Ontdekkingsboekje voor het buitenparcours

M aison Rouge – Musée des vallées cévenoles biedt een lezing van de Cevennen vanuit de vele facetten van de Mensheid.

Zijn buitenparcours heeft als doel de sleutelbegrippen te geven voor zijn bouwstijl, en meer te weten te komen over de geschiedenis van deze locatie, sinds 2003 bijgeschreven in de bouwhistorische inventarisatie.

Maison Rouge is gebouwd tussen 1836 en 1838, en daarmee een perfect voorbeeld van een spinnerij uit de 19de eeuw. Voor de uitbreiding is een eigentijdse stijl gekozen, als een verbinding met het verleden. Het buitenparcours, uitgerust met 18 informatieborden, is een aanvulling op het museum. Twee borden staan op het terras in het museum; om deze te bekijken, moet u een toegangskaartje kopen.Deze binnen- en buitenparcoursen bieden, samen met de etnisch-botanische tuin, verschillende inzichten op één locatie.De nummering van de borden kan willekeurig lijken; zie het een beetje als schatzoeken.

Geniet van deze ontdekkingsreis!

Musée des vallées cévenoles . 3

1

PAN

NEA

U

De aanplant van moerbeien

n de tweede helft van de 18de eeuw kwam de Cevennool zijdecultuur tot een ongekende

bloei. De grondbezitters gingen intensief moerbeibomen planten die, en van verre, de meeste grondrente opleverde. De cocons werden geleegd in de boerderijen of kleine werkplaatsen (4 tot 6 bassins). De zijdehandelaren werden rijker, en investeerden in de aanplant van moerbeien. Zo ook Jean François Molines. Hij ontwikkelde op deze plek in de Gardon een grote moerbeikwekerij die hij beschermde tegen hoge waterstanden door de bouw van een stroomkering, waardoor de moerbeien aan de rechteroever in gevaar kwamen. Een groot proces werd aangespannen door de eigenaren van de andere oever in 1786 en 1787, die zich zorgen maakten over het behoud van hun investeringen. Veroordeeld tot het vernietigen van de beschermende muur, zou hij zelf zijn moerbeien verliezen. Hij investeerde dus in het afhaspelen van zijde. n

I

4 . Maison Rouge

Archives Amis de Maison Rouge -Musée des vallées cévenoles

et kanaal, dat de spinnerij lange tijd van water voorzien had, was al heel vroeg onder het Oude Regime aangepast om de molen van de Bastide te laten draaien, en de landgoederen van Péras

en la Glacière te irrigeren, die eigendom waren van de heer van Saint-Jean. Het water werd toen stroomopwaarts van Pont vieux op de Gardon genomen. In 1850 een proces tussen de zijdespinner Louis Soubeyrand en Béranger de Caladon, eigenaar van de Péras, die dit plan, opgesteld door landmeters uit Alès, oorspronkelijk ten uitvoer wilde brengen. Hierbij zou bijna de gehele lengte van het kanaal ingericht worden met, onder andere, een doorgang door het Maison Rouge op de algemene plattegrond, en een uitbreiding van de installaties die de nu verdwenen spinnerij van water zou voorzien. We kunnen een waterrad zien met zijn vergrendeling of « martelière » die na demontage bewaard is gebleven. n

Kanaal van Péras

H

De Grote Fabriekolines bouwde op deze locatie een atelier voor

het afhaspelen voor zijde met 26 baden, wat veel was in die tijd. Deze was van rood baksteen, materiaal dat nog maar weinig gebruikt wordt in het landelijke deel van de Cevennen. Werd de Grote Fabriek genoemd, of „ Maison Rouge “. In 1809 rustte Molines de locatie uit met het Gensoul procedé, waardoor de baden niet meer door een haard, maar met stoom uit een verwarmingsketel verwarmd werden. Dit is de eerste toepassing in Europa van deze uitvinding, die de industrialisatie van de zijdespinnerij mogelijk maakt. Dit atelier komt voor in het napoleontische kadaster (1836), en is te zien op oude foto‘s die voor zijn vernietiging in 1920 gemaakt zijn. Als gevolg van een failliet staat Molines, bekend als « de zoon », zijn eigendommen af aan Jean Liotard. Jean Henri Léon Molines, de kleinzoon, koopt de familie-eigendommen weer terug, en bouwt een zeer grote spinnerij (100 bassins), voltooid in 1838, die de „ Grande Rouge “ genoemd zal worden. n

