OMGEVINGSBELEID IN VLAANDEREN

BRUGGEN SLAAN VOOR

EEN BETERE LEEFOMGEVING

BE

LE

IDS

VE

RK

EN

NIN

G

INHO

UDStel je voor... 1

De motor sputtert, net nu hij op volle toeren moet draaien 2

Naar een krachtig samenspel van thema’s 4

Naar een krachtig samenspel van partners 6

Bouwstenen voor een Vlaams omgevingsbeleid 8

Jouw omgeving maak je mee 12

NOG NIET METEEN VOOR MORGEN?Met de kansen die een beter omgevingsbeleid biedt, kan het sneller gaan dan je denkt. Dit beleid pakt de uitdagingen rond ruimte, milieu, klimaat, energie, wonen en mobiliteit gestructureerd aan. Iedereen bouwt mee aan een duurzaam Vlaanderen. Geef toe: dat werkt beter en je krijgt er zin van om aan de slag te gaan.

In binnen- en buitenland gingen we op zoek naar voorbeelden. We spraken met experten en vertaalden die inzichten op maat van Vlaanderen en jouw projecten. We presenteren ze jou in deze brochure als inspiratie voor een beter beleid.

STEL JE VOOR… … dat de verschillende overheden als

één man achter jouw project staan.

… dat regels, plannen en subsidies helder zijn en een samenhangend geheel vormen.

… dat administratieve rompslomp jouw duurzame investeringen in stad, streek of bedrijf niet in de weg staat.

… dat je projecten met maatschappe-lijke meerwaarde sneller realiseert.

1

OM

GEV

ING

SBEL

EID

IN

VLA

AN

DER

ENBE

LEID

SVER

KEN

NIN

G

De CO2-uitstoot terugdringen, de omslag maken naar hernieuw-bare energie, zorgen voor schone

lucht en proper water. Ook nog de inname van open ruimte afremmen, plekken aantrekkelijker maken om te wonen en te ondernemen, het mobili-teitsprobleem oplossen … En dat alles op een sociaal en economisch houdbare manier? Begin er maar aan!

Los van en naast elkaarVlaanderen pakt die uitdagingen al aan, en met succes. Maar er zijn hin-dernissen. Ten eerste omdat we de uitdagingen te vaak los van elkaar onder handen nemen. En dat terwijl klimaat, energie, ruimtelijke ordening, wonen, mobiliteit, natuur … alles met elkaar te maken hebben. Ten tweede: de verschillende overheden in Vlaanderen

DE MOTOR SPUTTERT, NET NU HIJ OP VOLLE TOEREN MOET DRAAIEN

De uitdagingen voor onze leefomgeving zijn groot. En voor sommige thema’s, denk maar aan het klimaat, dringt de tijd. Een geïntegreerde aanpak is meer dan ooit nodig. Maar precies daar knelt het schoentje.

werken te veel naast elkaar. Daardoor versterken genomen maatregelen elkaar niet genoeg. Burgers en ondernemers die duurzame initiatieven willen nemen, verdwalen in het kluwen van regels en subsidies. Ze geraken ontmoedigd en interessante projecten komen moei-zaam van de grond. Terwijl er op het terrein wel veel goede wil is.

Inspiratie uit het buitenlandHoe kunnen we onze leefomgeving krachtdadiger ontwikkelen en bescher-men? En hoe moeten we ons als overheid hierop organiseren? Om dat te weten te komen, staken we ons licht op in het buitenland en bij tal van experten.

Bij verschillende buitenlandse over-heden zagen we een manifest streven naar een betere coherentie in het

overheidshandelen. Naar een samen-hangend beleid dat uitdagingen op vlak van ruimte, milieu, klimaat, energie, wonen, natuur … als geheel aanpakt en waarbij de maatregelen elkaar versterken.

Andere buitenlandse overheden zien heil in het maximaal benutten van de aanwezige maatschappelijke energie om grote transities te realiseren. Kwalitatieve projecten snel op de rails zetten, staat daarbij centraal. Dat vraagt om een beleid waarbij overheden beter samenwerken met elkaar en vooral ook met de samenleving.

