1

Vers uit de regioEen onderzoek naar de potentie van streekproducten in Noordwest-Holland

Kamer van Koophandel Noordwest-Holland &Agriboard Noord-Holland Noord

Waronne SintApril 2011

2

3

Inhoudsopgave

Samenvatting...................................................................... p. 41. Inleiding .......................................................................... p. 51.1. Een duurzame voedselmarkt ......................................... p. 61.2. Definitie streekproduct ................................................. p. 71.3. Keurmerken .................................................................. p. 81.4. Streekproducten in cijfers ............................................. p. 91.5. Wet- en regelgeving....................................................... p. 101.6. Kansen ......................................................................... p. 10

1.6.1. Algemene kansen en belemmeringen ............ p. 101.6.2. Kansen per afzetkanaal................................. p. 111.6.3. Kansen per doelgroep ................................... p. 12

1.7. Conclusie...................................................................... p. 13

2. Initiatieven ...................................................................... p. 142.1. Initiatieven in Noordwest-Holland ................................. p. 142.2. Initiatieven elders......................................................... p. 172.2.1. Slow Food .................................................................. p. 172.2.2. Proeftuin Amsterdam................................................. p. 172.2.3. Veel Luwe .................................................................. p. 182.2.4. Landwinkel................................................................ p. 182.2.5. Willem&Drees............................................................ p. 182.3. Oregional ..................................................................... p. 192.4. Conclusie ..................................................................... p. 20

3. Streekproducten in Noordwest-Holland............................ p. 213.1. Producenten ................................................................. p. 213.2. Supermarkten en speciaalzaken ................................... p. 233.3. Groothandels en horeca................................................ p. 253.4. Conclusie ..................................................................... p. 28

4. Aanbevelingen ................................................................ p. 29

Literatuur ............................................................................ p. 31

Bijlage 1: Onderzoeksopzet ................................................. p. 32Bijlage 2: Erkend Streekproduct .......................................... p. 33Bijlage 3: Vragenlijst interviews ........................................... p. 35Bijlage 4: Interviewverslagen producenten........................... p. 36

4

Samenvatting

Dit rapport is het resultaat van een onderzoek naar streekproducten in Noord-west-Holland met als doel te kijken welke kansen er zijn om de markt voorstreekproducten te professionaliseren. Op basis van literatuuronderzoek, evalua-tie van initiatieven in Nederland en interviews met producenten, groothandels,speciaalzaken, een horecaondernemer en een projectmanager zijn diverse kan-sen, kansrijke afzetkanalen en belemmeringen naar voren gekomen.

Kansen- Streekproducten verbinden met recreatie, toerisme, educatie en/of zorg.- De vraag van consumenten naar streekproducten neemt toe.- Lokale economieën kunnen beter gestimuleerd worden.- Stad en ommeland worden verbonden.- De voedselketen verduurzaamt.- Versterking van de economische positie van plattelandsondernemers.- Conceptversterking door streekproducten te combineren met scharrel en/of

biologisch.- Bedrijven willen graag groeien en/of professionaliseren.

Kansrijke afzetkanalen- Boerderijwinkels;- webwinkels;- streekmarkten;- out of home, zoals zorginstellingen en horeca.

Belemmeringen- Strenge hygiëne-eisen.- Onduidelijke definitie 'streekproduct'.- Bestemmingsplannen van gemeentes kunnen boerderijverkoop hinderen.- Logistieke belemmeringen.- Produceren wordt duurder.- Beperkte bereidheid van producenten tot coöperatievorming.- Prijsafspraken met supermarkten.- Beperkt aanbod van streekproducten.- Beperkte winstgevendheid voor producenten.- Door de prijs kan de groei in interesse van consumenten stagneren.

Om de kansen te benutten wordt er aanbevolen vier afzetkanalen te bevorderen:1. Boerderijverkoop: om de boerderijverkoop te stimuleren is het aan te raden

een uniforme winkelformule op te zetten. Onderzocht moet worden of Land-winkel een concept is dat verder uitgebreid kan worden naar Noordwest-Holland.

2. Streekmarkten: streekmarkten vormen een succesvol afzetkanaal. Aangera-den wordt om af te wachten hoe succesvol het initiatief Helderse Hallen is enof dit vervolgens uitgebreid kan worden naar andere plaatsen in Noordwest-Holland.

3. Supermarkten: supermarkten zijn succesvolle afzetkanalen waar groterehoeveelheden producten afgezet kunnen worden. Willem&Drees is een suc-cesvol concept om lokaal geteelde aardappels, groenten en fruit bij een loka-le supermarkt af te zetten. Gekeken moet worden of Willem&Drees uitgebreidkan worden naar Noordwest-Holland en wat hiervoor nodig is.

4. Out of home: out of home kanalen kunnen efficiënt beleverd worden via eengroothandel of andere tussenschakel. Onderzocht moet worden of AtlantisHandelshuis en NH Streekproducten ook zorginstellingen en dergelijke willenbeleveren en hoe Agriboard hierbij kan ondersteunen.

5

1. Inleiding

De Europese markt voor agrarische producten is grotendeels verzadigd. Agrari-sche producenten kunnen hun producten moeilijk kwijt voor een goede prijs.Standaard producten produceren die slechts verschillen in prijs is niet genoeg ende volgende stap voor producenten is om producten op de markt te brengen diezich onderscheiden van de bulk en uniek zijn

1. Daarnaast wordt het steeds be-

langrijker dat voedsel duurzaam wordt geproduceerd en producenten een eerlijkeprijs krijgen voor hun producten. De kortere ketens van streekproducten passenbinnen het idee van verduurzaming van de voedselketen

2.

Pauline Neerman schrijft op 20 oktober 2010 op www.retaildetail.be (een portaal-site die in het leven is geroepen voor retailers en toeleveranciers uit de wereldvan de retailcommunicatie): "Streekproducten zijn terug van weggeweest. Hetlokale en authentieke van streekproducten is vandaag de dag helemaal hip. Deconsument eist meer ambachtelijke en verse producten omdat dat garant zoustaan voor kwaliteit en een bewuste levensstijl". De kop van het artikel luidt zelfs:"Streekproducten: een trend met revolutionair potentieel".

Uit dit artikel blijkt dat er, naast een groter belang voor de verduurzaming vanvoedselketens, ook vraag is naar streekproducten vanuit consumenten. Uit on-derzoek van Bruin en Oostindie

3blijkt dat 20 tot 40 procent van de consumenten

gevoelig is voor regionale productie, verantwoord ondernemerschap en duur-zaamheid. Consumenten zijn in toenemende mate opzoek naar producten meteen toegevoegde waarde op het gebied van gezondheid, smaak, kwaliteit, au-thenticiteit, transparantie en traceerbaarheid

3. Dit maakt de potentie van streek-

producten groot.

Daarnaast kan ook de regionale impact van streekproducten groot zijn. Zo wor-den bijvoorbeeld de effecten op de werkgelegenheid en het inkomen in een ge-bied groter naarmate de agrarische producenten meer toegevoegde waarde reali-seren en de streekproducten ook naar andere regio’s worden afgezet. En doordatstreekproducten veelal op een natuurvriendelijkere of extensievere productiewij-ze worden geproduceerd, is er een positief effect op het landschap en de natuurin de omgeving. Ook kan een streekproduct een bijdrage leveren aan de belevingvan de streek en de regionale identiteit en daarmee toeristen aantrekken en vast-houden

4. Momenteel wordt de vraag naar streekproducten belemmerd doordat

consumenten de producten niet kennen, de producten niet verkrijgbaar zijn in dewinkel waar de consument normaal zijn levensmiddelen koopt en omdat de con-sument weinig ervaring heeft met de producten

4.

Voor dit rapport is onderzocht wat de kansen zijn voor de professionalisering vande afzet van streekproducten in Noordwest-Holland.

LeeswijzerNa deze inleiding volgen er diverse hoofdstukken die een samenvatting gevenvan de rapporten over streekproducten die al verschenen zijn. Hoofdstuk 1.1. gaatin op de voedselmarkt en de verduurzaming van deze markt. Hoofdstuk 1.2. geeftde diverse definities weer van ‘streekproduct’. Welke keurmerken er zijn wordtbesproken in hoofdstuk 1.3. Het cijfermateriaal wat te vinden is over streekpro-ducten is samengevat in 1.4. Hoofdstuk 1.5. gaat in op de relevante wet- en regel-geving. Hoofdstuk 1.6. bespreekt de kansen voor streekproducten die in de litera-tuur naar voren zijn gekomen. Hoofdstuk 1 wordt afgesloten met een conclusie(1.7.).

Hoofdstuk 2 geeft een overzicht van de initiatieven die er zijn in Noordwest-Holland (2.1.). Daarnaast worden er een aantal succesvolle initiatieven elders inNederland beschreven (2.2.). Ook dit hoofdstuk wordt afgesloten met een con-clusie (2.3.). Hoofdstuk 3 vormt de uitwerking van de diverse interviews die ergehouden zijn. Allereerst worden de interviews met de producenten samengevat(3.1.), vervolgens die met speciaalzaken (3.2.) en ten slotte groothandels en ho-reca (3.3.). Hoofdstuk 3.4. sluit hoofdstuk 3 af met een conclusie. In hoofdstuk 4worden de aanbevelingen gedaan om tot een succesvolle markt voor streekpro-ducten te komen in Noordwest-Holland.

6

1.1. Een duurzame voedselmarktDe ingrediënten voor voedsel zijn afkomstig uit de primaire sector, namelijk deland- en tuinbouw en visserij. De ingrediënten ondergaan diverse bewerkingenom ze geschikt te maken voor consumptie. De op elkaar volgende ondernemin-gen die betrokken zijn bij de productie en afzet van een product vormen een ke-ten. Een voedselketen wordt langer naarmate het eindproduct meer ingrediëntenbevat waarbij vaak meerdere ketens samen komen. Een voedselketen wordt ooklanger als het eindproduct meer bewerkingen nodig heeft, daarnaast speelt ookde herkomst van de ingrediënten mee bij de lengte vande keten. De basisstructuur van de agrarische voedsel-keten is hiernaast vereenvoudigd weergegeven (zieafbeelding 1)

5.

Een langere voedselketen is vaak minder duurzaam.Daarnaast hebben de intensivering van de land-bouwproductie, strategieën om de kostprijs te verlagenen de verschuiving van de macht van primaire produ-centen naar de retail negatieve gevolgen voor de duur-zaamheid van de voedselproductie. Het rapport ‘Hetvermarkten van duurzame landbouw: kansen voornieuwe voedselketens’ gaat in op de mogelijkheden omde voedselketens duurzamer te maken

2. Volgens dit

rapport hangen de kansen voor duurzame voedselpro-ductie sterk samen met "de mogelijkheden die de orga-nisatie van de voedselketen biedt voor het creëren vanmeerwaarde in de verschillende schakels van de ke-ten". Het is dus van cruciaal belang dat er onderschei-dend vermogen wordt gecreëerd door "differentiatie vanhet product ten opzichte van vergelijkbare producten ofdoor afscherming van de markt".

Er zijn drie manieren om een onderscheidend vermogen te creëren:1. Duurzame marketing: de intrinsieke waarde van een product wordt gekop-

peld aan de belevingswaarde.2. Verankering van het productieproces: er wordt geproduceerd met oog voor

het milieu, de sociale omstandigheden en negatieve effecten voor de omge-ving worden geminimaliseerd.

3. Duurzame organisatie van de keten: een verantwoorde organisatie voor alleketenpartijen en een gelijkwaardige verdeling van toegevoegde waarde.

Volgens het rapport zijn er drie trajecten te volgen voor het ontwikkelen van duur-zame voedselketens:1. Keteninnovatie: het ontwikkelen van een nieuwe keten of het grondig aan-

passen van een bestaande keten om een meer duurzame organisatie te creë-ren en de positie van agrariërs in de keten te versterken. In de praktijk komtdit neer op nieuwe vormen van sturing en aanpassing van regels, rollen enafspraken, vaak aangestuurd door producentengroepen.

2. Ketendifferentiatie: de nadruk ligt bij ketendifferentiatie op het realiseren vaneen duurzame marketing omtrent het product. De aansturing gebeurt vaakdoor een invloedrijke ketenschakel, zoals een verwerker of distributeur.

3. Regionale verankering: bij regionale verankering wordt de voedselketen uit-gebouwd als drijfveer voor regionale ontwikkeling. In praktijk komt dit neerop het versterken van de relaties tussen voedselketen en andere (economi-sche) activiteiten in de regio en dit gebeurt vaak in publiekprivate samenwer-kingsverbanden.

Er worden in het rapport diverse aanbevelingen gedaan om tot een duurzameketen te komen:- Coherentie in de marketing strategieën.- Een keurmerk met oog op duurzaamheid.- Bouwen aan regionale partnernetwerken.- Voldoende vaardigheden in de keten aanwezig om veranderingen te mana-

gen.- Een duidelijk onderscheidend Unique Selling Proposition (USP).- Rekening houden met de wensen van de consument.- Ruimte om te experimenteren en innovatie in organisatie, product, marketing

en samenwerking.- Stapsgewijze duurzaamheidaanpak om marktrisico’s te verkleinen en keten-

partijen te binden.- Opschalen van kleine initiatieven is geen doel op zich en moet duidelijk

meerwaarde bieden.- Een ketenregisseur moet voldoende vaardigheden hebben om het proces te

sturen.- Maatschappelijke betrokkenheid door regionale verankering waardoor er een

beter imago is, betrokken consumenten en maatschappelijke inbedding vanhet product.

StreekproductenEén van de manieren om een duurzame voedselketen te creëren is door middelvan streekproducten. Janzen en De Vlieger hebben in 1999 een ketenonderzoek

Uitgangsmateriaal

Primair product

Eindproduct

Groothandel

Detailhandel

Consument

Handel

Halffabricaat

Handel

Handel

Afbeelding 1: Agrarischevoedselketen

7

gedaan voor streekproducten5. Daarbij is gekeken naar de schakels in de keten,

de samenwerking tussen de verschillende schakels, marktinstituties en externeinstanties. Uit dit onderzoek is gebleken dat de ketens voor streekproducten vrijkort zijn in vergelijking met de ketens voor vergelijkbare producten. Daarnaast ishet zo dat de keuze van de schakels in de ketens voor streekproducten aanbod-gedreven zijn in plaats van vraaggestuurd.

Samenwerking binnen een keten kan zowel horizontaal zijn, bijvoorbeeld tussenproducenten, of verticaal, bijvoorbeeld tussen een producent, verwerker en han-delaar. Indien er sprake is van horizontale samenwerking kan worden bespaardop de kosten voor inkoop door gezamenlijk in te kopen. Daarnaast kan met hori-zontale samenwerking de marktpositie worden verbeterd door gezamenlijk pro-ducten op de markt te brengen en de promotie te verzorgen. Bij streekproductenvindt horizontale samenwerking voornamelijk plaats tussen de agrarische produ-centen, dikwijls in een producentenvereniging. Horizontale samenwerking tussengroothandels, verwerkende bedrijven en dergelijke, vindt nauwelijks plaats. Effi-ciënter produceren en de productie beter afstemmen op de markt kan doormiddelvan verticale samenwerking. Bij streekproducten komt verticale samenwerkingtussen de schakels nauwelijks bewust voor. Doordat de schakels niet bewust opelkaar afgestemd zijn, ontbreekt de kennis om de hulpbronnen in efficiënterecombinaties in te zetten.

Marktinstituties, zoals veemarkten en veilingen, zijn een belangrijke schakel inde voedselketen om transactiekosten mee te kunnen verlagen. Door de geringeproductie en regionale afzet van streekproducten zijn de ketens niet complex enzijn de onderlinge lijnen kort. Hierdoor blijkt het niet nodig om streekproductenvia marktinstituties af te zetten en dit gebeurt dan ook nauwelijks. Naast marktin-stituties heeft men in ketens te maken met externe instanties. Streekproducentenhebben in tegenstelling tot reguliere producenten nauwelijks contacten met ex-terne instanties. En dat terwijl er binnen de sector wel behoefte is aan meer con-tacten met adviserend instanties voor bijvoorbeeld financiële steun en controle-rende instanties voor externe borging.

Multifunctionele landbouwNaast verduurzaming van de voedselketen is er sinds een aantal jaren meer aan-dacht voor multifunctionele landbouw. Multifunctionele landbouw is: “de activi-teiten die agrarische bedrijven ontplooien, maar die gerekend worden tot devoedsel- of sierteeltproductie, maar waarvoor wel gebruik gemaakt wordt van devoor de onderneming beschikbare productiemiddelen grond, kapitaal, arbeid enkennis”. Schaalvergroting en specialisatie waren jarenlang de middelen voor

agrariërs om meer inkomsten te genereren. De laatste vijftien jaar kiezen agrariërsbewust voor verbreding van de bedrijfsactiviteiten. Agrariërs integreren meerschakels van de keten in hun bedrijfsvoering, dit kan bijvoorbeeld productver-werking en huisverkoop zijn of niet-agrarische activiteiten. Multifunctionele acti-viteiten zijn te onderscheiden in verbreding en verdieping. Verdieping is het ver-werken en verkopen van eigen producten. “Het doel is om per eenheid producteen hogere prijs te ontvangen of door producten of diensten te leveren waarmaatschappelijke vraag naar is”. Verbreding is het realiseren van andere activi-teiten zoals zorg, recreatie, educatie, energieproductie en waterberging. De groeivan multifunctionele landbouw heeft er ook voor gezorgd dat er talloze initiatie-ven ontplooid zijn. Er is behoefte aan een professionalisering in aanbod en afzeten afstemming tussen de vele initiatieven om versnippering te voorkomen. Daar-naast is het beleid van diverse overheden onvoldoende gericht op het bieden vanruimte voor verdere ontwikkeling.