M2

PAN

NEA

U

Musée des vallées cévenoles . 5

3

PAN

NEA

U

4

PAN

NEA

U

La Grande Rouge

echthoekig bouwwerk met twee verdiepingen van 11,4 m bij 50 m, met een hoogte van 12,2 m. De westelijke zijgevel heeft een reeks halfcirkelvormige openingen

op de verdieping. Is op de begaande grond bedekt met een gedrukte boog, voorzien van stenen, rustend op uitstekende tabletten. Deze openingen zijn omgeven door krachtige zuilen die uitlopend in penant, Licht uitstekend tot de bovenste halfcirkelvormige openingen. Daklijsten en lijsten accentueren het horizontale aspect van de gevel, geharmoniseerd door de verticale penanten, en de vormen van de archivolten. De twee verdiepingen worden gescheiden door een uitstekende gordelbalk, met daarop een stenen band van hetzelfde materiaal. Deze slecht gedocumenteerde constructie doet vragen rijzen. De twee verdiepingen zijn niet homogeen. Het lijkt erop dat er eerst een eerste verdieping gebouwd is, waarop een tweede gebouwd is met stenen onderdelen van hoge kwaliteit, misschien uit de 18de eeuw, die ergens anders vandaan zou kunnen komen, maar de oorsprong valt niet te achterhalen. n

R

6 . Maison Rouge

roepen spinsters met hun begeleiding naast de trap, aan het begin van

de 20ste eeuw. Deze groepsfoto‘s als souvenir, waarop het personeel mooi aangekleed is zien we vaak terug.U zult opmerken dat de jongsten op de eerste rij amper 12 jaar oud zijn, wat de arbeidswetgeving in die tijd toestond. n

Het recept van “cocons de Lyon”

Spinsters voor de trap

G

PAN

NEA

U

5

Musée des vallées cévenoles . 7

PAN

NEA

U

6

PAN

NEA

U

7

Spinsters op de binnenplaats

De conciërgedienst e « conciërgedienst » of « wachterhuis », gelegen bij de historische ingang van „ Maison Rouge “, was kort voor 1867

gebouwd. Verdeeld over twee verdiepingen is dit een structuur van 6 palen ter ondersteuning van een dakrand die als daksierlijst dienst doet. Rechts van het bouwwerk, een portaal dat het terrein afsluit. Deze is verplaatst, om een ingangsruimte te creëren. Na 1880 bouwden de eigenaren uit Lyon tegen het paviljoen de woning van de directeur, aangemerkt als « herenhuis ». De kantoren waren op de begaande grond ondergebracht, op de eerste verdieping het appartement, en op de tweede de « coconière », waar de cocons opgeslagen werden. n

D

PAN

NEA

U

8

et betreft hier de derde spinnerij op de locatie van Maison Rouge. Deze bevond zich op de noordelijke grens

van het landgoed, niet ver van rue de l‘Industrie, evenwijdig gebouwd aan die van Grande Rouge. De locatie komt overeen met die van de spinnerij Sabadel, gebouwd in 1869. Op 7 juni 1900 werd de spinnerij „ Petite Rouge “ officieel geopend. De mondelinge traditie heeft de geschiedenis van dit bouwwerk bewaard, zoals de getuigenis van Henri Travier, voormalige werknemer van Maison Rouge : « Petite Rouge was gebouwd in 1900, voor een opgeleid personeel, die in staat zou zijn om zijde van hoge kwaliteit, « extra-fijn », te produceren. Was gebouwd door Autajon d’Alès, met een team steenhouwers ».

(Het bedrijf Autajon heeft tevens de Abarines brug tussen Mialet et Saint-Jean-du-Gard gebouwd ; begonnen in 1898, en officieel geopend op 16 oktober 1900.) „ Petite Rouge “ is in 1956 gesloten, met de oprichting van de Franse Zijdespinnerij van de Cévennes (Filature Française de Soie des Cévennes). » n

«H

8 . Maison Rouge

PAN

NEA

U

9

La Petite Rouge

10

PAN

NEA

U

Musée des vallées cévenoles . 9

V an de 39 in Saint-Jean-du-Gard geïdentificeerde spinnerijlocaties lagen er acht in de buurt van Maison Rouge, in de wijk die vroeger „la rue de Rose“genoemd werd. Er was zo‘n concentratie

van industriële activiteiten, dat in 1858 de gemeenteraad de naam „rue Rose“ besloot te veranderen in Industriestraat. Dit is tegenwoordig de Industriewijk.

