van Anwalt Busch luisterde. Vandaag was het weer zover. Zijn cliënt is het slachtoffer van een internationaal Justizcomplot. In het belang van de historische Wahrheitsfindung zou de rechtbank nu toch eindelijk eens de rechtsongelijkheid moeten inzien en Demjanjuk vrijlaten. Miljoenen Russische krijgsgevangenen zijn immers op een gruwelijke manier door Duitsers vermoord en niemand is ooit voor die schanddaad berecht. Mijn persoonlijke mening is dat hij daar geen ongelijk in heeft.

Holocaust-industrie Maar dat is geen reden om Demjanjuk niet te berechten, integendeel. Al omstreeks 1995 heeft de hoogste Duitse rechtsinstantie spijt betuigd over de veel te lankmoedige manier waarop de Duitse justitie tot het midden van de Zeventiger jaren oorlogsmisdadigers heeft berecht. Als ze überhaupt al voor een rechtbank kwamen. Het zij zo. Nu is het gelukkig anders, dat heeft de Nederlandse oorlogsmisdadiger Heinrich Boere inmiddels ook gemerkt. Hij werd deze week door de rechtbank in Aken tot levenslang veroordeeld. Busch maakt daar gebruik van. Alles wat hij doet, is dezelfde argumenten in steeds een ander jasje te verpakken. Toen hij door Dr. Nestler, de leider van de Nebenklaeger-advocaten, daarop werd gewezen kwam hij met een ongehoorde provocatie. Nestler, alle andere advocaten, ja, alle deelnemers aan het proces en dus zelfs de rechtbank stellen zich in dienst van de Holocaust-industrie. Rechter Alt haalde zijn schouders er over op maar Nestler en de andere advocaten waren woedend toen Busch zijn woorden niet terugnam. Nestler zag er een strafbare belediging in en op zijn verzoek werden Busch’ woorden geprotocolleerd. Misschien krijgt een en ander nog een staartje, afwachten maar.

Daumann Meneer Daumann is als politierechercheur verbonden aan het BLKA (Bundes Landes Kriminal Amt) in München. In die hoedanigheid stelde hij een onderzoek naar Demjanjuk in. Hij reisde naar de OSI (Office of Special Investigations) in Washington, naar Polen en naar Israel. In Israel sprak hij Daphna Bainvol, de vertegenwoordiger van het Israëlische Openbaar Ministerie dat Demjanjuk in 1987 als Iwan de Verschrikkelijke uit Treblinka vervolgde. En

zich daar verschrikkelijk vergaloppeerde omdat de OSI weigerde voor D. ontlastende documenten aan de Israëli’s te overhandigen. Daumann verhoorde ook Samuel Kunz. Kunz is een nog levende Trawniki die kampbewaker was in het concentratiekamp Belzec. Oorspronkelijk had hij toegezegd om net als Nagorny in München te komen getuigen. Toen de Duitse justitie echter besloot om de 90-jarige Kunz alsnog te vervolgen zag hij daar vanaf. Hij had weliswaar verschijningsplicht maar hij liet de rechtbank weten dat hij geen woord zou zeggen. Zijn dagvaarding werd ingetrokken. Busch stelde in zijn kruisverhoor aan de getuige de interessante vraag waarom Kunz als getuige en niet als verdachte was verhoord. Voor Daumann had kunnen antwoorden, beëindigde rechter Alt de zitting.

Een 'stom papiertje' op het Russische consulaat Gepubliceerd : 29 maart 2010 - 5:06 pm |

© Rob Fransman

Donderdag was dan eindelijk zover. De rechtbank toog naar het Russische consulaat om daar de originele Duitse transportlijsten van de Trawniki ́ s te bekijken. Uiterst belangrijke documenten in de zaak tegen Demjanjuk. Rechter Ralph Alt had alleen de griffier meegenomen. Demjanjuks verdedigers Busch en Maul waren er ook, net als de meesten van onze advocaten. Ik had van tevoren gevraagd of ik als Nebenkläger ook mee mocht. Dat vond de rechtbank een goed idee.

Fotograferen verboden, telefoons inleveren Dertien man sterk stonden we voor het Russische consulaat in de Seidlstrasse. Om precies 10 uur liet een medewerker ons binnen. Met zijn vieren in de lift

naar de hoogste etage. Dat wil zeggen drie van ons en de medewerker. En weer drie van ons en de medewerker. Misschien waren er wel staatsgeheimen opgeslagen in de lift en moest er daarom iemand met ons mee. Het kan ook zijn dat Russische gastvrijheid voorschrijft dat een gast niet alleen in de lift gelaten wordt. Mijn hoop om binnen een foto van ons gezelschap te maken was vergeefs. Fotograferen werd ons verboden en telefoons moesten worden ingeleverd. Zelfs de voorzitter van de rechtbank leverde goedmoedig zijn telefoon in.

Jaren vijftig De vergaderkamer met bruinhouten betimmering, het rode damasten tafelkleed op de centrale tafel met daarop in het midden de onvermijdelijke flessen mineraalwater, alles deed me aan het voormalige Oostblok denken. Daar zaten we dan, als dertien toneelspelers in een absurdistisch toneelstuk. Ik verwachtte op zijn minst een beambte die met fluwelen handschoenen plechtig een kluis zou openen. Bij het grote moment dat die documenten voor de eerste keer in 67 jaar buiten de KGB-archieven te zien waren paste toch wel enig decorum.

Ordinair kantoormapje Maar zo dramatisch was het niet. Vijf flinterdunne A-viertjes, in een heel gewoon mapje. Ieder blaadje is in doorzichtig folie gestoken. Op beide zijden zijn de namen en nummers van de Wachmänner getikt. Het papier is zo dun dat wat aan de achterzijde staat, in spiegelschrift op de voorkant te zien is. De consulaat-medewerker zag er streng op toe dat niemand het papier uit de omslag haalde. Iemand maakte het grapje dat Busch ze in één hap zou kunnen doorslikken. Weg bewijs. Ook Busch moest daar hartelijk om lachen.

Danilchenko In deze zaak draait - naast het beruchte Dienstausweis - heel veel om de twee transportlijsten. De lijst van 26 maart 1943 bestaat uit twee pagina's, die van 21 oktober 1943 uit drie. Op de eerste lijst staat dat 'nummer 20', Iwan Demjanjuk, geboren 3 april 1920, registratienummer 1393, van het opleidingskamp Trawniki naar Sobibor wordt verplaatst. De andere lijst is een verplaatsingslijst van Wachmänner van Trawniki naar het concentratiekamp Flossenburg. Demjanjuk staat er weer op, hier als nummer 53. Op dit papier is het laatste cijfer van het registratienummer, na 139, niet meer leesbaar. Op beide lijsten staat ook ene Ignant Danilchenko. Dat is heel belangrijk want deze man heeft onder ede verklaard dat hij Demjanjuk in Sobibor heeft gekend. Niet alleen daar. Ze waren ook tegelijk Wachmann in Flossenburg.

Bijna gezellig Ik was blij dat ik mee mocht naar het consulaat. Behalve Russische onderzoekers hebben maar heel weinig mensen deze documenten ooit gezien. Dat maakte mijn bezoek tot een spectaculaire gebeurtenis. Maar dat wil niet zeggen dat er veel over te vertellen valt. Het was enigszins bizar, zo met z'n allen rond de tafel. Tegenover me zat rechter Alt, naast me Demjanjuks advocaat Busch. De sfeer was prima, gezellig bijna. Voorzichtig gingen de papieren rond, alsof het originele Rembrandt-etsen waren. Demjanjuks advocaten bogen zich er eerst over. Gewapend met loep en zaklampje bekeken ze ieder spikkeltje, kreukeltje en scheurtje. Dat deed rechter Alt ook. Centimeter voor centimeter noemde hij iedere bijzonderheid op terwijl de griffier alles woordelijk opschreef. Er ontspon zich een lange discussie over de bruine randen op de lijsten. Vermoedelijk zijn het verstevigingen die door de Russen zijn aangebracht. Busch ziet er het bewijs van een vervalsing in. Versteviging, vervalsing, één ding is zeker, er zal in de komende tijd nog veel over te doen zijn.

Verward Toen was het mijn beurt om de papieren even te mogen vasthouden. Ik bekeek ze ook maar eens door de loep. Ja, daar stond duidelijk Demjanjuk en dienstnummer 1393 (of 139onleesbaar). Het verwarde me nogal. Een stom papiertje, wat moest ik er mee? Maar 67 jaar geleden had een nazi de namen van een aantal moordenaars op dat velletje papier getikt. Dat deed hij in een kantoortje in het kamp Trawniki terwijl daarbuiten - om de Wachmänner alvast te laten oefenen - tegelijkertijd duizenden mensen werden vermoord. Achter veel namen op de lijsten hebben de Russen later in rood Cyrillisch handschrift het woord Arrest toegevoegd. Dat betekent normaal gesproken 'gearresteerd'. In die dagen betekende het een zekere executie. Prima!

Vrolijk Pasen Weer buiten schudden we elkaar allerhartelijkst de hand en wensten elkaar alvast een fijne Pasen toe. Ja, ook Busch. Ik praatte nog even met hem. 'Mijn schoondochter vertelt me dat u nog steeds niet aardig over me schrijft,' zei hij. 'U bent ook nog steeds niet aardig,' antwoordde ik. We veranderden snel van onderwerp. Ik zocht iets waar we het wél over eens konden zijn. ́ Mooie goal van Robben voor Bayern München tegen Gelsenkirchen, Bayern München wordt kampioen. Maar ook hier liepen onze meningen uiteen. Busch woont in Gelsenkirchen en is fan van de gelijknamige club. Enfin, we wensten elkaar een mooi weekend toe. Daarover waren we het eens.

Meneer en mevrouw Busch voor het Russische consulaat

© Rob Fransman

De oksel van Demjanjuk Gepubliceerd : 21 april 2010 - 11:34 am |(Foto: ANP)

© ANP

In het Demjanjuk-proces zijn zittingen gepland tot en met oktober, en misschien nog wel later in dit jaar. Daarom moet ik een keus maken. Iedere zitting bijwonen is zo goed als onmogelijk. Of het interessant is ligt vooral aan de getuigen die worden opgeroepen. Vorige week was ik er niet bij. Dat was achteraf jammer, omdat juist op die zitting Demjanjuk voor het eerst een eigen verklaring aflegde. Nou ja eigen... Zijn advocaat las een verklaring van twaalf punten voor waarin Demjanjuk uitvoerig uit de doeken deed welk onrecht de Duitse justitie de voormalige Oekraïner aandeed. Demjanjuk liet weten daarom ook de rest van het proces te zullen zwijgen.

Het was duidelijk dat de verklaring niet door hemzelf maar door zijn advocaat was opgesteld. Rechter Alt vroeg Demjanjuk uitdrukkelijk of dit zijn eigen verklaring was en stond erop dat de man in het bed die vraag zelf beantwoordde. Er volgde een krachtig 'ja'.

Gemoedelijk De enige keer dat de beklaagde sprak heb ik dus gemist. Ook de verklaring van getuige-deskundige Dalmayer had ik graag zelf gehoord. Dalmayer is deskundige op het gebied van documenten uit WOII en hij verklaarde het beruchte Dienstausweis met het nummer 1393 voor echt. Letterlijk ieder vezeltje was onderzocht en vergeleken met soortgelijke Dienstausweisen. Er kon volgens het geen sprake zijn van een vervalsing zoals de verdediging voortdurend beweert. De sfeer in de rechtszaal is na al die maanden soms bijna gemoedelijk te noemen. De 'Prozessbeteiligten' kennen elkaar inmiddels vrij goed. Men groet elkaar voor aanvang van de zitting, en we praten een beetje met elkaar gedurende de vele pauzes. Door Demjanjuk’s voortdurende zwijgen krijgt de zaak hoe langer hoe meer abstracte dimensies. Het gaat over de onderzoekmethodes en de echtheid van vergeelde documenten, de geldigheid van het proces en de tactiek van de verdediging. Je zou haast vergeten dat het gaat om de meest verschrikkelijke misdaad uit de geschiedenis van de mensheid.

Littekens Maar daar werden we vandaag schrijnend aan herinnerd. Aan het woord kwam getuige-deskundige Prof. Dr. Eisenmenger. Eisenmenger vertelde eerst over het lichamelijk onderzoek dat hij bij Demjanjuk had verricht. Het ging om D’s littekens. Vier had hij er geteld. Twee op de rug, één aan de onderrug die duidelijk het gevolg is van een ooit uitgevoerde operatie en een kleiner litteken waarvan niet duidelijk is hoe dat is ontstaan. Belangrijker zijn de littekens aan de binnenkant van D’s linkerarm. De ene onder de oksel duidt op een niet zo heel erg deskundig verwijderde tatoeage. Over de aard daarvan kon de professor geen uitsluitsel geven. Dat liet hij aan onze verbeelding over. Tijdens het onderzoek waren foto’s gemaakt. Die werden op de wand geprojecteerd. Nu weten we ook hoe de oksel van Demjanjuk er uit ziet. Erg gelukkig met die wetenschap ben ik niet.

CO2 Een van de advocaten legde me uit dat er in het Duitse recht onderscheid wordt gemaakt tussen moord en gruwelijke moord. Daarom achtte de aanklager het noodzakelijk dat Eisenmenger uitgebreid vertelde over de methode van vergassing in Sobibor. Was de moord nu gewoon moord of was die 'grausam'?

Daar ging de deskundige niet direct op in. Er was uitlaatgas gebruikt, geen Zyklon B zoals in Auschwitz. Heel simpel, de uitlaatgassen uit de uitlaat van een 8-cilinder motor van een buitgemaakte Russische tank. Het was gewoon een kwestie van het juiste mengsel van CO en CO2, dat was alles. Er was uit Duitsland een ingenieur overgekomen die er verstand van had hoe je dat moest doen. 'Gasmeister' noemde die zichzelf.

Staanplaatsen De deskundige vertelde over de grootte van de gaskamers, hoe lang het duurde voordat iedereen dood was en hoeveel mensen tegelijk werden vermoord. Ach, we wisten dat eigenlijk allemaal al. Maar Eisenmenger vond het nodig om aan zijn getuigenis een saillant detail toe te voegen. Er gingen zestig mensen tegelijk de gaskamer van zo’n 16 vierkante meter in. 'Om u een indruk te geven', verduidelijkte hij, 'dat is de huidige norm voor staanplaatsen in het Duitse openbaar vervoer.' Na dit betoog had niemand van de rechters of de advocaten er behoefte aan de getuige nog iets te vragen. Busch wilde opgetekend zien dat het ook voor de verdediging juridisch vaststaat dat vergassing van onschuldige mensen moord betekent. Waarvan akte. Maar wat viel er in hemelsnaam nog te vragen? Zijn collega Maul bedacht toch iets. Of er verschil was tussen uitlaatgas uit een benzinemotor en uit een dieselmoter. De deskundige had het niet onderzocht, maar hij dacht van niet.

Een kushand van John Demjanjuk Gepubliceerd : 26 april 2010 - 11:43 am | Het proces tegen John Demjanjuk gaat veel langer duren dan werd aangenomen. Het is duidelijk dat de zaak zeker niet in mei klaar is met enkele weken later de uitspraak. Er is geen peil op te trekken hoe lang het nog gaat duren. Ik vrees dat we zelfs eind dit jaar nog niet klaar zijn.

De oud-rechter die woensdag getuigde vertelde dat het revisie-proces van kampcommandant Karl Frenzel maar liefst drie jaar had geduurd. Dat zal nu niet gebeuren maar er moet nog een rij van getuigen worden gehoord. Voornamelijk Amerikaanse en Israëlische deskundigen die zullen verklaren dat de door hen onderzochte documenten echt zijn. Er is geen twijfel mogelijk.

Twijfel Maar twijfel is nu juist het belangrijkste wapen van de verdediging. De leeftijd van Demjanjuk die korte zittingen en langdurige pauzes noodzakelijk maakt, is

één oorzaak dat het allemaal zo lang duurt. Maar ook de ongelooflijke berg van meer dan 35.000 pagina's bewijsmateriaal is daar debet aan. Bovendien heeft Demjanjuks advocaat Busch gekozen voor een verlammende vertragingstactiek. Dat maakt het niet alleen langdurig, het maakt het (soms) ook langdradig. En voorspelbaar. Een voorbeeld. Een getuige-deskundige verklaart dat het beruchte Dienstausweis 1393 geen vervalsing is. Busch zegt zeker te weten dat de KGB het document na de oorlog heeft gemaakt. De deskundige zegt dat hij dit Ausweis met drie andere heeft vergeleken. Ze zijn exact hetzelfde. 'Dat is logisch,' zegt Bush, 'die andere drie zijn ook vervalsingen.' De rechtbank accepteert de verklaring van de getuige-deskundige. Busch wraakt de rechtbank omdat die de verklaring accepteert. De rechtbank wijst de wraking af. Busch wraakt de rechtbank omdat die de wraking afwijst. Enzovoorts tot in het oneindige.

KGB Het is logisch dat de sfeer in de rechtszaal hierdoor soms om te snijden is. Zoals afgelopen woensdag toen Busch weer eens een ellenlang wrakingsverzoek voorlas. Nebenkläger-advocaat Cornelius Nestler noemde Busch' verdediging 'autistisch' omdat hij zichzelf steeds herhaalt. Busch ontstak in woede en was zwaar beledigd. Hij zou zelf wel bepalen hoe hij Demjanjuk verdedigde en vroeg de rechter om Nestler (de 'Professor Doktor' zoals Busch hem steeds spottend noemt) een officiële reprimande te geven en hem het woord te ontnemen. Rechter Alt dacht daar niet aan. Hij had immers Busch ook niet terechtgewezen toen die de rechtbank beledigde. Busch was zich van geen belediging bewust. Alt herinnerde hem eraan dat Busch de rechtbank had verweten onder invloed van de KGB te staan. Busch mompelde dat dat toch ook zo was. Rechter Alt - en dat is zeldzaam - verloor zijn geduld. 'Alleen de voorzitter van deze rechtbank bepaalt de loop van dit proces en niet de verdediging,' zei hij. De tribune wachtte op het onvermijdelijke. En ja hoor, Busch kondigde alweer een nieuwe Antrag zum Befangenheit (wraking) aan. Ook de officier van justitie werd gewraakt omdat die geen deskundigen laat komen die D's onschuld zouden kunnen bewijzen. Ik denk dat er geen getuigen te vinden zijn die Demjanjuk zouden kunnen vrijpleiten. Als die er waren, had Busch ze zeker gedagvaard.

