Nr 39

2019

Muscillanea 39 (2019)

55

Lichenen van de Balimheide te Lommel, verslag van de excursie van de WBL op

20 oktober 2018

Dries Van den Broeck1, Ronny Dingemans2, Filip Fleurbay

3 & Daniel De Wit4

Op een 900 ha groot, oud industrieterrein, Kristalpark III te Lommel, werd in 2012

een grote populatie van de uiterst zeldzame lentevuurspin (Eresus sandaliatus)

herontdekt na 113 jaar niet meer gevonden te zijn in België (Van Keer et al. 2011).

Natuurpunt Noord-Limburg heeft zich ingespannen om deze spinnensoort te redden

door de aankoop van een centraal gelegen heidegebied van 48 ha, de Balimheide,

waarnaar een deel van de lentevuurspinnen verhuisd werd. Vanuit Natuurpunt was er

dan ook een grote interesse om de Werkgroep Bryologie en Lichenologie dat gebied te

laten inventariseren op mossen en lichenen.

Zo maar even 16 lichenenliefhebbers waren aanwezig op deze excursie van de WBL

naar de Balimheide te Lommel op 20 oktober 2018. Omdat Dirk De Beer wegens een

blessure verstek had moeten geven werd alleen naar de korstmossen gekeken. En die

waren er met velen. Eerst ging onze aandacht uit naar de grondbewonende soorten,

hoofdzakelijk Cladonia’s (bekermossen, heidestaartjes en rendiermossen) en één

enkele soort Peltigera (leermos), namelijk Peltigera canina (groot leermos). De

Cladonia’s bleken niet altijd even gemakkelijk te determineren. Sommige soorten

hebben rode vruchtlichamen (pycnidiën en apotheciën). Bij andere soorten zijn die

bruin. Als apotheciën aanwezig zijn is het onderscheid duidelijk maar niet als er alleen

pycnidiën zijn. Die zijn soms zo klein dat niet altijd met zekerheid kan uitgemaakt

worden of ze rood of bruin zijn. Bovendien verkleuren de rode pycnidiën bij het ouder

worden soms naar zwart waardoor het nog moeilijker uit te maken valt. Ook het

gebruik van chemische kenmerken geeft soms onvoldoende zekerheid. Bijvoorbeeld

het aanstippen van Cladonia humilis (frietzak-bekermos) met kaliumhydroxide geeft

een kleurverandering naar geel. Maar op een geelgroene beker is dat niet echt steeds

duidelijk waarneembaar. Het opzuigen van de vloeistof met een papieren zakdoekje

gaf ook steeds een (gelige) verkleuring en niet het duidelijke geel zoals dat bij C.

humilis normaal wel het geval is. We moesten ons dus enkel baseren op morfologische

kenmerken zoals het geleidelijk verbreden van de podetiën naar de beker toe. De

beker, zowel binnenkant als buitenkant is fijn soredieus, meer naar onder toe stopt de

aanwezigheid van sorediën plots om te komen tot de voet die nooit met sorediën bezet

is. Makkelijker ging het met de determinatie van Cladonia rei (vals

kronkelheidestaartje) en C. subulata (kronkelheidestaartje) doordat twee deelnemers

in het bezit waren van een UV-lamp en C. rei onder het UV-licht duidelijk wittig

1Agentschap Plantentuin Meise, Nieuwelaan 38, B-1860 Meise

(dries.vandenbroeck@plantentuinmeise.be) 2 Geelseweg 111C, B-2250 Olen (ronald.dingemans@outlook.com)

3 Populierenlaan 43, B-3070 Kortenberg (ffleurbaey@skynet.be)

4 Geldenaaksebaan 136/0102, B-3001 Heverlee (daniel.dewit@outlook.be)

Muscillanea 39 (2019)

56

oplichtte. Al snel trok ook een putdeksel onze aandacht waarop een groot aantal

betonminnende algemene soorten konden genoteerd worden. In het ganse gebied

waren de epifyten duidelijk in de minderheid. Niet verwonderlijk aangezien slechts

een aantal jonge berken, Amerikaanse vogelkers en pijnbomen aanwezig waren. Een

aantal soorten op keien (vermoedelijk Leimonis erratica, kiezeloogje en Trapelia

glebulosa, gelobd sterschoteltje) werden verzameld om na te kijken. Dank zij de

noeste microscopische arbeid van Filip kon de aanwezigheid van beide soorten

bevestigd worden.

Na aan bezoek aan een plaatselijk café in Lommel voor de lunch, reden we terug naar

een ander deel van het gebied. Hier konden we overwegend dezelfde soorten als in de

voormiddag noteren. Maar ook een aantal extra’s waaronder Cladonia portentosa

(open rendiermos) en C. rangiformis (vals rendiermos) die in het gebied duidelijk de

meest zeldzame soorten Cladonia zijn aangezien van elk van deze telkens maar één

enkele pluk werd aangetroffen. Op een betonnen putdeksel vonden we ook één

exemplaar van de zeldzame Staurothele frustulenta (roze rivierkorst). Ook hier waren

een aantal keien gekoloniseerd voornamelijk door dezelfde soorten als in de

voormiddag.

Na de gedane arbeid gingen enkelen onder ons zich nog te buiten aan koffie of bier in

hetzelfde café om wat bij te praten. In het totaal werden 60 soorten waargenomen.