14

1.2. Definitie streekproductEr is geen eenduidige betekenis voor het begrip streekproduct en in de literatuurworden verschillende definities gegeven. Het ontbreken van een heldere beteke-nis heeft tot begripsvervaging geleid. Daarnaast heeft de industrie bijgedragenaan de begripsvervaging door producten op de markt te brengen met de aandui-ding 'boeren', ‘boerenland’, ‘bereid volgens traditioneel recept’, of ‘ambachte-lijk’

6.

Van der Meulen heeft vijf factoren benoemd waarmee streekproducten zich kun-nen onderscheiden

7:

- Territorialiteit: de geografische herkomst die een streekproduct in de ogenvan de consument een meerwaarde verleent.

- Typiciteit: de speciale product- of productiekenmerken die het streekproductdoet onderscheiden van vergelijkbare voedselproducten. Hoe sterker dezetypiciteit, hoe moeilijker het product nagemaakt kan worden.

- Traditionaliteit: de ouderdom van een streekproduct, de kwaliteit van hethistorische verhaal achter het product en de traditionele productiewijze.

- Collectiviteit: een product wordt door meerdere producenten in de streekgemaakt en deze producenten hebben afspraken over kwaliteit, productie-wijze en gezamenlijke afzet.

- Landschappelijkheid: het gebruik van het specifieke landschap in de marke-ting van het streekproduct.

8

In een onderzoek onder consumenten van streekproducten8

worden de belang-rijkste kenmerken (zie afbeelding 2) van streekproducten geformuleerd volgensconsumenten (licht groen). De kenmerken worden duidelijker door de associatiesen betekenissen (donker groen).

Naast de vijf onderscheidende factoren van streekproducten en de kenmerkenvolgens consumenten, kunnen streekproducten volgens Broekhuizen en Tacken

7

ingedeeld worden in drie hoofdgroepen:1. Industriële streekproducten: deze producten kunnen overal gemaakt worden

maar hebben in hun naam een regionale aanduiding die relateert aan destreek waar ze van origine mee geassocieerd worden.

2. Traditionele streekproducten: van oudsher kenmerkende producten voor eenbepaalde streek in receptuur of bereidingswijze, maar hoeven niet noodzake-lijk meer in die streek geproduceerd te worden.

3. Producten die expliciet met de landbouw in een streek verbonden zijn: hier-onder vallen boerderijproducten (door een boer zelf gemaakt en afgezet),boerengroepsproducten (door meerdere agrarische ondernemers gemaakt en

gezamenlijk vermarkt) en streeklijnproducten (verschillende producten onderdezelfde herkomstbenaming op de markt gebracht).

1.3. KeurmerkenZoals uit het voorgaande blijkt, ontbreekt er een duidelijk kader voor erkenningvan streekproducten. De Stichting Streekeigen Producten Nederland (SPN) pro-beert hier verandering in te brengen door een keurmerk te hanteren: ‘ErkendStreekproduct’

6. Om voor het keurmerk in aanmerking te komen moet het streek-

product voldoen aan:- Regionale herkomstgarantie: productie en verwerking van grondstoffen vindt

in de streek plaats.- Duurzaam geproduceerd: geproduceerd in evenwicht met milieu, natuur,

landschap en dierenwelzijn7

(voor een uitgebreide beschrijving, zie bijlage 2).

Naast het ‘Erkend Streekproduct’ zijn er regionale merknamen zoals Echt TexelsProduct en Westfriesproduct. Ook worden er streekproducten met het keurmerk

Specifieke receptuur

Van Nederlandse oorspongKenmerkend voor delen van het land

Met liefde gemaaktStreekproductenAmbachtelijk gemaakt

Vers van het land AuthentiekBij boer vandaan

Beleven

Boeren steunen

Controleerbaar

Dichtbij eigen achtergrond

Enthousiasme

Trots op product

CadeauUitproberenBetrouwbaarEconomie steunen

Traditie

Gezond

Betere smaak Onbespoten

Afbeelding 2: Kenmerken van streekproducten en de associaties en betekenissen volgens consumenten

9

‘Erkend Streekproduct’ onder een eigen herkomstbenaming op de markt ge-bracht. Deze grote variëteit in (regionale) labels zorgt ervoor dat consumentengeconfronteerd worden met versnippering en gebrek aan transparantie

3.

Sinds 1992 zijn er ook een aantal Europese erkenningen. De Europese Unie wilhiermee landbouwproducten en levensmiddelen met bijzondere kenmerken be-schermen tegen misbruik en namaak. Bovendien wordt hierdoor de diversiteitbinnen de landbouw gestimuleerd en geeft het de consument informatie over deherkomst van de producten. Op Europees niveau zijn er momenteel drie keurmer-ken:- Beschermde Oorsprong Benaming (BOB): bij BOB-gecertificeerde producten

vindt de productie van grondstoffen en de verwerking plaats in een bepaaldestreek.

- Beschermde Geografische Aanduiding (BGA): bij BGA-gecertificeerde produc-ten moet er in minstens één van de fasen van productie, bewerking of berei-ding een relatie zijn met een bepaalde streek.

- Gegarandeerde Traditionele Specialiteit (GTS): GTS-gecertificeerde productenmoeten bijzonder zijn door hun traditionele karakter in samenstelling of be-reidingswijze, de producten mogen overal geproduceerd worden

7.

In Nederland zijn de Kanterkaas, Kanternagelkaas, Kanterkomijnenkaas, Boeren-Leidse met sleutels (kaas), Opperdoezer Ronde (aardappels), Noord-HollandseGouda (kaas) en Noord-Hollandse Edammer (kaas) BOB-gecertificeerd. Een twee-tal kazen zijn BGA-gecertificeerd, namelijk Gouda Holland en Edam Holland. DeWestlandse druif is ook BGA-gecertificeerd. Boerenkaas is het enige GTS-gecertificeerde product in Nederland

9.

Ondanks het keurmerk ‘Erkend Streekproduct’ van de Stichting Streekeigen Pro-ducten Nederland is in Nederland momenteel de discussie op gang gekomen overde erkenning en certificering van streekproducten. LTO (Land- en Tuinbouw Orga-nisatie) en SPN hebben inmiddels politieke steun gekregen voor een betere be-scherming van streekproducten. Er zijn in december 2010 twee moties aangeno-men met betrekking tot streekproducten:- Motie Jacobi/Braakhuis: “verzoekt de regering een grondgebonden erkenning

van streekproducten te regelen en het keurmerk Erkend Streekproduct lei-dend te maken voor het programma Streekproducten van de Taskforce Multi-functionele Landbouw”.

- Motie Koopmans/Wiegman-van Meppelen Scheppink: “verzoekt de regering,een systeem à la Appellation d’Origine Contrôlée samen met bedrijfsleven teontwikkelen en ondernemers te ondersteunen bij het opsporen van potenti-

eel te beschermen producten en te begeleiden naar een aanvraag voor be-scherming”.

10

1.4. Streekproducten in cijfersEr is weinig cijfermateriaal te vinden over streekproductien

*. De cijfers over

streekproducten die er wel zijn, zijn afkomstig van het CBS (Centraal Bureau voorde Statistiek). Het CBS kijkt niet naar alle streekproducten maar naar landbouw-bedrijven met verkoop aan huis. Met verkoop aan huis wordt de directe verkoopvan landbouwproducten aan de consument of detailhandel bedoeld. Dit kan zijnverkoop langs de weg, op de markt, via internet, via een eigen winkel, bezorgingaan huis, directe leveringen aan (streek)winkels, horecagelegenheden en mark-ten. Het gaat hier niet om het gezamenlijk afzetten aan groothandels of veilin-gen

11.

Uit CBS-cijfers blijkt dat zowel landelijk als in de provincie Noord-Holland hetaantal landbouwbedrijven met verkoop aan huis rond de 4 procent ligt van hettotaal aantal landbouwbedrijven (zie tabel 1). Door schaalvergroting is het aantallandbouwbedrijven sterk afgenomen, evenals de bedrijven met verkoop aan huis.Echter, in 2009 lijkt het aantal bedrijven met verkoop aan huis te stabiliseren enis er in Nederland in totaal zelfs een lichte stijging te zien.

* Cijfers over omzet in de streekproductiesector ontbreken. ECORYS heeft in haar rapport ‘Verbreding

gevraagd’11 een poging gedaan om de omzet te schatten. Deze schattingen zijn echter te onnauwkeu-

rig om in dit rapport te gebruiken.

Tabel 1: Totaal aantal landbouwbedrijven en bedrijven met verkoop aan huis

Nederland Noord-Holland

Totaal bedrijven Verkoop aan huis Totaal bedrijven Verkoop aan huis

1998 104873 4101 7535 323

1999 101545 3369 7403 254

2003 85408 5374 6216 440

2005 81750 4529 5852 341

2007 76741 2851 5409 213

2008 75151 2188 5300 166

2009 73008 2252 5114 166

Bron: statline.cbs.nl

10

1.5. Wet- en regelgevingAls een producent zijn of haar producten wil gaan verkopen aan huis, dan kanmen te maken krijgen met de wet- en regelgeving voor de verkoop van productenaan de consument. Op www.boerderijwinkels.net en www.landregels.nl staan dediverse wet- en regelgevingen. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op drie verschil-lende categorieën wet- en regelgeving, namelijk: bestemmingsplannen, hygiëneen etikettering.

BestemmingsplannenEen gemeente heeft een bestemmingsplan waarin is vastgelegd wat wel en niet istoegestaan in het buitengebied. Het buitengebied heeft voornamelijk een agrari-sche functie en er mag dus een agrarisch bedrijf gevestigd zijn en agrarischeactiviteiten uitgevoerd worden. Onder de agrarische activiteiten valt ook vaak deverkoop van eigen producten; vaak gebonden aan eisen zoals het winkel-oppervlakte. De verkoop van producten van derden valt onder nevenactiviteit ofdetailhandel in aanvulling op agrarische activiteiten.

Gemeentes gaan hier verschillend mee om. Sommige gemeentes staan niet toedat er producten worden verkocht of dat er borden langs de weg staan en in ande-re gemeentes worden boerderijwinkels juist gestimuleerd. De gemeentes gaanhier verschillend mee om omdat er meerdere belangen meespelen. De belangrijk-ste hiervan zijn de belangen van de middenstand in de dorpen en steden die(oneerlijke) concurrentie door boerderijwinkels vrezen. Aan de andere kant zijn ergemeentes die inzien dat boerderijwinkels een positief effect hebben op de aan-trekkelijkheid en leefbaarheid van het platteland. Boerderijwinkels trekken toe-risme aan en betrekken de burger bij het platteland.

HygiëneDe hygiënevoorschriften van levensmiddelen staan vastgelegd in de Europesewetgeving ‘Algemene levensmiddelenverordening’. Deze wetgeving heeft betrek-king op producten die een producent zelf maakt, maar ook op producten vanderden die verkocht worden in een boerderijwinkel. In de ‘Algemene levensmid-delenverordening’ staat onder andere dat er per levering bijgehouden moet wor-den van wie de producten zijn ingekocht en aan wie ze zijn doorverkocht (metuitzondering van verkoop direct aan de consument). Daarnaast is men verplichtom ongeschikte of schadelijke levensmiddelen te melden bij de Voedsel en Wa-ren Autoriteit. In de ‘Algemene levensmiddelenverordening’ is ook opgenomendat elk bedrijf dat levensmiddelen verkoopt verplicht is om te werken volgens eenHACCP- of voedselveiligheidsplan. In een voedselveiligheidsplan staan onderandere de hygiëne-eisen die bij bereiding, behandeling en verkoop van levens-

middelen gelden en de voorschriften waar bedrijfsruimtes aan moeten voldoen.Overigens is voor de verkoop van onbewerkte producten, zoals groentes, geenvoedselveiligheidsplan verplicht.

EtiketteringInformatie op een etiket moet eenduidig zijn, correct en eenvoudig te begrijpen.Volgens de Warenwet moeten levensmiddelen aangeduid worden met een correc-te benaming en moeten de ingrediënten traceerbaar zijn. In het algemeen geldtdat er op het etiket de volgende informatie moet staan: productnaam, ingrediën-ten, hoeveelheid, houdbaarheidsdatum en wijze van bewaren en allergie-informatie. Deze regels omtrent etikettering gelden alleen voor voorverpakte le-vensmiddelen. Onverpakte levensmiddelen, zoals appels en aardappelen, vol-staan met de productnaam op een bord of op de kist.

1.6. KansenIn een aantal onderzoeken naar streekproducten komen diverse kansen naarvoren. In dit hoofdstuk worden allereerst de algemene kansen en belemmeringenbesproken, vervolgens de kansen per afzetkanaal en tot slot de kansen per doel-groep.

1.6.1. Algemene kansen en belemmeringenIn het rapport ‘Binnen de co-innovatieprogramma’s professionalisering biologi-sche afzetketen en duurzame agro-foodketens’ van Stichting Streekeigen Produc-ten Nederland (SPN) en LTO-Nederland

3zijn de kansen, belemmeringen, uitda-

gingen en aanbevelingen voor streekproducten geformuleerd. Hieronder staan debelangrijkste genoemd.

Kansen:- Kansrijke marktkanalen voor streekproducten zijn: boerenretail, speciaalza-

ken, horeca en supermarkten.- Vernieuwende concepten zijn succesvol bij voldoende gemeenschappelijk

belang en strategische doelen.- Voor professionalisering is verbinding tussen landelijke afzetconcepten en

regionale producenten belangrijk.- Streekgebonden productie en afzet kunnen een factor van betekenis zijn

voor de (regionale) economie en werkgelegenheid.

11

Belemmeringen:- Door het ontbreken van een krachtig certificeringsysteem is er onduidelijk-

heid over het begrip ‘streekproduct’ (zie ook hoofdstuk 1.2. en 1.3.).- Er is een ‘mismatch’ tussen vraag en aanbod door een kleinschalig aanbod

en schaalvergroting aan de afzetkant.- De huidige uitgangspunten van de sector, in termen van organisatiegraad,

productvolumes, investeringsvermogen en professionaliteit, bieden onvol-doende perspectief voor substantiële opschaling van de sector als geheel.

- Er is onvoldoende samenwerking in de sector van de streekproducten.

Centrale uitdagingen:- Om marktkansen daadwerkelijk te benutten is krachtenbundeling en af-

stemming van activiteiten noodzakelijk op terreinen als productontwikkeling,promotie en marktontwikkeling.

- Voortbouwen op in gang gezette processen en daarbij een landelijke aanpakhanteren met behoud van aansluiting bij regionale initiatieven.

Aanbevelingen:- Zonder verandering in de huidige dominantie van kleinschalige aanbieders

kan de streekproductiesector zich het beste concentreren op kleinschaligeafzetkanalen.

- Inzetten op grootschalige afzetkanalen, zoals supermarkten, is alleen zinvolmet actieve nieuwe aanbieders met voldoende schaalomvang, professionali-teit en investeringsvermogen. Een randvoorwaarde is de ontwikkeling van re-gionale distributiecentra.

- Naast promotie en marktontwikkeling is productontwikkeling een crucialecomponent voor opschaling en professionalisering. Productontwikkeling isnoodzakelijk om tot regionale en landelijke streekproductassortimenten tekomen met voldoende aansprekende en onderscheidende kwaliteiten.

- De ontwikkeling van slimme logistieke systemen voor streekproducten en deoptimalisering van de bestaande systemen kan de efficiency van de ketensvan streekproducten verbeteren en tevens een bijdrage leveren aan trans-portbesparing en CO2-emissie.

1.6.2. Kansen per afzetkanaalZoals hiervoor duidelijk is geworden, worden streekproducten via diverse kanalenafgezet. Bij streekproducten zijn de volgende verkooppunten van toepassing

7:

- Boerderijverkoop- Supermarkten (levering op winkelniveau of levering via distributiecentrum)- Speciaalzaken (delicatessenwinkels, natuurvoedingswinkels, reformzaken)

- Weekmarkten (reguliere weekmarkten en boerenmarkten)- Huis-aan-huis-verkoop- Afstandverkoop (internet, postorderbedrijven, e.d.)- Out of home kanaal (horeca, zorginstellingen, benzinestations, kantines,

fitnesscentra, e.d.)- Tuincentra- Toeristische verkooppunten (campingwinkels, bezoekerscentra, VVV-kanto-

ren, braderieën)

In het onderzoek ‘Verbreding gevraagd’11

worden diverse kansen en knelpuntenper afzetkanaal genoemd.

BoerderijverkoopHet aantal agrarische bedrijven zal naar verwachting verder afnemen doorschaalvergroting (zie ook hoofdstuk 1.4.). Hierdoor nemen de mogelijkheden omstreekproducten via dit kanaal af te zetten af. Om de omzet via agrarische bedrij-ven gelijk te houden of te laten stijgen, zijn er twee mogelijkheden: 1. Een stijgingvan het aantal bedrijven met verkoop aan huis of 2. Een hogere omzet per bedrijf.De eerste optie is niet waarschijnlijk omdat de bereidheid voor huisverkoop laagis. De agrariërs die aan huisverkoop willen doen, doen dit op het moment al. Hetvergroten van de omzet per bedrijf met verkoop aan huis is ook geen voor dehandliggende optie. De producten worden verkocht voor de toevallige voorbij-ganger en de producten worden niet actief aangeprijsd.