Kushand Al ligt Demjanjuk onbeweeglijk in zijn bed, het gaat hem goed. Monter en kaarsrecht wordt hij de zaal ingereden. Hij kijkt eens rond, staat - geholpen door

een verpleegster - zelf op en begeeft zich naar zijn bed. Pas als hij zorgzaam is toegedekt zet hij de zonnebril op en begint aan zijn ziekzijn-pose. Nu er weinig journalisten aanwezig zijn en ook de publieke tribune niet meer zo vol is, laat D. zijn masker nog wel eens vallen. Woensdag kreeg ik een schok. Toen hij bij de lunchpauze de zaal werd uitgereden, stond ik op nauwelijks vijf meter afstand recht tegenover hem. Demjanjuk zette zijn zonnebril af en keek me aan. Toen wierp hij me een kushand toe. Ik geloofde het niet, zoveel cynisme was toch niet mogelijk? Niemand van de aanwezigen had het opgemerkt behalve de journalist Wim Boevink van Trouw. Die hielp me uit de droom, de kushand was niet voor mij bestemd, maar voor mevrouw Busch die achter mij stond.

Lang zal hij leven Dat was woensdag. Donderdag was was de sfeer geheel opgeklaard. Wonderlijk hoe de rechters, Busch en onze advocaten elkaar de ene dag voor rotte vis uitmaken en de volgende dag weer zeer hoffelijk met elkaar omgaan. De dag begon met de aanklager die een verklaring voorlas waarin hij Busch' beschuldiging van vooringenomenheid op alle punten afwees. Daarna begon rechter Alt met het voorlezen van documenten. Busch vroeg beleefd of hij nog even iets mocht mededelen. Dat mocht. 'Wisten we wel dat de arts Dr Stein, die altijd aanwezig is om de gezondheid van D. te bewaken, jarig was?' Het zorgde voor vrolijkheid in de zaal. De rechter bewees zijn gevatheid. 'Ik neem aan dat de beklaagde vanmorgen reeds voor Dr. Stein heeft gezongen?' vroeg hij fijntjes. Er werd werkelijk bulderend gelachen. Ik keek even of de man in het bed deelde in de vrolijkheid. Maar achter de zonnebril was niets te zien.

Theater Soms lijkt het proces op het scenario van een moderne opera. De ronde vorm van de rechtszaal leent zich daar uitstekend voor. Ik zie het voor me, een opera met hele moderne, liefst atonale muziek. De rechters, de advocaten in hun zwarte toga's en de aanklagers zingen de hoofdrol. Rechter Alt wordt vertolkt door een fraaie bariton, Busch is natuurlijk een ontzagwekkende bas en wij Nebenkläger zijn een gemengd koor. De persmensen en de publieke tribune en alle andere betrokkenen vervullen de figurantenrollen. De bewegingloze man waar het allemaal omgaat kan vertolkt worden door een decorstuk. Een bizar visioen uiteraard maar kennelijk ben ik niet de enige die aan theater denkt. Met de auto op weg naar München overnachtte ik in Heidelberg. Tot mijn verbazing stond er precies voor de ingang een aanplakbiljet voor "Die Demjanjukprozesse". Geen opera weliswaar maar een toneelstuk. Ik dacht erover om een kaartje te kopen maar ik deed het maar niet. Misschien maken ze

wel mooi toneel in Heidelberg maar de werkelijkheid is veel vreemder dan welke fantasie dan ook.

Pas in juni weer naar München Het ziet er naar uit dat in de komende zittingen uitsluitend getuige-deskundigen zullen worden gehoord die gaan vertellen over het onderzoek naar de verschillende documenten. Verder zullen Amerikaanse politiefunctionarissen worden gehoord over het hoe en waarom van D's uitwijzing uit de USA. De overige tijd zal worden opgevuld met de voorlezing van diverse processtukken. Niet zo bijster interessant allemaal en daarom sla ik de maand mei over. In juni ga ik weer wel naar München want dan komt de Amerikaanse historicus Charles Sydnor aan het woord. Die wil ik zeker niet missen.

Wachten op Demjanjuk

Gepubliceerd : 21 mei 2010 - 10:32 am |

© Rob Fransman• Lees meer over:

En wéér waren we voor niets gekomen, de rechters, de advocaten, de journalisten, het publiek op de tribune en ik als eenzame Nebenklaeger. Ik schreef het al eerder. Er is er maar één die het tempo van het proces bepaalt en dat is John Iwan Demjanjuk.

Toen rechter Alt dinsdag zonder toga in de rechtszaal kwam en dokter Stein het woord gaf, wisten we hoe laat het was. De vriendelijke dokter vertelde dat D. wel in de rechtbank was aangekomen. Maar op weg van de gevangenis in Stadelheim naar München klaagde hij over duizeligheid en pijn in de borst. De

dokter onderzocht hem, mogelijk was er sprake van een lichte hartaanval. Met de nadruk op 'licht', dat wel. Daarom had de ziekenauto rechtsomkeert gemaakt, naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis. 'Wir können doch nicht das Risiko nehmen das Herr Demjanjuk in der Rechtsaal verstirbt,' zei de dokter. Ik bedacht dat het veel mensen goed zou uitkomen wanneer D. wel in de rechtszaal verstirbt.

Vermoeid Op woensdag had de rechter weer geen toga aan. 'Met Herr Demjanjuk gaat het relatief goed,' zei hij. De ziekenhuisartsen hadden geen hartaanval geconstateerd. Toch, voor alle zekerheid, hadden ze hem een bloedtransfusie toegediend. Daarvan was de patiënt nog wat vermoeid. Daarom was het beter dat hij een nachtje in het hospitaal bleef zodat hij wat kon uitslapen. Vanmiddag mocht hij naar huis en morgen - ja morgen - was hij in staat om de zitting bij te wonen. Enigszins mismoedig stonden we nog even na te praten in de gang van het troosteloze gerechtshof. Een van onze advocaten foeterde een beetje op de Duitse regelzucht: 'waar staat dat we om 3 uur 's middag klaar moeten zijn? Als D. om 3 uur uit het ziekenhuis komt, kunnen we om 4 uur beginnen. Dan gaan de rechters maar niet om 5 uur naar huis!' Helaas, kennelijk is dat onbespreekbaar.

Verwondering Op weg naar de uitgang liep ik tegen meneer Maul op, Demjanjuks toegevoegde verdediger. Ik sprak hem al eens eerder. Het is duidelijk dat het niet bepaald botert tussen hem en Dr. Bush, Demjanjuks zelfgekozen advocaat. Bij die gelegenheid vroeg ik hoe hij dacht over de verdedigingstactiek van zijn collega. 'Ach,' antwoordde hij met een brede glimlach, 'ik zit daar en verwonder mij. Verder onthoud ik mij van commentaar.' Brandende vraag Dit keer nodigde ik hem uit om samen een kopje koffie te gaan drinken. In het café stelde ik hem de vraag die me sinds eind april op de lippen brandt. Ter herinnering: op de zitting van 20 april getuigde professor Dr. Eisenmenger in detail over de methode die werd gebruikt om mensen zo snel mogelijk door middel van uitlaatgassen uit een tankmotor te vermoorden. Geen gruwelijk detail bleef ons bespaard. Toen Eisenmenger uitverteld was had zelfs Anwalt Bush geen vragen meer. Maar Maul wel. Hij vroeg de dokter of het nog verschil had uitgemaakt of de tankmotor een diesel- of een gewone benzinemotor was. Ik wilde heel graag weten waarom Maul deze volstrekt irrelevante maar voor ons ongelooflijk

grievende vraag had gesteld. Dat vertelde de advocaat me. Ik geef zijn antwoord zo goed mogelijk weer. Die vraag bleek gesteld met de beste bedoelingen en zeker niet irrelevant. Juist op de dag dat Dr. Eisenmenger kwam getuigen, waren er in de zaal een aantal toehoorders uit revisionistische kring. Supporters van Demjanjuk, zeg maar. Tijdens Eisenmengers verklaring hoorde Maul op de tribune roepen dat het onmogelijk was om mensen met het gas van een dieselmotor te vermoorden. Dat uitlaatgas zou niet giftig zijn. Geen commentaar Maul stelde de vraag juist om een woedende reactie van de getuige-deskundige uit te lokken. Als advocaat van de verdachte kon hij moeilijk zelf op het schandelijke gedrag op de tribune reageren. Maar zijn opzet mislukte omdat Eisenmenger de vraag negeerde en rechter Alt de zitting sloot. Ik had geen commentaar. Dat heb ik nu nog steeds niet. Maul en ik schudden elkaar de hand en we wensten elkaar een prettige dag. Dat viel nog niet mee. Het regent, het is gemeen koud en daarom is het bar ongezellig in München. Enfin, er is ons beloofd dat Demjanjuk donderdag wel verschijnt. Nooit verwacht dat ik me daarop nog eens zou verheugen.

Napraten © Fransman

Soms denk ik dat Demjanjuk een betere verdediging verdient

Gepubliceerd : 15 juni 2010 - 11:29 am | © Rob Fransman

Van niemand wordt de gezondheid zo nauwlettend bewaakt als die van de 90-jarige John Demjanjuk, gevangene van Stadelheim. In mei lag hij een paar dagen in het ziekenhuis. Hij voelde zich benauwd en de gevangenisdokter sloot een lichte hartaanval niet uit. Bij Demjanjuk wordt nu eenmaal geen enkel risico genomen. 'Eén dagje zou hij in het ziekenhuis moeten blijven,' verzekerde gerechtsdokter Stein ons. Het werden drie dagen en dus waren we voor niets naar München gekomen. De rechters en de advocaten, de journalisten maar toch vooral getuige-deskundige Larry Stewart uit Californië.

Spelonken van de KGB Stewart, naar eigen zeggen wereldvermaard fraude-expert, moest dus nog een keer de lange reis maken. Gelukkig was Demjanjuk er nu wel. Rechtop werd hij de zaal ingereden, geanimeerd babbelend en gesticulerend met zijn begeleiders. Dit was nieuw, zo hadden wij hem nog nooit gezien. De zitting begon met de gebruikelijke wraking van de rechtbank door Demjanjuks verdediger. Dr. Busch wraakt om te wraken. Of het nou de rechters zijn, of de getuigen-deskundigen. Als het aan Busch ligt, wraakt hij ook de koffiejuffrouw. Nog voor Stewart één woord had gezegd, betitelde Busch hem al als bevooroordeeld en ongeschikt om het befaamde Dienstausweis 1393 op echtheid te onderzoeken. (Zie de voorkant en achterkant Dienstausweis) Iedereen wist toch dat de foto op dat document door de KGB is geplakt op het Ausweis van

iemand anders? Volgens Busch is het algemeen bekend dat ook het vergelijkingsmateriaal uit dezelfde periode stamt uit de krochten en spelonken van Russische samenzweerders die niets liever doen dan Demjanjuk het leven zuur maken. Soms zou ik willen dat Demjanjuk beter werd verdedigd.

Onbegonnen werk Busch' wraking van Stewart bleek onbegonnen werk. Om de expertise van deze Amerikaan kan niemand heen. Rechter Alt gaf Stewart alle gelegenheid om uitgebreid over zijn kwalificaties te vertellen. Stewart nam uitgebreid de tijd om te evrtellen dat hij aan de oplossing van iedere grote zaak had megewerkt. Zo was hij betrokken bij onderzoek naar de moorden op de Kennedy's, de Unabomber, Martin Luther King, en ga maar door. 'Ook bij 9/11 was van zijn expertise gebruik gemaakt,' vertelde hij. De stemming werd wat lacherig van dit hele verhaal. College forensisch onderzoek Die scepsis verdween toen hij uitlegde hoe hij in 2001 de opdracht kreeg de documenten te onderzoeken die uiteindelijk leidden tot Demjanjuks uitwijzing uit de USA. De zaal kreeg een college forensisch onderzoek. Stewart legde uit hoe hij het befaamde Dienstausweis met het nummer 1393 had onderzocht. Ter herinnering: wanneer de echtheid van dit document door de rechtbank bewezen wordt geacht, plaatst dat Demjanjuk in Sobibor. Alles, letterlijk ieder vezeltje en kreukeltje was bekeken. Het waterverlies, de gebruikte inkt, het papier, het drukprocédé, de manier waarop de formulieren ooit waren vervaardigd. Met nauwkeurigheid kon de periode van de papierfabricage worden vastgesteld. Met een elektronenmicroscoop was het watergehalte bepaald en zelfs de kracht van de schrijfmachineaanslag was berekend. Stewart noemde ook de naam en adres van de Engelse (!) fabrikant van het papier waarop de overplaatsingsformulieren zijn gedrukt. Op deze formulieren komt de naam Demjanjuk twee maal voor. Een order stuurt hem van Trawniki naar het concentratiekamp Flossenburg. De ander stuurt Demjanjuk een paar maanden later naar Sobibor om daar als bewaker dienst te doen. Stewart was twee dagen aan het woord. Met zijn droge opsomming van feiten liet hij geen spaan heel van Busch' beschuldiging dat de documenten KGB-vervalsingen zijn. Deze expert was heel zeker van zijn zaak. Larry Stewart verklaarde dat er slechts één conclusie mogelijk was: de documenten zijn echt.

Demjanjuks juridisch inzicht

Voor de verdediging waren het geen fijne dagen. Busch vroeg herhaaldelijk om een schorsing om met zijn cliënt te overleggen. Dat hadden we nog niet meegemaakt. Demjanjuk was ineens in staat om zittend op de rand van zijn bed uitgebreid met zijn advocaat te converseren. Darnaa verklaarde Busch dat zijn cliënt op grond van artikel 385 Bis C van mening was dat er van een eerlijke rechtspraak geen sprake kon zijn zolang hij niet alle documenten met betrekking tot zijn Israëlische rechtszaak uit de jaren 80 kon inzien. Totdat die waren aangekomen en in het Oekraïens en Duits waren vertaald, moest de zaak maar even worden aangehouden. Op de tribune reageerde men verbaasd op de onverwachte juridische kennis van Demjanjuk. De rechtbank kon niet aan het verzoek voldoen.

Gered door de gong Uiteindelijk mocht de verdediging vragen stellen aan de getuige-deskundige. Maar Busch was niet opgewassen tegen de kundigheid van Stewart. 'Vraag jij nou eens wat,' zei hij tegen collega Maul. Die bedacht snel een nogal irrelevante vraag. Stewart gaf uitgebreid antwoord. De rechter maakte er een eind aan en redde daarmee Demjanjuk's advocatenteam. 'Gered door de gong,' zei een van onze advocaten. Gered misschien, maar wel voor even. Busch zal die nacht studerend hebben doorgebracht.

Mevrouw Busch was er nietBusch heeft ongetwijfeld lang nagedacht over de vraag hoe hij de verklaring van een van de beste forensische experts ter wereld van tafel zou kunnen vegen. Misschien maakte hij wel een lange wandeling door het tropisch warme München. Of heeft hij de nacht op zijn hotelkamer ijsberend doorgebracht. Hij was dit keer alleen. Bij alle voorgaande zittingen was mevrouw Busch aanwezig geweest. Wanneer de verdediging een puntje scoorde keek hij altijd even in haar richting, soms stak ze dan haar duim op. En wanneer hij naar haar smaak iets vergeten was, liet ze hem dat vanaf de tribune weten. Maar mevrouw Busch was er deze keer niet. Je kent elkaar zo langzamerhand, daarom vroeg ik hem waar ze was. 'Even bij haar familie in Detroit,' antwoordde hij, 'waarschijnlijk gaat ze ook nog even bij de familie van mijn cliënt langs. De familie Demjanjuk woont daar maar 300 kilometer vandaan.' 'Ach so!' zei ik. Wat zou ik anders moeten zeggen?

De meester-vervalsers De zitting begon en ja, nu had Busch wél vragen voor de getuige-deskundige. Heel veel vragen. Vragen over de gaatjes in het document, vragen over de Hebreeuwse merktekentjes, vragen over het carbonpapier, vragen over foto's die

wel eens van een document vielen, vragen over de lijmkwaliteit, vragen over het wonder van de nietjes die wel gaatjes op de foto maar niet op het papier erachter hadden gemaakt. Stewart antwoordde geduldig. Ook toen Busch sprak over het in zijn ogen ondeugdelijke vergelijkingsmateriaal bleef Stewart onverstoorbaar. Had een vroegere deskundige het Dienstausweis met vier andere vergeleken, Stewart had er 21 documenten naast gelegd. Allemaal dezelfde inkt, hetzelfde waterverlies, dezelfde identieke papiersoort, dezelfde stempels. In de archieven van Moskou, Warschau en Litouwen hadden archivarissen Stewart de Dienstausweisen en Verlegungslisten overhandigd. Ze waren allemaal hetzelfde, identieker kon het niet. 'Logisch, zei Busch, 'ze komen allemaal uit de koker van de meester-vervalsers van de KGB!' Busch had nog meer vragen. Wie waren de archivarissen en welke documenten had Stewart niet onderzocht?