Ter afsluiting de prachtige foto’s van Ronny Dingemans

Figuur 1: Leimonis erratica – kiezeloogje met een dun, bijna doorzichtig thallus en de

altijd aanwezige zwarte, puntvormige pycnidiën.

Muscillanea 39 (2019)

57

Figuur 2: Rhizocarpon reductum – donker landkaartmos met bruinig grijze hoekige

areolen waarop bruinzwarte apotheciën met bruinzwarte rand zitten en met

een duidelijk zwart prothallus.

Figuur 3: Trapelia glebulosa – gelobd sterschoteltje waarvan de apotheciën stervormig

gesloten zijn, bruin met een witte rand en op of tussen de areolen zitten.

Locaties (alle zijn gelegen in IFBL kilometerhok C6.25.44)

1. Lommel, Kristalpark III, Balimheide, 51°12'05.7" N - 5°16'19.7" E

2. Lommel, Kristalpark III, Balimheide, 51°12'19.1" N - 5°16'35.6" E

3. Lommel, Kristalpark III, Balimheide, 51°12'15.5" N - 5°16'43.9" E

Soortenlijst

Wetenschappelijke

naam Nederlandse naam Loc. 1 Loc. 2 Loc. 3 herbaria

Amandinea punctata vliegenstrontjesmos Prunus

Arthonia

phaeophysciae - Ph. orbic. DDW

Arthonia punctiformis twijgvlekje Prunus

Athallia holocarpa muurzonnetje beton beton beton

Baeomyces rufus rode heikorst terrestrisch DDW

Calogaya pusilla sinaasappelkorst beton beton

Candelariella aurella kleine geelkorst beton beton beton

Muscillanea 39 (2019)

58

Wetenschappelijke

naam Nederlandse naam Loc. 1 Loc. 2 Loc. 3 herbaria

Candelariella reflexa poedergeelkorst tak

Candelariella vitellina grove geelkorst leisteen

Circinaria contorta rond dambordje beton beton

Cladonia chlorophaea fijn bekermos terrestrisch DDW

Cladonia coniocraea smal bekermmos terrestrisch dood hout

Cladonia fimbriata kopjes-bekermos terrestrisch

Cladonia floerkeana rode heidelucifer terrestrisch

Cladonia furcata gevorkt heidestaartje terrestrisch terrestrisch terrestrisch

Cladonia humilis frietzak-bekermos terrestrisch terrestrisch

Cladonia macilenta dove heidelucifer terrestrisch

Cladonia portentosa open rendiermos terrestrisch

Cladonia pyxidata grof bekermos terrestrisch

Cladonia ramulosa rafelig bekermos terrestrisch terrestrisch terrestrisch

Cladonia rangiformis vals rendiermos terrestrisch

Cladonia rei

vals

kronkelheidestaartje terrestrisch

Cladonia subulata kronkelheidestaartje terrestrisch terrestrisch DDW

Flavoplaca flavocitrina valse citroenkorst beton beton beton

Flavoplaca oasis kleine citroenkorst beton beton beton

Fuscidea pusilla groene suikerkorst Prunus

Hypogymnia physodes gewoon schorsmos Prunus

Lecania rabenhorstii steenglimschoteltje beton beton

Lecanora albescens kalkschotelkorst beton beton beton

Lecanora dispersa verborgen schotelkorst beton

Lecanora hagenii kleine schotelkorst Prunus

Lecanora muralis muurschotelkorst beton beton beton

Lecanora semipallida witrandschotelkorst beton beton beton

Lecanora symmicta bolle schotelkorst Prunus

Lecidella carpathica donker purperschaaltje kwarts DDW

Lecidella elaeochroma gewoon purperschaaltje Prunus

Lecidella stigmatea steenpurperschaaltje beton beton beton

Leimonis erratica kiezeloogje kei kei DDW

Lepraria incana gewone poederkorst takje

Micarea denigrata vulkaanoogje dood hout DDW

Parmelia sulcata gewoon schildmos Prunus

Peltigera canina groot leermos terrestrisch

Peltigera didactyla soredieus leermos terrestrisch

Phaeophyscia nigricans klein schaduwmos beton

Phaeophyscia

orbicularis rond schaduwmos beton beton beton

Physcia adscendens kapjesvingermos takje beton tak

Physcia caesia stoeprandvingermos beton

Physcia tenella heksenvingermos Prunus

Muscillanea 39 (2019)

59

Wetenschappelijke

naam Nederlandse naam Loc. 1 Loc. 2 Loc. 3 herbaria

Placynthiella dasaea okerbruine veenkorst tak

Placynthiella icmalea bruine vaankorst tak

Polycauliona polycarpa klein dooiermos takje

Rhizocarpon reductum donker landkaartmos kei beton

Rusavskia elegans rood dooiermos beton beton beton

Sarcogyne regularis berijpte kroontjeskorst beton beton

Staurothele frustulenta roze rivierkorst beton beton

Trapelia coarctata gewoon sterschoteltje baksteen kei kei DDW

Trapelia glebulosa gelobd sterschoteltje kei

Trapeliopsis flexuosa blauwe veenkorst dood hout

Verrucaria muralis zwart-op-wit-korst kei beton

Verrucaria nigrescens gewoon stippelkorst beton baksteen

Xanthoria parietina groot dooiermos beton beton beton

Totaal 42 22 38

Literatuur

Van Keer K., Peeters L. & Jansen T. (2011). De Lentevuurspin in Vlaanderen. Pas

ontdekt en al met uitsterven bedreigd.. Natuur.Focus 10(4): 144-154.