De omzet van huisverkoop kan vergroot worden door boerderijwinkels te verbete-ren en daarmee de omzet te vergroten. Het assortiment van die winkels moetworden vergroot door niet alleen eigen producten te verkopen, maar ook die vancollega-agrariërs. Tevens kunnen individuele winkels gebundeld worden, zoalsbij het initiatief ‘Landwinkel’ het geval is (zie hoofdstuk 2.2.4.) en geprofessiona-liseerd op het gebied van assortiment, marketing/bekendheid en bijvoorbeeldhygiëne-eisen. Naast professionalisering kan de omzet van boerderijwinkels wel-licht vergroot worden door conceptuitbreiding. Er kunnen bijvoorbeeld synergie-voordelen gevormd worden door het combineren van streekproducten met recrea-tie en toerisme en streekproducten met educatie en zorg. Bovendien kan dit ef-fecten hebben voor de regio, onder andere op het gebied van regiomarketing.

SupermarktenLokaal geproduceerde producten passen eigenlijk niet bij de systematiek waaropde supermarkten georganiseerd zijn. Het zijn de grote retailorganisaties die bepa-len wat er in de schappen ligt. Het knelpunt ligt in het feit dat de supermarktke-

12

tens grote hoeveelheden willen hebben. Levering aan individuele supermarktenlijkt geen oplossing omdat de meeste supermarkten aangesloten zijn bij eeninkooporganisatie die niet toestaan dat er (veel) via andere dan hun regulierekanaal wordt verkocht in de winkel. Het knelpunt kan verholpen worden doorproducenten te verenigen, zodat er grotere volumes behaald worden.

SpeciaalzakenBij speciaalzaken loopt de belevering net zoals bij supermarkten via groothande-laren en hier spelen dus dezelfde problemen. Groentezaken vormen de bestemogelijkheid voor streekproducten in verband met de versheid van diverse pro-ducten. Daarnaast kunnen speciaalzaken wel een afleverpunt worden voor boxenmet streekproducten, verspakketten en pakketten van webwinkels.

MarktenOp reguliere markten is het moeilijk om een plaats op de markt te veroveren.Bovendien is het animo onder agrariërs gering. Agrariërs zijn relatief veel tijd kwijtin vergelijking met de opbrengsten; de omzet op incidentele markten is helemaallaag. Er zijn wel een aantal specifieke boeren- en streekmarkten die succesvolzijn. Zo is er de Noordermarkt in Amsterdam, een streekmarkt in Woerden en deGoudse boerenmarkt. Deze markten worden regelmatig gehouden (meestal weke-lijks) en in grotere steden en kernen, zodat er voldoende potentiële vraag is.

Out of homeEr lijkt meer ruimte voor afzet van streekproducten in de horeca, ook omdat delevering aan de horeca deels gaat via directe verkoop. Het knelpunt voor streek-producenten is dan wel de distributie, omdat de producent zelf naar de horeca-ondernemer moet. Er lijkt behoefte te zijn aan initiatieven waar men kan bestel-len, zoals groothandels, webwinkels of intermediairs. Helaas is het wel zo datagrariërs de horeca soms als lastige partner zien, omdat levering en betaling vaakver uit elkaar liggen

11.

Naast horeca is er ook een kans weggelegd voor zorginstellingen. Zorginstellin-gen hebben steeds meer belangstelling voor biologische en verse seizoenspro-ducten uit eigen streek. Een knelpunt bij de afzet richting zorginstellingen, maarook richting horeca, is dat deze instellingen de inkoop van producten om budget-taire redenen via een beperkt aantal leveranciers wil laten lopen

12. Een ander

aspect dat belangrijk is, is dat de producten streng controleert en gecertificeerddienen te zijn (zogenaamd HACCP-gecertificeerd)

13. Daarnaast moeten de produ-

cerende en de afnemende partijen zich realiseren dat ze weinig kennis hebbenvan elkaars sector. De producerende partijen moeten begrijpen dat de afnemende

partij niet zit te wachten op mooie, aansprekende verpakkingen en de afnemendepartijen moeten begrijpen dat de menukaart en het teeltplan op elkaar afgestemdmoeten worden

12.

Tot slot kan er bij out of home kanalen ook nog gedacht worden aan kantines encateraars. Samen met zorginstellingen, zijn dit kanalen die nu nog nauwelijksbenut worden.

WebwinkelsEr zijn reeds een aantal webwinkels die streekproducten verkopen zoals ‘Vaneigen erf’ en ‘Boerenbox’ (zie www.vaneigenerf.nl en www.boerenbox.nl). Boven-dien zijn webwinkels erg in opkomst. De knelpunten bij webwinkels zijn de dis-tributiekosten die relatief hoog zijn en de ongeschiktheid van webwinkels voor dedagelijkse boodschappen. De opkomst van webwinkels in combinatie met pro-fessionalisering vormen een kans voor dit afzetkanaal.

1.6.3. Kansen per doelgroepIn het rapport ‘Het marktpotentieel van streekproducten’ van Wolff Schoemaker etall

8wordt de doelgroep voor streekproducten verdeeld in een primaire, secundai-

re en tertiaire doelgroep. Volgens het onderzoek behoeft elke doelgroep zijn ei-gen aanpak over het aanbieden en promoten van streekproducten.

De primaire doelgroep is gericht op voedingsproducten die ambachtelijk, authen-tiek, gezond en kwalitatief goed zijn. Deze groep wil graag nieuwe productenuitproberen en zijn bereid meer te betalen voor bijvoorbeeld producten met eenEKO-keurmerk of scharrelproducten. Om een streekproduct gericht aan dezegroep te vermarkten is het belangrijk dat de smaak en herkomst benadrukt wordten dat er bekendheid en inhoud gegeven wordt aan het streekproduct. De secun-daire doelgroep koopt vooral bekende en vertrouwde artikelen en traditionelemerken. De doelgroep wil graag herkenbare, gezonde en goedkope producten dietraditioneel bereid zijn. De tertiaire doelgroep kiest voor gemak en snelheid. Zekopen graag merkproducten om erbij te horen, maar kopen ook huismerken. Degroep is bereidt om nieuwe producten te proberen en zijn gevoelig voor aanspre-kende, opvallende verpakkingen en een gelikte presentatie.

Een ander onderzoek, ‘Ambachtelijk, Bourgondisch en Natuurlijk?!’ van I.M.J vanGurp (beschikbaar vanaf 1 april 2012), wordt de doelgroep voor streekproductenin twee groepen ingedeeld:1. De groep die vanuit milieuoogpunt voor producten uit eigen regio kiest.2. De groep die voor streekproducten kiest vanwege de smaak en versheid.

13

Daarnaast is er nog de groep consumenten die zelden of nooit streekproductenkopen. Deze groep staat wel positief tegenover streekproducten maar geven devoorkeur aan het gemak van de supermarkt en willen voor streekproducten nietnaar andere winkels

10.

1.7. ConclusieConcluderend zijn er kansen voor de markt voor streekproducten, evenals kans-rijke afzetkanalen. Uiteraard gaan deze kansen gepaard met een aantal belem-meringen. En als de kansen benut worden dan kan dit gevolgen hebben. Dezeconclusie gaat in op de kansen, kansrijke afzetkanalen, belemmeringen en po-tentiële gevolgen die in de literatuur naar voren zijn gekomen.

Kansen Kansrijke afzetkanalen Belemmeringen Potentiële gevolgen

- Streekproducten verbinden met recreatie, toerisme, educatie en/of zorg

- Verticale samenwerking in de keten kan zorgen voor efficiënter produceren

- Differentiatie van het product ten opzichte van vergelijkbare producten

- De vraag consumenten neemt toe

- Producenten verenigen

- Webwinkel

- Zorginstellingen

- Kantines

- Cateraars

- Boeren- en streekmarkten

- Boerderijverkoop

- Speciaalzaken

- Horeca

- Hygiëne-eisen zijn streng

- Onduidelijke definitie van ‘streekproduct’

- Bestemmingsplannen van gemeentes kunnen

boerderijverkoop hinderen

- Supermarkten zijn alleen succesvolle afzetka-

nalen als er regionale distributiecentra komen

- Werkgelegenheid en inkomen kunnen groeien

- Vaak beter voor het landschap

- Goed voor de regiobranding en regionale iden-

titeit

- Positief effect op het toerisme

14

2. Initiatieven

Er zijn in Nederland tal van initiatieven op het gebied van streekproducten. Dezeinitiatieven zijn er vaak op gericht om streekproducten met elkaar te verbinden ende producten onder één merknaam te vermarkten. In hoofdstuk 2.1. worden deinitiatieven opgesomd in de regio Noordwest-Holland. In hoofdstuk 2.2. wordenvoorbeelden gegeven van succesvolle initiatieven elders. Eén van deze initiatie-ven, Oregional, is verder uitgewerkt in hoofdstuk 2.3. Aan het eind van hoofdstuk2 is een concluderend hoofdstuk, 2.4.

2.1. Initiatieven in Noordwest-HollandIn Noordwest-Holland zijn een vijftiental initiatieven die gericht zijn op samen-werking binnen de streekproductiesector. Een aantal van deze initiatieven zijnlandelijk, maar ook van toepassing op bedrijven in Noordwest-Holland. Het gaathier om Mijnboer, Van Eigen Erf, The Green Bee en Bijteun.nl.

Daarnaast zijn er initiatieven die streekproducenten verenigen. In Noordwest-Holland zijn dit: Tuinderskring Harenkarspel, Beemster Lusthof, Coöperatievepootaardappelteeltvereniging “De Opperdoezer Ronde” U.A., Echt Texels Product,Westfriesproduct, Waterlant’s Weelde en Noord-Hollandse Wijnboeren. De overi-ge initiatieven hebben betrekking op schakels verderop in de keten zoals verwer-king (Strogoff), handel (Strogoff, NH Streekproducten en Atlantis Handelshuis) enafzet (Natuurwinkel).

In onderstaande tabel is een overzicht gemaakt van de initiatieven met daarbijeen korte beschrijving.

15

Naam Doel Contact

Mijnboer Combinatie van agrariërs uit de Beemster, het initiatief Waterlant’s Weelde, Groene Hoed, Marqt en VITAM Catering. Mijnboer is

nog in ontwikkeling. De producten komen in aanmerking als ze een milieukeurmerk hebben, een biologisch (EKO) keurmerk, een

erkend streekproduct zijn of fair trade. De afzet is nationaal.

lekker@mijnboer.nl

www.mijnboer.nl

Stichting Biologisch Goed van

Eigen Erf

Website waar biologische bedrijven op staan waar men direct van de boer kan kopen. Er staan zowel bedrijven met als zonder

‘van eigen erf’ certificaat op. In Noordwest-Holland zijn ongeveer 24 bedrijven aangemeld.

www.vaneigenerf.nl

The Green Bee Website waar producenten met verkoop aan huis zich kunnen aanmelden. Een landelijk initiatief waar ongeveer 20 bedrijven in

Noordwest-Holland op te vinden zijn.

www.thegreenbee.nl

bijTeun.nl Landelijk initiatief waarbij bedrijven zich kunnen aanmelden op de website met informatie over hun bedrijf. Ongeveer 82 bedrij-

ven in Noordwest-Holland onder de noemer ‘kopen bij de boer’ zijn op de website aangemeld.

www.bijteun.nl

Tuinderskring Harenkarspel Een zestal tuinders die zich verenigd hebben. Tevens is er een fietsroute langs de aangesloten bedrijven en doen de bedrijven

aan verkoop aan huis.

www.tuinderskringharenkarspel.nl

Beemster Lusthof Een merknaam met bijbehorend logo voor producten uit de Beemster (fruit, groenten, zuivel, kruiden, bloemen, wijn en bier). De

21 aangesloten bedrijven verkopen hun eigen producten en daarnaast zijn er 3 bedrijven die een breed aanbod hebben. De

producten worden ook verkocht via de webwinkel.

Middenweg 93

1462 HE MIDDENBEEMSTER

0299-681584

juitentuis@hotmail.com

www.beemsterplattelandsvernieuwing.nl

Coöperatieve pootaardappel-

teeltvereniging "De Opperdoezer

Ronde" U.A.

Diverse telers van Opperdoezer Ronde verenigd met verkoop aan huis en via The Greenery. www.opperdoezerronde.nl

Echt Texels Product Vereniging waar 47 bedrijven bij aangesloten zijn. Dit zijn zowel producenten als horeca. Wilsterstraat 24

1791 XS DEN BURG

0222-312109

info@echttexelsproduct.nl

www.echttexelsproduct.nl

Westfriesproduct Een merknaam waar 6 agrariërs bij zijn aangesloten. Dit zijn producenten van groenten en kaas. De Gouw 11

1611 BS BOVENKARSPEL

0228-516958

trudebuysman@wanadoo.nl

www.westfriesproduct.nl

Waterlant's Weelde Keurmerk waar ruim 20 veehouders bij zijn aangesloten. De verkoop vindt plaats in de winkel van Waterlant's Weelde of via de

webshop.

Raadhuisstraat 27

1474 HH OOSTHUIZEN

info@natuurvlees.nl

www.natuurvlees.nl

Noord-Hollandse Wijnboeren Initiatiefgroep van 10 wijnboeren in Noord-Holland ter promotie van de Noord-Hollandse wijnen. info@noordhollandsewijnboeren.nl

16

Natuurwinkel Biologische supermarkten met al dan niet verkoop van streekproducten. Hofplein 3, Alkmaar

Nesdijk 20B, Bergen

Torenstraat 34, Castricum

Hoogerstraat 15, Den Burg

Middenwaard 53, Heerhugowaard

Kleine Noord 15, Hoorn

Heereweg 13, Schoorl

www.natuurwinkel.nl

Strogoff Strogoff is een vleesverwerkingsbedrijf dat vlees, vis, wild en gevogelte levert aan groothandels en individuen. Verkopen ook

producten uit de streek.

Witte Paal 330

1740 AB SCHAGEN

0224-272040

info@strogoff.nl

www.strogoff.nl

NH Streekproducten Onderdeel van Strogoff is NH Streekproducten. Strogoff levert aan horeca Noord-Hollandse kaas, aardappels, groenten, fruit,

zuivel, sap, bier, wijn, brood, patisserie, snacks, chutney's, sauzen en ijs.

Witte Paal 330

1740 AB SCHAGEN

0224-272040

info@strogoff.nl

www.nhsp.nl

Atlantis Handelshuis Duurzame groothandel met streekproducten zoals Waddengoud. Willemsoord 72

1781 AS Den Helder

0223-612062

info@atlantishandelshuis.nl

www.atlantishandelshuis.nl

17

2.2. Initiatieven eldersZoals gezegd is er tal van initiatieven in Nederland. In dit hoofdstuk worden vijf(bekendere) initiatieven kort toegelicht. Dit zijn Slow Food, Proeftuin Amsterdam,Veel Luwe, Landwinkel en Willem&Drees.

2.2.1. Slow FoodSlow Food is opgericht als reactie op fast food en de toenemende eenvormigheidvan voedsel. Het is een internationale beweging die zich inzet voor lekker, puuren eerlijk voedsel. "De activiteiten van de beweging zijn gericht op een onder-steuning van de biodiversiteit in ons voedselaanbod en op het bevorderen vansmaakeducatie. Slow Food wil door middel van evenementen en andere initiatie-ven producenten van kwalitatief uitstekende voedingsmiddelen in contact bren-gen met consumenten. Slow Food werkt aan waardering van kwaliteitsvoedsel datvan nature rijk is aan aroma’s en smaakstoffen; duurzame productie met respectvoor mens, dier en milieu; bescherming van authentieke productiewijzen, uitzon-derlijke producten en gastronomisch erfgoed; stimulering van lokale economieënen voedselgemeenschappen." In praktijk komt dit er op neer dat Slow Food ge-zamenlijke maaltijden, proeverijen en educatieve projecten organiseert om con-sumenten, koks en (detail)handel te interesseren voor de unieke smaak van eer-lijke producten. Slow Food wordt voornamelijk gefinancierd met het lidgeld vande leden en de opbrengsten van evenementen en de verkoop van artikelen enboeken.

Twee initiatieven van Slow Food richten zich specifiek op streekproducten: Arkvan de Smaak en Presidia. Een presidium bestaat uit één of meerdere lokale pro-ducenten van een authentiek streekproduct, dat door Slow Food is aangemerktals cultureel erfgoed en drager van biodiversiteit. Volgens Slow Food moet hetproduct op authentieke wijze worden gemaakt en de producenten zijn gebondenaan strenge eisen. Nederland telt zes Presidia. Ark van de Smaak is gericht op hetbehoud van traditionele, ambachtelijke streekproducten. De Ark van de Smaakbevat in Nederland dertien producten: Boeren-Goudse oplegkaas (eveneens Pre-sidium), Texelse schapenkaas (eveneens Presidium), Oosterscheldekreeft (even-eens Presidium), Chaamse Pel (eveneens Presidium), Traditionele Boeren-LeidseKaas, traditionele Naegelholt, Mestreechtse Kalfspastei, Kempisch Heideschaap(eveneens Presidium), Amsterdamse Osseworst, Drents Heideschaap (eveneensPresidium), Friese Droge Worst, traditionele Leidse boter, Schiedamse moutwijn.In Noordwest-Holland zijn twee Slow Food afdelingen: Slow Food West-Frieslanden Slow Food Texel.