We vinden hier:1. Spinnerij Moline, vervolgens Nogaret (mediatheek)2. de kleine spinnerij Valette (verdwenen)3. de eerste spinnerij Pollux Boudon (garage Citroën)4. de tweede spinnerij Pollux Boudon (appartement)5. la Grande Rouge (museum)6. Spinnerij Sabadel, in 1900 Petitie Rouge geworden (staat alleen nog een muur)7. Spinnerij Pascal, later steenbakkerij (en tegenwoordig een appartement).Op de oude ansichtkaart «Rue de l’Industrie et sortie des filatures», herkennen we links op de voorgrond de spinnerij Pollux Boudon en de spinnerij Molines, met rechts het huis van de directeur van de Maison Rouge.

n

De spinnerijenwijk

11

PAN

NEA

U

10 . Maison Rouge

De warme kamer, slaapzaal van de spinsters en schoorsteen

p het terras, boven de verwarmingsketels, heeft Louis Soubeyrand nog voor 1867 een pandje gebouwd bedoeld om daar kantoren in onder te brengen, die later verplaatst zouden

worden naar het directeurshuis. Dit bouwwerk heeft in het begin van de 20ste eeuw, na verbouwing, dienst gedaan als slaap- en eetzaal voor de inwonende spinsters. Deze inwonende arbeidsters, onderworpen aan een strenge discipline, waren enerzijds meisjes uit de hoge vallei die niet iedere avond terug naar huis konden, en anderzijds grotendeels Italiaans, meestal met een tweejarig contract. We hebben het reglement bewaard dat voor ze was opgesteld door Compagnie Bertrand, die in 1921 eigenaar was geworden van Maison Rouge. Later werden deze ruimten de «warme kamer», waar gespecialiseerde arbeidsters, de «pluisteraarsters», de beschadigde vezels uit de drijvende zijdebolletjes haalden. Zeer waarschijnlijk in 1844 of 1851, ter gelegenheid van de vervanging van een verwarmingsketel, is de verwarmingsruimte voor de noordelijke gevel verbouwd, en een eerste vierkante schoorsteen gebouwd op de plek van de huidige. De basis, met daarin de rookkanalen is nog zichtbaar. De huidige schoorsteen is gebouwd rond 1900, met de opening van een nieuwe spinnerij, de „Petite Rouge“. Ongeveer 25m hoog, kegelvormig met ronde doorsnede en tulpvormige goot op de top, is dit een van de de laatste nog overgebleven in de Cévennes. n

O

13

PAN

NEA

U

12

PAN

NEA

U

Musée des vallées cévenoles . 11

Bank van de spinsterset de « morele verantwoordelijkheid » voor de ondergebrachte meisjes, lagen de spinnerijhouders de meisjes bijna kloosterlijke levensregels op.

« Art. VI In hun vrije tijd mogen de arbeidsters uit wandelen en zich ontspannen in de bij hun onderkomen gelegen binnenplaats ; ze mogen alleen naar de stad om het absolute noodzakelijke te kopen, na toestemming gekregen te hebben van hun opzichtster. »Tegenover de spinnerij liep een muurtje dat als bank diende. De spinsters kwamen hier in hun vrije tijd, om te zitten en bij te kletsen ; anderen wandelden door de binnenplaats. n

M

Het parkouis Soubey-rand, die het landgoed van

Molines gekocht had, breidde de smalle kavels uit aan de oos-telijke voorzijde. Zoals vele spinnerijen in deze rijke periode, leg-de hij een recreatiepark aan voor belangrijke bezoekers. Wij hebben in de archieven van een Lyonse tuinarchitect de plattegrond gevonden van een tuinproject gedateerd uit 1852. Hierop staat het terras boven de Gardon : de theesalon en de windmolen, maar niet zoals was voorzien in het pro-ject. Maar we zien ook een reeks portiekjes tegen de oostelijke gevel. En tot slot zien we voetgangersbruggetjes over de grachten, gevoed door het kanaal van Péras. Volgens mondelinge overlevering moet er een « groot bassin met allerlei soorten vissen » geweest zijn. Tijdens werkzaamheden zijn er overblijfselen van deze grachten ontdekt, die niet langer dan dertig jaar bestaan hebben. n