Met tal van buitenlandse voorbeelden zijn we aan de slag gegaan om voor Vlaanderen voorstellen te formuleren.

Jan en Elke wonen met hun twee kinderen in een fijne straat. Maar soms maken ze zich zorgen. Over het klimaat bijvoor-beeld. Zeker na de overstromingen van vorig jaar. En het gebrek aan veilige speelruimte voor de kinderen. Ook hun buren hebben zo hun besognes. De buurman rechts ligt wakker van de hoge energiefactuur. De buurvrouw aan de overkant zou graag veilig met de fiets naar het centrum kunnen. En de buren verderop willen een verdieping op hun huis zetten zodat hun dochter een eigen slaapkamer krijgt.

ONDERTUSSEN BIJ JAN EN ELKE...

32

OM

GEV

ING

SBEL

EID

IN

VLA

AN

DER

ENBE

LEID

SVER

KEN

NIN

G

NAAR EEN KRACHTIG SAMENSPEL VAN THEMA’ S

Wat is de fysieke leefomgeving?

De fysieke leefomgeving is het samen-hangend systeem van lagen en stromen tussen voorraden binnen deze lagen. De voorraden zorgen ervoor dat het in Vlaanderen aangenaam en gezond leven is. De stromen vullen de voorraden steeds aan en waken over de kwaliteit ervan. Bomen op het maaiveld zuiveren de lucht. Micro-organismen in de bodem zuiveren het regenwater dat doorsijpelt naar het reservoir in de ondergrond.

Elke ingreep in de leefomgeving heeft een impact op één of meerdere lagen, stromen en voorraden. Het komt er dus op aan om oog te hebben voor het geheel van deze factoren en hun invloed op elkaar. Pas dan wordt de maatschappelijke winst duidelijk.

‘Omgeving’ bundelt thema’s zoals klimaat, energie, ruimte, milieu, natuur, wonen en erfgoed. De term ‘fysieke leefomgeving’ verbindt die thema’s. Ze helpt om verbanden tussen thematische maatregelen en investeringen te begrijpen, zodat we initiatieven op elkaar kunnen afstemmen. Zo versterken ze elkaar en voorkomen we ongewenste effecten.

Invloeden op de fysieke leefomgevingOmgevingsbeleid gaat over de toestand van de fysieke leefomgeving en hoe de samenleving die beïnvloedt. Burgers, ondernemers, middenveldspelers en overheden hebben op allerlei manieren een impact op de fysieke leefomge-ving. Ze zien kansen, bijvoorbeeld om duurzame energie te winnen. Ze nemen initiatief, zoals het planten van bomen. Of ze maken regels, bijvoorbeeld om de natuur te beschermen.

De essentie is om thema’s samen aan te pakken en verbanden te leggen. In welke laag ontwikkel je een project? Wat is de impact ervan? Waar liggen de winsten en de hindernissen? Cruciaal hierbij is na te gaan of een project in

samenwerking

bestuur & recht

activiteit

wens

idee

ATMOSFEER

MAAIVELD BODEM

ONDIEPEONDERGROND

DIEPE ONDERGROND

initiatief

SAMENLEVING

Fysieke leefomgeving

ATMOSFEER lagen

voorraden

stromen

samenwerking

bestuur & recht

activiteit

wens

idee

ATMOSFEER

MAAIVELD BODEM

ONDIEPEONDERGROND

DIEPE ONDERGROND

initiatief

SAMENLEVING

Fysieke leefomgeving

ATMOSFEER lagen

voorraden

stromen

Jan en Elke komen goed overeen met de buren. Iedereen heeft zin om de buurt grondig op te knappen. Als ze nu eens samen de huizen laten isoleren en zonnepanelen leggen? Dat drukt de prijs. Om het groendak van Jan en Elke te sparen, stelt de buurvrouw voor op haar dak meer panelen te leggen. Ook willen ze met de gemeente in dialoog gaan voor een veilig fietspad. En kan het fietspad ook niet dienen om veilig op het speelveld te geraken?

de leefomgeving belangrijke voorraden - denk aan grondwater, gezonde lucht, ... - aanvult of niet.