Bron: www.slowfood.nl

2.2.2. Proeftuin AmsterdamDe Proeftuin Amsterdam is een regionale voedselstrategie die zich richt op ge-zond eten, een regionale en duurzame voedselketen en een hechte stad-plattelandrelatie voor de metropoolregio Amsterdam. De Proeftuin Amsterdam isonderdeel van een bredere maatschappelijke trend waarbij een groeiende groepconsumenten steeds meer aandacht besteedt aan lekker eten, streekproductenen gezondheid. Daarnaast is duurzaam voedsel een speerpunt van het rijk en iser zelfs een kabinetsnota ‘Duurzaam Voedsel’ verschenen.

De Proeftuin Amsterdam vraagt aandacht voor een hernieuwde regionale invals-hoek van de voedselketen, die, als het gaat om de productie, verwerking en afzet,thans vooral een nationaal of zelfs internationaal fenomeen is. De beleidsdoelenvan de Proeftuin Amsterdam zijn als volgt geformuleerd:- Het programmatisch verbinden van stad en ommeland;- Het verduurzamen van de voedselketen;- Het benadrukken van gezondheids- en kwaliteitsaspecten van voedsel;- Het versterken van een kennisnetwerk, regionaal, nationaal en internatio-

naal;- Het benutten van voedsel als sociaal bindmiddel.

De Proeftuin Amsterdam heeft al vele projecten uitgevoerd. Zo zijn er regionalenetwerkbijeenkomsten georganiseerd om stad en ommeland met elkaar te ver-binden. Er zijn streekmarkten georganiseerd en schoolklassen hebben bezoekengebracht aan boerderijen in de omgeving van Amsterdam. Daarnaast is er aan-dacht voor ‘de gezonde schoolkantine’, waar leerkrachten en leerlingen onderwe-zen worden in het belang van gezonde voeding. In samenwerking met het Am-sterdamse Natuur en Milieu Educatie Centrum worden bovendien verschillendeprojecten georganiseerd voor kinderen, zowel op schooltuinen als thuis.

Op stadslandgoed Klarenbeek is een initiatief opgezet om met behulp van zorg-cliënten een moestuin te onderhouden. Bovendien is er een Week van de Smaakrestaurantactie geweest in combinatie met de ontwikkeling van een fietskaart. Ditmet als doel om de Amsterdammers te stimuleren producten bij de boeren uit deomgeving te kopen.

Bron: www.proeftuin.amsterdam.nl – ‘Programma Proeftuin Amsterdam, Verkorteversie’ en ‘Naar een metropolitane voedselstrategie’

18

2.2.3. Veel LuweNaar aanleiding van de wens van de provincie Gelderland om te kijken in hoever-re de agrarische sector op de Veluwe, het landschapsbeheer en de toeristischesector een meerwaarde voor elkaar kunnen hebben, is er onderzoek gedaan naarde mogelijkheden voor een Veluwse Productenlijn. In dit onderzoek is de relatiegelegd tussen het product van de streek en de regiobranding. Een vraag die hier-bij gesteld is, is in hoeverre een product van de Veluwse Productenlijn in staat isom toeristen naar de Veluwe te trekken.

Naar aanleiding van dit onderzoek is in samenwerking met het Veluws Bureauvoor Toerisme het label ‘Veel Luwe’ ontwikkeld als paraplu voor producten vaneigen bodem. De doelstellingen van ‘Veel Luwe’ zijn als volgt geformuleerd:- Verhoging van het economische rendement;- Versterking van het imago van de Veluwe;- Verhoging van de zichtbaarheid van Veluwse ondernemers en organisaties;- Aandacht voor de bijzondere waarden van de Veluwe.

Een product van de Veluwse Productenlijn moet aan een aantal eisen voldoen:- Vertelt een authentiek verhaal;- Wordt via eigentijds mediagebruik vermarkt;- Sluit volledig aan bij de waarden en het beeldmerk van het merk Veluwe;- Is geproduceerd op de Veluwe;- Is voornamelijk geproduceerd op basis van Veluwse grondstoffen;- Maakt gebruik van grondstoffen die op een verantwoorde, duurzame wijze

geproduceerd zijn;- Draagt bij aan de economische ontwikkeling van de Veluwe;- Draagt op positieve wijze bij aan het imago van de Veluwe.

De streekproducten werden in 2009 gepresenteerd op de Landlevendagen. Toenwaren er 74 ondernemers aangesloten bij Veel Luwe. Ondertussen zijn er ruim120 ondernemers aangesloten bij Veel Luwe.

Alle producten en verhalen rond de Veluwse Productenlijn worden op eenvoudigewijze ontsloten via de website www.veelluwe.nl. Hierdoor ziet de toerist, dieoverweegt de Veluwe te bezoeken, meteen via de site dat er op de Veluwe veeloriginele en authentieke ervaringen op te doen zijn. Een keuzemenu en de inter-actieve communicatie met toeristen die hem zijn voorgegaan, moeten de bezoe-ker van de website overtuigen dat de Veluwe ‘the place to be’ is.

Bron: www.veelluwe.nl

2.2.4. LandwinkelLandwinkel is een coöperatieve soft franchiseformule die agrariërs helpt om eenbegrip te worden in de verkoop van boerderij- en streekproducten vanaf de eigenboerderij. Het doel van Landwinkel is om een mooi landschap en leefbaar platte-land te behouden en te vergroten. Dit probeert Landwinkel te bereiken door hetaanbieden van een breed assortiment ambachtelijke boerderij- en streekproduc-ten, het creëren van betrokkenheid van de burger bij het landschap, de boerderijen haar producten. Een ander doel van Landwinkel is om tegen zo laag mogelijkekosten een winkelformule beschikbaar te stellen waarmee agrariërs hun inkomenkunnen versterken.

Landwinkel is in 2006 ontstaat door het samengaan van een aantal individuelewinkels en de regionale samenwerkingsverbanden Boerderij Plus winkels, ValleiLandwinkels en Groene Hart Landwinkels. De producten worden onder regie vanLandwinkel rechtstreeks bij producenten ingekocht en gedistribueerd naar deLandwinkels. Hierdoor is er bij de Landwinkels een variatie van producten vaneigen bedrijf, producten van agrariërs uit de regio en producten uit andere re-gio’s.

Momenteel zijn er ruim 80 Landwinkels die producten verkopen met een regiona-le herkomstgarantie en die voldoen aan de richtlijnen van Erkend Streekproduct.

Bron: www.landwinkel.nl

2.2.5. Willem&DreesWillem&Drees is een merk dat in 2009 is begonnen met de verkoop van aardap-pels, groenten en fruit van boeren uit de buurt in winkels in de buurt. Het doel vanWillem&Drees is om lokale voedselketens op te zetten en mensen kennis te latennemen van het eten uit hun eigen omgeving. De producten zijn of biologisch ofaantoonbaar duurzamer geteeld dan gangbaar of onderscheidend.

De achterliggende gedachte is dat lokale voeding beter is voor het milieu door debeperkte voedselketens, de producten verser zijn en de boeren een eerlijkereprijs krijgen. Het streven is dan ook dat de producten van de agrariërs uit eenstraal van 40 kilometer rondom de winkel komen. Dit in tegenstelling tot het merkGIJS, die ook producten uit Limburg als streekproduct in Groningen in het schapheeft staan.

19

De kleinschaligheid van streekproducten maken ze vaak ongeschikt voor de ver-koop in supermarkten. Een supermarkt moet dan al gauw een netwerk van 150boeren opzetten en onderhouden. Willem&Drees neemt dit uithanden en vormtde schakel tussen producent en supermarkt. Momenteel zijn de Willem&Dreesproducten verkrijgbaar op meer dan 100 locaties. Willem&Drees ligt onder anderebij Jumbo supermarkten, Spar supermarkten, Plus supermarkten en Super deBoer supermarkten.

Bron: www.foodpersonality.nl en www.willemendrees.nl

2.3. OregionalOregional is een project van stichting Landwaard in de regio Nijmegen-Kleve.Inhoudelijk richten de projecten van Landwaard zich op de volgende thema’s:- Versterking van de economische positie van plattelandsondernemers;- Duurzame plattelandsontwikkeling door regionale landbouw;- Vermarkten van regionale producten in de regio;- Toegankelijkheid van het buitengebied (routenetwerken);- Professionalisering ondernemerschap;- Versterking van de relatie tussen stad en platteland.

De opdracht van Oregional is de versterking van de regionale plattelandsecono-mie door op een duurzame wijze (met als basiselementen People, Planet, Profit)het regionaliseren van de afzet van producten en (agrotoeristische) diensten ophet platteland in de regio Rijn-Waal. Dit betekent:- Een regionale afzet van producten en (agrotoeristische) diensten door de

opzet van een gebiedscoöperatie;- Ontwikkeling van nieuwe productmarktcombinaties (PMC’s) met als insteek

het op duurzame wijze versterken van de economische positie van de platte-landsondernemers;

- Versterking identiteit landelijk gebied, “groene parel” van de regio (en subre-gio’s);

- Gebiedscoöperatie Oregional met als taak de afzet van regionale productenen diensten;

- 200 gecertificeerde Oregional bedrijven;- Online bestellen van regionale producten via een webwinkel;- Streekwinkel in de stad Nijmegen: Oregional Plaza;- Verschillende nieuwe productmarktcombinaties zoals arrangementen, dag-

uitstapjes en nieuwe regionale Oregional producten;- Promotie regionale producten.

Momenteel heeft Oregional op haar website de producenten in kaart gebracht enfietsroutes aangegeven. Op den duur komt er een distributiecentrum voor destreekproducten van de coöperatie.

Bron: www.fooddrinkexperience.nl en www.landwaard.nl

Initiatief regionale producten in zorginstellingenOregional werkt samen met diverse zorginstellingen. Deze samenwerking is be-gonnen in de zomer van 2009 met de reguliere afname van verse producten vanagrariërs binnen een straal van 35 tot 50 kilometer door de Sint Maartenskliniekin Nijmegen. In de loop van 2010 toonden steeds meer zorginstellingen interesseen ook agrariërs tonen belangstelling voor het ‘nieuwe’ afzetkanaal. In januari2011 zijn de initiatieven van regionale producten in zorginstellingen geëvalueerden zijn er in het bijbehorende rapport praktische tips gegeven

15, die hieronder zijn

samengevat.

Waarom zorginstellingen kiezen voor regionale producten:1. Lekker en verrassend, echte versheid van dichtbij: verse producten bevatten

veel smaak en zijn op hun best in het seizoen.2. Aantoonbaar gezonder: werken met verse voedingsmiddelen biedt een ge-

zonde, gevarieerde en smakelijke maaltijd. Dit bevordert gezondheid, herstelen welbevinden van de kwetsbare groepen in zorginstellingen.

3. Duurzaam en transparant: duurzaam regionaal inkopen betekent een aan-zienlijke reductie van voedselkilometers en daarmee van uitstoot van CO2. Ditkan oplopen tot een halvering of meer van het aantal kilometers.

4. Inkoopvoordeel: doordat schakels uit de keten verdwijnen, is de instellinggoedkoper uit. Ook kunnen instellingen gemakkelijker zelf aansturen op ge-wenste aanlevering en zijn seizoensproducten vaak voordeliger omdat deproducten ruim voorradig zijn.

5. Voordeel in indirecte kosten: vermindering van dure dieetproducten en eenverminderd aantal uren benodigde zorg.

6. Regionale functie concreet maken: regionale binding met de streek en plaat-selijke bevolking.

Waarom agrariërs regionale afzet zoeken:1. Risicospreiding: minder afhankelijk zijn van de grote partijen zoals vei-

ling/groothandel/retail.2. Inkomsten/prijsdruk op de markt: in de regel mogen ondernemers een eerlij-

kere prijs voor hun product verwachten.

20

3. Ondernemersvisie: geen schaalvergroting, korte ketens en eigen visie opvoedselproductie.

Stappen in het traject van afstemming zorginstellingen en regionale producenten:1. Inzicht in de werkwijze van de instelling: soort instelling, situatie in de keu-

ken, hoe komen maaltijden tot stand, omvang en volumes, producten, eisen,wensen, huidige leveranciers.

2. In kaart brengen lokale producenten: kwantitatief, kwalitatief (HACCP bij-voorbeeld), identificatie van interesse.

3. In kaart brengen lokale dienstverleners: verwerkers in de buurt, logistiekedienstverleners, groothandels, cateraars, administratie.

4. Afstemmen vraag en aanbod: raam- of intentieovereenkomst, voorlopigeprijsindicatie.

5. Samenstellen van assortiment en assortimentslijst.6. Logistiek bestelling en facturatie opzet: een vervoerder, distributeur, groot-

handel of cateraar worden in de arm genomen en er worden concrete afspra-ken gemaakt over het moment en de manier van leveren.

7. Communicatie: het is belangrijk om diverse betrokken partijen tijdig en zorg-vuldig op de hoogte te brengen van de keuze voor regionale producten versvan de boer (onder andere bewoners en eigen personeel).

2.4. ConclusieUit onderstaande tabel blijkt dat er diverse mogelijkheden zijn om streekproduc-ten aantrekkelijker te maken. Bijna alle initiatieven zijn gekoppeld aan een anderaspect: bijvoorbeeld de connectie met de toeristische sector, de verbinding stad-platteland, verbetering van de positie van de plattelandsondernemer en de ver-binding met zorginstellingen. Per initiatief zijn de kansen, de kansrijke afzetkana-len en hoe de streekproducten gepromoot worden, weergegeven.

Kansen Kansrijke afzetkanalen Promotie

Slow Food - Biodiversiteit voedselaanbod

- Duurzame productie

- Bescherming authentieke productiewijzen

- Stimulering lokale economieën

- Evenementen

- Gezamenlijke maaltijden

- Proeverijen

- Educatieve projecten

Proeftuin Amsterdam - Verbinden stad en ommeland

- Verduurzamen voedselketen

- Versterken van een kennisnetwerk

- Voedsel als sociaal bindmiddel

- Streekmarkten

- Schoolkantines

- Regionale netwerkbijeenkomsten

- Boerderijbezoek scholieren

Veel Luwe - Agrarische sector verbinden met landschapsbeheer en toeristische sector

- Toeristen aantrekken

- Webwinkel - Koppelen aan VVV

Landwinkel - Mooi landschap

- Leefbaar platteland

- Boerderijwinkels - Winkelformule voor agrariërs

Willem&Drees - Lokale voedselketens opzetten

- Beter milieu

- Eerlijkere prijs voor de agrariërs

- Supermarkten

Oregional/Landwaard - Versterking economische positie plattelandsondernemers

- Duurzame plattelandsontwikkeling door regionale landbouw

- Vermarkten van regionale producten in de regio

- Toegankelijkheid van het buitengebied

- Professionalisering ondernemerschap

- Versterking relatie tussen stad en platteland

- Zorginstellingen

- Webwinkel

- Streekwinkel in de stad

21

3. Streekproducten in Noordwest-Holland

Om meer inzicht te krijgen in de markt voor streekproducten in Noordwest-Holland zijn er vijf producenten geïnterviewd, één producentenvereniging, tweegroothandels, een speciaalzaak, een horecaondernemer en een projectmanager.De respondenten zijn geïnterviewd over de huidige situatie van streekproducten,de toekomst van streekproducten, de definitie streekproduct en de marketing. Indit hoofdstuk zal er eerst ingegaan worden op de producenten, boerderijverkoopen producentencoöperatie. De tweede paragraaf behandeld supermarkten enspeciaalzaken en ten slotte worden de groothandels, horeca en andere out-of-home kanalen besproken.

3.1. ProducentenIn onderstaande tabel is weergegeven welke producenten zijn geïnterviewd, watze produceren, wat het doel is van het bedrijf, hoe het bedrijf binnen de ketenpast, hoe het product wordt vermarkt, welke definitie de producenten aan‘streekproduct’ geven en hoe de groei van interesse is ontstaan en hoe de produ-centen dat merken. Tot slot is er gevraagd naar de toekomst van streekproductenen het bedrijf zelf, welke afzetkanalen succesvol zijn en welke belemmeringen deproducenten verwachten (voor uitgebreidere verslagen van de interviews zie bij-lage 4).

22

Bedrijfsomschrijving Producent Doel Keten Vermarkten Definitie Groei interesse Toekomst Afzetkanalen Belemmeringen

Maatschap

Uitentuis-Knip

Melkveehouderij,

zorgboerderij en

kaasmakerij

Messekle-

verkaas

- Kaasmakerij vergro-

ten

- 2de kaassoort erbij

- Omzet vergroten

- Via groothandel

naar speciaal-

zaken en hore-

ca

- Streekproduct - Historische

banden met de

streek

- Horeca zocht

exclusiviteit

- Streekproducten

blijven, mits

exclusief ge-

noeg

- Geen massa-

product

- Exclusief pro-

duct, dus via

groothandel en

webwinkel

- Geen

Fruitteeltbedrijf

Eerlijk & Heerlijk

Tuinbouwbedrijf,

groot- en detailhan-

del in fruit en sappen

Fruit,

sappen,

jam e.d.