Wedervraag De Amerikaan liet de vraag even op zich inwerken. Toen stelde hij in zijn sappige Amerikaans een wedervraag. 'U wilt van mij weten wie mij geen documenten heeft gegeven, die ik niet heb onderzocht en wat mijn conclusie niet is? 'I regret that I am not able to answer that question.' De tolk vertaalde het allemaal trouw. 'Nou ja', zei Busch, 'laat ik maar een andere vraag stellen.' Hij rommelde druk in zijn papieren en had het warm. Iedereen in de rechtszaal trouwens. Buiten was het 40 graden, binnen nog heter. Ik zat op mijn vaste plaatsje net achter de advocaten en bedacht dat het helemaal niet meer gaat over wat de man in het bed wel of niet gedaan heeft. Ik begrijp heel goed dat in een rechtszaak zoals deze, ieder detail de aandacht waard is. Ik weet ook dat het nodig is dat elk miniem feit tot op de bodem wordt uitgezocht. Iedereen is gebaat met een weloverwogen eindoordeel van de rechtbank. Ik hoop dat het oordeel dan ook werkelijk een eindoordeel is. Als D. schuldig wordt bevonden, moet dat zijn op grond van absoluut onweerlegbaar bewijsmateriaal. Daar hoort de minutieuze ondervraging van droge deskundigen bij. Sterker nog: die is broodnodig. Maar over de moord op Izak en Rachel, Barend en Mietje en honderdduizenden anderen onschuldige mensen gaat het al lang niet meer. Ineens had ik mijn buik vol van dit bizarre vraag- en antwoordspel. De zitting was nog niet afgelopen maar ik ging weg. Terug naar mijn eigen warme omgeving in een koeler Amsterdam.

Demjanjuk-proces: wachten op bloedtransfusie

Gepubliceerd : 6 juli 2010 - 9:25 am | © Rob Fransman

Ruim zeven maanden duurt het Demjanjuk-proces nu en opnieuw is er uitstel. 'Demjanjuk's hemoglobinegehalte stond op 7,7', vertelde rechter Alt in de rechtszaal. Het speet hem voor degenen die van ver waren gekomen maar eerst moest John Iwan zijn maandelijkse bloedtransfusie worden toegediend. Hij voegde eraan toe dat München een prachtige stad is met veel bezienswaardigheden.

Dinsdag Terug in mijn hotelkamer vond ik op internet het een en ander over hemoglobine. 7,7 is inderdaad een zorgwekkend laag gehalte. Van een gezond mens is het minstens twee maal zo hoog. Dokter Stein, de arts die D's gezondheid in de rechtszaal bewaakt, was erg boos. 'Wanneer de gevangenisstaf D. zijn maandelijkse shot vorige week vrijdag had laten toedienen, had hij zich vandaag kiplekker gevoeld en hadden we geen verloren dag gehad,' mopperde de dokter. Advocaat Ulrich Busch zag het uiteraard heel anders. 'Mijn cliënt is een doodzieke kankerpatiënt en heeft dringend chemotherapie nodig,' vertelde hij aan de journalisten. 'Maar in plaats daarvan maken ze hem kunstmatig gezond door hem een cocktail aan medicijnen toe te dienen. Daarna hoopt de aanklager dat hij weer een paar dagen proces kan doorstaan.' In mijn bloedhete hotelkamer had ik ruim de tijd om na te denken over de soms absurde trekjes van dit proces. Voor een 90-jarige met een lichte vorm van

leukemie moet een bloedtransfusie een stuk prettiger zijn dan het ondergaan van chemotherapie. Maar of dat ook voor Demjanjuk geldt? We zullen het niet te weten komen, vrees ik. Demjanjuk weigert iets te zeggen en zijn verdediger traineert en traineert, maar verwijt de rechtbank dat het zo lang duurt. Lang duurt het zeker, maar dat is toch echt Busch' eigen schuld die met zijn vertragingstactiek iedereen ergert. 'Simpele zaak,' zo dachten we ooit. 'November beginnen, voorlezen van de aanklacht, woord van de verdediging, (wat valt er te verdedigen?), uitspraak in mei.' Inmiddels zijn we in juli en zijn er tot en met december nog 14 zittingen gepland.

Woensdag In 1977 schreef een journalist van een Oekraïense krant een artikel over de rol die de Trawniki Wachmänner speelden in de moord op miljoenen Joden. Toen het stuk af was zocht hij er een passende illustratie bij. De enkele foto ́ s die bewaard zijn gebleven uit de hel, waren voor een krantenartikel slecht bruikbaar. In de legerarchieven in Kiev stuitte de journalist op meer dan honderd Dienstausweisen van voormalige Trawniki ́ s. Dat was nog eens een passende illustratie bij zijn artikel! De archivaris vond het goed dat de journalist er één uitzocht om te fotograferen. De schrijver koos een Ausweis met een duidelijk plaatje. De foto was van een ongeveer 20-jarige man met een blonde kop met kleine felle ogen. Niets bijzonders, alle foto ́s van die kerels leken op elkaar. 'Deze moet het maar zijn,' besloot hij en stopte het Dienstausweis in een envelop. 'Morgen breng ik hem terug,' beloofde hij de archivaris. Op de redactie bekeek hij het Dienstausweis wat nauwkeuriger. Het was het identiteitspapier van ene Iwan Nicolai Demjanjuk. Nummer 1393 stond er op.

Ford-fabriek De krant met het artikel over de Trawniki's belandde bij toeval op het bureau van Norman A. Moscowitz, werkzaam als advocaat bij een onderafdeling van de FBI. Norman wist toevallig dat er ene John Demjanjuk in een stadje in Ohio bij de Ford- fabriek werkte. Zouden deze John en Iwan Nicolai misschien één en dezelfde persoon zijn? Iwan de Verschrikkelijke, bediener van de vergassingsmachine in Treblinka? Zo begon 33 jaar geleden het onderzoek naar het verleden van de man in het bed. 33 jaar lijdensweg. Voor Demjanjuk, maar ook voor de internationale justitie. In 1981 leidde Moscowitz het denaturalisatieproces waarna Demjanjuk naar Israël werd uitgewezen. Daar werd hij als Iwan de Verschrikkelijke ter dood veroordeeld.

Twijfel Na 7 jaar werd hij in hoger beroep door het Israëlische hooggerechtshof vrijgelaten. Let wel, vrijgelaten, niet vrijgesproken. Het hof liet in haar eindoordeel duidelijk twijfel blijken. In de VS teruggekeerd, was men er daar inmiddels van overtuigd dat de Oekraïner niet in Treblinka maar in Sobibor aan het beulswerk had meegedaan. Weer volgde er een jarenlang denaturalisatieproces en weer werd Demjanjuk uitgewezen. Nu naar München in Duitsland. En daar troffen de aanklager in het denaturalisatieproces van 1981 en Demjanjuk elkaar opnieuw. Demjanjuk moet een geweldige hekel aan Moscowitz hebben. Al in Amerika lieten deskundigen hem weten dat Demjanjuk niet in Treblinka kon zijn geweest en dat de Iwan de Verschrikkelijke uit dat oord Marechenko heette.

Fraude De aanklager trok zich daar niets van aan. Moscowitz geloofde dat Demjanjuk en Marechenko één en dezelfde persoon waren. Daar had hij ook wel enige reden voor want Demjanjuk's moeder heette Marechenko. Op het Dienstausweis stond weliswaar alleen een verplaatsing van Trawniki naar Sobibor, maar kampbewakers werden regelmatig overgeplaatst. 'Daar werd lang niet altijd een precieze administratie van bijgehouden,' meende Moscowitz. Een verschil van mening met zijn collega's hierover leidde tot zijn vertrek bij de FBI. Nadat D. in Israel was vrijgelaten begonnen familieleden van Demjanjuk een proces wegens fraude tegen Moscowitz omdat die de rechtbank ontlastende bewijzen zou hebben onthouden. Moscowitz werd vrijgesproken. Maar wel pas in hoger beroep. Helemaal smetteloos in deze zaak is de advocaat niet. Deze hele geschiedenis werd nu dus in de rechtszaal opgerakeld. Tussen de regels door hoorde ik dat Moscowitz ook vandaag nog gelooft in de mogelijkheid dat D. wel degelijk ook kampbewaker in Treblinka was. De rechtbank gebruikte de hele dag voor allerlei detailvragen. Maar ook nu ging veel tijd verloren aan de soms hoog oplopende ruzies tussen rechter Alt en advocaat Busch. Hoewel op zichzelf wel grappig schrijf ik er maar niet meer over. We zijn er inmiddels aan gewend.

Donderdag De volgende dag kreeg Busch de tijd voor zijn kruisverhoor. Hoewel Moscowitz een geschoold advocaat is, zal hij zich niet prettig hebben gevoeld. Busch schroomde niet om de kleine advocaat een veroordeelde bedrieger te noemen. Moscowitz benadrukte weer dat hij was vrijgesproken. ' Ja, in hoger beroep!, smaalde de advocaat.

Busch wilde talloze details van het onderzoek van meer dan 30 jaar geleden weten. 'Wist de getuige dit nog, wist de getuige dat nog?' Alt herinnerde Busch er aan dat de Amerikaan alleen deze dag nog aanwezig zou zijn. 'Herr Vorsitzende!' klaagde Busch, 'ik heb nog dagen nodig om de monsterachtige onwaarheden van deze getuige aan het licht te brengen.' Alt was onverbiddelijk. De middagzitting had al een half uur langer geduurd dan goed voor de beklaagde was. Busch wees de rechtbank daar toch immers altijd zelf op? Alt voegde er aan toe dat Busch de heer Moscowitz nog een keer als getuige kon uitnodigen. Ik durf te wedden dat Moscowitz nooit meer komt. Erg fris ging het er niet aan toe aan toe in de grote rechtszaal van het Münchener Schwurgericht.

Stem uit het bed En de beklaagde waar het allemaal om ging? Demjanjuk trok zich er niets van aan. Zoals altijd lag hij in bed en staarde vanachter zijn zonnebril naar het plafond. Maar slapen deed hij niet. Dat bleek toen Moscowitz niet helemaal zeker was over de verblijfplaats van Demjanjuk gedurende een bepaalde periode aan het eind van de oorlog. Moscowitz noemde een naam, iets met berg... Floberg misschien in Oostenrijk. Rechter Alt onderbrak hem omdat hij meende een geluid uit het bed te hebben vernomen. De tolk boog zich over Demjanjuk en vroeg hem of hij iets zeggen wilde. 'Hoiberg,' klonk het luid en duidelijk door de zaal. In zeven maanden was het de tweede keer dat we D.'s stem hoorden. De aanwezigen waren stomverbaasd. Zelfs Busch was zichtbaar verrast. Waarom zei Demjanjuk ineens iets en vooral: waarom over zo'n volkomen onbelangrijk detail? Niemand die het weet.

• John Demjanjuk © Rob Fransman

Een idyllisch dorpje in Zuid-Beieren

Gepubliceerd : 10 augustus 2010 - 2:06 pm | © Rob Fransman

Oorspronkelijk dacht iedereen dat het Demjanjuk-proces een half jaar zou duren. Nu niet meer. Weliswaar wordt het lijstje van nog te horen getuigen korter, maar iedere getuigenis roept weer nieuwe vragen op. Dus roept de rechtbank nieuwe getuigen op.

Die nieuwe getuigen zijn geen overlevenden van destijds. Die zijn er nog maar weinig. Drie overlevende Nebenkläger hebben aan het begin van het proces hun verhaal verteld en wij, kinderen van de vermoorde slachtoffers, hebben daar ons verhaal aan mogen toevoegen. Daarmee was de koek op. Nou ja, niet helemaal. Er was nóg een getuige. Dat was een collega van Demjanjuk, de inmiddels 93-jarige Alex Nagorny. Die was erbij, niet in Sobibor, wél in het concentratiekamp Flossenburg. Aan het eind van dit verslag kom ik daar op terug.

Legerexpert Alle andere getuigen zijn experts ofwel getuige-deskundigen. Daar hebben we een eindeloze stoet van zien voorbij komen. Vorige week was het de beurt aan de Amerikaanse historicus Bruce Manning, specialist op het gebied van de Sovjetlegers in WOII. Demjanjuks advocaat heeft steeds verklaard dat hij van 1942 tot eind 1944 opgesloten zat in het beruchte Stalag 319 in Chelm, het verzamelkamp voor Russische krijgsgevangenen. Daarna zou hij deel hebben uitgemaakt van het

leger van de Oekraïense generaal Vlasov en hebben gediend onder ene Shandruk. Aan het eind van de oorlog vormden de nazi's kleine legertjes van Oost-Europeanen. Die soldaten moesten hen helpen tegen de oprukkende geallieerden. Daar kwam natuurlijk niets van terecht, al hebben er wel een aantal van die legertjes korte tijd bestaan.

Ontmaskerd Manning toonde feilloos aan dat het alibi van Demjanjuk niet klopt, om twee redenen. In Chelm werden miljoenen (!) Russische krijgsgevangenen deels op open vlaktes achter prikkeldraad bewaakt. De mensen stierven daar als vliegen. Niet eens door marteling en executies - al kwamen die wel voor - maar door honger en ziekte. Niemand overleefde het langer dan drie maanden. Bovendien kon Demjanjuk onmogelijk tot eind 1944 in Chelm zijn, want al in de lente van 1944 waren de Sovjets weer de baas in Oost-Polen. Ook de data waarop Demjanjuk gediend zou hebben in het leger van Vlasov kloppen niet. Dat leger is nooit werkelijk operationeel geweest en was bovendien al opgeheven voordat Demjanjuk daar zelfs maar in de buurt was. Op zichzelf was het interessant wat Dr. Manning te vertellen had. Helaas was zijn breedsprakigheid zeker zo groot als zijn historische kennis. Het was warm in de rechtszaal en de aandacht verslapte.

Engels Met de rechtszaak zelf heeft het weinig meer te maken. De man in het bed ligt zoals altijd naast de rechters. Tegenwoordig zonder honkbalpetje, wel altijd met een zonnebril op zijn hoofd. Hij wordt binnengereden, praat geanimeerd met verplegers en bewakers, wordt in bed gelegd en zwijgt. Toch ben ik ervan overtuigd dat hem weinig ontgaat en dat hij ook Engels kan begrijpen. Een paar maal vertaalde de tolk Mannings woorden verkeerd. Het viel me op dat D's hand dan even bewoog. Niet toevallig één keer, het gebeurde een paar maal. Ook bij eerdere zittingen viel me al op dat hij wel degelijk volgt wat er in de zaal gebeurt. Maar het grootste deel van de dag ligt hij doodstil in zijn bed. Ik verwachtte een reactie toen een brief die Demjanjuk in 1941 aan zijn ouders schreef op de muur werd geprojecteerd. Ik hield D. nauwlettend in het oog, maar uit het bed kwam geen enkele reactie. Zelfs geen handbeweging.

Papier Voordat de rechtszaak in München begon, telde het dossier 51.812 documenten. Ook bevat het dossier de verklaringen van forensische deskundigen, historici,

professoren, rechercheurs enzovoorts. Wat ze te vertellen hebben, hebben deze experts ook al - onder ede - in de VS verklaard. Het zou een hele hoop tijd schelen als de rechtbank in München die verklaringen gewoon over zou nemen. Er zullen wel juridische redenen zijn waarom ze hun verklaring in München moeten herhalen. Mij ontgaat het nut en het duurt allemaal wel erg lang. In een pauze hoorde ik Anwalt Busch aan een journalist vertellen dat hij verwacht dat het proces nog wel twee jaar duurt. Onze eigen juristen rekenen op een uitspraak rond het midden van volgend jaar. De enige die er iets over zou kunnen zeggen, is rechter Ralph Alt. Maar hij laat zich er tegen mij niet over uit.

Bezoekje Tijdens het getuigenverhoor van Dr. Manning kwam ook het concentratiekamp Flossenburg ter sprake. Demjanjuk zegt dat hij daar nooit bewaker is geweest. Overplaatsingsorders bewijzen het tegendeel. Op deze langdradige zitting werd ik niets wijzer. Daarom besloot ik een bezoekje te brengen aan Flossenburg. Het idyllische dorpje ligt slechts 3 kilometer van de Tsjechische grens. Vanaf München was het een lange rit. Het kamp zelf ligt even buiten het dorp en is nu een museum. Veel bezoekers waren er niet. Ik liep wat rond in de goed bewaard gebleven gebouwen. 'Slechts' 30.000 gevangen kwamen om in Flossenburg, een te verwaarlozen aantal in die tijd. Ik liep over de appèlplaats en stelde me de gevangenen voor die daar in weer en wind urenlang moesten staan. Onder toezicht van Oekraïense bewakers met hun zwepen en geweren. Twee van die bewakers ken ik inmiddels. Alex Nagorny, 93 jaar, nooit bestraft voor zijn misdaden en nog steeds wonend in een provinciestadje in het Roergebied. De ander is de man in het bed.

Badhuis Het hoofdgebouw en het badhuis staan er nog. In dat badhuis heb ik lang staan kijken. Met de komst van een fabriek werd het omgebouwd tot kantine, maar toen het nog een badhuis was werden de gevangenen er gedwongen zich uit te kleden. Dan werden ze van al hun haar ontdaan en gingen onder de douche. In dit kamp was de douche echt een douche, maar de bewakers maakten er een sport van om het water afwisselend tot 100 graden te verhitten of het te koelen tot het vriespunt. De stoomketels en kranen waarmee ze dat regelden, zijn er nog. Ik heb er lang naar gekeken. Nu is het hele complex een museum en een monument. Het is prachtig aangelegd in schitterende natuur. Er is een Joodse gedenkplaats, een kerk en heel veel gedenkstenen voor de soldaten die zijn gevallen tijdens de bevrijding van het kamp.

Nicht betreten Net buiten het kamp is een enorme steengroeve waar de gevangenen graniet moesten hakken. Die is nog altijd in gebruik. Er werd hard in gewerkt. Tegenwoordig wordt het graniet gedolven door enorme graafmachines. Bij de ingang van de groeve staat een bordje: NICHT BETRETEN - LEBENSGEFAHR! Tja...

Manning © Rob Fransman

Flossenburg © Rob Fransman

© Rob Fransman

1

De schuldige ganzen van Sobibor

Gepubliceerd : 17 september 2010 - 9:00 am | (foto: Museum de Fundatie/Jeroen Krabbé)

Rob Fransman is mede-aanklager in het proces tegen de van oorlogsmisdaden verdachte John Demjanjuk. Hij volgt dat proces op de voet en houdt voor de Wereldomroep een weblog bij.

