Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]

8/12/2019 Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]

1/11

VADERLANDSCH MUSEUM

V0011

NEDERDIIITSCHE LETTERKENDE 011DHEID

EN

GESCHIEDENIS

J T1TGECEVEN DOOR

Qr J3

errure

PROFESSOR BY DE FACULTEIT DER WETSBECEERTE EN LETTEREN AEN DE HOOGESCHOOL

TE GENT.

DERDE DEEL.

-GENT

H. HOSTE BOEKHANDELAER VELDSTRAET N

43

1859-1860.


2/11


3/11

NUMISMATIEK.

I. Onnitgegevene mitten Der graven van jottanb en

Der lyeren van thanen.

Dank aen den onvermoeiden yver van den leidschen hoog-

leeraer Vander Chijs, bestaet er thands voor de munten der

graven van Holland, een boek, hetwelk de verouderde werken

van Van Houwelinghen en Van Alkemade ruimschoots vervangt.

Zooals in zyne voorgaende verhandelingen heeft de heer Vander

Chijs een aental onuitgegevene stukken voor het eerst bekend

gemaekt, en zijn werk is verrijkt met platen waervan de uitvoering

allerkeurigst is.

Het is my gelukt het getal der oude grafelyke munten van

Holland nog te vermeerderen met eenige tot hiertoe onbe-

kende stukken ( 1 ).

Ook te dezer gelegenheid zal ik eenen vluch-

tigen blik werpen op de verhandeling van den leidschen professor.

(1) De platen van het

AlliSell271

waren reeds gesteendrukt vOOrdat de

Verhande-

ling van

professor Vander Chijs verscheen 1k had eater de gelegenheid de platen

van zijn werk, maer niet die van zijn

Vervolg te zien. Hierdoor bleven slechts

de nummers 3 en 4 van myne plaet 1 onuitgegeven , de twee andere komen

in gerneld

V ervolg voor.


4/11

a; )

WILLEM IV. (1337-1345).

4. + MONETA M x S x GERT. (Dit is :

moneta Montis sanctae Ger

trudis).

Klimmende leeuw, waer boven de tweekoppige rijks-

arend binnen eenen rand van bladeren.

KEERZYDE. (Binnenste omschrift) GL'C-OME-S x HO-LAD (dit is :

Guillelm u s com es

Hoi/andiae. Bui ten ste omschrift) : 4- BNDICTU:

SIT : NOMEN i DOMINI i NRI : DEI : IHU : XRI. (Dit is :

Benedictum sit nomen domini nostri Jesu Christi).

Kruis, het-

welk de binnen-legende doorsnijdt.

Groot met den leeuw, te Geertruidenberg geslagen.

ILVER.

Eenig bekend exemplaer, in de verzameling van professor C. P.

SERRURE.

MAX IMILIAEN EN PHILIPS DE SCHOONE 1489-1492) .

2. MAXIMIL -IAN REX- ROMANO- PAT. (Dit is :

Maximilianus rex

Romanorum, pater).

Kruis op welks midden het gekroonde schild

met den rijksarend. Boven in het omschrift het jaertal 1489.

KEERZYDE :

PHI : ARCHIDUC

1 AU BG-B.

CO.

Z.

(Een

roosjen). (Dit is :

Philippi archiducis Austriae,.Burgundiae, Bra-

bantiae , comitis Hollandiae, Zelandiae).

Sint Andries recht-

staende, steunende op zijn kruis; voor hem het negenveldige

schild met de wapens van het Keizerrijk, van Oostenrijk, oud-

en nieuw Burgondie, Holland en Brabant.

Gulden.

OUD.

Eenig bekend exemplaer, in de verzameling van wylen den beer

DE CRANE.

D '

HEYSSELAER ,

te Mechelen.

PHILIPS DE SCHOONE 1492-1506).

i. OSTENDE NOBIS DNE MlAM TUAM. (Dit is :

Ostende nobis, Do-

mine, misericordiam tuam).

Een rooselaer te midden in het

veld der count.


5/11

( 67 )

KEERZYDE :

ET SALVIARE TUUM DA NOBS (dit is : et salviare

tuum da nobis).

Vijfveldig gekroond wapenschild hebbende

de kwartieren : Oostenrijk, oud- en nieuw-Burgondie , Brabant

en Holland.