- Bestaansrecht

creëren

- Naast boerde-

rijwinkel directe

levering aan

horeca, mark-

ten, speciaal-

zaken

- Verwerking

vindt buiten de

regio plaats

- Duurzaam

- Streekproducten

- Smaak

- Kleinschalig

- Uit de Beem-

ster

- Interesse vanuit

Amsterdam

- Streekproducten

blijven, maar

wel in beweging

- Markten en

huisverkoop

- Transport.

Momenteel

wordt er zelf

gereden, dit

moet uithan-

den gegeven

worden

Beemsterlant's

Varken

Varkenshouderij Varkens-

vlees

- Een goed en dier-

vriendelijk product

op de markt zetten

- Leveren direct

aan slagerijen

en via een gros-

sier worden

slagerijen bele-

verd

- Slagerij vermarkt

- Bedrijf staat wel

altijd open voor

bezoekers

- Herkomst-

garantie

- Milieuvriende-

lijk

- Korte lijnen

- Transparant

- Wilde eerlijkere

prijs voor het

vlees, dus heb-

ben slagers be-

naderd

- Slagers verdwij-

nen

- Produceren

wordt duurder

- Streekproducten

blijven

- Slagers - Strenge regel-

geving

- Producenten

moeten zich

inzetten voor

Beemster

Lusthof

Fruitkwekerij 't

Keetje

Fruitteeltbedrijf,

kleinhandel in fruit-

manden, kerstpak-

ketten, relatiege-

schenken, zuivelpro-

ducten; zorgboerderij

Fruit,

sappen,

jam e.d.

- Zoveel mogelijk

mensen kennis laten

maken met het be-

drijf

- Naast boerde-

rijwinkel directe

levering aan

andere boerde-

rijwinkels

- Verwerking

vindt buiten de

regio plaats

- Kleinschalig

- Kwaliteit

- Smaak

- Exclusief

- Lokaal gepro-

duceerd

- Kleinschalig

gevoel

- Ambachtelijk

gevoel

- Onderschei-

dend

- Klein begonnen

en na groeiende

vraag steeds

verder uitge-

breid

- Consumenten

worden bewus-

ter

- Weet niet of

streekproducten

blijven

- I.c.m. bedrijfs-

bezoek en ande-

re activiteiten

sterk concept

- Nieuwe pro-

ducten blijven

aanbieden

- Producten te

duur voor de

supermarkt

- Huidige afzet-

kanalen voldoen

- I.v.m. ontwik-

keling nieuwe

snelweg, is

het de vraag

of het bedrijf

op de huidige

locatie kan

blijven

23

3.2. Supermarkten en speciaalzakenSupermarkten zijn geïnteresseerd in de verkoop van streekproducten. Dit blijktuit de toename van producten van StreekSelecties in supermarkten. StreekSelec-ties is een groothandel in producten van Nederlandse bodem. StreekSelecties ligtonder de merknaam ‘GIJS’ met een assortiment van ruim 100 producten bij PLUSsupermarkten. Daarnaast worden DEEN supermarkten voorzien van productenvan StreekSelecties onder ‘Het Beste van DEEN’, ‘Wijland' is de merknaam vanJumbo supermarkten en sinds april 2011 levert StreekSelecties aan Spar super-markten onder de merklijn ‘Spar uit de Streek’. Op de website van StreekSelectiesstaat dat StreekSelecties de kloof tussen producent en consument probeert teverkleinen, evenals de afstand tussen de agrariër en retailer. Deze afstand isgegroeid doordat “de retailer promotie een wezenlijk onderdeel van het trajectvindt, terwijl de producent zich concentreert op het product en niet bezig is metde marketing ervan”. StreekSelecties merkt dat vrijwel alle supermarktformulesinteresse hebben voor streekproducten. Deze streekproducten moeten een her-komstgarantie kunnen bieden en van kleinschalige ondernemers komen, bovenalis het belangrijk dat het om kwaliteitsproducten gaat voor een toegankelijke prijs.Door de krachten te bundelen heeft StreekSelecties dit mogelijk gemaakt. (Bron:www.streekselecties.nl)

Trya Boven is als projectmanager betrokken geweest bij een project waarbij pro-ducenten van het Westfriesproduct (zie hoofdstuk 2.1.) hun producten zoudengaan vermarkten bij DEEN supermarkten. Het project is uiteindelijke misgelopentijdens de prijsonderhandelingen. Trya Boven vindt, ondanks het negatieve resul-taat van het project, dat supermarkten een geschikt afzetkanaal zijn voor streek-

producten. Consumenten kiezen namelijk vaak voor het gemak van een super-markt. Supermarkten daarentegen eisen vaak wel dat ondernemers zich vereni-gen, zodat er één loket is waar de producten vandaan gehaald kunnen worden, erbepaalde hoeveelheden behaald kunnen worden en er geen afspraken met veleagrariërs gemaakt hoeven worden. Echter is het volgens Trya Boven lastig omagrarische ondernemers te verenigen omdat agrariërs eigenbelang vaak vooropstellen. Daarnaast is de macht van de supermarkten groot en is de vraag vanconsumenten naar streekeigen producten nog niet groot genoeg. Ook is het devraag of supermarkten wel goed inspelen op de vraag van consumenten of datsupermarkten bepalen wat consumenten kopen door middel van aanbiedingen.Bovendien is er een groot verschil in prijs. Door de kleine oplage kunnen de loka-le producten gewoon niet op tegen de massaproductie van de A-merken of huis-merken van de betreffende supermarkt.

Streekproducten zijn volgens Trya Boven momenteel een trend, maar het zal las-tig blijken om op grotere schaal te gaan produceren. Streekproducten zijn afkom-stig uit de regio waarin men zich begeeft en die regio is tenslotte beperkt. Omstreekproducten nog succesvoller te laten worden, is het wellicht mogelijk om hette koppelen aan biologisch. Op de korte termijn kan er wel professionaliseringplaatsvinden bij de huisverkoop door onder andere alles onder één naam te pro-moten, zoals het geval is bij Landwinkel. Op de korte termijn kunnen ook zorgin-stellingen succesvolle afzetkanalen zijn, omdat producenten daar haalbare hoe-veelheden kwijt kunnen, volgens Trya Boven.

Kwekerij Baa-

renburg

Rozenkwekerij Rozen - Streekrozen uitbrei-

den

- Met zo min mogelijk

geld een zo goed mo-

gelijk product maken

- Veiling

- Webwinkel

- Vers

- Lange houdbaar-

heid

- Direct geleverd

- Schakels uit

keten

- Verser

- Vriendelijkere

prijs

- Ingesprongen

op de trend

- Trend die over-

waait

- Altijd zoeken

naar nieuwe

afzetkanalen

- Toekomst: shop-

in-shop bij su-

permarkten

- Geen, net ge-

start

Beemster Lust-

hof

18 producenten

verenigd

Divers - Gezamenlijke promo-

tie

- Markten

(sporadisch)

- Webwinkel

- Beemster streek-

producten

- Producenten

moeten tijd ste-

ken in Beemster

Lusthof, anders

geen bestaans-

recht

- Potentiële

afzetkanalen:

supermarkten

- Huidig afzet-

kanaal: web-

winkel (moet

nog groeien)

- Inzet van de

producenten

24

SpeciaalzakenDe natuurwinkel in Alkmaar is één van de twee geïnterviewde speciaalzaken. Denatuurwinkel verkoopt zoveel mogelijk biologische producten en 98 procent vanhet aanbod is dan ook biologisch. Er zijn een aantal producten die geen keurmerkhebben, maar die volgens de franchisenemer Jan Derk de Boer toch biologischgenoeg zijn om in het assortiment te hebben. Het doel van de natuurwinkel is hetverlagen van de drempel voor biologisch in Alkmaar en een supermarkt te hebbenmet een compleet assortiment. Naast biologisch worden de producten ook ver-markt als gezond, fair trade en transparante handel. De natuurwinkel probeertdan ook om zoveel mogelijk de producten uit de buurt te halen, maar helaas ishet aanbod klein volgens Jan Derk de Boer. Een echt streekproduct is een productwat uit een streek komt en ook in een streek blijft. Het product legt weinig kilome-ters af en de keten is transparant met mogelijkheden om de producenten te be-zoeken.

De streekproducten van de natuurwinkel zijn onder andere afkomstig van zorg-boerderij Noorderhoeve in Schoorl, biologisch-dynamisch tuindersbedrijf de Le-pelaar in Sint Maarten en zorgboerderij de Klompenhoeve in Egmond aan deHoef. De producten van de Lepelaar worden geleverd via de distributeur in Veg-hel. De producten van de Noorderhoeve en de Klompenhoeve, en de overschottenvan de Lepelaar, worden wel direct geleverd aan de natuurwinkel. Volgens JanDerk de Boer maakt het de producten niet minder duurzaam als deze via Veghelgeleverd worden, tenslotte kan er dan een grote vrachtwagen ingezet worden diemeerdere natuurwinkels in de regio bevoorraad. De Boer vindt dat een streekpro-duct “via een distributeur de winkel in mag komen. Via een distributeur is hetveel efficiënter, hebben we minder facturen en minder leveranciers. Maar het kanevengoed een succesvol streekproduct zijn.” Bovendien is een regionaal distribu-tiecentrum momenteel niet haalbaar voor biologische streekproducten.

Jan Derk de Boer merkt dat consumenten meer geïnteresseerd raken in de her-komst van producten. Streekproducten leveren die transparantie en consumen-ten kunnen vaak de bedrijven bezoeken waar de producten vandaan komen. Defranchiseorganisatie doet marktonderzoeken naar de behoefte van consumenten.Jan Derk de Boer is wel van mening dat streekproducten een gereedschap zijn omproducten aan te prijzen en heeft het alleen toekomst in de combinatie met bio-logisch. De Boer ziet niet alleen de natuurwinkels als goede afzetkanalen, ookzorginstellingen en gemeentekantines zijn afzetkanalen die succesvol kunnenworden.

Naast de natuurwinkel is Lorenzo van Waterlant’s Weelde geïnterviewd. Water-lant’s Weelde is een ambachtelijke slagerij die gezond, diervriendelijk scharrel-vlees verkoopt. Doordat er schakels uit de keten worden gehaald, kan de prijsvoor de consument aantrekkelijk worden gehouden. Diverse boeren uit Waterlandleveren, via de slachterij, scharrelvlees aan Waterlant’s Weelde. Waterlant’sWeelde zorgt ervoor dat de boeren een goede prijs voor het vlees krijgen, hier-door blijven boeren bereid zich in te zetten voor een goed stuk vlees, wat de kwa-liteit alleen maar beter en constanter maakt. Het varkensvlees is echter nietstreekgebonden omdat er geen varkensbedrijf in de regio zit met scharrelvarkens.

Lorenzo merkt momenteel al dat de vraag naar goed vlees groter wordt. Consu-menten volgen de trend die ingezet is door de horeca en waar de media veel aan-dacht aan besteedt. Doordat de vraag groter wordt, is Waterlant’s Weelde op zoeknaar nieuwe boeren. Waterlant’s Weelde wil wel groeien, maar zeker niet te groot.Bovendien zijn er op een gegeven moment geen boeren meer in Waterland en kaner dus simpelweg niet meer voldaan worden aan de vraag. Dit is ook een belem-mering die Lorenzo verwacht voor in de toekomst: het beperkte aanbod. Dit is ookéén van de redenen dat Waterlant’s Weelde beperkt in gaat op de vraag van dehoreca. Streekproducten hebben volgens Lorenzo zeker toekomstwaarde. Het isechter wel zo dat streekproducten gekoppeld moeten worden aan biologisch ofscharrel om een sterker concept te hebben. Ook ziet Waterlant’s Weelde graagdat de overheid meer ondersteuning biedt in de vorm van subsidies om zo tekunnen professionaliseren.

25

3.3. Groothandels en horecaIn Noordwest-Holland zijn er momenteel twee groothandels in streekproducten:NH Streekproducten en Atlantis Handelshuis. NH Streekproducten en AtlantisHandelshuis leveren aan diverse horecaondernemingen in Noord-Holland. Daar-naast zijn er ook diverse horecaondernemingen die zelf contacten leggen metproducenten in hun omgeving, zoals hotel-restaurant Merlet in Schoorl.

NH StreekproductenNH Streekproducten heeft de volgende tekst in hun promotiefolder staan: “Ge-bleken is dat veel chef-koks graag met producten uit eigen omgeving werken. Deverkrijgbaarheid blijkt echter moeilijk te zijn. Wij hebben uit heel Noord-Hollandde mooiste producten gevonden. Het gaat om producten die met liefde en passiezijn gemaakt door veelal kleinere producenten of boeren. Unieke producten dielang niet overal verkrijgbaar zijn. U kunt uw gasten echt verwennen en laten we-ten dat het ambacht in eigen regio belangrijk is en nooit verloren mag gaan.”

Erik Mens van NH Streekproducten koopt producten in bij kleine producenten diemet liefde een product maken en verkoopt die door aan de horeca. Deze kleineproducenten kunnen vaak niet zelf leveren aan de horeca omdat dit logistiek niethaalbaar is. NH Streekproducten heeft het grote voordeel aan te kunnen sluitenbij moederonderneming Strogoff, welke over voldoende logistieke middelen be-schikt. NH Streekproducten is momenteel een gezonde basis aan het creëren omvervolgens uit te kunnen groeien tot een platform voor producenten die produc-ten produceren voor de horeca. Momenteel heeft NH Streekproducten ongeveer30 horecaondernemers als klant. Deze horecaondernemers worden via NHStreekproducten door 15 producenten voorzien van streekproducten. Deze hore-caondernemingen proberen zich te onderscheiden met kwaliteit en streekproduc-ten bieden dan een mogelijkheid, volgens Erik Mens. Naast horeca wil NHStreekproducten ook zorginstellingen gaan beleveren. Hiervoor loopt al een initia-tief met een cateraar.

Doel Keten Vermarkten Definitie Groei interesse Toekomst Afzetkanalen Belemmeringen

Trya Boven – DEEN/

Westfriesproduct

- Westfriesproduct

afzetten bij DEEN

- Via een tussen-

schakel van produ-

cent naar super-

markt

- Westfriesproduct - Korte keten

- Dichtbij

- Uit eigen regio

- Media en horeca

besteden er veel

aandacht aan

- Streekproducten

hebben toekomst

- Misschien combine-

ren met biologisch

- Supermarkten op

langere termijn

- Op korte termijn

zorginstellingen en

huisverkoop

- Prijsafspraken met

supermarkten

- Verenigen van

agrariërs

Natuurwinkel - Drempel voor biolo-

gisch verlagen

- Supermarkt met

compleet assorti-

ment

- Vooral bevoorrading

via meerdere distri-

buteurs

- Enkele producenten

leveren direct

- Biologisch

- Gezond

- Fair trade

- Transparante han-

del

- Productie en afzet

in bepaald gebied

- Weinig kilometers

- Transparante keten

- Consumenten meer

geïnteresseerd in

herkomst producten

- Streekproducten

hebben toekomst,

mits gecombineerd

met biologisch

- Huidig: consumen-

ten

- Potentieel: zorg-

instellingen, ge-

meentekantines

- Geen

Waterlant’s Weelde - Gezond, diervrien-

delijk scharrelvlees

verkopen

- Van producenten

via slachterijen en

Waterlant’s Weelde

naar de consument

- Gezond

- Scharrel

- Diervriendelijk

- Schakels uit de

keten

- Uit Waterland

- Eerlijke prijs voor

boeren

- Horeca en media

besteden er veel

aandacht aan. Hier-

door willen consu-

menten ook goed

vlees

- Waterlant’s Weelde

wil groeien, maar

niet te groot en gaat

opzoek naar nieuwe

boeren

- Streekproducten

hebben toekomst,

mits gecombineerd

met biologisch of

scharrel

- Consumenten en

sporadisch horeca

- Het beperkte aan-

bod van scharrel-

vlees uit Waterland

26

Een streekproduct is volgens Erik Mens een product dat weinig kilometers heeftafgelegd en waarvan de grondstoffen zoveel mogelijk uit Noord-Holland komen.De producten moeten duurzaam zijn, met liefde gemaakt, eerlijk, E-nummer vrijen een transparante keten hebben. De interesse naar streekproducten groeitomdat mensen bewuster leven, maar ook door nationalisme. Streekproductenzijn dus een blijvende trend.

Atlantis HandelshuisAtlantis Handelshuis vermarkt streekproducten binnen de eigen regio. Mike Ve-nekamp doet dit momenteel met relatiegeschenken en kerstpakketten. Daarnaasthoudt Atlantis Handelshuis zich onder andere bezig met Fair trade en biologischeproducten. Momenteel levert Venekamp al biologische producten aan een aantalhorecaondernemingen en hij probeert dit altijd van zo dichtbij mogelijk te halen.

Een streekproduct is volgens Mike Venekamp een product dat in de regio Noord-Holland Noord geproduceerd is met gevoel van eigen regio erbij en dat ook histo-rische banden heeft met de streek. Daarnaast moeten de ingrediënten uit destreek komen en moet het ambachtelijk zijn. Een belangrijk aspect van streek-producten is dat het ook een stuk regiobranding is. Ook is de kwaliteit vanstreekproducten beter en draagt het bij aan de verduurzaming door de reductievan voedselkilometers.