Als opmaat voor het na een lange zomerpauze weer voortgezette Demjanjuk-proces in München, ging ik naar museum de Fundatie in Zwolle om daar de negen schilderijen te zien die Jeroen Krabbé maakte over het leven van zijn in Sobibor vermoordde grootvader, Abraham Reiss. Enigszins ambivalent was ik wel. Ik ben nu al een klein jaar bezig met wat zich in München afspeelt. Was het nou nodig om al die ellende ook nog eens geschilderd te zien? Nee, nodig niet, nuttig wel, ik heb geen spijt van dit kleine reisje. Krabbé’s schilderijen zijn schitterend in al hun gruwelijkheid. Zeker zo indrukwekkend als de schilderijen zelf, is de film waarin de schilder vertelt waarom en hoe de doeken tot stand zijn gekomen. Jeroen Krabbé vertelt waarom hij zand en kiezel door de verf mengde en wat hij daar bij voelde. Doek voor doek sjouwt de geschoolde acteur door zijn atelier. Pas als het schilderij op de ezel staat laat de camera het zien. Zo wordt een dramatisch effect gecreëerd en krijgt de film iets ruws en en onafs. Ik denk dat dat de bedoeling was. Het leven van Abraham Reiss was ook onaf. Huiveringwekkend is het verhaal over de schuldige ganzen van Sobibor. Sinds het D-proces weet ik dat het gesnater van die rotbeesten werd gebruikt om het geweeklaag van de mensen in de gaskamer te overstemmen. Het publiek in het

bomvolle filmzaaltje wist het niet. Waarom zouden ze ook. Maar nu ze het wel weten zullen ze het nooit vergeten.

Geen saai proces Op de zitting van maandag en dinsdag kwamen geen getuigen aan het woord. Nu de lijst met getuigen zo langzamerhand is afgewerkt wordt steeds meer tijd besteed aan het voorlezen van documenten. In een Duits strafproces moet ieder document dat als bewijs dient in de rechtszaal worden voorgelezen. Ik dacht dat het wel saai zou worden nu er geen getuigen aan het woord kwamen. Maar saai werd het niet, integendeel. Zoals altijd wordt Demjanjuk even voor tien uur de rechtszaal ingerold. Anders dan anders wordt hij niet meteen in bed geholpen maar blijft hij op de rand van het bed zitten. Hij drinkt iets uit een bekertje en praat levendig met de tolk. Ook wanneer de rechters binnenkomen en iedereen opstaat, blijft hij zitten. Wat krom, de benen bungelend over de rand van zijn hospitaalbed, de rug naar de rechters toegekeerd. Rechter Alt opent de zitting en vraagt of de verdachte wil blijven zitten of toch maar liever gaat liggen. Demjanjuk wil liggen. Door twee verplegers wordt hij behoedzaam op de rug gelegd en toegedekt. Tussen zijn bed en de balie waarachter de rechter zitten is minder dan 50 centimeter ruimte. Toch heeft Demjanjuk in al die maanden dat het proces nu duurt nog nooit de gezichten van de mensen gezien die uiteindelijk zullen beslissen hoe hij de laatste jaren van zijn leven doorbrengt.

Vervalsingen Documenten worden voorgelezen en op de monitor getoond. Anwalt Busch maakt duidelijk dat het maar kopieën zijn. 'Pas wanneer ik ze kan vergelijken met de originelen in de Russische archieven, hebben ze proceswaarde', zegt hij. Hij spreekt zichzelf in de volgende zin alweer tegen. 'Die originelen hebben immers ook geen waarde, iedereen weet toch dat die door de KGB zijn vervalst om Demjanjuk het leven zuur te maken.' Hij scoort een puntje als hij opmerkt dat een verplaatsingsorder van Trawniki- Wachmänner naar het vernietigingskamp Sobibor is gedateerd op een datum dat het kamp al niet meer bestond. De aanklagers en onze advocaten reageren niet. Er zal wel een verklaring voor zijn. Bovendien beroept Busch zich nu op een marsorder die hij vijf minuten daarvoor een vervalsing noemde.

Verplaatsingslijst Rechter Alt leest verplaatsingslijst na verplaatsingslijst op. Verplaatsingen naar plaatsen die een huivering bij de aanwezigen opwekt. Auschwitz, Sachsenhausen, Flossenburg, Dachau, Treblinka en ja, Sobibor. Op die lijst komt

Demjanjuk voor, Dienstausweis nr. 1393. Dan worden er rapporten en brieven van kampcommandanten over gedeserteerde Wachmänner getoond. Het zijn er veel. Honderden Trawniki’s hebben weten te vluchten. De bedoeling is natuurlijk duidelijk. Zo toont de officier van justitie aan dat Demjanjuk een keuze had. Ook hij had kunnen deserteren, hij hoefde niet te moorden. Busch wijst er op dat de Trawniki’s ook gevangenen waren en bij mislukte vluchtpogingen draconisch werden bestraft. Hij ontkracht zijn eigen argument door te spreken over Wachmänner die niet van verlof zijn teruggekeerd. Gevangenen van de Nazi’s met verlof. Ik zou wel eens willen weten of Busch zijn eigen ironie begrijpt.

Telefoontje naar echtgenoot De zitting van vandaag is wat vroeger afgelopen dan normaal. Meestal beginnen de zittingen op dinsdag maar vandaag is maandag. Op die dag mag Demjanjuk altijd naar huis bellen. Van deze regel wordt ongaarne afgeweken, mevrouw Demjanjuk wacht op het telefoontje van haar man. Rechter Alt is Demjanjuk ter wille en blaast om tien voor drie de zitting af. Het stemt me op een bepaalde manier tevreden al weet ik niet meteen waarom. Later, op mijn hotelkamer, valt het me in. De rechtszaak gaat over een monsterlijke tijd waarin monsterachtige mensen beestachtige misdaden pleegden. Het is fijn om nu te leven in een werelddeel waar rekening wordt gehouden met kleine mensenrechten. Ja, ook de rechten van Demjanjuk.

Zorgzaam in bed gelegd De tweede dag begint net zo als de eerste dag. Weer wordt Demjanjuk zorgzaam in bed gelegd. De rest van de dag staart hij naar het plafond. In de pauze schiet ik rechtbankarts Stein aan en vraag hem of Demjanjuk in zijn cel ook iedere avond in bed wordt geholpen. Volgens Stein is daar geen enkele reden toe. Demjanjuk is zeer wel in staat zelf in en uit zijn bed te stappen. Rechter Alt leest weer brieven en rapporten voor over gedeserteerde Trawniki’s. Eén rapport is meer dan schrijnend. Een aantal bewakers deserteert samen, maar wordt teruggehaald. De leider pleegt zelfmoord. De anderen worden verhoord. Als reden van desertie geven ze op dat het werk te zwaar was en het eten van slechte kwaliteit. Ze deserteerden - jawel - uit Auschwitz.

Vrachtbrief

Aan het eind van deze middag wordt een ander type document getoond. Het is een vrachtbrief. Een doodgewone vrachtbrief, in tweevoud. Het is het begeleidende document voor een transport van een kledingfabriek in Treblinka, district Lublin naar Bestimmungsbahnhof Sobibor. Toch worden er geen jassen of broeken vervoerd maar gevangenen.

Hoeveel het er zijn vermeldt de vrachtbrief niet. Wel de verpakking. Fünf Wagen staat er, vijf wagons vol met Häftlinge, totaalgewicht 25.000 kilo. Het gewicht is belangrijk want aan de hand daarvan werd het vervoerstarief berekend. Het staat op de vrachtbrief, het is niet te missen: Frachtberechnung und Abrechnung nachträglich zu den vereinbarten Setzen. In het vliegtuig op weg naar huis maalt het door mijn hoofd. Haftlinge, Wagen, Frachtberechnung. 24 uur later maalt het nog steeds. Haftlinge, Wagen, Frachtberechnung.. Jeroen Krabbé, Sobibor – 9 juli 1943, omstreeks 11.30 uur Gemengde technieken, 150x220 cm, 2010 foto: Museum de Fundatie/Jeroen Krabbé

Belastende verklaringen maar Demjanjuk snurkt door Gepubliceerd op : 29 oktober 2010 - 5:02 pm |

© ANP• Lees

Maandag Voor het begin van iedere zitting is het weer spannend. Komt Demjanjuk of komt hij niet? Van de bijna zestig procesdagen zijn er elf verloren gegaan omdat hij zich niet in staat voelde om te komen. Of domweg geen zin had. Maandag kwam hij niet. We kwamen niet te weten wie de ambulance waarin hij tussen gevangenis en rechtszaal pendelt afbestelde. Noch in de gevangenis, noch in de rechtbank wist iemand er iets van. Rechter Alt besliste dat de zaak toch moest doorgaan. Dan maar 's middags beginnen. Na de lunch ging het dan toch door. Niet in de ons zo vertrouwde grote rechtszaal maar in een klein, haast intiem zaaltje. Demjanjuk werd van zijn rolstoel in bed gelegd. De kleine ruimte zorgde voor een komisch beeld. De rechters zaten achter hun balie min of meer boven het bed, de verdedigers en de tolk er pal naast en de advocaten en de toehoorders in een kring er omheen. Alsof we op bezoek waren bij een beminde zieke. Vandaag was Norman Moscowitz aan de beurt, ooit de onderzoeker van het Amerikaanse Office of Special Investigation (OSI). Zijn onderzoek leidde ertoe dat Demjanjuk in 1987 naar Israël werd uitgeleverd om daar terecht te staan voor (door hem niet gepleegde) misdaden in het vernietigingskamp Treblinka. In juli was Moscowitz ook al in München. Busch maakte toen zo veel ruzie met de rechters dat hem de tijd ontbrak om zijn kruisverhoor af te maken. Nu kwam de in Californië gevestigde advocaat voor de tweede keer naar Zuid Duitsland. Gezien diens niet onberispelijke rol in het Demjanjuk-proces in het verleden, was Busch er veel aan gelegen om hem neer te zetten als een bedrieger. Busch

stelde vragen, keer op keer, steeds dezelfde vragen die door de rechter als irrelevant werden afgewezen, steeds iets anders verpakt. Uiteindelijk leidde dat tot een geweldige ruzie. Zelden zal in een rechtszaal zo hard zijn geschreeuwd door verdediger en rechter. Toen de rust was weergekeerd hervatte Busch de ondervraging. Toen hij weer een vraag stelde die al beantwoord was, had Alt er genoeg van. 'Als de verdediging kennelijk niets nieuws te vragen heeft ontsla ik de getuige,' besliste hij. Busch was woedend. Moscowitz was opnieuw voor niets uit Californië gekomen. Niet alleen voor hem was het een verloren dag.

Dinsdag De dinsdag begon zoals de dag daarvoor. Weer verscheen rechter Alt zonder toga om ons te vertellen dat er iets was met een afbestelde ambulance. We zuchtten maar eens. D. kwam uiteindelijk toch, zij het met anderhalf uur vertraging. Een van de weinige successen van Demjanjuk's advocaat is dat hij erin geslaagd is getuige-deskundige Prof. Johannis Houwink ten Cate te wraken. Houwink ten Cate is een vooraanstaand deskundige op het gebied van de Westerborklijsten. Dankzij die lijsten weet men wel exact hoeveel Nederlandse joden daar zijn vermoord. We kennen hun namen en hun leeftijd. De administratie in Westerbork hield het allemaal keurig bij. 34.295 is het aantal. Demjanjuk wordt aangeklaagd voor hulp bij moord op 'slechts' zo'n 29.000 van hen omdat hij nog in 'opleiding' in Trawniki was toen de eerste treinen met Nederlandse slachtoffers in Sobibor arriveerden. Saillant detail: drie dagen voordat Rachel en Izak Fransman daar aankwamen, werd Demjanjuk door de Trawniki-leiding voldoende opgeleid geacht om in Sobibor zijn beulswerk te kunnen doen. Hij was dus aanwezig...ik maak die zin niet af. Omdat Houwink ten Cate was gewraakt, nodigde de rechtbank een andere getuige- deskundige uit. Dr. Regina Grüter kwam nu uitleg geven hoe de lijsten tot stand zijn gekomen. De Nederlandse bureaucratie vond het toentertijd maar niets dat de Duitsers mensen zo maar deporteerden zonder dat behoorlijk te administreren. Dat ging zo maar niet! Zo kon het gebeuren dat in Westerbork er een heus bevolkingsregister werd opgericht. Om redenen die iets met verjaring te doen hebben is de berechting van Demjanjuk alleen mogelijk als er wordt aangetoond dat gedurende zijn verblijf in Sobibor ook Duitse Joden daar zijn vermoord. De Westerborklijsten tonen aan dat dat inderdaad het geval is. De aanvoerder van ons advocatenteam vertelde me dat het voldoende is wanneer kan worden aangetoond dat slechts één Joodse Duitser op die lijst staat. Mevrouw Grüter kon de rechtbank vertellen dat er minimaal duizend Duitse joden van Westerbork naar Sobibor zijn getransporteerd.

Anwalt Busch deed nauwelijks een poging om Grüters verklaring onderuit te halen. Tegen zo veel deskundigheid was geen kruid gewassen, dat wist hij ook wel. Opvallender was de vraag van zijn immer zwijgende collega Maul. In al die maanden heeft de man zijn mond slechts één keer geopend. Toen stelde hij een getuige- deskundige de voor de Nebenkläger buitengewoon beledigende vraag of het gas waarmee mensen in Sobibor werden vermoord geproduceerd werd door een diesel- of een benzinemotor. Dit keer vroeg hij weer iets dat me serieus aan zijn integriteit doet twijfelen. 'Was mevrouw Grüter wel zeker dat de treinen uit Westerbork in Sobibor waren aangekomen? Er waren tenslotte wel verzendlijsten maar voor ontvangst was nooit getekend.' Grüter antwoordde koel dat er geen twijfel mogelijk was en legde uit waarom. Er zijn gelukkig verklaringen van overlevenden. Weinig, veel te weinig, dat wel. Maar ze laten niet de geringste ruimte voor twijfel.

Woensdag Met Dr. Grüter is de laatste getuige aan het woord geweest. Tenzij Anwalt Busch nog met een getuige komt maar dat is niet te verwachten. Tijdens al deze maanden is hij niet in staat geweest om ook maar één ontlastende getuige te vinden. Al wat Busch doet is de zaak vertragen door het voorlezen van ellenlange stukken waarin hij de rechtbank wraakt. Vlijt kan men de man niet ontzeggen, het is ongelofelijk hoeveel papier hij produceert. Arme rechters die dat allemaal moeten lezen alvorens zijn verzoeken af te wijzen. Iedere beslissing is goed voor een nieuwe wraking. Zo gaat de tijd voorbij, wordt Demjanjuk ouder en de kans groter dat Demjanjuk sterft voordat de rechtbank tot een oordeel komt. Hoopt Busch. Er zijn tot het einde van dit jaar nog acht zittingsdagen gepland. Hoe lang het daarna nog gaat duren weet niemand. In de corridor schoot ik rechter Alt even aan. Het is opvallend hoe benaderbaar deze rechter buiten de rechtszaal is. Hij vertelde me dat hij zich niet op een datum wil vastleggen maar dat hij eind december in staat is om te zeggen hoeveel zittingsdagen er in 2011 nog nodig zullen zijn. De dagen tot aan het einde van het jaar zullen voornamelijk worden besteed aan het voorlezen en tonen van documenten. Deze woensdag werd misschien wel het allesbeslissende document voorgelezen. Dat is het protocol van een verhoor uit 1949 van Ignant Daniltchenko, een collega van Demjanjuk. Daniltchenko is de enige die verklaard heeft dat hij Demjanjuk in Sobibor heeft gezien. Die verklaring is zo belangrijk omdat Daniltchenko helemaal niet gevraagd is om speciaal Demjanjuk te noemen. In zijn verklaring noemt hij de namen van een twintigtal collega's. Van allen beschrijft hij het signalement, de leeftijd, hun nationaliteit, geboorteplaats en soms zelfs de naam van hun vader.

De KGB-luitenant die het verhoor afnam heeft van al die namen een lijst samengesteld. Nummer vier op die lijst is Iwan Demjanjuk. Daniltchenko was samen met hem in Trawniki, in Sobibor en in het concentratiekamp Flossenburg. Let wel, het verhoor stamt uit 1949 toen nog geen mens naar Demjanjuk zocht. Daniltchenko werd tot 25 jaar werkkamp in Siberië veroordeeld. Sommigen zeggen dat hij daar gestorven is, anderen dat hij nog een paar jaar na zijn vrijlating heeft geleefd. Het is opvallend dat iedere keer dat wanneer er getuigenverklaringen zijn die Demjanjuk belasten, hij nog iets zieker wordt. Dat die tactiek ook wel eens antiproductief kan zijn bleek deze morgen. Busch liet weten dat zijn cliënt leed onder helse pijnen. Daardoor was de beklaagde niet in staat het proces te volgen. Daarom moest een en ander onmiddellijk ophouden. Desgevraagd vertelde Dokter Stein dat hij geen verandering in de gezondheid van Demjanjuk had geconstateerd. Dat deed rechter Alt fijntjes opmerken dat wanneer de beklaagde in staat was om zo eloquent over zijn kwalen te vertellen, hij ook in staat mocht worden geacht om te volgen wat er op de zitting werd gezegd. De zitting ging door. Het leek of het Demjanjuk allemaal niet zo veel kon schelen. Hij snurkte rustig door.

Tolk Monique Mödl, historicus Regina Grüter, mede-aanklager Rob Wurms© Rob Fransman

Demjanjuk beschuldigt rechters van mensenrechtenschendingen Gepubliceerd op 23 november 2010 - 7:51 pm

MUNCHEN (RNW) - John Demjanjuk, die terechtstaat wegens oorlogsmisdaden, heeft zijn rechters ervan beschuldigd de mensenrechten te schenden. Het is deze week precies een jaar geleden dat de rechtszaak tegen John Demjanjuk begon.

