Nummer 1, 2005, Jaargang 49

Co

lofo

nFYLAKRA wordt uitgegeven voor de secties en afdelingenvan de faculteit Natuur- en Sterrenkunde van deUniversiteit Utrecht

FYLAKRA nr. 329 Jaargang 49, nummer 1Oplage: 675

Hoofdredacteur:Gijs van Ginkel (DIN-SCMB)

Eindredactie en vormgeving:Rudi Borkus (JI)

Redactie:Michelle Doumen (HIFM)Carlos van Kats (DIN-SCMB)Dante Killian (IGF)Evert Landré (BUR)Gerard van der Mark (DIN-GF)Ada Molkenboer (JI)Roelof Ruules (FCG)Carina van der Veen (IMAU)

Reproduktie:IGF Document Reproduction Center

Redactieadres:Redactie Fylakra, Minnaertgebouw kamer 116Leuvenlaan 4, 3584 CE Utrechttel. 030-2531007, intern 1007, fax 030-2535787email: Fylakra@phys.uu.nl

Kopij voor FYLAKRA kan worden ingeleverd bij de leden van de redactie.Kopij aanleveren op diskette of via email als MS Officedocument of alstekstfile (ASCII). In twijfelgevallen raadplege men de eindredacteur.

Artikelen worden geplaatst onderverantwoording van de redactie

3

IN DIT NUMMER

Geslaagd 3

Geachte Lezer(es) 4

Jan Leideman terug als student 5

Promotie Sander Wuister 6

Oplossing puzzel Fylakra nr. 6 7

Afscheid Gerard van Lingen 8

Professor Astrid Kappers 9

Onderwijs en Identiteit column 10

Utrecht Colloïd Course 12

Afscheid Gerard Hörchner 14

Bram Achterberg jubileert 16

Henk van den Brink nieuw bij het IMAU 17

Dr. Alejandro Cuetas concentreert zich op kleine deeltjes 18

Carnaval in Maastricht Buiten Dienst 20

Laura de Steur promotie 22

2005: Jaar van de Natuurkunde persbericht 24

Princetonplein Muziekfestijn fotocollage 27

Knikkerverdeling puzzel 28

Maarten van Aalst promotie 29

Doctoraal examen Natuur- en Sterrenkunde: Kuipers (cum laude), R. Meppelink, J.W.B. Derksen, M.J. de Haij, S. Jonkers, J.C. van Zomeren, J.N. Mout, R.A. Scheepmaker (cum laude)

Master examen Physical Science: E.V. van der Zwan.

Bachelor examen Natuur- en Sterrenkunde: B. Stoffele (cum laude)

Met dank aan Anny de Jong

GE

SLA

AG

D

Van de EindredacteurDoor diverse omstandigheden (ziekte, vakantie, werkdruk etc.) is het nietgelukt deze Fylakra op tijd uit te brengen. Mijn excuses voor de late publicatie,zeker aan alle mensen die de diverse artikelen ruim op tijd hadden ingeleverd.

4

GEACHTE LEZER(ES)

Terwijl we vol spanning in afwachting zijn of de EersteKamer mevrouw Verdonk, de heer De Geus en de restvan het kabinet naar huis stuurt, omdat de gekozen

burgemeester er niet door komt, hebben we vol goede moedgeprobeerd deze Fylakra weer voor u te vullen. Omdat dezaken zowel in het land als aan de universiteit u wellicht denodige ernst bezorgen, hebben we Michelle gevraagd om eenbijdrage te leveren over het Carnaval in Maastricht, datlevert ongetwijfeld de nodige leut. Frank Witte vult eencolumn met zijn bespiegelingen en Joshua Peters voorzietons weer van een strip met fysische "witzen".

We zullen het vast wel overleven als de gekozenburgemeester nog niet komt, veel ernstiger is dat GerardHörchner, medewerker van IGF en daarvoor vele jarenwerkzaam in de hulpwerkplaats op de zesde verdieping vanhet BBL, ons heeft verlaten vanwege vervroegdepensionering. Staande tussen de machines in de werkplaatsnam hij als het ware "in het harnas" afscheid. Tijdens deafscheidsreceptie hebben we onze emoties weggedronken enGerard alle goeds gewenst voor de toekomst en hem bedanktvoor zijn enthousiaste en toegewijde inzet al die jaren.

We raakten nog een onmisbare technicus kwijt, wantGerard van Lingen, die vele tientallen jaren deGecondenseerde Materie heeft voorzien van een keur aaninstrumenten en allerlei andere handigeonderzoekshulpmiddelen, ging op 17 maart met pensioen.Ook hij had ervoor gekozen afscheid te nemen in denabijheid van zijn werkplek: de foyer van het Ornsteinlaboratorium. Velen waren gekomen, dus het was gezelligdruk. Ook deze Gerard hartelijk dank voor je veleinspanningen al die jaren. Moge het je goed gaan.