In de toekomst wil Venekamp uitbreiden naar de noordelijke provincies. Hiervoorzal op den duur een verzamel- en inpakpunt in die regio gecreëerd moeten wor-den. Ook is Venekamp bezig met de oprichting van de Helderse Hallen. De Hel-derse Hallen wordt een verkooppunt van allerlei producten op het gebied vanduurzaamheid: voedsel, bouwmaterialen, zonnepanelen, groendaken, et cetera.De Helderse Hallen moeten er voor zorgen dat producenten hun volumes kunnenvergroten en dat voor consumenten de prijzen gaan zakken. Atlantis Handelshuiswil bovendien meer horecaondernemingen en zorginstellingen gaan bedienenvan biologische producten en streekproducten. Momenteel is de toenemendevraag wel een belemmering, want Venekamp kan bestellingen van nieuwe klan-ten eigenlijk niet verwerken. Aan de andere kant is een algemene belemmeringvoor de duurzame sector dat veel organisaties geen prioriteit geven aan duur-zaamheid en inkopers vaak niet willen werken met allerlei producenten.

Hotel-restaurant MerletMerlet heeft sinds 1998 een Michelinster en mede hierdoor richten ze zich oponderscheidende producten. Eigenaar Martin van Bourgonje probeert zoveelmogelijk producten uit de regio te halen, er wordt gekookt met de seizoenen mee

en er worden onderscheidende groenten gebruikt zoals minigroenten. Hiervoorwerkt Merlet samen met zorgboerderij Noorderhoeve in Schoorl. De teelt van deproducten is arbeidsintensief, maar hierdoor worden er wel producten geteeld dieonderscheidend zijn en kwalitatief heel goed. Naast producten van de Noorder-hoeve komen er ook producten zoals vis, aardappelen en zuurkool uit de regio.

Volgens Van Bourgonje is er vroeger afgeweken van lokale producten omdat hetleveren via één leverancier veel gemakkelijker is. Echter is de smaak van regiona-le producten vaak beter en dat maakt streekproducten geen overwaaiende trend.Ook consumenten worden zich steeds bewuster van de consequenties van slechtvoedsel en merken dat de kwaliteit van voedsel achteruit is gegaan door maxima-lisatie in de landbouw. Vooral in de stad is er behoefte aan lokale producten.Echter is het wel zo dat de prijs van lokaal voedsel (vooral onderscheidend voed-sel) hoger ligt en dit kan de verdere groei beperken.

Van Bourgonje is een initiatief gestart met zeven restaurants in de regio om lun-ches te bereiden met streekproducten. Het initiatief ‘Omring Waard’ speelt hier-mee in op de trend van de bewuster wordende consument die graag wil wetenwaar de producten vandaan komen en hoopt hier nieuwe klanten mee aan tetrekken. De zeven restaurants gaan lunches bereiden met producten van binnende West-Friese Omringdijk en de producenten die daarvoor spullen leveren wor-den elke keer uitgenodigd om tekst en uitleg te geven over hun spullen. Een Om-ring Waard gaat eind april 2011 van start.

OverigeEen ander out of home kanaal zijn zorginstellingen. Zoals blijkt uit het voorbeeldvan Oregional (hoofdstuk 2.3.), tonen zorginstellingen steeds meer belangstellingvoor biologische en verse seizoensproducten uit eigen streek. Structureel gebruikvan streekproducten bij zorginstellingen in Noordwest-Holland is er nog lang niet.Bij zorginstellingen, maar ook bij andere organisaties, is het van belang dat erkennis uitgewisseld wordt. De teler weet niets van de zorg en de zorg weet nietsvan landbouw. Een agrariër moet begrijpen dat de zorg geen mooie huisgemaaktejam in een sprekende verpakking wil en de zorginstelling moet weten dat de me-nukaart en het teeltplan op elkaar afgestemd moeten zijn. En net zoals bij super-markten geldt dat een zorginstelling niet zit te wachten op het onderhouden vancontacten met tien of meer leveranciers.

27

Doel Keten Vermarkten Definitie Groei interesse Toekomst Afzetkanalen Belemmeringen

NH Streekproducten - Platform voor pro-

ducenten die pro-

ducten produceren

voor de horeca

- Van producenten

via NH Streekpro-

ducten naar horeca-

ondernemingen

- Streekproduct

- Met liefde gemaakt

- Weinig kilometers

- Duurzaam

- Transparant

- Eerlijk

- Zonder E-nummers

- Vanuit de horeca

- Consumenten

bewuster

- Nationalisme

- Meer producenten

en meer horeca-

ondernemingen

bedienen

- Ook zorginstel-

lingen

- Levert het genoeg

op voor produ-

centen?

Atlantis Handelshuis - Verduurzaming van

de regio

- Van producenten

via Atlantis Han-

delshuis naar be-

drijven

- Streekproduct

- Duurzaam

- Kwaliteit

- In de regio gepro-

duceerd

- Regiobranding

- Historische banden

- Ambachtelijk

- Ingrediënten uit de

regio

- Mensen worden

bewuster

- Groeien

- Verkooppunt van

duurzame produc-

ten

- Energie uit de regio

- Et cetera

- Nu als kerstpakket-

ten en relatie-

geschenken

- Toekomst: zorgin-

stellingen, horeca,

etc.

- Recessie waardoor

organisaties andere

prioriteiten stellen

Merlet - Kwaliteit leveren

- Consumenten

aantrekken

- Van producent naar

het restaurant

- Streekproduct - Dichtbij

- Kwaliteit

- Onderscheidend

- Smaak beter

- Consumenten

bewuster

- Streekproducten

blijven belangrijk

- N.v.t. - Door de prijs kan de

groei stagneren

28

3.4. ConclusieIn dit hoofdstuk worden conclusies getrokken op basis van de interviews. Dezeconclusies zijn weergegeven in onderstaande tabel. Naast de kansen, kansrijkeafzetkanalen en belemmeringen die de respondenten genoemd hebben, zijn inde tabel ook de kansen, kansrijke afzetkanalen en belemmeringen weergegevendie uit de literatuur en de initiatieven in Nederland naar voren zijn gekomen.

Bron Kans Kansrijke afzetkanalen Belemmeringen

Literatuur (§1.7.) - Streekproducten verbinden met recreatie, toerisme, educatie en/of zorg

- Verticale samenwerking in de keten kan zorgen voor efficiëntere produce-

ren

- Differentiatie van het product ten opzichte van vergelijkbare producten

- De vraag van consumenten neemt toe

- Producenten verenigen zodat er grotere volumes behaald worden

- Webwinkels

- Zorginstellingen

- Kantines

- Cateraars

- Boeren- en streekmarkten

- Boerderijverkoop

- Speciaalzaken

- Horeca

- Hygiëne-eisen zijn streng

- Onduidelijke definitie 'streekproduct'

- Bestemmingsplannen van gemeentes kunnen

boerderijverkoop hinderen

- Supermarkten zijn alleen succesvolle afzetkana-

len als er regionale distributiecentra komen

Initiatieven (§2.4.) - Biodiversiteit voedselaanbod

- Bescherming authentieke productiewijzen

- Stimulering lokale economieën

- Verbinden stad en ommeland

- Verduurzamen voedselketen

- Agrarische sector verbinden met landschapsbeheer en toeristische sector

- Leefbaar platteland

- Versterking economische positie plattelandsondernemers

- Streekmarkten

- Schoolkantines

- Webwinkels

- Boerderijwinkels

- Supermarkten

- Zorginstellingen

Producenten (§3.1.) - Streekproducten kansrijk mits exclusief genoeg

- Streekproducten blijven in hun huidige vorm succesvol

- Streekproducten kansrijk in combinatie met arrangementen en bedrijfsbe-

zoeken

- Streekproducten combineren met biologisch en/of scharrel

- Veel bedrijven/organisaties willen groeien/professionaliseren

- Webwinkels

- Markten

- Boerderijwinkels

- Supermarkten

- Groothandels

- Speciaalzaken

- Transport

- Produceren wordt duurder

- Strenge (hygiëne)regelgeving

- Bereidheid van producenten tot coöperatievor-

ming

Supermarkten en speciaalzaken

(§3.2.)

- Streekproducten afzetten bij supermarkten

- Drempel voor biologisch verlagen

- Eerlijke prijs voor boeren

- Streekproducten combineren met scharrelvlees en/of biologisch

- Zorginstellingen

- Supermarkten

- Speciaalzaken

- Boerderijwinkels

- Gemeentekantines

- Horeca

- Prijsafspraken met supermarkten

- Verenigen van agrariërs

- Beperkt aanbod

Groothandels en horeca (§3.3.) - Platform voor producenten

- Verduurzaming van de regio

- Zorginstellingen

- Horeca

- Bedrijven (relatiegeschen-

ken/kerstpakketten)

- Beperkte winstgevendheid voor producenten

- Recessie daardoor andere prioriteiten

- Door de prijs kan de groei stagneren

29

4. Aanbevelingen

Elke hoofdstuk is geëindigd met een conclusie waarin de kansen, kansrijke afzet-kanalen en de belemmeringen naar voren zijn gekomen. Ook is duidelijk gewor-den dat er geen eenduidige definitie van ‘streekproduct’ bestaat. De responden-ten lijken twee soorten streekproducten te onderscheiden:1. Streekproducten die historische banden met een streek hebben, exclusief

zijn en ambachtelijk gemaakt.2. Streekproducten die in de regio gemaakt zijn en regionaal worden afzet. Deze

producten zijn beperkt onderscheidend van reguliere producten en hebbenals doel een reductie van de voedselkilometers en een eerlijkere prijs voor deproducenten.

Voor beide soorten streekproducten blijken diverse afzetkanalen geschikt te zijn.Uit het onderzoek blijkt dat boerderijverkoop (al dan niet in combinatie met eenwebwinkel), streekmarkten, supermarkten en out of home succesvolle afzetkana-len zijn. Hieronder wordt per afzetkanaal besproken wat er moet gebeuren om teprofessionaliseren en het afzetkanaal succesvol te maken.

BoerderijverkoopOm de boerderijverkoop te stimuleren is het aan te raden een uniforme winkel-formule op te zetten. Een concept als Landwinkel zorgt voor meer financiële mo-gelijkheden om reclame te maken, biedt consumenten duidelijkheid, zorgt voorprofessionalisering, verbreding van het productaanbod, is goed te combinerenmet webwinkels en biedt mogelijkheden voor zowel ambachtelijke streekproduc-ten als lokale producten zoals aardappels, groenten en fruit. Momenteel zijn ergeen Landwinkels in Noordwest-Holland. Uitbreiding van het concept Landwinkelin Noordwest-Holland is praktisch en eenvoudig omdat Landwinkel al een be-staand initiatief is wat al ervaring heeft opgedaan in andere regio’s. Het nadeelvan Landwinkel is echter dat er voldaan moet worden aan de eisen van het keur-merk Erkend Streekproduct, welke wellicht te streng zijn. Daarnaast kan het be-leid van gemeenten verhinderen dat er producten van derden verkocht mogenworden in boerderijwinkels. Ook is het belangrijk dat er geschikte locaties geko-zen worden voor de Landwinkel; in de buurt van winkelend publiek en niet bijelke boerderij een verkooppunt.

Acties- Achterhalen hoe Landwinkel georganiseerd is.- Onderzoeken of Landwinkel kan en wil uitbreiden naar Noordwest-Holland en

wat daarvoor nodig is.

- Onderzoeken welke voordelen Landwinkel biedt voor producenten.- Onderzoeken of producenten die al een boerderijwinkel hebben geïnteres-

seerd zijn in een uniforme winkelformule.- Nieuwe producenten zoeken op geschikte locaties om nieuwe boerderijwin-

kels op te zetten.- Inventariseren wat producenten nodig hebben om hun boerderijwinkel om te

zetten naar Landwinkel en inventariseren wat producenten nodig hebben bijhet starten van een Landwinkel.

- Onderzoeken wat de mogelijkheden zijn qua bestemmingsplannen van ge-meenten.

StreekmarktenStreekmarkten vormen een succesvol afzetkanaal voor zowel ambachtelijkestreekproducten als lokale producten. Momenteel zijn er biologische boeren-markten in onder andere Alkmaar, Heiloo en Castricum. Deze markten biedenechter biologische producten en niet altijd lokale producten. Streekmarkten zijngoed te koppelen aan toeristische activiteiten en zijn wellicht succesvoller in hettoeristische seizoen. Belangrijk hierbij is dat streekmarkten in dichterbevolktegebieden plaatsvinden.

Acties- Onderzoeken hoe de biologisch boerenmarkten in elkaar steken en kijken of

daar mogelijkheden zijn voor uitbreiding van het aanbod streekproducten(eventueel nieuwe geïnteresseerde producenten zoeken).

- Afwachten hoe succesvol de Helderse Hallen in Den Helder zijn en vervolgensin samenwerking met de stichting Helderse Hallen onderzoeken of er moge-lijkheden zijn voor conceptuitbreiding.

SupermarktenVeel respondenten zien supermarkten als een succesvol afzetkanaal waar watgrotere hoeveelheden producten afgezet kunnen worden. Momenteel zijn (lokale)streekproducten bijna niet aanwezig in supermarkten. Het concept Willem&Dreesblijkt een succesvolle manier om lokale producten (voornamelijk aardappels,groenten, fruit) in supermarkten af te zetten. Dit initiatief lijkt ook de belemme-ring van prijsafspraken te kunnen overwinnen. Bovendien krijgen producenteneen eerlijkere prijs voor hun product en worden er minder voedselkilometersafgelegd. Momenteel worden al vele supermarktketens op winkelniveau beleverdmet Willem&Drees producten, hieruit blijkt dat diverse supermarktketens geïnte-resseerd zijn en dat belevering op winkelniveau geen belemmering is.

30

Het nadeel van Willem&Drees is de vraag of er genoeg producenten voor zijn inNoordwest-Holland. Daarnaast is het zo dat Willem&Drees momenteel alleenaardappels, groenten en fruit afzetten en (nog) geen bewerkte producten zoalsjam en sappen. Ook moet men niet vergeten dat het een concurrent kan zijn vande boerderijwinkels en Willem&Drees in een supermarkt vlakbij een boerderij-winkel is dan ook niet gewenst.

Acties- Onderzoek of Willem&Drees wil uitbreiden naar Noordwest-Holland.- Supermarkten enthousiast maken.- In samenwerking met Willem&Drees op zoek gaan naar producenten.- Indien Willem&Drees producten worden aangeboden in supermarkten: me-

dia-aandacht creëren, proeverijen voor consumenten organiseren en attende-ren op de mogelijkheden voor bedrijfsbezoeken en arrangementen bij hetboerenbedrijf.

Out of homeDe out of home kanalen zorginstellingen, scholen, horeca, cateraars en bedrijfs-kantines zijn kansrijke afzetkanalen. Het meest efficiënt kunnen deze kanalen viaeen groothandel of andere tussenschakel beleverd worden. Behalve horeca zijndeze kanalen vooral geschikt om de meer reguliere streekproducten af te zettenin plaats van de ambachtelijke exclusieve producten, hierbij kan er op den duurwel gewerkt worden naar biologische streekproducten. In de regio zijn momenteeltwee groothandels aanwezig die dit kunnen oppakken, namelijk Atlantis Han-delshuis en NH Streekproducten. Het nadeel van out of home kanalen is dat deproducten vaak HACCP-gecertificeerd dienen te zijn en dat er een redelijk grootaanbod van producten moet zijn.

Acties- Onderzoeken of de huidige groothandels bereid zijn te groeien en nieuwe

afzetkanalen te gaan bedienen en wat de groothandels hiervoor nodig heb-ben.

- Onderzoeken welke afzetkanalen geïnteresseerd zijn en pilots beginnen.- Onderzoeken of de huidige groothandels aan de vraag van de afzetkanalen

kunnen voldoen.- Groothandels helpen bij het zoeken naar nieuwe producenten en producten.- Onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om promotieprojecten te starten

zoals schooltuinen, boerderijbezoeken voor scholieren, proeverijen en res-taurantacties.

Voor alle vier de afzetkanalen is het belangrijk dat zowel het aantal lokale produ-centen, zowel kwantitatief als kwalitatief, in kaart wordt gebracht, als de lokaledienstverleners (verwerking, administratie, logistieke dienstverleners). Daarnaastmoet er op gelet worden dat er voldoende (media)aandacht wordt besteed aan deprojecten zodat consumenten geïnteresseerd raken. Een goed georganiseerdemarkt voor streekproducten kan ten slotte bijdragen aan een verduurzaming vande regio en een belangrijk onderdeel gaan uitmaken van de regiobranding vanNoordwest-Holland.

31

Literatuur

1. Céline, A. (1998) The Appellation d'Origine Contrôlée (AOC) and other officialproduct identification standards. University of Kentucky: Lexington.

2. Oerlemans, N., H. Oostindie, P.J. Brandsma, D. Roep en H. Wiskerke (2006)Het vermarkten van duurzame landbouw: kansen voor nieuwe voedselketens.Wageningen Universiteit: Wageningen/CLM Onderzoek en Advies: Culem-borg.

3. Bruin, R. de en H. Oostindie (2005) Binnen de co-innovatieprogramma’s Pro-fessionalisering Biologische Afzetketen en Duurzame Agro-Foodketens. Wa-geningen/Den Haag.

4. Vlieger, J.J. de, K. van Ittersum en H.S. van der Meulen (1999) Streekproduc-ten: van consument tot producent. LEI: Den Haag, Wageningen Universiteit:Wageningen.

5. Janzen, R. en J.J. de Vlieger (1999) Ketenonderzoek streekproducten. LEI: DenHaag.

6. Klawer, H., S. Dekker en H. Wiskerke (2002) Sturen op onderscheidende kwa-liteit – Aanknopingspunten voor het versterken van de typiciteit van streek-producten. Wageningen Universiteit en Researchcentrum: Wageningen.