Tot nu toe weigerde de beklaagde om in de rechtszaal te spreken. Het was daarom een verrassing toen zijn advocaat aankondigde dat zijn client een door hemzelf opgestelde verklaring wilde laten voorlezen. Advocaat Busch voegde eraan toe dat Demjanjuk verder geen vragen zou beantwoorden en zijn verklaring niet zou toelichten. Demjanjuk's verklaring bleek een forse beschuldiging aan zijn rechters te zijn. Slachtoffer In geolied juridisch jargon beschuldigde de ongeletterde Demjanjuk de rechters ervan zijn mensenrechten te schenden. Sterker, hij ontzegde de Duitse staat het recht om hem te berechten. De Duitse staat was immers de rechtstreekse opvolger van de nazistaat. Hijzelf was slachtoffer. Drie keer zelfs. De eerste keer als krijgsgevangene, de tweede keer als slachtoffer van Amerikaanse en Israëlische machinaties en nu van 'het ergste rechtssysteem dat de wereld kent'. Voorzitter Alt van de rechtbank hoorde de beschuldigingen gelaten aan en merkte op dat de op een computer geschreven verklaring in fraaie taal was gesteld. Daarom was het noodzakelijk dat Demjanjuk hem rechtstreeks zou antwoorden. Eigen woorden Ondanks protest van de verdediger stelde Alt de vraag of dit werkelijk zijn eigen woorden waren. Hij zei erbij dat hij alleen een 'Ja' of 'Neen' zou accepteren. Het was even stil. Toen klonk uit het bed een duidelijk 'Da!' De rechter merkte fijntjes op dat hiermee toch wel was bewezen dat Demjanjuk ondanks zijn hoge leeftijd, zeer goed in staat was om terecht te staan. En ging over tot de orde van de dag.

Kaatje is niet vergeten

Gepubliceerd op : 1 januari 2011 - 9:00 am | es meer over: Demjanjuk proces John Demjanjuk Rob FransmanEven niet naar München. Rob Fransman is het afgelopen jaar vele keren naar de Zuid-Duitse stad gereisd om de rechtszaak bij te wonen tegen John Denjanjuk. Nu ligt het proces even stil. En is er gelegenheid om even stil te staan bij Kaatje. Meestal ben ik de enige Nebenkläger in München. Niet dat de anderen geen belangstelling hebben, maar de reis naar München is geen sinecure. Vooral omdat je nooit weet of D. wel in de rechtszaal verschijnt. De kans dat je voor niets gaat, is vrij groot. Daarom was ik blij verrast toen in oktober ook Rob en Sjifra Wurms hun opwachting maakten. Met zijn toestemming schrijf ik op waarom Rob deze keer wél naar München kwam om weer eens plaats te nemen in de rechtszaal.

Klassenfoto - -eigendom van Rob Wurms RNW

Dovenschool. Rob Wurms is Nebenkläger in het Demjanjuk-proces omdat zijn hele familie is vermoord. Zijn ouders in Auschwitz, zijn twee zusjes in Sobibor. Die zusjes heeft hij niet gekend. Het ene meisje heette Veronica, maar werd Femma genoemd. Het andere meisje heette Kaatje. Kaatje was doof. Daarom zat ze op de J.C. Ammanschool, destijds een school voor dove kinderen van alle gezindten. De school lag tegenover het Hortusplantsoen, midden in de joodse wijk van Amsterdam. Logisch dus dat er veel joodse kinderen op zaten. De nazi's discrimineerden niet; ook dove joodse kinderen vormden een bedreiging voor hun Duitse duizendjarige rijk. En zo gingen de joodse leerlingen van de J.C. Ammanschool dezelfde weg als zoveel andere joodse kinderen. Kaatje werd op 30 maart 1943 vanuit Westerbork naar Sobibor afgevoerd.

KlassenfotoDeze herfst werd er voor deze kinderen een monumentje onthuld op de plaats waar de school ooit gevestigd was. Rob Wurms kreeg een uitnodiging om de onthulling bij te wonen maar hij twijfelde of hij wel zou gaan. Er zijn tenslotte al zo veel van dit soort monumenten in Amsterdam. Was het niet een keer genoeg? Hij ging toch. En trof daar een vroeger vriendinnetje van Kaatje. Rob vertelde haar dat hij zich moeilijk een voorstelling van zijn zusje kon maken. 'Ik ben blij dat ik je tref', antwoordde ze, 'ik heb iets voor je.' Ze gaf hem een klassenfoto.

Kaatje Wurms- -eigendom van Rob Wurms RNW

De foto is in oorlogstijd gemaakt, waarschijnlijk net voordat joden verplicht werden een ster te dragen. Kaatje staat ook op die foto, op de achterste rij, tweede van rechts. 'Ga jij maar achteraan staan', heeft de fotograaf waarschijnlijk gezegd. Dat deed ze, met een stralende lach kijkt ze recht in de camera. Hulp

Rob kreeg ook een poëziealbum, dat hadden jonge meisjes in die tijd. Kaatje had een mooi plaatje geplakt bij het gedicht dat ze voor haar vriendinnetje schreef. De laatste zin van het versje was: vergeet-mij-niet. Zeventig jaar later is Kaatje inderdaad niet vergeten. Rob Wurms wist weer waarom hij zich had aangemeld als mede- aanklager. Hij wilde aanwezig zijn in de zaal waar John Iwan Demjanjuk wordt berecht voor hulp bij de moord op 28.900 Nederlandse joden. En voor hulp bij de moord op Kaatje.

Proces Demjanjuk: de laatste loodjes

Gepubliceerd op : 7 februari 2011 - 4:29 pm |© Rob Fransman

Meer dan 14 maanden sleept de rechtszaak tegen John Demjanjuk zich nu voort. Eens moet er een eind komen aan het eindeloze voorlezen van bewijsstukken en de tirades van Demjanjuk's advocaat. De internationale pers is afgehaakt, de zittingen vinden inmiddels plaats in kleine achterafzaaltjes in het enorme gerechtsgebouw in München.

Twee weken geleden vond de rechtbank ineens dat het lang genoeg geduurd had. Voorzitter Alt kondigde aan dat hij vonnis ging wijzen. Niet meteen natuurlijk, hij plande nog zes zittingen.

Tijdsdruk

Tijdens de laatste zitting in februari komen de Nederlandse medeaanklagers aan het woord. Op 23 of 24 maart wordt vonnis gewezen. Ik besloot dat ik de rest van het proces wilde bijwonen en reisde weer af naar München. De tijdsdruk legt duidelijk spanning op de aanwezigen: op de rechters natuurlijk, maar vooral op de raadsheer van Demjanjuk, Ulrich Busch. Dat was goed te merken toen hij de allerlaatste getuige-deskundige wraakte.

Altijd wraking De rechtbank had mevrouw Beate Wülbeck uitgenodigd, die als grafoloog Demjanjuks handtekening op het beruchte Dienstausweis 1393 had vergeleken met zijn handschrift op latere correspondentie. Ze had er lang op gestudeerd maar kon geen uitspraak doen. De handtekening kon best echt zijn. Of vals. Ze legde uitvergrotingen van het handschrift op de tafel van de rechters. Een dozijn zwarte toga’s boog zich over het papier. Busch wist het zeker: dDit was toch duidelijk een vervalsing. 'Dt kon toch iedereen zien! Iedere verdediger is blij is met een getuige-deskundige die omtrent het allerbelangrijkste document twijfel zaait. Maar Busch wraakte de getuige. Niemand was verrast.

Dossier 1627 Maar dat was zeker niet alles. Anwalt Busch had meer eisen. Hele stapels dossiers had de aanklager opzettelijk buiten het proces gelaten. De 650 bladzijden van een eerder Israëlisch vonnis waren niet geheel in het Duits en Oekraïens vertaald. Op luide toon verkondigde Busch dat hij zeker wist dat juist in Dossier 1627 in Moskou het bewijs voor de onschuld van zijn cliënt te vinden was. 'De moeder van alle dossiers', noemde hij het zelfs. Op de vraag van het hof hoe hij dat wist, antwoordde hij niet.

Bizar verzoek Juist toen we dachten dat we alles wel hadden gehoord, kwam zijn meest bizarre verzoek. Vanwege de opzettelijke nalatigheid van de officier van justitie om in de archieven van Warschau, Moskou, Jeruzalem en Washington documenten te zoeken die zijn cliënt konden vrijpleiten, zag Busch zich gedwongen om dat zelf maar te doen. Of de rechtbank hem maar terstond de financiële middelen wilde verschaffen en een beëdigde tolk ter plaatse wilde regelen. Vanzelfsprekend moest het proces worden opgeschort en Demjanjuk uit voorarrest worden vrijgelaten totdat zijn onderzoek was afgerond.

Wereldrecord

Toen dit verzoek enige hilariteit bij het hof veroorzaakte, ontstak Busch in woede. Er volgde geschreeuw over en weer. Tot de bedaagde officier van justitie Lutz één zinnetje sprak, maar dat was dan ook dodelijk: 'Ihnen hört keiner mehr zu.' ('Naar u luistert niemand meer.') Advocaat Ulrich Busch wraakte voorzitter rechter Ralph Alt 21 maal, de mederechters Lenz en Pflüger 19 maal, de getuige-deskundigen 11 maal (waarvan 1 maal met succes) en de wrakingskamer 12 maal. Het is ongetwijfeld een wereldrecord. Maar het proces gaat door. Men heeft haast.

Demjanjuk zwijgt De man over wie uiteindelijk een oordeel moet worden geveld, ligt in zijn bed en zwijgt. In het kleine zaaltje dat woensdag werd gebruikt, lag hij letterlijk in de weg. Voordat de zitting begon was hij opvallend monter. Geanimeerd sprak hij met zijn advocaat en zijn tolk. Hij moest lachen om een grapje. Maar zodra de zitting was geopend, lag hij bewegingsloos in bed. Hij gaf pas weer een teken van leven toen de zitting afgelopen was en hij in zijn rolstoel werd geholpen. Bij de deur passeerden we elkaar rakelings. Ik neem aan dat hij inmiddels weet wie ik ben. Maar aankijken deed hij me niet, hij kijkt nu eenmaal niemand

Anwalt Busch spuwt vuur

Gepubliceerd op : 11 februari 2011 - 3:15 pm | © Rob Fransman)

Dag 83 van het proces. Op weg naar de rechtszaal liep ik een stukje op met Demjanjuk's advocaat, Ulrich Bush, en zijn vrouw. Via hun Nederlandse

schoondochter weet het echtpaar heel goed dat ik weinig vleiend over hen schrijf. Toch groeten we elkaar altijd vriendelijk.

Ik vertelde hem dat er onder de Nederlandse Nebenkläger irritatie is ontstaan door de lange duur van het proces. Die is voornamelijk te wijten aan zijn vertragingstactiek. 'Het proces duurt alleen lang voor diegenen die mijn cliënt al bij voorbaat schuldig achten', antwoordde hij.

Pijnlijke hand In de rechtszaal leek het eerst onzeker of deze procesdag wel door kon gaan. De man in het bed had last van jicht en had daardoor slecht geslapen. Demjanjuk stak zijn linkerhand omhoog, die was inderdaad opvallend dik. Maar de immer aanwezige Dr. Stein vond een pijnstiller afdoende. Anwalt Busch kreeg het woord en stond dat het grootste gedeelte van de dag niet meer af. Het ging over het verhoor dat kampbewaker Ignatz Daniltsjenko in 1984 is afgenomen. Die herinnerde zich als enige bewaker Demjanjuk uit Sobibor. Zijn verklaringen uit 1947 en 1979 zijn in dit proces van cruciaal belang.

Ander verhaal Maar in het verhoor uit 1984 noemde hij Demjanjuk niet en vertelde hij een ander verhaal. Zo zouden de 'Trawniki’s' slechts een ondergeschikte rol hebben gespeeld en het werkelijke moorden aan de SS hebben overgelaten. Uitgerekend dit document was niet in de bewijsvoering ingevoerd. 'Per abuis', zei de officier. 'Bovendien is het niet relevant: het is duidelijk dat Daniltsjenko zijn eigen rol zo klein mogelijk wilde maken.' 'Met opzet!', stelde Busch. 'De Nebenklägern hebben geprobeerd om dit voor mijn cliënt ontlastende bewijsstuk te verdonkeremanen!'

Steeds hetzelfde Nu de tijd dringt, gebruikt Busch steeds grotere woorden. Ik noteerde een zin waarin hij in één adem sprak over bewust achtergehouden ontlastend bewijs, een justitieel complot en justitiebedrog. Hij dient ook het ene verzoek na het andere in. Nieuwe feiten zijn er niet, Busch zegt steeds hetzelfde. Dat zijn cliënt niet meerdere malen voor hetzelfde kan worden berecht, dat hij in Israël is vrijgesproken zowel voor daden gepleegd in Treblinka als in Sobibor en dat hij door zijn leeftijd en gezondheidstoestand de procesgang niet kan volgen. We weten het nu wel.

'U kwelt mij' Toch kreeg Busch zijn zin. Daniltsjenko’s verhoor uit 1984 zou alsnog aan het bewijsmateriaal worden toegevoegd en voorgelezen. Maar toen bleek dat Demjanjuk wel degelijk alles volgt wat er in de rechtszaal gebeurt: hij protesteerde hevig. Voor het eerst in maanden hoorden we zijn stemgeluid. 'Ik dacht dat het afgelopen was', vertaalde de tolk. 'U kwelt mij, ik lig hier maar en mijn hand doet pijn!' Rechter Alt was daar gevoelig voor. 'Morgen dan maar', besliste hij en verdaagde de zitting.

Echte slachtoffers De volgende dag begon inderdaad met het voorlezen van het verhoor. Toen de rechter uitgelezen was, kwam 'der Anwalt' eerst goed los. Dit document bewees dat zijn cliënt onschuldig was. De in het kamp aanwezige Duitsers waren schuldig maar nooit berecht. Tienduizenden Duitse bewakers waren vrijuit gegaan. De rechtbank moest zich schamen. In Demjanjuk stond het hele Oekraïense volk terecht. Op grond van de verklaring van Daniltsjenko moest de geschiedenis van de Oekraïners in de kampen herschreven. worden: zij waren de echte slachtoffers. We luisterden verbijsterd. Hoeveel retoriek kan men verdragen?

Witte roos Plotseling werd aan alle dramatiek een scène toegevoegd die zelfs een filmregisseur zou afwijzen als te onwaarschijnlijk. Midden in het betoog van Busch ging de deur open die voor deelnemers aan het proces is bedoeld. Twee vrouwen en een jongetje kwamen binnen. De jongste vrouw met een witte roos in de hand. 'U neemt de verkeerde ingang', zei de voorzitter en wilde hen terugsturen. Maar Dr. Stein deed het hekje open en ze mochten binnendoor naar de publieke tribune, waar mevrouw Busch het gezelschap hartelijk begroette. Demjanjuks jongste dochter, Irene Nishnic en haar zoontje Zacharias maakten hun entree.

Gespannen sfeer In de pauze stond de beveiliging toe dat mevrouw Nishnic en haar zoontje even aan het bed van Demjanjuk mochten zitten. Ze huilde toen ze weer op de tribune plaatsnam. Tijdens de lange middagzitting zat ze weer op de tribune. Haar zoontje, een leuk jongetje van een jaar of tien, viel in slaap. 's Middags werden alle twaalf verweerschriften van de dag daarvoor in ijltempo afgewezen. De sfeer was enigszins gespannen, want alle aanwezigen wachtten op de verlossende aankondiging van de voorzitter dat de bewijsinzameling gesloten was.

Verlossende tekst Nu waren de aanklagers aan de beurt om hun requisitoir uit te spreken. Maar de aankondiging kwam niet: ook op de zitting van 22 februari worden nog stukken bijgevoegd. Zou Busch er dan toch in slagen om de machine vast te laten lopen? Maar vandaag kwam er een persbericht. Zelden las ik een Duitse tekst met meer genoegen, daarom vertaal ik 'm niet: 'Wenn möglich, soll am 22.2.2011 die Beweisaufnahme geschlossen und mit der Schlussvortragen (Plädoyers) der Staatsanwalt und der Nebenklagevertreter begonnen werden.' aan.

Proces Demjanjuk: scrabble tijdens lange voorlezingen

Gepubliceerd op : 4 maart 2011 - 3:53 pm | door Rob Fransman (Foto: ANP)

‘Tot nu toe had ik weinig bewondering voor de manier waarop Herr Doktor Busch zijn cliënt Demjanjuk verdedigt. Maar ik moet toegeven dat dit wel een hele slimme zet is.’ Mijn advocaat Arno Laurent was oprecht onder de indruk van de manier waarop advocaat Busch erin slaagde om ruim de tijd te krijgen voor zijn vertragingstactiek. De rechtbank in München leek de regie kwijt, maar nam deze week de teugels weer in handen.

Schaakspel Rechter Alt, zelf een gerenommeerd schaker, werd vorige week verrast door de verdediger. Het door Busch aan het begin van de zitting ingediende wrakingsverzoek maakte het hof machteloos. Zolang het verzoek niet door een andere kamer is beoordeeld, kunnen de rechters niet tot een besluit komen.

En dus moest rechter Alt wel toestaan dat de advocaat de volledige zitting van twee dagen in beslag nam om honderden verzoeken in te dienen om ontlastend bewijsmateriaal toe te voegen. Tot nu toe zijn ze allemaal afgewezen. Niet uit onwil, maar omdat Busch volgens het hof geen substantiële argumenten heeft.

Doordrammen 'Ergens - zij het in Russische, Amerikaanse of Israëlische archieven - is een overvloed aan ontlastend materiaal voor mijn cliënt. Maar de bevooroordeelde Duitse justitie weigert dit vanwege politieke motieven toe te voegen in dit schandalige rechtsonterende showproces', aldus der Anwalt. Zo dramde de verdediger twee volle dagen door. Niemand die hem stopte. Maar dat was vorige week. Dit keer liet rechter Alt zich niet verrassen en kreeg Demjanjuks advocaat geen gelegenheid om een spaak in het wiel van de rechtbank te steken.