Een voorbeeld: de aanleg van fietspa-den. Klinkt goed, toch? Minder uitstoot van CO2 en goed voor de mobiliteit. Maar wat als een verhard fietspad ver-hindert dat water in de bodem kan sijpelen? Dan is er een risico op over-stromingsgevaar. Door te denken in termen van lagen en voorraden kom je tot het inzicht dat een onverhard fiets-pad een betere keuze is.

ONDERTUSSEN BIJ JAN EN ELKE...

54

OM

GEV

ING

SBEL

EID

IN

VLA

AN

DER

ENBE

LEID

SVER

KEN

NIN

G

NAAR EEN KRACHTIG SAMENSPEL VAN PARTNERS

SAMENLEVING

initiatief

samenwerking

bestuur & recht

activiteit

wens

idee

VOORUITGANG BINNEN GRENZEN FYSIEKE LEEFOMGEVING

VOORUITGANG

RESPECT VOOR GRENZEN FYSIEKE LEEFOMGEVING

De samenleving voelt zich vandaag erg betrokken bij haar leefomgeving. Burgers, ondernemers en wetenschappers zitten niet stil en lanceren projecten die de leefomgeving beter maken. Het is aan de overheid om samenwerking te stimuleren, initiatieven in goede banen te leiden en zuurstof te geven aan creatieve projecten.

Technologische innovaties maken het mogelijk dat burgers, onder-nemers en wetenschappers

zich steeds meer organiseren en zich mengen in het maatschappelijk debat. Ze lanceren, delen en financieren duurzame projecten via apps, nieuwe webplatforms en crowdfunding. De media pikken verschillende initiatieven op zoals de klimaatmarsen en de mani-festaties van de gele hesjes.

Sta-in-de-weg

Het omgevingsbeleid van de overheid is onvoldoende aangepast om die positieve energie in de samenleving te

valoriseren. Sterker, het beleid lijkt soms een sta-in-de-weg. Burgers en onder-nemers raken te vaak ontmoedigd en goede projecten komen maar moei-zaam van de grond. Natuurlijk moet het beleid soms streng zijn. De fysieke leefomgeving is kwetsbaar en haar voor-raden zijn beperkt. Maar te veel regels zijn nefast voor innovatie en creativiteit.

Beleid als partner van de samenlevingDe overheid wil met haar omgevingsbe-leid vooruitgang mogelijk maken. Dat is de uitdaging. De kwetsbaarheid van de aarde willen we verzoenen met een

beter leven voor mensen. Dat vraagt creativiteit. Heel wat burgers, onder-nemers en overheden zijn in staat om creatieve projecten op te zetten die van Vlaanderen een betere plek maken om in te leven. Dat moeten we faciliteren.

De overheid wil zich opstellen als partner van de samenleving en crea-tieve geesten meer zuurstof geven. Tegelijk moet ze soms streng zijn en spelregels en acties formuleren om gewoonten die ongewenste effecten creëren te keren. Zo maken we ons basisobjectief waar om een kwaliteits-volle leefomgeving door te geven aan de volgende generaties.

Jan en Elke maken met de buurt een mooi plan en gaan hiermee naar de gemeente. Komen ze in aanmerking voor subsidies? Ook willen ze de vergunningen in orde brengen. De gemeente voorziet een premie voor zonnepanelen, maar voor hun isolatieplannen moeten ze bij Vlaanderen aanklop-pen. De vergunning moeten ze regelen bij een ander loket. Een nieuw speelveldje in de buurt ligt moeilijk. Hiervoor moet eigenlijk eerst het RUP aangepast worden. De moed zakt hen in de schoenen.

ONDERTUSSEN BIJ JAN EN ELKE...