KOPER.

Verzameling van professor

C. P.

SERRURE.

KEIZER KAREL , MEER DERJARIG 1520-1555).

4. KAROLU S D G ROM IMP Z HISP RE (dit is :

Karolus dei

gratia Romanorum imperator et Hispaniarum rex).

Het zelfde

gekroond vijfveldig wapensehild als op N

r

3.

KEERZYDE :

DA M ICH VIRTUTEM CONT. HOS. (Di t is : da

michi virtutem contra hostes tuos.) Kruis in welks.midden de

dortsche roos.

KOPER.

Verzameling van professor C. P.

SERRURE.

Na dit weinige ter vermeerdering van het werk des leid-

schen hoogleeraers te hebben bygedragen, ga ik over tot het

maken van eenige bemerkingen en bedenkingen omtrent de

rangschikking of toeeigening van somniige stukken in die ver-

handeling. Wat my vooreerst in het oog viel was de reeks

der zoogezegde munten van graef Willem II, zoo licht-

jens door den schryver uit Van Houwelinghen of uit Van

Alkemade overgenomen. Ik kan niet begrypen hoe het aen

den geleerden professor niet dadelyk gebleken is, dat noch

nummer I , noch 2, noch 3, noch 4

,

kunnen bestaen zooals

ze afgebeeld zijn(

1

). Nummer I is wellicht een sleek gelezene

count van Willem, hertog van Gelderland, te Arnhem geslagen;

nummer 3 schijnt een denier van Reinoud II van Gelderland te

(1) Men zie die stukken op plaet

H

van de Verhandeling van professor

Vander Chijs.


6/11

( 68 )

Nymegen gemunt. Sterlingen zooals

N

mag men voor 1256

niet veronderstellen, vermits dat slach van munten slechts twintig

jaren later in de Nederlanden voorkomt.

N

behoort ongetwy-

feld tot de XIV

e

eeuw. Vat eindelykN

betreft , dat niet het

minste opschrift draegt, best had men bet, mijns inziens, met een

vraegteeken uitgegeven.

Eens deze penningjens uit den weg geruimd, komt men aen

de denieren, welke wezenlyk tot de XlI

een XIlIe

eeuw behooren.

De reeks der hollandsche grafelyke munten wordt door den heer

Vander Chijs geopend met twee stukjens van de zelfde type als

de gewoone van

Floris.

Of deze muntjens wezenlyk tot Holland

behooren, schijnt my meer dan twyfelachtig. In de verzameling

van den beer Geelhand, te Brussel, berust een dusdanig muntjen

met het lange kruis op de keerzyde, waertusschen :

WE-SE-LE-CI

(Wesele civitas) te lezen staet, zijnde dus het penningjen van Dirk

graef van Cleef. Op een der door den beer Vander Chijs aen graef

Dirk VI toegeschrevene ziet men op de keerzyde eene H, en dan

vier uitgesletene letters , die ik liever door

HUSEN

(Huissen, eene

stall vroeger in het Cleefsche gelegen) dan door de aenvangletters

van Holland, verklaren zou. Stellig is het verder voor my dat deze

penningjens jonger zijn dan dergelyke met

FLORENS, en verder dat

zy slechts tot de XIII eeuw en niet tot de Xll

ebehooren. Op den

Catalogus der verzameling van graef van Renesse-Breidbach , in

1856 te Antwerpen verkocht(

i

), vindt men dusdanig eene munt

beschreven waerop men :

IDE las, en die men aen gravin Ida

(120

5) toeschreef, ik zag het stukjen

in de verzameling van

Geelhand waerin het overging en vond er DIDE(ric) op.

Het gouden lam, zoogezegd van Floris V, behoort slechts tot

de tweede helft der XIV

e

eeuw. De groot van Willem III aen

Zierikzee toegeschreven, draegt niet het opschrift

SERISHE ,

maer

(1)

3./es Loisirs Amusements Numi.smaliques

D. III,

U1.49, N

r

25,755.


7/11

( 69 )

wel

GERISHE.

Hy behoort toe aen Gerisheim , in het graefschap

Berg. Het bekend zijn met een fraeijer exemplaer dezer munt,

dan dat welk de heer Vander Chijs voor oogen had , laet my toe

deze terechtwyzing te doen.