KGB-folter De zitting werd geopend met het inbrengen van de allerlaatste stukken. Waarom die documenten nu alsnog aan het dossier werden toegevoegd was niet helemaal duidelijk. Er zijn al zo veel door KGB-officieren afgenomen verhoren aan het bewijsmateriaal toegevoegd. Busch vond het maar niets: 'schandalig dat een Duitse rechtbank waarde hecht aan onder dwang van KGB-folter afgelegde verklaringen', enzovoort. Maar de voorzitter hield dit keer de regie strak in handen. Busch mocht commentaar leveren, als hij het maar kort hield. De dag gleed voorbij zonder veel emotie.

Geanimeerd gesprek Na de lunch was er een opmerkelijk moment. De zaal wachtte op de terugkeer van de rechters. Busch, gezeten op de rand van het bed van waaruit John Demjanjuk meestal de zittingen bijwoont, voerde een geanimeerd gesprek met zijn cliënt. Die zat op dat moment nog in zijn rolstoel. Opeens bedacht ik dat het heel goed mogelijk is dat Demjanjuk zijn advocaat zelf aanstuurt. De man heeft tenslotte ruim 35 jaar proceservaring. Hevig gesticulerend sprak hij zijn advocaat toe. Eens te meer viel me op dat de bedlegerigheid van de beklaagde op zijn minst gedeeltelijk gesimuleerd is. Toen Demjanjuk merkte dat zijn gedrag nogal de aandacht trok, liet hij zich schielijk in het bed leggen. De rest van de middag lag hij bewegingloos op zijn rug. Historische waarheid Aan het einde van de dag vroeg rechter Alt aan Busch hoeveel Beweisanträge hij nog wilde stellen en hoeveel tijd hij daarvoor nodig dacht te hebben. Busch

antwoordde ‘minstens twee dagen’, maar daar kon nog wel het een en ander bijkomen. Alt hielp hem uit de droom: der Anwalt kon zoveel bewijsmateriaal aanbrengen als hij wilde, maar vanaf heden schriftelijk. Na een schorsing overhandigde Busch mopperend een immense stapel hangmappen en losse papieren. Jammer vond hij dat wel: 'Het besluit van het hof is niet in het belang van mijn cliënt', zei hij. 'Maar nog veel erger is dat het publiek de dupe wordt. (...) De openbaarheid wordt geweld aangedaan en de historische waarheid blijft voor het publiek verborgen!’ Op dat moment keek ik toevallig in de richting van de immer stoïcijnse openbare aanklager Hans Joachim Lutz. Hij verborg zijn mond achter beide handen. Bespeurde ik een glimlach op het gezicht van de Staatsanwalt? Ik vergiste me: hij zat te schudden van het lachen.

Lesje in Efficiency De volgende dag kreeg Busch een lesje in efficiency. Zijn Beweisanträge werden nu door de rechtbank zelf gepresenteerd. Koel en zakelijk las Alt de essentie van ieder verzoek voor. Hij vermeldde ook hoeveel verzoeken niet werden ingevoerd omdat het herhalingen waren of omdat ze iedere relevantie misten. Zo klaarde de rechtbank de klus in minder dan een dag. Busch had weken nodig gehad. Nieuws kregen we niet meer te horen. Maar de grofheid van de verdediger was opnieuw treffend: 'Sobibor was ook een werkkamp, het lot van de bewakers was gelijk aan dat van de joden. Joden hadden joden vermoord.' Het veroorzaakte nauwelijks beroering op de tribune. We zijn gehard wat dat betreft.

Macabere dans Rechtbank en verdediging draaien om elkaar heen in een macabere dans waarin de Nebenkläger een heel kleine rol spelen. We moeten afwachten wat er nu verder gaat gebeuren. Inmiddels zijn de zittingen gepland tot midden mei. Maar dat zegt niets. Want wat gebeurt er als Demjanjuk zijn woorden waarmaakt en in hongerstaking gaat, nu het verzoek om het mysterieuze dossier 1627 aan het bewijsmateriaal toe te voegen is afgewezen? Ik moet dat overigens nog maar zien: volgens berichten geniet hij zeer van het eten in de kantine van de rechtbank.

Scrabble Maar ook zonder hongerstaking is het verloop van de zaak onduidelijk. Voor het eerst in maanden verviel de derde dag van de zitting van deze week. De beklaagde had een beetje koorts, 37,9. Te hoog voor een bijna 91-jarige.

Max Pam schreef in zijn stukje in de Volkskrant vorige week dat een Nebenkläger tijdens de lange documenten-voorlezing scrabble speelde op zijn iPad. Dat was ik. W-a-n-h-o-o-p, 30 punten, twee maal woordwaarde.

Bloed voor Demjanjuk: even geduld a.u.b.

Gepubliceerd op : 18 maart 2011 - 9:00 am | door Rob Fransman ( Net voor ik deze week naar München vertrok, ontving ik een berichtje dat de ochtendzitting op dinsdag niet doorgaat omdat een van de rechters naar een begrafenis moet. En dus meldde ik me ’s middags bij de rechtbank, ruim op tijd.

De bewakers die mij inmiddels goed kennen, hadden een vrije middag. Daarom moest ik net als iedereen door de controle. Jasje uit, riem af, zakken leeg. Toch nog een piep, horloge vergeten, vermoeiend hoor. Het was een slecht omen. Ongewenst vrij Demjanjuk liet mededelen dat hij darmklachten had en niet zou verschijnen. De rechtbank nam er genoegen mee. Zo kregen we dus een vrije middag na een vrije morgen. Hoewel het prachtig weer was, zat niemand daar op te wachten.

Ongewenst vrij Demjanjuks advocaat Busch overhandigde nog snel even een flinke stapel schriftelijke Beweisanträge. Dit was de laatste gelegenheid, had het hof beschikt. Natuurlijk maakte Busch daar gebruik van. Nu maar afwachten of de rechters de onverwachte vrije tijd benutten om alvast, zoals altijd, zijn verzoeken af te wijzen. Dat spaart tijd. Weer was een hele dag naar de knoppen. Op een zonnig terrasje praatte ik na met een paar journalisten die hier ook altijd zijn. 'Gebed zonder end' en 'de moed erin houden' waren de gespreksthema’s. Wanneer Demjanjuk zich op de derde procesdag van de week ziek meldt, doen we dat schouderophalend af. Maar wanneer de eerste dag al niet doorgaat, wordt iedereen nerveus. Komen we

morgen en overmorgen ook voor niets? Hoe zit het eigenlijk met die aangekondigde hongerstaking? Hoe lang laat de rechtbank D. de show nog bepalen?

Regie kwijt Terug in het hotel doodde ik de tijd door alvast dit stukje te schrijven en een beetje lusteloos TV te zappen. Alle netten brachten het steeds alarmerender nieuws uit Japan. De wereld zal het een zorg zijn dat Demjanjuk buikpijn heeft. Daar heeft de wereld groot gelijk in. Laat in de middag kreeg ik een mailtje van rechter Alt waaruit bleek dat hij de regie kwijt is. Letterlijk schreef Alt dat hij 'via niet-officiële bron en met enige moeite' had moeten uitvinden dat Demjanjuk morgen ook niet zou verschijnen vanwege een van zijn periodieke bloedtransfusies. Zo’n transfusie wordt weken van tevoren gepland en had net zo goed vorige week kunnen plaatsvinden. Maar nee, uitgerekend op een geplande procesdag krijgt meneer zijn transfusie. Dat voedt mijn argwaan dat óf het gevangenispersoneel óf de ziekenhuisstaf er alles aan doet om de rechtsgang te frustreren. De laatste procesdag van deze week zou worden besteed aan de wrakingen van Busch. Niet de moeite waard om nog twee dagen in München te blijven hangen. Ik kon nog net de laatste vlucht naar huis halen.

Geen uitstel Fout geredeneerd, hoorde ik later van journalist Wim Boevink die wel gebleven was. De rechtbank bleek de extra dag gebruikt te hebben om Busch'laatste Beweisanträge af te handelen. Lees: af te wijzen. Wegens ondeugdelijke formulering van de advocaat, of omdat het verzoek al eens eerder was ingediend of om allerhande andere redenen. De rechtbank wees alles af. Busch verzocht om een uitstel van minstens drie weken. Die tijd had hij nodig om de afwijzingen aan te vechten. Het hof trok zich vijf minuten terug en deelde mee dat geen uitstel werd verleend. De termijn voor het indienen van Beweisanträge is voorbij. Punt uit. Het woord is aan de officier. Als het aan de rechtbank lag kon Staatsanwalt Lutz gelijk aan zijn requisitoir beginnen. Maar omdat er nauwelijks pers aanwezig was, werd toch besloten om dat tot volgende week dinsdag uit te stellen. Er lijkt nu toch werkelijk schot in de zaak te komen. Best kans dat de Nederlandse Nebenkläger werkelijk midden april aan het woord komen en het hof 11 mei vonnis wijst. Eindelijk!

'Zes jaar' hoort Demjanjuk

Gepubliceerd op : 23 maart 2011 - 10:06 am | © ANP) De beklaagde was keurig op tijd aanwezig. Toen ik even voor tienen in de rechtszaal kwam, lag Denjanjuk al in zijn bed. Dat was op zichzelf geruststellend, de advocaten, de journalisten en die ene Nebenkläger waren niet voor niets gekomen. Vandaag was het de beurt aan officier van justitie Joachim Lutz voor zijn requisitoir. De sfeer in de rechtszaal was op deze 84ste zittingsdag merkbaar anders, nooit eerder was het op de tribune zo rustig. Journalisten en vaste toeschouwers groetten elkaar gedempt, gepraat werd er nauwelijks. Wat stil wachtten we af op wat er komen zou. Het hof verhoogde de spanning nog een beetje door wat later dan gebruikelijk binnen te komen.

Stapeltje papier Nadat de zitting geopend was, overhandigde Demjanjuks advocaat Busch aan de rechtbank toch nog een paar Beweisanträge. Dat was even schrikken want wij wisten niet beter dan dat de rechtbank vorige week al bepaald had dat er nu wel genoeg - al dan niet ontlastend - bewijsmateriaal was. Busch voelde zelf ook wel aan dat hij moest opschieten. Met de toevoeging dat het er dit keer minder dan tien waren, overhandigde hij een stapeltje papier aan de voorzitter. Die schoof het snel door aan de griffier.

De feiten van de aanklager Nu was dan eindelijk het woord aan de Staatsanwalt. Lutz, die we in al die maanden slecht zelden hoorden, hield het ook nu relatief kort. Hij begon met een

recapitulatie van het proces en de gruwelijkheden die in Sobibor zijn begaan. Zonder retoriek beperkte hij zich tot de feiten. Met weglating van ondoorgrondelijk Duits juridisch jargon kwam zijn betoog hierop neer: • Was Demjanjuk in Sobibor? Ja

• Was Demjanjuk daar toen 27.900 Nederlanders in Sobibor werden vermoord? Ja• Wat zijn de bewijzen dat Demjanjuk daar was? Zijn Dienstausweis

met het nummer 1393, de getuigenverklaringen van collega- bewakers, de transferlijsten van het SS-opleidingskamp naar Sobibor, het litteken op zijn rug en zijn niet geheel geslaagde poging om de SS-tatoeage met zijn bloedgroep te verwijderen. • Zijn de documenten misschien KGB-vervalsingen zoals de verdediging stelt? Nee • Is er aanvullend bewijs? Ja, o.a. zijn verklaring op zijn visumaanvraag uit 1950 waarin hij verklaarde dat hij van 1937 tot 1943 een zelfstandige boer was in Sobibor. NB: de beklaagde die vanaf 1979 beweert daar nooit geweest te zijn, noemde dit gehucht met 200 inwoners al in 1950. Zoveel toeval bestaat niet. • Is Demjanjuk niet in Israël veroordeeld en later vrijgesproken? Ja, hij is ter dood veroordeeld en bracht acht jaar in de gevangenis door. Toen vast stond dat hij niet de 'Iwan de Verschrikkelijke' uit Treblinka was, kwam hij vrij. • Is dit dan geen dubbele berechting, niemand kan toch twee keer voor hetzelfde feit worden berecht? Nee, voor de misdaden in Sobibor is Demjanjuk niet eerder berecht. • Is het niet onredelijk de Oekraïner Demjanjuk te berechten terwijl in de jaren ’60 en ’70 Duitse kampbeulen niet of nauwelijks zijn bestraft? Nee, de Duitse justitie heeft geen behoefte om de fouten van een vorige generatie te herhalen. • Is de zaak niet verjaard en is de Duitse justitie bevoegd? De zaak is niet verjaard en ja, de Duitse justitie is bevoegd.

Essentiële radertjes Lutz sprak over de moord op tienduizenden mensen. Natuurlijk was Demjanjuk daarvoor niet alleen verantwoordelijk, hem werd slechts medeplichtigheid bij moord ten laste gelegd. Hoewel hij op bevel van nazi-meerderen zijn beulswerk deed, had hij voldoende gelegenheid om zich daaraan te onttrekken. Bij de aankomst van vijftien treinen uit Westerbork was Demjanjuk aanwezig. De Wachmänner waren slechts radertjes in de vernietigingsmachine van Sobibor. Maar die machine kon alleen functioneren dankzij radertjes zoals

Demjanjuk. Daarom was hij medeplichtig aan de moord op ten minste 27.900 slachtoffers. De straf voor medeplichtigheid aan de moord op ėėn mens is in Duitsland tenminste drie jaar. Wat moet de eis zijn tegen een man die medeplichtig is aan de moord op tienduizenden? De officier had geworsteld met die vraag. Vijftien jaar had hij kunnen eisen. Dat deed hij niet, hij hield rekening met de 8,5 jaar die Demjanjuk in een Israëlische gevangenis had doorgebracht. Lutz eiste een gevangenisstraf van zes jaar. Demjanjuk lag in bed en toonde geen enkele emotie.

Vijf briljante advocaten en Dostowjevski Niet gepubliceerd

Toen dinsdagmiddag de officier van justitie klaar was met zijn requisitoir slaakte ik een zucht van verlichting. Ondanks alle vertraging, alle chicanes van Anwalt Busch en Demjanjuk's gezondheidsklachten waren we dan toch zo ver gekomen. Eindelijk werden er spijkers met koppen geslagen! Vanaf nu is de rechtsgang overzichtelijk. Requisitoiren van de advocaten en de Nebenkläger, daarna zullen de verdedigers de hun toegemeten drie dagen ten volle gebruiken. Maar daarna - die zekerheid hebben we - volgt het vonnis. Een duidelijk tijdsplan, hoewel er toch nog wel vertraging zou kunnen ontstaan wanneer D. tijdens een geplande zitting ziek mocht zijn. Belangrijk is dat niet meer. Dan schuift alles net zo lang op tot hij weer handlungsfähig is, meer niet. Met het requisitoir van de Staatsanwalt was de dag niet voorbij. Er was voldoende tijd over om het woord te geven aan de advocaten die Thomas Blatt en Philip Bialowitz vertegenwoordigen. Blatt en Bialowitz overleefden Sobibor en leven nu in de USA. Vorig jaar kwamen ze zelf naar München om te getuigen maar dinsdag spraken de Amerikaanse advocaat Martin Mendelsohn en de in München wonende Stefan Schönemann voor hen. Omdat de volgende dag ook bestemd was voor de Nebenkläger-advocaten, besloot ik om te wachten tot ik thuis was om één verhaal te maken over de tot nu toe gehouden pläydoyers. (Duits voor requisitoir) Nu zit ik thuis achter de computer en weet niet waarmee ik beginnen moet. Was de zaal dinsdag geroerd door het verhaal van Mendelsohn en Schönemann, toen woensdag de advocaten Kleidermann, Laurent en Langer gesproken hadden, waren de aanwezigen meer dan geroerd. Zestien maanden lang hebben we geluisterd naar Busch' verhaal over KGB-vervalsingen, over door marteling verkregen verklaringen, over D's slachtofferschap, over niet berechtte Duitse nazi-misdadigers, over dat D's berechting een Justizscandal was, over de corrupte OSI en over de onbevoegde rechtbank. We hoorden het aan, Busch kreeg nauwelijks weerwoord. Hoogstens liet een van de advocaten hem met enkele woorden blijken dat de geachte collega toch echt onzin debiteerde. Het haalde niets uit. Busch sprak en sprak, produceerde bergen nutteloos papier