76

OM

GEV

ING

SBEL

EID

IN

VLA

AN

DER

ENBE

LEID

SVER

KEN

NIN

G

Laten we het voorbeeld nemen van een woningeigenaar die voor renovatiewer-ken staat. Hij wil een extra verdieping bouwen zodat zijn moeder kan inwonen. De energiefactuur kan omlaag door iso-latie en zonnepanelen te plaatsen. En de groenmuur is niet alleen mooi maar helpt ook de natuur in de buurt een handje. Een prachtproject, goed voor het klimaat, de energieomslag, de ruim-telijke ordening en de natuur.

De eigenaar kan gelukkig al heel wat onderdelen van zijn project starten met één omgevingsvergunning. Maar hoe zit het met de andere regels? Bij welke overheidsinstantie klop je aan voor welke subsidie? En is het écht nog steeds nodig om meerdere loket-ten te passeren? Dat is toch niet meer van deze tijd? Per slot van rekening renoveert een eigenaar zijn huis maar één keer,...

Vlaanderen heeft de voorbije jaren stappen gezet om het beleid voor ruimte en milieu te laten evolueren naar een geïntegreerd omgevingsbeleid. Het kan de rits nu verder sluiten. Na de omgevingsvergunning liggen er nog kansen voor het rapen. En dat op het vlak van regelgeving, instrumentarium, strategisch beleid, planning en handhaving.

BOUWSTENEN VOOR EEN VLAAMS OMGEVINGSBELEID

programma’s

subsidies

omgevingsvisie

... transformaties

regelgeving

ruimte

milieu

omgeving

We sluiten de ritsHet verhaal van de woningeigenaar kunnen we doortrekken naar onder- nemers, verenigingen en lokale besturen. Naar investeringen in bedrijfsinfra-structuur of de herontwikkeling van buurten, wijken en bedrijfsterreinen. Als overheid willen we mensen met goede projecten maximaal ondersteunen met vier bouwstenen.

• Departement Omgeving (2017)• Geïntegreerde plan-MER in RUP (2016)• Omgevingsdomein (2014)• Omgevingsvergunning (2014)

98

OM

GEV

ING

SBEL

EID

IN

VLA

AN

DER

ENBE

LEID

SVER

KEN

NIN

G

VIER BOUWSTENEN VOOR HET TOEKOMSTIG OMGEVINGSBELEID IN VLAANDEREN

Innovatieve gemeenschapRond elke transformatie bouwen we een inno-vatieve gemeenschap met Vlaamse en lokale spelers. Met beslissers, denkers en vooral ook doeners. Zij maken samen werk van creatieve en innovatieve oplossingen.

Actieprogramma’sDeze innovatieve gemeenschappen krijgen een belangrijke rol bij de actieprogramma’s die Vlaanderen vandaag opstelt voor omge-vingsthema’s zoals klimaat, energie, ruimte of natuur. De inzet van financiële middelen en de initiatieven voor regelgeving en andere instrumenten komen zo dichter te staan bij de noden op het terrein.

CocreatieWe werken op gelijke voet samen met burgers, ondernemers, wetenschappers, lokale overhe-den en het middenveld. Zo draagt iedereen een steentje bij aan transformaties naar bijvoorbeeld een duurzaam gebouwenpatri-monium, een veilige kustzone, een robuuste open ruimte, gezonde steden of duurzame voeding.

OmgevingsvisieEen omgevingsvisie geeft aan rond welke transformaties samenwerking essentieel is. Ze geeft prioriteiten aan, formuleert grenzen en biedt waarborgen voor de realisatie. Vlaanderen kan hierin het voortouw nemen en richting geven aan de ontwikkeling van de fysieke leefomgeving.

Jan en Elke zijn wel blij dat ze maar één vergunning moeten aanvragen. Maar alles moet toch eenvoudiger kunnen? Elke stelt zich de vraag waarom de buurt niet één omgevingsbud-get kan krijgen om al deze waardevolle plannen te realiseren. Iedereen wordt daar toch beter van?