LArchives François Duquaire, Écully (69) fonds Luizet

14

PAN

NEA

U

12 . Maison Rouge

De theesalon

p het landschapsplan van het park uit 1852 is op deze plek een kleine constructie te zien, maar in een andere stijl. Gebouwd door Louis Soubeyrand staat dit bouwwerk vermeld in de aktes

als « theesalon », soms ook « gotisch paviljoen ». In dit park als geheel konden bezoekers in stijl ontvangen worden.De verhalen van de spinsters waren meestal verzinsels, want in werkelijkheid was de toegang voor hen verboden. Ze vertelden graag over een luxueus uitgeruste ontmoetingsplaats voor geheime romantische afspraakjes, met een vermoedde geheime ondergrondse toegang. j De « Theesalon » was smaakvol ingericht : tapijten en fauteuils ; er was een prachtige schoorsteen… : het was discreet maar luxueus, meer een ontmoetingsplek. Er werd gezegd dat er onder dit huis geheime doorgang was… n

O

15

PAN

NEA

U

Musée des vallées cévenoles . 13

De windmolenp het landschapsplan 1852 staat wel een windmolen, het lijkt erop dat deze later gebouwd is. Na 1881

wilden de Lyonse eigenaren van het terrein hun eigen water toevoer, daar het kanaal was voor gemeenschappelijk gebruik was. Ze dachten aan de bouw van een windpomp, op een van de bestaande putten op de hoek van het terras boven de Gardon. Maar door te weinig wind heeft dit systeem niet echt kunnen functioneren, zoals te zien is op de foto‘s uit het begin van de 20ste eeuw, waarop de gemetselde structuur van de windmolen bedekt wordt met klimplanten. De mooi uitgevoerde technische structuur had binnenin een houten as dat door de windmolen in beweging werd gezet, en daarmee de pomp, die tevens diende als ladder om bij bovenaan de constructie te kunnen komen. De mechanische onderdelen van de pomp zijn verdwenen. n

O

16

PAN

NEA

U

a posaranca “ is een machine waarmee water uit een put voor irrigatie werd gehaald. Deze werd in beweging gezet door dierenkracht (paard, muilezel of ezel). Op de rug het beest was

een balk of verticaal as bevestigd, waarmee hij draaide op een ruimte, verhoogd ten opzichte van de kavel dat geïrrigeerd moest worden, om een horizontaal as in beweging te zetten. Deze zette weer een verticale wiel op de put in beweging met een eindeloze keten, waaraan een snoer met emmers. Duikend in de put vulden ze zich met water, die geleegd werden in een opvangbak nadat ze zich omkeerden bovenaan het wiel.„ Posaranca “ is een apparaat dat teruggaat naar de oudheid. Deze uitvinding kwam natuurlijk na de haakse overbrenging, zoals beschreven door Vitruve. n

„ L

„La posaranca“,of put met wiel

14 . Maison Rouge

17

PAN

NEA

U

angs de Oostelijke gevel liep een galerie ondersteund door een reeks portiekjes van uitgesneden « de Beaucaire » stenen. Deze galerie zorgde voor de verbinding tussen de spinnerij zelf en het

park, aangelegd in 1850. Deze stond trouwens op de plattegrond van het parkproject in 1852.De geprofileerde boogfriezen op boogvormige openingen van de westelijke- en oostelijke gevels zijn gesperd door blokken, bewerkt met diverse motieven : maskers, schelpen, blazoenen, bloemmotieven, fruit, bereklauwbladeren, voluten… Het timmerwerk van de boogvormige openingen waren oorspronkelijk van notenhout. Beschadigd door de vochtige omgeving van de spinnerij, veroorzaakt door de stoom afkomstig van de baden, zijn deze waarschijnlijk in de jaren 1880 vervangen door metalen timmerwerk. Deze laatsten dragen allen de ingebrande handtekeningen, en lijken te zijn vervaardigd in Saint-Chamond, in de Loire-streek. n

L

Oostelijke voorgevel

18

PAN

NEA

U

Musée des vallées cévenoles . 15

De sheddaken

n de jaren 1880 haalde de Lyonse maatschappij „ Camel Frères “ het noordelijk deel van het park weg, om op de gevel een groot weefatelier te implanteren voorzien van sheddaken; dak met

afwisselend dakpannen en glasplaten voor een bovenverlichting. Het gebruik van sheddaken, oorspronkelijk uit Engeland (tegen 1835), heeft zich in Frankrijk vanuit het noorden naar het zuiden ontwikkeld, tijdens de laatste twee decennia van de 19de eeuw. De weverij was hier van korte duur (ongeveer 40 jaar). Niettemin waren de goed verlichte 1 400 m² zeer goed geschikt voor de installatie van een Japanse automatische spinnerij, die in 1956het geheel van de spinnerijen in Frankrijk vervangen had. Maar de coconproductie was onvoldoende geworden om het voortbestaan te garanderen toen de subsidies wegvielen. In 1965 sloot deze laatste zijdespinnerij zijn deuren. n