De geleerde schryver beschouwt met reden als veeleer tot Gulik

dan tot Holland behoorende de zoo dikwijls voorkomende toursche

grooten met het opschrift :

WILHELMUS COMES

of

WILHEL MUS DUX.

lk

beb immers voor my een exemplaer liggen, waerop zeer duidelyk

te lezen staet

WILLELMUS COM. IL,

dat is : Willelmus

corn(es) i(u)-

1(iacensis).

Doch omtrent de toeeigening der gouden schilden kan

ik het in 't geheel met den heer Vander Chijs niet eens zijn. De

schryver kent aen Willem V toe de zoogezegde

klinkaerts

van slecht

en bleek goud, waerop men het schild van Beijeren ontmoet, en

die ongetwyfeld aen Willem VI toebehooren, terwijl by aen dezen

laetsten graef het schild met den adelaer

voorstelt toe te wyzen. lk

begrijp des aengaende den twyfel niet door den te vroeg gestorvenen

geleerden heer Keer geopperd, en houde my volstrekt by de mee-

ning van den heer Chalon, die den eersten het schild met den adelaer

in de Revue numismatique

1

bekend maekte. Het gehalte en de

gravuer van deze laetste munt moet alien twyfel doen verdwynen.

N

r

11, plaet IX, is een afgesnoeid exemplaer van den gewoonen

groot met den leeuw, verbeeld op pl. VI, N

r

16.

lk kan het opnemen van verscheidene munten (pl. X), door

hertog Jan IV van Brabant , voor Brabant of Henegouwe ge-

slagen, in een werk aver de munten van Holland, niet goed

keuren.

Ik zal hier opmerken dat de

gouden engel,

pi. VIII,

N

r

2, diert

ook de heer Chalon volgends Van Houwelinghen uitgaf,

, beter

1)

D. H, bl. 426.

2)

Recherches sor les mummies des comics de Hainaut,

Pl. XVII, No 130.


8/11

( 70 )

afgebeeld staet in de beschryving van het keizerlyk penning-kabi-

net van Weenen (1).

Voor de munten uit het tijdstip der minderjarigheid van Philips

de Schoone heeft de heer Van der Chijs de verdeeling in verschei-

dene reeksen, welke ik vroeger in myne

Beknopte schets eener

yeschiedenis

van het Muntwezen in V laenderen aenstipte , niet

gevolgd. Deze stukken worden door den hollandschen geleerde

zonder eenige historische volgorde gerangschikt. Zie hier hoe zy

louden moeten verdeeld worden :

EERSTE REEKS.

Munten geslagen in den gemeenschappelyken naem

van

Maxi ma-

liaen , aertshertog

van

Oostenryk en in lien van Philips den Schoo-

nen

(1482-1486); dit zijn al de stukken met

moneta archiducum

Austriae, Burgundiae, comitum Hollandiae, enz. :

Tot deze behooren : Het dubbel vueryzer

Nr

en 9 ; het enkel

vueryzer

N

I.

10; het half vueryzer en de groot met de gotische M

N

r

7, 11, 12, 13, 14 ; de dubbele stuiver

N

r

15, 16, pl. XXXVII

N

r 30 ,

de enkele stuiver

N

r

17, '18; halve stuiver N

r

19, 20. pl. XXXVII

N r

31, 32; de onderdeelen van het vueryzer

N r 28, 35, pl. XXXVII

N

r33;

pl. XLI1I

N

r

4, 2.

TWEEDE REEKS.

illunten in

1487

en 1488 op

last van Maximiliaen roomsch koniny

geworden geslagen, en op welke meestal de naem van Philips de

Schoone verzwegen werd; welke achterlating tot den opstand van

Vlaenderen en

van

de overige provincien aenleiding gal. Het op-

schrift dezer penningen is :

Maximilianus Dei gratia Romanorum

rex,

of

Maximilianus Dei gratia Romanorum rex et Philippus,

archiduces A ustriae, Burgundiae ,

enz.

Tot dezen slag behooren : de groote gouden reael N r

1 en 2; de

gouden reael Nr

en 4 ; het gouden schuitken of halve reael N

r

(1) (DuvAL),

Supplement au Catalogue des monnoies en or du Cabinet imperial.