1

23

4

ONDERTUSSEN BIJ JAN EN ELKE...

1110

OM

GEV

ING

SBEL

EID

IN

VLA

AN

DER

ENBE

LEID

SVER

KEN

NIN

G

JOUW OMGEVING MAAK JE MEE

1312

OM

GEV

ING

SBEL

EID

IN

VLA

AN

DER

ENBE

LEID

SVER

KEN

NIN

G

Een betere aanpak is mogelijk. Uiteraard is dit een belangrijke opdracht voor Vlaanderen, maar

ook jij speelt een grote rol. Met je bestuur, onderneming, buurtcomité of vakvereniging ben je immers in jouw omgeving actief, maak je van jouw buurt, gemeente of stad een betere plek om te wonen, te werken en te ontspannen.

JOUW OMGEVING MAAK JE MEE Of het nu gaat over klimaat, natuur, hernieuwbare energie of ruimtelijke ordening, de uitdagingen zijn groot. Ze zijn ook allemaal met elkaar verbonden. We hebben jouw expertise nodig. Jouw creativiteit. Jouw doenersmentaliteit. Laten we dus samen aan de slag gaan.

Hoe kunnen we de kwaliteit van onze leefomgeving verder vergroten? Dat is onze gezamenlijke uitdaging. Jouw bijdrage is belangrijk. Samen geraken we verder. Deze publicatie is in de eerste plaats een uitnodiging. Om samen na te denken over een vernieuwend beleid voor onze omgeving. Om een brug te slaan naar de toekomst. Om elkaar te inspireren voor het Vlaanderen van morgen.

ALS WE DE HANDEN IN ELKAAR

SLAAN, VORMEN WE EEN ACTIEF

TEAM DAT PROACTIEF DENKT.

Kortom, contacteer ons! We denken graag mee als je thema’s verbindend wilt aanpakken. Of als je de brug wilt slaan naar nieuwe partners. Ook horen we graag als het omgevingsbeleid hierbij een sta-in-de-weg is.

Delen is vermenigvuldigenZin om je ervaringen te delen? We zijn altijd benieuwd naar jouw vernieu-wende, duurzame projecten. Dit helpt ons bijvoorbeeld bij het formuleren en bijsturen van transitie-uitdagingen. We organiseren bovendien regelmatig evenementen waar we je in contact brengen met partijen die werk maken van gelijkaardige projecten.

Jan en Elke gaan aan de slag. De opwaardering van de buurt schiet goed op. Onderweg leren ze heel veel bij. Ze delen op Facebook hun positieve ervaringen en tonen trots hun realisaties. Met de overheid gaan ze in gesprek over de obstakels die ze tegenkwamen. Doordat het beleid op punt gesteld wordt, kunnen vrienden in een buurt ver-derop nu sneller aan de slag. De hele stad wordt mooier.

ONDERTUSSEN BIJ JAN EN ELKE...

1514

OM

GEV

ING

SBEL

EID

IN

VLA

AN

DER

ENBE

LEID

SVER

KEN

NIN

G

Het departement Omgeving maakt werk van beleidsverkenningen met als doel beleidsbepalers en onze partners nieuwe pistes aan te reiken voor het toekomstig omgevingsbeleid.

MEER LEZEN

De inhoud van deze brochure is gebaseerd op een meer technische rapportering. Je kan deze aanvragen via de website van het departement Omgeving.

CONTACTHeb je vragen of wil je met ons van gedachten wisselen over het onderwerp in deze brochure, contacteer ons via: BJO.omgeving@vlaanderen.be

COLOFONTekst: departement Omgeving Copywriting: www.thewritething.be Vormgeving: www.absoluut.be Illustraties: Absoluut en departement Omgeving VU: Peter Cabus, departement Omgeving, Koning Albert II-laan 20, 1000 Brussel

© 2019 departement Omgeving

omgevingvlaanderen.beDEPARTEMENTOMGEVING