7. Broekhuizen, R. van en G. Tacken (2004) Rapportage voor de co-innovatieprogramma’s Professionalisering Biologische Afzetketen en Duur-zame Agro-Foodketens – Bijlage 1: Quick scan huidige situatie en ontwikke-lingspotentieel. Wageningen/Den Haag.

8. Wolff Schoemaker, F., F. Woldhek, A. Mees, en F. Spangenberg (2009) Hetmarktpotentieel van streekproducten. Motivaction: Amsterdam.

9. EU Quality Schemes. Available from<http://ec.europa.eu/agriculture/quality/door/list.html>. Accessed on Janu-ary 18th 2011

10. Hylkema, I. (2011) Nepper lift mee met streekproduct - LTO en SPN overleggenmet ministerie over erkenning en betere bescherming. Nieuwe Oogst, 12 fe-bruari 2011.

11. ECORYS Nederland BV, Aequator Groen & Ruimte en Verwey-Jonker Instituut(2009) Verbreding gevraagd. Verkenning potentiële marktvraag verbredings-activiteiten landbouw. Rotterdam.

12. Hasselman, C. (2010) Bio breekt door in de zorg. Food Hospitality janua-ri/februari 2010.

13. Wolf, C.W.G., G.M.L. Tacken, M.H. Borgstein en R.P.M. de Graaff (2004)Streekproducten in de toeristische markt – Een verkennend onderzoek naar

nieuwe marktmogelijkheden voor streekproducten en gerelateerde diensten.LEI: Den Haag.

14. Schoorlemmer, H., G. Migchels, G. Venema, J. Holwerda (2006) Meer danlandbouw: Kansen voor verbreding. Wageningen UR: Lelystad.

15. Nouws Keij, K. (2011) Vers van de boer. Ervaringen met organisatie en beleve-ring van zorginstellingen. Food/Drink Experience en Taskforce Multifunctione-le Landbouw.

32

Bijlage 1: Onderzoeksopzet

Uit de literatuur is gebleken dat er diverse kansen zijn om de streekproductiesec-tor succesvoller te maken. Alvorens is het van belang dat duidelijk is welke defi-nities er momenteel gehanteerd worden en of een keurmerk toegevoegde waardeen duidelijkheid kan bieden. Het doel van het onderzoek is inzicht verschaffen inde markt voor streekproducten in Noordwest-Holland, de kansen voor professio-nalisering en het vinden van nieuwe afzetmogelijkheden door middel van sa-menwerken en verbinden. Het betreft hier een kwalitatief onderzoek en omzetcij-fers en percentages zullen dan ook niet genoemd worden. De doelstelling vertaaltzich in de volgende probleemstelling:

Hoe is de huidige markt voor streekproducten georganiseerd in Noordwest-Holland en welke kansen kunnen benut worden om de sector te professionalise-ren?

Om inzicht te krijgen in de huidige markt voor streekproducten zijn diverse initia-tieven in Noordwest-Holland geïnventariseerd. Daarnaast zijn ook een aantalinitiatieven elders in het land nader bestudeerd om zo van de successen te kun-nen leren. Het overgrote deel van de informatie is verkregen door middel vaninterviews. Het betreft interviews met producenten, initiatiefnemers van produ-centengroepen en mensen betrokken bij de handel en afzet. In deze interviewszijn onderwerpen naar voren gekomen zoals de definitie van streekproducten, demarketing over de producten, het hanteren van keurmerken en het potentiëlesucces van streekproducten.

Het eindresultaat vormt een rapport waarin de resultaten in een sterkte-zwakteanalyse worden gepresenteerd en waarin aanbevelingen worden gedaanom een succesvolle streekproductiesector in Noordwest-Holland te creëren.

AanpakA. Inventarisatie van initiatieven in Noordwest-Holland waarbij producenten vanstreekproducten verenigd zijn.- Maximaal 4 dagen internetresearch. Hierdoor ontstaat er uiteraard geen com-

pleet overzicht, maar komt er wel inzicht in de initiatieven met betrekking totstreekproducten in Noordwest-Holland.

- Informatie: welk product, contactgegevens en indien beschikbaar aanvullendeinformatie zoals afzetkanalen.

Doel: Het in kaart brengen van de initiatieven die er zijn in Noordwest-Holland.

B. Interviews met producenten- Vijf producenten interviewen uit diverse productgroepen (aardappels, groente

en fruit (AGF) / zuivel en vlees / meel, brood en banket / overig, zoals dranken).Doel: Inzicht krijgen in hoe de markt er voor streekproducten er nu uitziet (bij-voorbeeld of er lokaal, nationaal of internationaal afgezet wordt) en welke moge-lijkheden er zijn om de omzet te vergroten.

C. Interviews met initiatiefnemers in Noordwest-Holland (bijvoorbeeld Wadden-goud, Westfriesproduct, Waterlant’s Weelde, Beemster Lusthof)- Twee initiatiefnemers interviewen die streekproducenten met elkaar verbinden.Doel: Inzicht krijgen in het succes van bepaalde initiatieven waarbij streekprodu-centen samenwerken en inzicht in de kansen voor omzetvergroting.

D. Interviews met handel/afzetkanalen- Een interview met een manager/coördinator van een natuurwinkel die al (in

beperkte mate) in streekproducten doen, bijvoorbeeld Natuurwinkel Alkmaar ofNatuurwinkel De Garve in Bergen.

- Een interview met een horecaondernemer.- Interviews met groothandels, zoals Atlantis Handelshuis en NH Streekproduc-

ten.Doel: Inzicht in de kansen die de diverse afzetkanalen zien voor streekproducten.

E. Een drietal of meer succesvolle initiatieven elders beschrijven- Deskresearch.Doel: Succesvolle initiatieven elders zouden een leidend voorbeeld kunnen zijnvoor in deze regio.

33

Bijlage 2: Erkend Streekproduct

Criteria & EisenHet keurmerk ‘Erkend Streekproduct’ is een onafhankelijk keurmerk. Om in aan-merking te komen voor het keurmerk moeten de producten voldoen aan de vol-gende eisen:- Er is een duidelijk omschreven productiegebied: de streek.- De grondstoffen zijn afkomstig uit de streek.- De verwerking vindt plaats in de streek.- Producten en grondstoffen worden op verantwoorde, duurzame wijze gepro-

duceerd.

Na een strenge selectie wordt het keurmerk ‘Erkend Streekproduct’ toegekendaan producten die voldoen aan alle bovenstaande eisen. De stichting StreekeigenProducten Nederland (SPN) waarborgt de naleving van de gestelde eisen. Hiertoewordt onafhankelijke controle door geaccrediteerde controle-instanties georgani-seerd.

Afbakening streekBij het keurmerk ‘Erkend Streekproduct’ wordt een nauwkeurige omschrijving vanhet productiegebied gehanteerd. Dit productiegebied wordt aangeduid als ‘destreek’. De grondstoffen zijn afkomstig uit de streek en ook de verwerking vindt erplaats.

Als streek wordt in de regel een duidelijk afgebakende geografische eenheidgehanteerd. Dat wil zeggen, een gebied met een herkenbaar landschap, een typi-sche streekcultuur en/of een overheersend landbouwsysteem. Om praktischeredenen worden bestuurlijke grenzen vaak gebruikt om de streek af te bakenen.Voorbeelden van streekaanduidingen zijn: het Waddengebied, Waterland, hetGroene Hart, Zeeland en Limburg. In specifieke gevallen wordt de streekaandui-ding verder beperkt tot bijvoorbeeld een gemeente of een eiland, zoals Terschel-ling.

Producten met het keurmerk ‘Erkend Streekproduct’ dienen voorzien te zijn vaneen duidelijke streek aanduiding. Tevens dient voor de consument duidelijk tezijn welke producent of handelsorganisatie het product op de markt brengt.

Herkomst grondstoffenHet keurmerk ‘Erkend Streekproduct’ staat voor een gegarandeerde herkomst vande grondstoffen uit de streek. Hiervoor zijn de volgende eigen opgesteld:

In principe moeten alle basis- en kenmerkende grondstoffen uit de streek komen;en bij samengestelde producten dient ten minste 51% van de grondstoffen (alspercentage van het totaal gewicht van de grondstoffen) uit de streek te komen.

Met een aantal voorbeelden worden deze eisen toegelicht:In het geval van producten met een duidelijk kenmerkende basisgrondstof, zoalsbrood, zuivelproducten, vlees, honing, vruchtensappen, bier, wijn, dient de ba-sisgrondstof volledig in de streek te zijn geproduceerd. In het geval van samen-gestelde grondstoffen, zoals jam, siroop en gebak dient daarbij ten minste 51%van de grondstoffen uit de streek afkomstig te zijn.

Verwerking in de streekDe be- en verwerking van de grondstoffen dient plaats te vinden binnen de gren-zen van de streek. Onder bewerking wordt o.a. verstaan het sorteren, verpakkenvan producten die voor verkoop worden aangeboden. Onder verwerking wordtverstaan de bereiding en het samenvoegen van grondstoffen op een dusdanigemanier dat een nieuw product (eindproduct) ontstaat dat voor verkoop wordtaangeboden. Het is de bedoeling van het keurmerk ‘Erkend Streekproduct’ de(kleinschalige) regionale economie te stimuleren.

Indien er niet voldoende passende be- en verwerkingscapaciteit in het betreffen-de gebied aanwezig is, kan ontheffing worden verleend.

DuurzaamheidUitgangspunt van het keurmerk is dat het bij moet dragen aan duurzame regiona-le ontwikkeling:- Economisch (stimulering kleinschalige bedrijvigheid, behoud van toege-

voegde waarde in de streek).- Ecologisch (verminderen milieubelasting in de productieketen).- Sociaal (stimulering werkgelegenheid, toegang tot hulpbronnen).

Bedrijven spannen zich in op het gebied van natuur- en landschapsbeheer en hetbehoud van biodiversiteit. Voor producten afkomstig uit de veehouderij geldt dater sprake is van diervriendelijke houderijsystemen. In alle gevallen geldt dat degrondstoffen niet afkomstig mogen zijn uit reguliere intensieve veehouderij ofverwarmde kassen. Voor AGF producten geldt dat de teelt grond- en seizoensge-bonden is.

34

Onafhankelijke controleDe producenten en handelsorganisaties die gebruik maken van het keurmerk‘Erkend Streekproduct’ hebben alle criteria en gestelde eisen onderschreven. Demerkhoudster SPN en haar licentiehouders zien erop toe dat de gemaakte af-spraken worden nagekomen en dat aan de gestelde eisen wordt voldaan. Hiertoeorganiseren zij onafhankelijke controles door erkende of geaccrediteerde contro-leorganisaties. Deze organisaties hebben geen directe betrokkenheid bij de pro-ducenten, noch bij SPN en haar licentiehouders.

www.erkendstreekproduct.nl

35

Bijlage 3: Vragenlijst interviews

A. Bedrijfsinformatie- Hoe omschrijft u uw bedrijf?- Welke korte en lange termijn doelen streeft u na?

B. Keten- Bedrijven vormen over het algemeen een schakel in een keten. Kunt u mij

vertellen hoe uw bedrijf in die keten past?

C. Marketing- Hoe weet u wat de consument wilt?- Op welke consument richt u zich vooral?- Hoe vermarkt u uw producten?- Op welke afzetkanalen richt u zich? (Denk hierbij aan boerderijverkoop, su-

permarkten, speciaalzaken (delicatessenwinkel/natuurvoedingswinkel),weekmarkten, huis-aan-huisverkoop, horeca en instellingen, out of home(benzinestations/kantines), internetverkoop, tuincentra, toeristische ver-kooppunten (campingwinkels, bezoekerscentra/VVV-kantoren/braderieën).)

D. Streekproducten- Hoe definieert u een streekproduct?- Aan welke productkenmerken moet een streekproduct voldoen?- Waaraan merkt u dat consumenten meer interesse krijgen in streekproduc-

ten?- Wat maakt een streekproduct onderscheidend van vergelijkbare producten?

E. Toekomst en potentie van streekproducten- Hebben streekproducten potentie voor in de toekomst of gaat u opzoek naar

andere marketingconcepten?- Wat voor belemmeringen verwacht u in de toekomst?- Bent u van plan om samen te gaan werken om uw producten te vermarkten?

Hoe moet een dergelijk samenwerkingsverband eruit zien?

36

Bijlage 4: Interviewverslagen producenten

Maatschap Uitentuis-KnipKvK-nummer: 37126917Locatie: MiddenbeemsterContactpersoon: Jan UitentuisBedrijfsomschrijving: Melkveehouderij; verwerking van melk tot zuivelproduc-

tenHoofdactiviteit: 0141 Fokken en houden van melkveeNevenactiviteiten: 1050 Verv. zuivelprod. (geen consumptieijs)

Jan Uitentuis is producent van Noord-Hollandse kaas, Messeklever. Naast eenmelkveehouderij is het bedrijf tevens een zorgboerderij. Jan Uitentuis liep al ge-ruime tijd met het idee rond om Messeklever te gaan produceren. Nadat de hore-ca meer interesse kreeg in regionale producten en opzoek ging naar exclusiviteit,nu ongeveer zes jaar geleden, is Jan Uitentuis gestart met zijn kaasmakerij.

Jan Uitentuis heeft op aanraden van Syntens zijn product exclusief gehouden ende Messeklever is dan ook alleen via groothandels verkrijgbaar bij de betere spe-ciaalzaken en horeca. Uitentuis is van mening dat supermarkten geen geschiktafzetkanaal zijn voor de Messeklever. Hij heeft de kaas een tijd via Deen super-markt afgezet. Helaas bleek Deen niet goed om te kunnen gaan met een dergelij-ke zachte kaas, was er bovendien veel concurrentie van andere (buitenlandse)kaassoorten en kon hij moeilijk het verhaal achter het product kwijt. Ondanks datJan Uitentuis geen direct contact heeft met consumenten probeert hij wel hetcontact met consumenten te onderhouden door af en toe op markten te staan.Ook via de groothandels wordt Uitentuis op de hoogte gehouden van de behoef-ten van de consumenten.

Jan Uitentuis is van mening dat een streekproduct een product is dat al genera-ties lang in een streek aanwezig is en historische banden moet hebben met destreek. Het keurmerk Erkend Streekproduct heeft hier volgens Uitentuis weinigmee te maken.

Jan Uitentuis gaat in de zomer van 2011 de kaasmakerij vergroten. Na een klein-schalig begin is gebleken dat er vraag naar is. Bovendien wil Jan Uitentuis kijkenof hij er een tweede kaassoort bij gaat produceren. De Messeklever is een versekaassoort met een korte houdbaarheid. Door er een tweede kaassoort bij te pro-duceren die langer houdbaar is, heeft het bedrijf meer variatie en kan er boven-dien meer omzet gegenereerd worden. Hij is daarnaast overtuigd van de toekomst

van het product. Het zal zeker geen massaproduct worden. Ook streekproductenin het algemeen hebben toekomst. Het is echter wel zo dat er binnen een regioeen beperkt aantal producenten zijn en daardoor heb je een beperkt volume.Maar een goed streekproduct verkoopt zichzelf. De belangstelling voor streek-producten zal blijven doorgroeien. En ook de supermarkt als afzetkanaal zal eenbelangrijkere rol gaan spelen.

Fruitteeltbedrijf Eerlijk & HeerlijkKvK-nummer: 37084123Locatie: ZuidoostbeemsterWebsite: www.eerlijkenheerlijk.nlContactpersoon: Vera en Dirk van BergeBedrijfsomschrijving: Tuinbouwbedrijf (fruittelerbedrijf) alsmede groot- en

detailhandel in fruit en sappenHoofdactiviteit: 0124 Teelt van pit- en steenvruchtenNevenactiviteiten: 46311 Groothandel in groenten en fruit

4721 Winkels in aardappelen/groenten/fruit

Vera en Dirk van Berge zijn eigenaar van fruitteeltbedrijf Eerlijk & Heerlijk. Eerlijk& Heerlijk bestaat uit een boomgaard en een boerderijwinkel waar de productenuit de boomgaard, al dan niet verwerkt tot onder andere jam en sappen, verkochtworden. Van Berge wilde graag, op aandringen van consumenten, smaakvollereproducten produceren en lieten het fruit langer aan de boom hangen. De verwer-king van het fruit, wat overigens door gebrek aan verwerkingsbedrijven in de regioplaatsvindt in het oosten van Nederland, is vervolgens ontstaan omdat het mid-denkwaliteit fruit weinig opleverde.

Van Berge vermarkt een ambachtelijk, eerlijk, duurzaam en smaakvol streekpro-duct. Om dit te bewerkstelligen zoekt Van Berge de samenwerking op met andereproducenten en de regionale horeca. Van Berge is terughoudender als het gaatom aansluiting bij producentencoöperaties. Vera van Berge is één van de oprich-ters geweest van de producentencoöperatie Beemster Lusthof. Volgens Van Bergezien producenten “vaak het nut niet in van goede samenwerkingsverbanden,omdat ze bang zijn dat een ander meer verdient dan zij”, hierdoor is het initiatiefmoeilijk van de grond gekomen en momenteel is er bijna geen inzet van de aan-gesloten agrariërs.