waarmee hij iedereen tot wanhoop bracht. De rechters moeten onnoemelijk veel tijd hebben gestoken in de afwijzing van bijna 500 Beweisanträge en 22 wrakingspogingen. Nu kwamen de Nebenkläger-advocaten aan het woord. Vijf advocaten spraken, ieder op eigen wijze, ieder vakkundig, ieder schitterend. Ik heb er geen ander woord voor: Busch’ bedenkelijke wijze waarop hij zijn verdediging baseert werd gefileerd. Maar misschien nog belangrijker is dat door hun optreden de rechtszaak de waardigheid terugkreeg die zij verdient. De hele dag gaat door mijn hoofd wat er gisteren in de rechtszaal gebeurde. Ik blader de kopieën van de requisitoiren steeds weer door en vraag me af hoe ik in één leesbaar schrijfsel kan overbrengen wat de advocaten zo meesterlijk verwoorden. Maar ik slaag daar niet in. Daarom schrijf ik uit ieder requisitoir dat stukje over dat mij persoonlijk het meeste heeft geraakt. (sterk bekort en naar beste weten in mijn vrije vertaling) Nebenkläger-advocaat Martin Mendelsohn: "Demjanjuk wordt aangeklaagd voor medeplichtigheid aan moord op meer dan 28.000 mensen. Dat is waarschijnlijk het minste dat hij deed: anderen helpen bij de moord op zijn medemens. Misschien heeft hij zelf gemoord. We weten het niet. Zeker is dat hij nooit heeft geprobeerd om ook maar iemand te redden. In de ruim dertig jaar dat hij als oorlogsmisdadiger wordt vervolgd heeft nooit een van zijn verdedigers geprobeerd aan te tonen dat hij getracht heeft, al was het maar voor één persoon, het lot iets dragelijker te maken." Nebenkläger-advocaat Stefan Schönemann: "Het was en is legitiem om zich af te vragen of dit proces tegen een 90-jarige man nog zin heeft. De Nebenkläger hebben die vraag voor ons beantwoord. Zij hebben keer op keer vastgesteld dat het niet gaat om wraak op een oude man. Zij wilden vanaf het begin slechts de waarheid. De waarheid over hun ouders, grootouders, zusters en broers, hun familieleden die zij hun hele leven zo smartelijk hebben moeten missen." ----- "Naar Duits recht kan de beklaagde niet worden gedwongen om te spreken. Zijn zwijgen kan ook in zijn nadeel werken. Misschien moet de beklaagde zich vandaag afvragen waarom hij op zijn leeftijd de wereld niet een dienst bewijst en eindelijk eens praat. Hij had het alle procesbetrokkenen makkelijker gemaakt als hij vrijmoedig over de jaren 1942-45 had gesproken. Zelfs wanneer hij daarbij zijn eigen rol kleiner had gemaakt. Daarmee had hij - zoals vele andere Wachmänner wel hebben gedaan - als getuige de verschrikkelijke waarheid over wat er in Sobibor is gebeurd kunnen bevestigen. Daarmee had hij het leed van de vermoorde mensen en hun nabestaanden bevestigd. Eigenlijk mogen we dat ook vandaag nog van hem verwachten." Nebenkläger-advocaat Ralph Kleidermann: Over de legitimiteit van deze rechtszaak: "Welke legitimatie heeft justitie om op te treden tegen kleine criminelen als zij medeplichtigheid aan moord op 27.900 mensen ongestraft laat?" ----- "Men krijgt de indruk dat de verdediging geen middel heeft geschuwd om een veroordeling van aangeklaagde te verhinderen. Daarbij heeft hij Joodse gevangenen gelijkgesteld aan bewakers, heeft hij gesproken over een Joodse samenzwering en holocaust industrie. Daarbij verloor hij ieder

maatgevoel en inzicht in de situatie van de slachtoffers en hun nabestaanden." ---- "beklaagde was niet kort in Sobibor maar bijna een half jaar. In de tijd dat hij daar was zijn meer als 28.000 mensen vermoord. Wat voor onmens moet men zijn om zo lang aan de vernietiging van mensen deel te nemen?" ----"Ik eis namens mijn cliënten: Judith Ashkenazy, Riwka Bittermann, Marcus de Groot, Charlotte Huffen-Veffer, Paul Helmann, Mauritz Koopman, de beklaagde te veroordelen voor medeplichtigheid aan moord op hun familieleden. (De advocaat las een lijst met namen en leeftijden voor) Nebenkläger-advocaat Arno Laurent: Over de z.g. vervalsing door de KGB van documenten: Men moet zich voorstellen dat toen de oorlog was beëindigd er 10 miljoen Sovjetsoldaten waren gesneuveld, meer dan 3 miljoen in Duitse gevangenschap geraakten en meerdere miljoenen werden vermist. Het is volstrekt ondenkbaar dat de Sovjetunie de mogelijkheid had om het oorlogsverloop van één soldaat na te gaan. Welk belang zouden de autoriteiten hebben gehad om documenten en transferorders van een overgelopen krijgsgevangene te vervalsen? ---- "Ik weet dat het verwerpen van de vervalsingtheorie tot banaliteiten leidt. Maar de verdediging heeft ons daarmee 14 maanden lang verveeld. Het wordt tijd dat hij eens met gezond verstand antwoord krijgt." ----- Over hetzelfde thema: "In 1986 kreeg de Israëlische justitie uit de Sovjet-Unie het originele Dienstausweis nr. 1393. Wanneer de Sovjet autoriteiten Demjanjuk werkelijk wilden benadelen hadden ze op de vervalsing toch eenvoudig Treblinka i.p.v. Sobibor kunnen schrijven. Dan was beklaagde reeds lang terechtgesteld." ---- Nebenkläger-advocaat Hardy Langer: Als slot van een 14 pagina’s tellend briljant juridisch pleidooi: "De enige verplichting - dus geen straf - die ik wil voorstellen, staat niet in het wetboek en is ook moeilijk uitvoerbaar: Meneer Demjanjuk, kijk alle Nebenkläger in de ogen en vertel de waarheid over uw odyssee als Wachmann en uw dienst in Sobibor. U was aanwezig toen de naaste familieleden van de Nebenkläger naakt, vernederd, beroofd en geslagen, gruwelijk bedrogen en iedere hoop ontnomen, hun laatste schreden zetten op weg naar een zinloze en pijnlijke dood. Hun enige troost was, dat in de laatste minuten van hun leven de huidige Nebenkläger NIET naast hun stonden. Daarom zijn ZIJ nu hier. U heeft het vertwijfelde geschreeuw van de slachtoffers gehoord zoals u het geluid van de moordmotor heeft gehoord en de nekschoten in het zogenaamde lazaret. U wordt voortdurend aan de stank van verbrand mensenvlees herinnerd - een stank waarvan getuigen zeggen dat men die zijn leven lang niet meer vergeet. Breng nu de kracht op ons gedetailleerd mee te delen wat u daar heeft beleefd, wat u heeft bewogen om - nadat u wist dat u in een doodsfabriek te werk werd gesteld - te blijven en dienst te doen. Dat ben u aan de slachtoffers en aan de Nebenkläger schuldig." ----- "De belangrijkste dichter van de Negentiende eeuw, F.M. Dostojewski, heeft eens gezegd - en niets kan meer passend zijn in deze strafzaak - dat de advocaat een gehuurd geweten is. Meneer Demjanjuk, beëindig dit huurverdrag en toon uw eigen geweten. Benut deze laatste kans en verbreek uw zwijgen!

Tussenweken Gepubliceerd op : 31 maart 2011 - 1:42 pm |

Het proces tegen Demjanjuk nadert zijn einde. Nog even en ik krijg de gelegenheid om mijn requisitoir in de rechtszaal uit te spreken. Tussen de vorige zitting in München en de volgende zitten twee weken. Mooi, dat geeft me de tijd om mijn verhaal nog beter voor te bereiden. Maar het kwam er niet zo van, daarvoor was de eerste week te droevig. Alle kranten hebben inmiddels bericht over de voortijdige dood van vriend en medeaanklager Rob Wurms. Ik heb er niets meer aan toe te voegen, maar verwijs slechts naar de mooie column van Wim Boevink in Trouw. Sellie en ik waren naar de begrafenis en we vertelden aan zijn lieve vrouw Shifra hoezeer we Rob misten en hoe verheugd we zijn dat zijn woorden toch straks in München zullen worden gehoord. En dat zij daarbij aanwezig zal zijn. We probeerden iets tegen de kinderen te zeggen zonder in clichés te spreken en slaagden daar niet in. Keien langs een laan Enfin, om er nog maar een cliché aan toe te voegen: het leven gaat verder. Toen ik voor de Wereldomroep al een paar maanden had geschreven over het proces tegen D., kwam ter sprake dat ik zelf naar Polen wilde gaan. Allereerst om de plaats te bezoeken waar het allemaal gebeurde. Maar ook om redenen die ik niet exact omschrijven kan. Misschien is het om eens rond te kijken in dat verdomde gebied dat door de dichter Armando een schuldig landschap werd genoemd. Maar er is meer. In 2003 nam de Stichting Sobibor het initiatief om in Sobibor een laan aan te leggen met aan weerszijden stenen voor de slachtoffers. Het zijn geen grafstenen maar eenvoudige keien. Nabestaanden kunnen een kei plaatsen met daarop een naamplaatje. Zo'n steen heb ik een paar maanden geleden besteld. Als het goed is ligt die er nu. Die wil ik even zien en in mijn handen houden. Ik reis erheen in gezelschap van twee journalisten van de Wereldomroep. En ook samen met mijn 18-jarige kleindochter Noa. Het belang van deze rechtszaak bestaat er toch ook uit dat de huidige generatie jongeren de gebeurtenissen uit WOII niet vergeet of bagatelliseert. De gekken van Chelm Binnenkort vertrekken we met zijn vieren naar Polen. We vliegen naar Warschau en gaan per auto verder naar Chelm. De volgende dag bezoeken we Sobibor. Chelm was ooit één van die vele stadjes in Oost-Polen met een grotendeels Joodse bevolking. In de Jiddische literatuur komt de stad vaak voor. Eén van de beroemdste boeken van Isaac Bashevis Singer heet 'The Fools of Chelm'.

Misschien zijn wij met onze reis naar dat schuldige landschap ook wel gekken van Chelm.

Sobibor: het werkterrein van Demjanjuk

Gepubliceerd op : 11 april 2011 - 12:26 pm | (Foto: RNW)

Het is 1259 kilometer van Amsterdam naar Chelm in Oost-Polen. Eerst in het vliegtuig, daarna nog een eind rijden vanaf het vliegveld in Warschau. We hebben geen haast, mijn kleindochter Noa en ik, en ook Thijs Papôt en Sebastiaan Gottlieb die deze reis gaan vastleggen in audio en op video. Chelm was ooit een levendig stadje met een grote Joodse bevolking. De verschillende bevolkingsgroepen leefden hun eigen leven, min of meer met de rug naar elkaar toe. Maar toch, men kocht in elkaars winkels en hielp elkaar wanneer dat nodig was. Er waren pogroms, zeker. De joden hadden reden om hun buren niet al te zeer te vertrouwen, maar bleven toch in Chelm wonen. Het was een bloeiend handelsstadje, met een rijke cultuur en zelfs een schouwburg met voorstellingen waarvoor men helemaal uit Warschau kwam. Er wonen geen joden meer in Chelm, van de bruisende stad is niets meer over. Rond acht uur ’s avonds lopen we door het centrum. Het is er doodstil. Op de hotelkamer bel ik even met mijn vrouw om te vertellen dat we een voorspoedige reis hebben gehad. 'Hoe is het daar?' vraagt ze. 'Beter dan 68 jaar geleden', antwoord ik. De verhalen van Trawniki Tot vandaag wist de burgemeester van Trawniki niet dat de hele wereld de nazi-kampbeulen met zijn dorp associeert. Ik kijk hem wat ongelovig aan. De

burgemeester haalt zijn schouders niet-begrijpend op. 'U bent de eerste die me dat vertelt', antwoordt hij. De tolk vertaalt het zonder commentaar. De fabriek waar de SS-Wachmänner hun onderkomen hadden, staat er nog. Het gebouw is vervallen, gefabriceerd wordt er niets. De burgemeester wijst de huizen aan waar de officieren hebben gewoond. De paar voorbijgangers groeten hun burgemeester beleefd, dzjin dobre pana. Een oudere dame kan zich alles nog goed herinneren. Als negenjarig meisje had ze de executies niet zelf gezien, want het kamp was afgeschermd met schuttingen en prikkeldraad. Maar de schoten had ze wel gehoord. Soms ratelden de machinegeweren dagen achter elkaar. 'Daarna rook het zo naar in het dorp.’ De burgemeester bromt wat. 'Die mevrouw praat te graag,' vertaalt de tolk zijn commentaar. Waarom hij zo ongemakkelijk doet, is me een raadsel. Het dorp kan toch niets doen aan wat zich daar heeft afgespeeld? Er is in Trawniki niets te zien. Maar verhalen zijn er wel.

Kaddisj in Sobibor Het Kaddisj is geen gebed voor de doden. Het is veeleer een loflied op het leven. In de liberale traditie wordt het Kaddisj voorafgegaan door een zin in het Nederlands: 'zolang wij leven zullen zij leven'. Eigenlijk behoor je het Kaddisj te zeggen wanneer er minstens tien Joodse mannen aanwezig zijn. Of, in een wat modernere gedachtegang, tien Joodse volwassenen aanwezig zijn. Maar er zijn vandaag in Sobibor geen tien levende volwassenen. Wel 230.000 doden. Met hen op de achtergrond zijn Noa en ik toch van plan om hier Kaddisj te zeggen voor Rachel en Izak Fransman. Andere woorden zijn hier niet gepast. Het 'zolang wij leven zullen zij leven' verwoordt precies wat Noa en ik op deze verdoemde plaats doen. De herinnering levend houden - van generatie op generatie. Het is mooi weer vandaag. Maar ook in de zon straalt het landschap rondom Sobibor een waanzinnige droefgeestigheid uit. Dorre velden, moerassen, duizenden dode berken met hun wortels in het water. Rondom de nog bestaande spoorlijn en het perron staat een enkel houten huis. Ze zijn daar na de oorlog neergezet. We vragen ons af wie hier zou willen wonen.

Ik loop met Noa over de lanen van het kampterrein. De kaart van hoe het er ooit uitzag is in de Münchener rechtszaal zo vaak getoond dat ik die praktisch uit mijn hoofd ken. Ik vertel aan Noa: 'hier was het perron, hier waren de barakken van de SS, hier die van de Trawniki's, dit is de plaats waar...' Ik ga niet verder, ze weet het wel.

Efficiënt Tegenwoordig zijn er alleen mooi onderhouden paden, Het valt op hoe klein Sobibor eigenlijk is. In nauwelijks een kwartier loop je van voor naar achter. Wat waren die nazi's toch efficiënt. Met zo weinig personeel zo veel mensen vermoorden in slechts anderhalf jaar en op zo’n klein terrein. Het gaat je verstand te boven. De steen ter herinnering aan mijn ouders ligt al op zijn plaats. Ik pak hem even op en leg hem samen met Noa opnieuw neer. We zeggen ons gebed.

Medeaanklagers: Demjanjuks zwijgen is beledigend

Gepubliceerdop:15april2011-1:44pm|©RobFransman

Een wonderlijk toeval: op de dag dat de medeaanklagers hun requisitoir mochten uitspreken verhuisde het hof naar het protserige Justizpalast. Uitgerekend dit gebouw was een symbool voor de quasirechtspraak van de nazi's in de jaren 33-45. Ik vroeg een politieman naar de reden van de verhuizing. 'De gewone rechtszaal is deze week bezet vanwege de behandeling van een meervoudige moord,' zei hij samenzweerderig. Ik vroeg me af hoe meervoudig die moord dan wel zou zijn in vergelijking met de moord op 27.900 Nederlandse Joden.

Slecht geslapen De Nebenkläger hadden zonder uitzondering slecht geslapen. En met reden: na anderhalf jaar zwijgen kregen we een laatste kans om de wereld te vertellen wat er in Sobibor met onze ouders is gebeurd en hoe dat ons leven heeft beïnvloed. Bovendien waren we ook nerveus of het wel door zou gaan. Was Demjanjuk wel gezond genoeg? Tenslotte was het vaker voorgekomen dat de beklaagde niet kwam opdagen omdat hij wat verhoging had.

Bommetje van CNN Maar klokslag tien uur werd Demjanjuk binnengerold en in zijn bed gelegd. Zoals altijd vroeg Busch als eerste het woord. Hij wees op het bommetje van CNN van die ochtend: de FBI zou in 1985 hebben getwijfeld aan de echtheid van Dienstausweis 1393, een van de belangrijkste bewijsstukken. Busch eiste onmiddellijke vrijlating voor zijn cliënt. De officier van justitie veegde Busch' verzoek in een paar woorden van tafel. CNN vertelde niets nieuws. Natuurlijk twijfelde de FBI in 1985 aan het door de Russische autoriteiten overhandigde document, dat was haar taak. En dus was het Dienstausweis extra goed onderzocht. Tientallen keren zelfs, door vele experts. Allen, ook die van de FBI, hadden onomstotelijk vastgesteld dat van een vervalsing geen sprake was.

De requisitoiren En toen was het woord aan de Nebenkläger. Als eerste advocaat Michael Koch, die de woorden voorlas van de recent overleden Rob Wurms. We hoorden nog eens over Robs zusjes Kaatje en Veronica die nooit meer terugkeerden uit Sobibor. Wat hadden we Robs verhaal graag uit zijn eigen mond gehoord. Vervolgens vertelde de 90-jarige historicus Jules Schelvis dat hij een half uur in Sobibor was geweest. Dertig minuten die zijn leven bepaalden. Hoe hij samen met tachtig anderen werd uitgezocht om voorlopig te mogen leven. Daarvoor moest hij slavenarbeid voor de nazi's verrichten. Wachtend op het perron zag Schelvis hoe zijn familie door de Trawniki's met zwepen van elkaar werden gescheiden en weggevoerd. Hij zag daar zijn 20-jarige vrouw Rachel en haar familie voor het laatst. Jules Schelvis was opvallend mild. Wanneer de rechtbank Demjanjuks schuld zou vaststellen was dat voldoende. Als eerbetoon aan zijn humanistische ouders eiste hij geen straf.

Niet zo mild Die mildheid kon de rest niet opbrengen. Sommigen van ons eisten de maximumstraf van vijftien jaar, anderen – waaronder ikzelf – lieten de strafmaat over aan het hof. Uiteraard vertelden we allemaal een ander verhaal. Met als kenmerkende gemene deler onze woede en verbijstering over het gedrag van Demjanjuk die ons met zijn consequent volgehouden zwijgen ook vandaag nog beledigt.

Ik citeer mezelf: 'al die maanden was ik in deze zaal samen met John Iwan Demjanjuk. Het kan niet anders of hij heeft mij ook opgemerkt als regelmatige bezoeker. Niet één keer heeft hij zich verwaardigd om te spreken of om zelfs maar zijn aanklagers in de ogen te zien. Hij had, zonder zichzelf schuldig te

verklaren, toch minstens zijn medeleven kunnen uitspreken over de miljoenen slachtoffers en hun nabestaanden. Dat had gekund, hij heeft de kans gehad, alle dagen van dit lange proces. Hij verkoos te zwijgen. Dat vat ik op als een belediging. Een belediging aan mij en mijn medeaanklagers maar vooral als een postume belediging aan de nagedachtenis van de slachtoffers.'