Vienne, 1769, in-fol., bi.

49.


9/11

( 71 )

en 6; de groote zilveren reael N r

21; de dubb ele griffoen-stuiver

N r

22 ;

25; de griffoen ,

N r

24; de halve, kwart en andere onderdeelen van,

den griffoen-stuiver

N r

25-27; 49-52.

DERDE REEKS.

Munten in

1488

door de party des opstands tegen Maximiliaen gesla

gen

met : m oneta com itis Hollandiae et Zelandiae).

De dubbele stuiver

N

r

36; pl. XXXVII

N

r

34.

VIERDE REEKS.

Munten

van 1489

tot

1492, nu den vrede geslagen, waerop Maximi-

liaen als varier van

Philips, en niet mede als vorst onzer landen

voorkomt

(met :

Maximilianus Romanorum rex, pater Philippi ar-

chiducis Austriae, Burgundiae, comitum Hollandiae, enz. ) .

De goudgulden pl. XXXVI N

r

29 N

r

2 onzer plaet); de dubbele

stuiver en onderdeelen

N r

57-48 , pl. XXXVII

N 55 .

Voor de munten van later tijd heb ik geene oprnerkingen van

belang te doen. Behalve de munten door de graven geslagen, bevat

het werk van den heer Van der Chijs nog die door de mindere

heeren van Holland in omloop gebracht. In verscheidene onzer

provincien oefenden , zooals men weet , niet alleen onze vorsten

maer ook somtijds kleine vryheeren op hunne leengoederen het

muntrecht uit ; zoo word er te Asperen door Walraven van Valken-

burg, te Heukelom door Jan van Arkel, to Vianen door Hendrik

van Brederode en door Geertruid van Bronkhorst geld geslagen.

Onder doze hoof belangryke heerlyke munten verdienen wel

zeker die van Hendrik van Brederode, den beroemden aenleider

der Geuzen, de voile aendacht. Wat onder die penningen vooral

zonderling voorkomt zijn de nabootsingen der pauselyke

Carlinen

van Bologna. Be heer Van der Chijs deelde van dusdanigen twee

verschillende mede, pl.

XLII,

iv' 24 en 25, het eene volgends Stiir-


10/11

72

mers Muntboek, het andere volgends eene teekening van een stuk

uit het kabinet van professor C.

P.

Serrure. Dewij1 beide afdee-

lingen niet zeer nauwkeurig zijn heb ik gemeend geenen ondienst

te does deze twee stukken op nieuw uit te geven met eene

derde tot hiertoe onbekende varieteit.

Ziet hier de beschryving dezer drie penningen. De type is op

alle de zelfde. Op de voorzyde staet een rechtziende pauselyk

borstbeeld , op de keerzyde een leeuw, die een vaendel vast-

houdt. De opschriften zijn :

4.

S. PETRUS III PONT. MAX.

(sanctus Petrus III pontifex maxi-

m u s ) .

KEERZYDE :

M ONETA NOVA ARGEN. D .

I. VY.

nzon eta nova argen-

tea domini in Vyanen).

Van der Chijs, pl. XIII N

21 Verzameling van professor C. P.

SERRURE.

2.

S. PETR. IIII PONT. MAX. (sanctus Petrus IIII pont. maximus) (1).

KEERZYDE :

MONETA NOVA ARGEN. D. I.

VY. moneta nova argen-

tea

domini in Vyanen).

Verzameling van professor C. P.

SERRURE.

3.

S. PETRUS APOSTOLUS PONT. MAX.

(sanctus Petrus apostolus,

pontifex maximus).

KEERZYDE :

H. D. D. BR. L. D. IN V. ETSI MORTUUS UR.

Henricus

dominus de Brederode, Tiber dominus in Vyanen, etsi mortuus

urit),

zijnde deze laetste woorden de kenspreuk van Hendrik.

Van der Chijs p1. XLII Nr 24 verzameling van professor C. P.

SERRURE.

C. A. SERRURE.

.

1) De cyfers III of IIII werden achter den naem van St. Pieter geplaetst om des

te getrouwer de pauselyke munten na te bootsen.


11/11

Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]

Documents

Transcript of Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]