Van Berge richt zich daarom op de consument die wat meer te besteden heeft enaffiniteit heeft met goede smaak. Dit zijn vaak niet de consumenten uit de Beem-ster zelf, maar de consumenten uit Amsterdam en de nabije omgeving. Van Berge

37

is van mening dat consumenten uit de grote stad bewuster bezig zijn met duur-zaam en streekgebonden producten en ook daadwerkelijk de producten kopenzonder de meerprijs als obstakel te zien. De producten worden afgezet via deboerderijwinkel, op markten en via ongeveer vijftig delicatessenzaken. Van Bergevindt de producten te exclusief voor de supermarkt en voor een webwinkel zijn deproducten te kwetsbaar. Ook zorginstellingen zijn geen goed afzetkanaal volgensVan Berge. Een stabiele afzet is volgens Van Berge namelijk niet mogelijk en groteinstellingen en winkels geven bovendien regelmatig problemen met de betalin-gen en kunnen de betalingen ineens acht weken vooruit schuiven.

Van Berge vindt een streekproduct een product uit een herkenbare regio. De pro-ducten van Eerlijk & Heerlijk moeten uit de Beemster komen. Hierbij maakt hetvolgens Van Berge niet uit waar de verwerking plaats vindt, mede omdat er weinigverwerkbedrijven in de regio zijn. Daarnaast is het verhaal achter het productbelangrijk, dient het op kleine schaal gemaakt te zijn en moeten de productenonderscheidend zijn qua smaak en betrokkenheid. Vera en Dirk van Berge zullenin de toekomst opzoek blijven gaan naar nieuwe afzetkanalen. Van Berge ver-wacht dat de logistiek hierbij een belemmering kan worden. Momenteel verzorgtVan Berge zelf de logistiek, maar Van Berge is aan het kijken of een andere partijde logistiek voor hen kan verzorgen. Volgens Van Berge zullen streekproductenblijven bestaan en is het de kunst om je als producent aan te passen aan de ont-wikkelingen. Ook consumenten zullen meer interesse krijgen en zullen accepte-ren dat veel streekproducenten seizoensgebonden zijn.

Beemsterlant’s VarkenKvK-nummer: 37115589Locatie: MiddenbeemsterWebsite: www.beemsterlantsvarken.nlContactpersoon: Yvonne van der MarkBedrijfsomschrijving: Varkenshouderij en las- en metaalbewerkingsbedrijfHoofdactiviteit: 0146 Fokken en houden van varkensNevenactiviteiten: 2562 Algemene metaalbewerking

Yvonne van der Mark is eigenaresse van de varkenshouderij Beemsterlant’s Var-ken. Van der Mark wil met Beemsterlant’s Varken een zo diervriendelijk productop de markt zetten wat onderscheidend is van de reguliere sector. Doordat Vander Mark weinig varkens heeft en graag de controle wil houden op de slagerijenwaar ze het vlees afzetten, is de afzet van de varkens bewust regionaal gehou-den. Negen slagers nemen hele varkens af en een grossier levert onderdelen vanvarkens aan ongeveer 12 slagers. In totaal levert Van der Mark 48 varkens af per

week. Tevens haalt Van der Mark graan en stro voor het bedrijf uit de Beemster enlevert de varkensmest aan akkerbouwers in de regio.

Van der Mark wilde dat er meer geld betaald werd voor de varkens en dat er min-der geld naar de tussenhandel ging en daarom werd besloten om op zoek te gaannaar slagerijen waar Van der Mark de varkens afzet. Hierdoor zijn diverse scha-kels uit de keten gehaald. Van der Mark heeft het idee dat ze op het juiste mo-ment hiermee begonnen zijn; de consument werd bewuster en wilde graag wetenwaar hun producten vandaan komen. Van der Mark biedt die transparantie in deketen en biedt ook de mogelijkheid om het bedrijf te bezoeken. Bovendien zijn deslagerijen erg enthousiast over het concept. De doelgroep van Beemsterlant’sVarken is de consument die naar de slagerij gaan en bereid zijn iets meer te beta-len dan de supermarktprijs, maar minder dan de prijs van het scharrelvarken.Overige marketing laat Van der Mark over aan de slager. Van der Mark zorgt welvoor stickers en foldermateriaal.Een streekproduct is een product met herkomstgarantie, wat zo milieuvriendelijkgeproduceerd wordt en waarbij er korte lijnen tussen de producent en consumentvolgens Van der Mark van Beemsterlant’s Varken. De varkens van Van der Markworden geslacht in Lunteren, maar dat is noodgedwongen en maakt het varkens-vlees niet minder streekproduct. Daarnaast krijgen de varkens voer uit de regio enblijft de varkensmest in de regio. Hierdoor zijn er die korte lijnen, die volgens Vander Mark zo herkenbaar zijn voor streekproducten.

Voor Beemsterlant’s Varken ziet de toekomst er minder rooskleurig uit. Van derMark moet grote investeringen gaan doen om te kunnen voldoen aan de nieuwewelzijnseisen en de wet ammoniakemissie. En die investeringen moeten eigenlijkdoorberekend worden aan de consument, waardoor het nog moeilijker wordt omte concurreren met supermarkten. Een andere belemmering is het feit dat slage-rijen het ook lastig hebben en steeds vaker hun deuren sluiten. Gelukkig ziet Vander Mark mogelijkheden om ook slagerijen elders in de regio te gaan benaderen.

Qua promotie wordt er momenteel een Dik Trom tour georganiseerd, eenfietspuzzeltocht met nog drie andere producenten. Van der Mark hoopt dat dezetour de komende tijd een groter succes zal gaan worden. Daarnaast is Van derMark aangesloten bij Beemster Lusthof en zijn ze bezig met een Beemster kook-boek. Van der Mark vindt het, als bestuurslid, jammer dat er verder weinig initia-tieven worden opgepakt binnen Beemster Lusthof en dat de aangesloten onder-nemers zich beperkt inzetten.

38

Fruitkwekerij ‘t KeetjeKvK-nummer: 37096621Locatie: WestwoudWebsite: www.hetkeetje.nlContactpersoon: Tineke de BoerBedrijfsomschrijving: Fruitteeltbedrijf; kleinhandel in fruitmanden, kerstpak-

ketten, relatiegeschenken en zuivelproducten; zorg-boerderij.

Hoofdactiviteit: 0124 Teelt van pit- en steenvruchtenNevenactiviteiten: 47299 Gesp. winkels in ov voedings-/genotm.

47291 Winkels in kaas

Tineke de Boer is eigenaresse van fruitkwekerij ’t Keetje. ’t Keetje omvat een fruit-teeltbedrijf, zorgboerderij en boerderijwinkel. Het is een kleinschalig bedrijf waargezelligheid voorop staat. Het bedrijf wil zoveel mogelijk mensen kennis latenmaken met het fruitteeltbedrijf en de bijbehorende producten. Het bedrijf is ooitbegonnen met fruitkerstpakketten en wilde vervolgens ook wel andere productenaanbieden zoals fruitsappen. Ten slotte is het uitgegroeid tot een boerderijwinkelmet een breed assortiment aan producten en activiteiten.

’t Keetje produceert en verkoopt exclusieve, smaakvolle producten; de verwerkingvindt echter elders plaats. De producten worden verkocht in de boerderijwinkelen in andere boerderijwinkels. Tineke de Boer is ook benaderd door een super-markt. De Boer wil echter niet haar producten afzetten via een supermarkt en isbovendien van mening dat haar producten te duur en te exclusief zijn voor desupermarkt. Wel staat ze in de buurt wel eens op markten om consumenten ken-nis te laten maken met de producten en stuurt ze op verzoek producten op naarconsumenten. De Boer merkt dat consumenten meer interesse krijgen voorstreekproducten. Mensen worden milieubewuster en horeca en media geven veelruchtbaarheid aan streekgebonden producten.

De Boer biedt eveneens arrangementen aan op het bedrijf en dan vinden mensenhet vaak leuk om producten mee te nemen. De producten zijn dan ook zeer ge-schikt als cadeauartikel. Meer specifiek richt De Boer zich op consumenten dietijd hebben om een rondje te fietsen en op het bedrijf koffie komen drinken.Daarnaast zijn er kinderarrangementen en worden er zodoende ook jonge gezin-nen als doelgroep aangetrokken. De groep 20 tot 40-jarigen is minder makkelijkte benaderen en gaat toch eerder naar de supermarkt.

Tineke de Boer van ’t Keetje vindt dat haar streekproducten van Westfriese bo-dem moeten komen. De productie hoeft niet kleinschalig of ambachtelijk te zijn,maar dat is vaak wel het gevoel dat consumenten bij de producten krijgen.Streekproducten zijn onder andere onderscheidend door het verhaal achter deproducten en producenten.

Tineke de Boer is de enige producent die twijfelt over de toekomstwaarde vanstreekproducten. Ze merkt dat er een vaste klantenkring is die ook in de toekomstwel zal blijven komen. Daarnaast zijn er mensen die op dit moment komen omdatstreekproducten de trend zijn en het is afwachten of deze consumenten ook in detoekomst blijven komen. De Boer denkt overigens wel dat de combinatie vanbedrijfsbezoek, arrangementen en terras een sterk concept is waar mensen op afblijven komen. De grootste belemmering die Tineke de Boer verwacht is de komstvan de Westfrisiaweg, die ten koste gaat van de boomgaarden. Ook qua regelge-ving van de gemeente zit ’t Keetje wel eens klem. Momenteel is het bijvoorbeeldzo dat De Boer eigenlijk geen producten van collega’s mag verkopen, de gemeen-te ziet dit echter door de vingers maar bij wisseling van gemeentebestuur kan datvolgens De Boer wel eens veranderen. Tot slot wil Tineke de Boer gaan kijken ofalles wat gestructureerder aangepakt kan worden en dat er meer volgens eenplan gewerkt moet worden.

Kwekerij Baarenburg B.V.KvK-nummer: 37118699Locatie: HeerhugowaardWebsite: www.baarenburg.nl en www.streekrozen.nlContactpersoon: Lars van BaarBedrijfsomschrijving: RozenkwekerijHoofdactiviteit: 011901 Bloementeelt

Lars van Baar is eigenaar van rozenkwekerij Baarenburg. Lars van Baar is vorigjaar gestart met een website en showroom voor de verkoop van streekrozen enandere bloemen uit de regio. De crisis in 2008 heeft er voor gezorgd dat Lars vanBaar noodgedwongen op zoek moest naar nieuwe meer winstgevende afzetkana-len. Daarnaast is Lars van Baar ingesprongen op een trend die gaande is. Metstreekrozen hoopt Van Baar meer omzet te genereren en de kansen die er liggente benutten.

Lars van Baar verkoopt met Streekrozen hoofdzakelijk rozen via internet. Helaasblijft de verkoop wat achter bij de verwachting. Van Baar denkt dat dit voorname-lijk komt doordat er nog weinig gepromoot is met Streekrozen en doordat er een

39

kloof is tussen de doelgroep die bloemen koopt, 50-plussers, en de doelgroepvan internet, vaak toch de jongere generaties. Het afzetkanaal correspondeertdus niet helemaal met de doelgroep. Toch wil Van Baar doorgaan met de web-winkel. Online verkoop is tenslotte de toekomst en het kost Van Baar weinig tijden moeite. Om de webwinkel succesvol te maken moet er dus meer geadverteerdworden en op andere manieren reclame gemaakt worden. Helaas ontbreekt hetVan Baar aan een budget om dit te bewerkstelligen. Van Baar heeft twee span-doeken langs de weg en proberen via social media reclame te maken. Er is weinigmarketing voor bloemen in het algemeen. Er is te weinig geld voor reclame enmomenteel is het verschil tussen wat de producent voor één roos krijgt (50 cent)en wat de consument moet betalen (3 euro) groot. Hierdoor is er een beperktanimo voor bloemen en al helemaal niet als boeketten slechts een week staan.Streekrozen probeert hier verandering in te brengen door schakels uit de keten tehalen (veiling en bloemist) en versere rozen aan te bieden die en goedkoper zijnen langer staan. Momenteel worden er in de kwekerij 10 miljoen rozen per jaargekweekt, nog geen één procent daarvan wordt verkocht via de webwinkel of deshowroom. Het kost tijd om te groeien en Van Baar is van mening dat “gezien deomzet die er gecreëerd is en het aantal klanten dat erbij gekomen is, er voldoen-de perspectief is om verder te groeien”.

Lars van Baar vindt ten slotte dat streekproducten kenmerkend zijn door de scha-kels die uit de keten worden gehaald. Hierdoor zijn de producten verser (en daar-door een langere houdbaarheid) en vriendelijker geprijsd. Dat vriendelijkere ge-prijsd geldt echter lang niet voor alle streekproducten want meer ambachtelijkeen kleinschalige streekproducten zijn juist duurder. De overige bloemen die Larsvan Baar bij andere kwekerijen vandaan haalt, zijn afkomstig uit hetzelfde kas-sengebied.

Lars van Baar is van mening dat streekproducten een trend is die weer overwaait.Volgens Van Baar komt er dan wel weer een nieuwe trend waar hij bij aan kanhaken. Lars van Baar hoopt de omzet zo te kunnen vergroten dat de streekrozentien procent van de totale omzet van de kwekerij opleveren. Om streekrozen beterte promoten is Lars van Baar geïnteresseerd in het realiseren van een fietsroutelangs bedrijven in de regio, die dan ook bijvoorbeeld één keer per maand hundeuren openen.

Stichting Plattelandsvernieuwing / Beemster LusthofKvK-nummer: 37089979Locatie: MiddenbeemsterWebsite: www.beemsterplattelandsvernieuwing.nl

Contactpersoon: Hetty UitentuisActiviteitenomschrijving: Steunfondsen op het gebied van natuurbehoud en re-

creatie.Hoofdactiviteit: 94993 Steunfondsen (niet o.h.g.v. welzijnszorg)

Beemster Lusthof is de producentencoöperatie die geïnterviewd is. Het BeemsterLusthof is een initiatief van een aantal agrariërs uit de Beemster. Naar aanleidingvan hogere veilingkosten door de veilingfusies werd het voor kleine tuindersmoeilijk om hun producten af te zetten. Gezamenlijk zijn de agrariërs opzoekgegaan naar nieuwe afzetkanalen en in het jaar 2000 heeft een deel van de agra-riërs zich verenigd in de Stichting Plattelandsvernieuwing. Deze stichting houdtzich bezig met agrarisch toerisme, productontwikkeling (Beemster Lusthof),landbouw en zorg en het Beemster landschap.

De achttien producten die zijn aangesloten bij het Beemster Lusthof verzorgengezamenlijk de promotie van de producten. De producten worden onder hetzelfdelabel op de markt gebracht, er is een folder waar alle producenten in staan en diemeegegeven wordt aan de klanten. De producenten met huisverkoop hebbenallemaal een bord langs de weg staan met het logo van Beemster Lusthof en er iseen website. In het verleden heeft Beemster Lusthof ook wel op markten gestaan.Momenteel doen de aangesloten agrariërs dat slechts zelden in verband mettijdgebrek. Wel wordt geprobeerd om met elk nieuwsitem media-aandacht teverkrijgen.

Beemster Lusthof heeft van LTO subsidie gekregen om promotie te maken en eenonderzoeksbureau in te schakelen. Dit onderzoeksbureau heeft onderzocht watde meerwaarde is van streekproducten en wat er schort aan het merk BeemsterLusthof. Naar aanleiding van de uitkomst van dit onderzoek heeft de stichting eenaantal kleine aanpassingen doorgevoerd, maar het was voornamelijk een beves-tiging dat de stichting goed op weg is.

Volgens Hetty Uitentuis loopt Beemster Lusthof goed. Af en toe valt er een produ-cent af en soms komt er eentje bij. Al met al blijft het aantal aangesloten produ-centen ongeveer gelijk. De aangesloten producenten zien wel toekomst in Beem-ster Lusthof. Het is echter wel zo dat producenten er zelf tijd in moeten steken enniet moeten gaan leunen op Beemster Lusthof, “je moet het als producent welzelf doen”. Agrariërs en samenwerken is vaak lastig en elke agrariër heeft vaakzijn eigen insteek. Bovendien moet het verenigen volgens Uitentuis geen doel opzich zijn.

40

Volgend jaar gaat Beemster Lusthof extra promotie maken in verband met het400-jarig bestaan van de Beemster. Daarna treedt Hetty Uitentuis af als secreta-ris. De voorzitter zal eveneens aftreden. Hetty Uitentuis verwacht dat er anderemensen opstaan om de functies over te nemen. Mochten er in de toekomst min-der dan vijf, zes agrariërs zijn aangesloten bij Beemster Lusthof, dan houden zeermee op volgens Hetty Uitentuis. De secretaris ziet toekomst in streekproductenen de supermarkt als afzetkanaal. Niet alle producten zijn geschikt voor afzet viade supermarkt, maar groenten en fruit in ieder geval wel. Ook webwinkels zijn,volgens Uitentuis, geschikte afzetkanalen en Beemster Lusthof beschikt dan ookover een webwinkel. Deze webwinkel is net gestart en het is nog afwachten hoesuccesvol de webwinkel gaat worden.

41

42

Colofon

Kamer van Koophandel Noordwest-HollandPostbus 681800 AB Alkmaar

T 072-5195757F 072-5195737E info@alkmaar.kvk.nlW www.kvk.nl/mijnregio

Agriboard Noord-Holland NoordPostbus 3301600 AH Enkhuizen

T 088-1237777E info@agriboard.nlW www.agriboard.nl