I

16 . Maison Rouge

En nu:van fabriek tot museum

Maison Rouge - Musée des vallées cévenoles,een structurerende voorziening voor het gebied

Grand Alès (de voorganger van Alès Agglomération) heeft het terrein van Maison Rouge in augustus 2002 gekocht, met de bedoeling het Musée des vallées cévenoles hier naartoe te verhuizen. Alès Agglomération heeft daarmee een belangrijke culturele en toeristische troef in handen, en wil deze gebruiken om de aantrekkingskracht van de Cevennen te vergroten.

Musée des vallées cévenoles . 17

«Voor deze eigentijdse uitbreiding is rekening gehouden met de geschiedenis, en de sporen die deze op het gebied heeft achtergelaten. Deze is langs de historische gebouwen geplaatst, in de vorm van evenwijdige banden, op de smalle terreinen die lijnrecht langs de Gardon gevormd zijn, om het waardevolle water van het kanaal te halen.De weelderige decoratie van de Grande Rouge wordt door de uitbreiding beantwoordt met de eenvoudige, sobere stijl van de Cevenolse architectuur. Deze strekt zich uit naar het zuiden, met een opening aan de westkant waardoor de oorspronkelijke gevel en galerie van de spinnerij te zien is.Het nieuwe gedeelte bestaat uit 3 uitgerekte gebouwen, waarvan de lange, naast elkaar gelegen muren bedekt zijn met leisteen. De noordelijk en zuidelijk gelegen gevels hebben een draagconstructie van hout en metaal, met dichte of glazen elementen, bekleed met kastanjehouten latten die een opengewerkte wand vormen.Het geheel is het resultaat van een nauwe samenwerking tussen de architecten en de curator van het museum; de bouwstijl, het landschap en het museumparcours zijn deel van het decor, om de bezoeker een unieke en tijdloze locatie te bieden. »

aRchitectenbuReau vuRpas uit lyon

Ontwerper van de cursus: Daniel TravierAuteurs: Claire Champetier, Daniel Travier, Cabinet Vurpas

Redactionele coördinatie: Valérie Dumont-EscojidoGrafisch ontwerp: Atelier du moulinPosaranca-tekening: André Nicolas

Traduction: Julie Rabier, LiingoFoto credits: Association des amis de Maison Rouge - Musée des vallées cévenoles

Archives François Duquaire, Valérie Dumont-EscojidoHet drukken: Exaprint

Dit boekje is gepubliceerd door: Maison Rouge - Musée des vallées cévenoles, Musée d’Alès Agglomération

- Kan niet worden verkocht -Elke gedeeltelijke of volledige reproductie of digitale exploitatie van dit boekje is verboden.

18 . Maison Rouge

Home Openbaar 5, rue de l’Industrie, F-30270 Saint-Jean-du-Gard

Parkeren 35, Grande rue, F-30270 Saint-Jean-du-Gard

Praktische informatie0033 (0)4 66 85 10 48 . maisonrouge@alesagglo.fr

www.maisonrouge-musee.fre-mail : maisonrouge@alesagglo.fr

facebook : Maison Rouge-Musée des vallées cévenolesinstagram : maisonrouge_musée

Toegang parkeren

GR

AN

D- R

UE

RUE DE L’ INDUSTRIE

P

35, Grand-rue

<

Ontvangst <Voetganger<5, rue de l’IndustrieN <

BO

TA

NI S

CH

ET

UI N

2

1518

103

1158

96

4

14

7

1

13

12

17

16

GARDON

Bezoek buiten

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

De aanplant van moerbeien

De Grote Fabriek

Kanaal van Péras

Grande Rouge

Spinsters op de binnenplaats

Het recept van “cocons de Lyon”

Spinsters voor de trap

Petite Rouge

De conciërgedienst

Warme kamer, slaapzaal van spinners,verhaal van de open haard

Bank van de spinsters

De windmolen

De theesalon

De spinnerijenwijk

De sheddaken

Het park

„La posaranca“, of put met wiel

Oostelijke voorgevel