Toen ik deze woorden uitsprak, keek ik Demjanjuk recht aan. Hij lag vier meter van me vandaan. Maar D. reageerde niet. Twee dagen lang moest hij ons aanhoren, ieder woord vertaald door zijn tolk. Nog eenmaal noemden wij de namen van onze vermoorde familieleden en de gruwelijkheden waarvoor wij de man in het bed medeverantwoordelijk houden. Er kwam geen enkele reactie. Demjanjuk staarde naar het plafond, zoals altijd.

Historische waarheid Ook de Nederlandse advocaat Manuel Bloch sprak Demjanjuk en zijn advocaat direct aan: 'De term 'historische waarheid' is in deze strafzaak vaak door de verdediging gebruikt, of beter gezegd, misbruikt. Dit is de historische waarheid, meneer Demjanjuk: u was het die op 11 juni 1943 hielp bij het doden van de 1143 kinderen tussen de nul en zestien jaar uit het beruchte kindertransport uit Vught.' Ook nu reageerde Demjanjuk niet. Wat ging het hem aan? De leider van het advocatenteam, professor Cornelius Nestler, sloot deze twee bewogen dagen af. Uitvoerig legde hij uit waarom het legitiem was om Demjanjuk bijna 70 jaar na de misdaad alsnog te vervolgen. Zijn leven van leugens hadden hem gebracht waar hij nu was, medelijden was aan hem verspild. Toen Nestler klaar was applaudisseerde de zaal. Rechter Alt keek even op en glimlachte. 'Het hof ziet ongaarne bijval in de zaal,' zei hij met een glimlach. En toen verdaagde hij de zitting. We moesten ons inhouden om niet ook voor deze rechter te applaudisseren.

'Lang zal hij leven' Op de eerste dag gebeurde er overigens iets vreemds in de pauze. Toen D. naar het toilet werd gerold greep Mevrouw Busch haar kans om de Nebenkläger te provoceren. Ze volgde Demjanjuk naar de gang en gaf hem een chocolade paashaasje. Toen zong ze in het Oekraïens een verjaardagliedje voor de man die een paar weken geleden 91 jaar werd. De Nebenkläger die ook even op de gang pauzeerden hoorden het verbijsterd aan.

De Stichting Sobibor heeft op haar website de requisitoiren van de medeaanklagers gepubliceerd. Op de website van het advocatenteam staan de requisitoiren van de advocaten van de medeaanklagers.

Venijn in de staart bij Demjanjuk- pleidooi

Gepubliceerd op : 4 mei 2011 - 3:14 pm | door Rob Fransman (Foto: ANP) Lees meer over: John Demjanjuk Rob Fransman Sobibor Tweede Wereldoorlog

Op 30 november 2009 begon in München het proces tegen John Demjanjuk (90). Hij zou tijdens de Tweede Wereldoorlog bewaker zijn geweest in het vernietigingskamp Sobibor. Demjanjuk werd ervan beschuldigd medeplichtig te zijn aan de dood van bijna 30.000 Nederlandse joden die daarheen gedeporteerd werden vanuit

het concentratiekamp Westerbork. In totaal werden 170.000 joden vermoord in Sobibor. In Sobibor werden ook de ouders van Rob Fransman vermoord. Samen met 19 andere Nederlandse nabestaanden was Fransman Nebenkläger, of mede-aanklager bij het proces tegen Demjanjuk. Voor de Wereldomroep hield hij een persoonlijk dagboek bij over het verloop van het proces in München.’

Minstens drie dagen' had hij nodig voor zijn pleidooi, zei Ulrich Busch - de advocaat van John Demjanjuk - vorig maand. Het schrikte de pers niet af, integendeel. Misschien hoopten ze net als ik op iets onverwachts...

Heimelijk koester ik de fantasie dat Demjanjuk zijn verdediger het zwijgen oplegt, door te bekennen wel in Sobibor te zijn geweest. 'Het spijt me dat ik al die jaren heb gelogen. Ik was de slechtste niet, ik heb mensen proberen te helpen maar dat kon ik niet. Probeer me te vergeven, ik ben een oude man.' Zoiets. Niet dat ik hem werkelijk zou vergeven, maar het zou de zaak wat overzichtelijker maken. Fantasie, natuurlijk: Demjanjuk sprak vandaag niet en morgen en overmorgen zal hij dat ook niet doen. Zoals altijd lag hij bewegingloos in zijn bed en liet hij zijn advocaat het woord doen. Busch sprak en sprak en sprak.

Onterecht veroordeeld De hele litanie van wat hij sinds het begin van de zaak beweert werd herhaald. Maar de advocaat zei ook dingen die wel hout snijden. Bijvoorbeeld dat in het verleden (nog) grotere oorlogsmisdadigers niet of nauwelijks zijn gestraft. Hij heeft ook gelijk dat in het proces in Israël grote fouten zijn gemaakt. Iedereen weet dat Demjanjuk daar onterecht als 'Iwan de Verschrikkelijke' ter dood werd veroordeeld. Totdat het hooggerechtshof hem vrijsprak zat hij zes jaar in een dodencel. Busch noemde het 'tragisch' dat zijn cliënt 30 jaar van zijn leven vervolgd is. Dat is het ook. Maar hij weet zijn eigen argumenten steeds feilloos te ontkrachten. Weer kwam het onvindbare dossier 1627 aan de orde, weer werden alle documenten 'KGB-vervalsingen' genoemd en weer was de Duitse rechtbank 'niet bevoegd' om Oekraïense Trawniki's te berechten.

Kok in Treblinka Opvallend was dat Busch geen enkele poging deed om Demjanjuks verleden als kampbewaker te verhullen. Eerder kwalificeerde hij D. als krijgsgevangene, soldaat in het leger van generaal Vlasow en (jawel) boerenknecht in Oost Polen. Nu beweerde hij dat Demjanjuk misschien wel in Treblinka is geweest. Maar dan waarschijnlijk als kok of tuinman. Busch zei het werkelijk, ik verzin het niet. Verder lukte het me nauwelijks om zijn verhaal te volgen. Ik was de enige niet: op de tribune hoorde ik gesnurk en Demjanjuk zelf viel ook in slaap. Om mezelf wakker te houden turfde ik Busch' clichés: 'Justizskandal' - 7 keer, 'Im Interesse der historischen Wahrheit' - 8 keer, Onwil van het hof om dossier 1627 te onderzoeken - 5 keer, KGB- vervalsing - 6 keer, Justitiële moord/internationaal complot/folter door justitie - 7 keer, 'Mutter aller Rechtsbeugungen - 3 keer', Kleinste vis onder alle kleine vissen - 32 keer.

Empathie met Nebenkläger Ik ben deze week de enig aanwezige Nebenkläger, en ik was daarom enigszins beducht op een aanval op onze groep. Maar Busch betuigde zowaar zijn

empathie voor ons. En hij sprak met bewondering over het requisitoir van Jules Schelvis. Logisch. Schelvis had immers het gerecht verzocht om Demjanjuk geen straf op te leggen. 'Kijk, daar was een Nebenkläger met verstand van zaken. Jules Schelvis had recht van spreken, hij was tenslotte de expert en had de Sjoah meegemaakt.' Het venijn zat in de staart. Busch: 'De officier van justitie stond zo zwak dat onderzoeksrechter Thomas Walter in Nederland naar medeaanklagers had moeten zoeken.' Hulp-officieren van justitie noemde hij ons. Dat is onzin, Walter was voor dit doel nooit in Nederland. Aan mij gericht Maar toen kwam het: 'Geen medeaanklager is in staat om te bewijzen dat ook maar één haar op het hoofd van zijn of haar familieleden is gekrenkt door mijn mandant.' Ik voelde Busch woorden rechtstreeks aan mij gericht. Graag had ik hem van repliek gediend. Maar dat kan niet en dat hoeft ook niet. Volgende week beslist het hof. Medeplichtig aan moord of niet. Straf of niet. Ik hoop van harte dat de beslissing van de rechters repliek genoeg zal zijn.

'Demjanjuks vrijlating is meesterlijk'

Gepubliceerd op : 13 mei 2011 - 11:55 am | © Rob Fransman Lees meer over: John Demjanjuk Rob Fransman Sobibor

Maanden geleden vroeg ik rechter Alt: 'Irriteert het u niet dat de beklaagde u nog nooit heeft aangekeken?' Hij glimlachte en zei dat er een dag kwam dat Demjanjuk hem wel aankijken moest. Die dag zou het hem niet worden toegestaan zich te verschuilen achter zijn zwarte zonnebril en baseballpet.

Nu kwam ik de rechter opnieuw tegen in de gang van het immense gerechtsgebouw. 'En', vroeg ik, 'is dit dan eindelijk de dag dat hij u aankijkt?' 'Maakt u zich geen zorgen', was zijn antwoord, 'wat er ook gebeurt, vandaag wijs ik vonnis.'

Nieuwe vertraging? Dat was een hele opluchting. Meer dan achttien uur had Demjanjuks advocaat Ulrich Busch gesproken, vijf ellenlange dagen. Maar nu was het toch gedaan, de verdediging rustte. In een laatste vertragingspoging had Busch aan de voorzitter een dik pak papier overhandigd. Nog eens 32 Beweisanträge diende hij in. Zou Busch er opnieuw in slagen om de Nebenkläger voor niets naar München te laten komen? Maar de voorzitter wees ook deze allerlaatste verzoeken in ijltempo af. 'Wilden de officier of de Nebenkläger nog commentaar leveren op de beslissing?', vroeg hij. Niemand. 'De verdediging misschien?' De zaal hield de adem in. Busch had het recht te spreken zo lang hij maar wilde. Maar ook voor der Anwalt was het genoeg. Het hof kon uitspraak doen.

Vijf jaar Het moment dat het hof haar oordeel uitsprak zal ik nooit vergeten. Iedereen stond, Demjanjuk zat. Zonder pet, zonder zonnebril, zelfs zonder het legergroene jack dat hij ook in zijn bed gedragen had. Nu keek hij zijn rechters aan. Alt las het vonnis voor: 'John Iwan Demjanjuk, het hof acht u in zestien gevallen medeplichtig aan de moord op minstens 28.060 personen en veroordeelt u daarom tot een gevangenisstraf van vijf jaar.' We mochten gaan zitten. En Demjanjuk mocht terug naar bed. De verplegers legden hem er zorgzaam in. Het was tijd voor de motivering van het vonnis. En weer toonde Alt zich een bewogen rechter. Kort gezegd en onvertaalbaar: een 'Mensch'. Hij noemde de geboortedatum van een van de slachtoffers: maart 1848. De man was op de dag dat hij werd vermoord 92 jaar oud. Alt noemde nog een geboortedatum van een slachtoffer: een baby van minder dan drie maanden.

De treinen Hij benadrukte de grote rol die de medeaanklagers in dit proces speelden door datum voor datum de treinen van Westerbork naar Sobibor te noemen en de familieleden die de Nebenkläger daar hadden verloren. En zo hoorde ik voor de derde maal in 18 maanden deze woorden:

'9 april 1943. In de trein zaten 1.992 mensen. Twee uur na aankomst waren 1900 niet meer in leven. Onder de slachtoffers bevonden zich de ouders van medeaanklager Robert Fransman.' Verdomme, in de meer dan 70 procesdagen die ik mocht bijwonen, heb ik zoveel gehoord. Ik dacht dat ik gehard was, zelfs wat cynisch. Maar ik huilde samen met mijn mede-Nebenkläger.

Mild Ieder argument dat de verdediging ooit naar voren had gebracht, werd stelselmatig ontkracht door Alt. Ja, Demjanjuk had een keus. Ja, Demjanjuks alibi klopte niet. Ja, het Dienstausweis was voldoende onderzocht. Nee, de documenten waren geen vervalsing, Nee, er was geen enkel bewijs dat de KGB een complot tegen Demjanjuk had gesmeed. Demjanjuks misdaden verdienden de maximumstraf van 15 jaar. Toch had het hof besloten milder te zijn. Met de strafmaat was rekening gehouden met de jaren in Israëlische gevangenschap. En tenslotte is Demjanjuk al 91 jaar. En tenslotte verklaarde rechter Alt: twee jaar voorarrest was genoeg geweest. Demjanjuk is statenloos, het land dat hij zegt te haten mag en kan hij niet verlaten. Daarom is langer vasthouden onnodig. Demjanjuk was vrij. Vijf minuten later reed Busch zijn cliënt triomfantelijk door de gang. Demjanjuk keek iedereen aan, weg zonnebril, weg pet. Roep om recht Bij de uitgang stonden tientallen journalisten. Wat vond ik van de uitspraak? Hoe voelde ik me? Ik hoefde er niet lang over na te denken. De beslissing van het hof om de 91-jarige Demjanjuk vrij te laten is meesterlijk. Hij is schuldig verklaard, hij is veroordeeld, daar gaat het om. Dat moet voor de revisionistische kringen die deze misdadiger door dik en dun steunden een enorme slag zijn. Hoe de straf wordt uitgevoerd gaat ons niets aan. Door Demjanjuk te veroordelen, voldeed de rechtbank aan onze roep om recht. En door hem vrij te laten toonde datzelfde hof haar humaniteit die deze maatschappij gelukkig af en toe wel bezit.

Bejaardenhuizen Alle journalisten vroegen me of dit proces betekent dat ik het verleden kan afsluiten. Onzin natuurlijk, het verleden leeft voort. 'Was er dan recht gedaan?' Ja natuurlijk, maar ook in die zin is er niets afgesloten. Want in één opzicht heeft Anwalt Busch groot gelijk. De Duitse justitie hoeft alleen maar de bejaardenhuizen langs te gaan. Daar zijn nog honderden Demjanjuks. Opgelucht ben ik wel. Vijfentwintig keer reisde ik naar München, zeventig zittingen zat ik uit. 44 stukken schreef ik over het proces.

Het is klaar.

Zand erover Gepubliceerd op : 18 maart 2012 - 4:53 pm | (Foto: RNW) Lees Op 30 november 2009 begon in München het proces tegen John Demjanjuk (90). Hij zou tijdens de Tweede Wereldoorlog bewaker zijn geweest in het vernietigingskamp Sobibor. Demjanjuk werd ervan beschuldigd medeplichtig te zijn aan de dood van bijna 30.000 Nederlandse joden die daarheen gedeporteerd werden vanuit het concentratiekamp Westerbork. In totaal werden 170.000 joden vermoord in Sobibor. In Sobibor werden ook de ouders van Rob Fransman vermoord. Samen met 19 andere Nederlandse nabestaanden was Fransman Nebenkläger, of mede-aanklager bij het proces tegen Demjanjuk. Voor de Wereldomroep hield hij een persoonlijk dagboek bij over het verloop van het proces in München. In mei 2011 werd Demjanjuk veroordeeld, maar hij mocht zijn hoger beroep in vrijheid afwachten. Demjanjuk overleed in maart 2012. Rob Fransman versloeg voor de Wereldomroep het lange proces van de Duitse justitie tegen John Demjanjuk. Als zoon van ouders die in Sobibor omkwamen en als medeaanklager had hij een bijzondere betrokkenheid bij de rechtsgang. Nu Demjanjuk is overleden, blikt Fransman voor de laatste keer terug.

Op weg naar Maastricht werd mijn telefoon ineens warm van alle mailtjes en berichten. Demjanjuk overleden! 's-Avonds laat weer thuis zag ik dat er op de televisie veel aandacht was geweest voor de dood van de 91-jarige schurk. Ik keek op internet de kranten door en zag dat die allemaal hetzelfde schreven. Er werd nog eens belicht hoe Demjanjuk in Israël werd berecht, maar na tien jaar alsnog werd vrijgesproken omdat niet hij, maar een ander de allerergste beul van Treblinka bleek.

Hel In de hel van Sobibor was Demjanjuk net zo'n ongelooflijke misdadiger als alle andere voor eeuwig vervloekte kampbewakers die in het gehucht Trawniki voor beul werden opgeleid. Uiteindelijk is hij in een slopend proces dat anderhalf jaar duurde toch veroordeeld. Dat het zo lang duurde, lag niet aan de rechtbank maar aan Demanjuks advocaten die de slechte gezondheid van hun cliënt schromelijk overdreven. Hoe langer het duurde, hoe beter. Hun Oekraïense achterban zou het immers goed uitkomen wanneer Demjanjuk tijdens het proces zou sterven. Dan zou het proces beëindigd worden zonder een veroordeling van de man die inmiddels tot een symbool van hun nationale onschuld was verworden.

Chicanes Maar de rechters namen alle chicanes voor lief en werkten stug door. Uiteindelijk werd D. tot vijf jaar veroordeeld voor hulp bij moord op ruim 28.000 Joden. En toen kwam als een donderslag bij heldere hemel de beslissing van rechter Ralph Alt dat Demjanjuk het hoger beroep in vrijheid mocht afwachten. Sommige medeaanklagers waren daar boos over. Ik niet. Ik vond die misschien wel al te humane beslissing zeer verstandig. Wat was het verschil tussen een bejaardenkamer met of zonder tralies? Met het vonnis bewees de huidige Duitse justitie nu gelukkig wel humaan te zijn, zelfs tegenover deze nietsontziende misdadiger die tot zijn laatste ademtocht geweigerd heeft om enig berouw te tonen.

Statenloos Bovendien, de vrijheid van de stateloze Demjanjuk was zeer relatief. Naar zijn familie kon hij niet terug. Daar zat hij dan, in een pensionnetje. In de Duitse kranten staat dat hij zijn laatste dagen mocht doorbrengen in een allerliefst Beiers dorpje. Zijn kamer keek uit op de besneeuwde bergtoppen van de Beierse Alpen. Maar ik weet dat het uitzicht hem werd ontnomen om de altijd nieuwsgierige pers tegen te houden. Zijn kamer afgeschermd met enorme parasols. De statenloze Demjanjuk stierf alleen, ver van zijn familie. Prima, dat gun ik hem van harte. En verder?

Honderden miljoenen woorden zijn besteed aan zijn leven, zijn processen en zijn misdaden. Over zijn dood zijn twee woorden genoeg: zand erover.