Prof. Astrid Kappers krijgt een uitgebreide felicitatievanwege haar benoeming tot hoogleraar en prof. BramAchterberg wordt gefeliciteerd omdat hij 25 jaar in dienst is.

In de kantine van het Minnaertgebouw hebt u deafgelopen weken ongetwijfeld de lange rijen postersopgemerkt: die waren van een internationale Masterclass inde Soft Condensed Matter. Ook daaraan besteden weaandacht evenals aan diverse promoties en nieuwebenoemingen.

We wensen u veel leesplezier,Gijs van Ginkel, hoofdredacteur

GIJS VAN GINKELHOOFDREDACTEURFoto Henrik Rudolph

5

Bij de IGF is Jan Leideman tijdelijk terug-gekeerd, Nu niet als medewerker, maar alsstudent. Anderhalf jaar gelden besloot hijzich volledig te wijden aan zijn studieMechatronica aan de TU-Delft. Toen hij eenafstudeerproject zocht, bleek de IGF eeninteressant project te willen starten, dataansloot op de studie waar Jan mee bezigwas.

De IGF zocht naar een snelleuniversele controller voorprocesbesturing van proef-

opstellingen. Via contacten met Océbleek dat het mogelijk moest zijn omeen tiental processen gelijktijdig metéén processor te sturen. Naaraanleiding daarvan wordt er nugewerkt aan een gecombineerdemotorcontroller en data-acquisitie unitgebaseerd op een DSP (Digital SignalProcessor) van Texas Instruments.DSP's zijn microprocessors die veelrekenkracht hebben en wordentoegepast in systemen waarinsignaalverwerking plaatsvindt. DSP's

zijn goedkoop, omdat ze in groteaantallen worden toegepast inembedded applicaties. Bij dit projectworden verschillende aspecten onderde loep genomen, zoals:

- Het programmeren op hoog niveaumet een programmacodegenerator.Dat wil zeggen dat met behulp vaneen blokschema een functioneelprogramma gemaakt wordt. Met dezeblokschema's wordt C-code gemaaktdie rechtstreeks op de DSP draait,zonder dat extra programmering vande gebruiker vereist is.

- Het ondersteunen van een aantalgedefinieerde interfaces waardooreen groot scala aan componenten opeen eenvoudige manier aan de DSPkan worden gekoppeld en hetsysteem hierdoor breed inzetbaar is.

Het plan is ambitieus en wordtuitgevoerd in een coöperatie tussen deTU Delft, Océ en de IGF. Het idee isgeboren bij Océ, waar op commerciëlegronden dit soort systemen wordengebruikt om hun uitstekende prijs/prestatieverhouding.

Voor de IGF is de bredeinzetbaarheid en flexibiliteit van hetsysteem van groot belang. Deze zijnvan grote invloed op het snel kunnenmaken en naar wens aanpassen vaneen aandrijving of een procesbesturing.

Binnenkort geeft Jan eendemonstratie waarbij hij een aantalverschillende processen zal sturen. En,als u zolang niet kunt wachten, kunt unatuurlijk ook even binnenlopen inkamer 1.17 van het CarolineBleekergebouw.

Jaap VerkerkDante Killian

Terug op het oude nest

Foto Dante Killian

JAN LEIDEMAN TERUG ALS STUDENT

6

Maandag 7 februariheeft Sander Wuisterzijn proefschrift

getiteld "Optical Studies ofCapped Quantum Dots" metsucces verdedigd. Sanderdeed zijn onderzoek in desectie Condensed Matterand Interfaces bij AndriesMeijerink. Zoals de titel vanhet proefschrift doetvermoeden, had hetonderzoek te maken metzogenaamde Quantum Dots.Eén van de vragen bij deverdediging was dan ook:wat zijn dat nou eigenlijk?Voor degene die dat gemistheeft: quantum dots zijnheel kleine kristalletjes.Hoe klein? In de orde vannanometers. En nano istegenwoordig 'hot' en 'in'.

De kleine kristalletjes die Sanderde afgelopen vier jaar bestudeerdewaren halfgeleiders, zoals cadmium-selenide (CdSe) en cadmiumtelluride(CdTe). En daar kwam meteen zijnkwaliteit als chemicus goed van pas:hij maakte ze zelf. Voor het makenvan die ontzettend kleine kristalletjesis een omgekeerd evenredigehoeveelheid geduld nodig. Bovendienleek het erop dat hoe kleiner dedeeltjes moesten zijn, hoe groter dehandschoenenkast (glovebox in goedNederlands) was. Die synthesesvoerde Sander namelijk niet in deopen lucht uit, maar in een bescher-mende atmosfeer. Als kamergenootben ik hem daar nog steeds dankbaarvoor, want de uitgangsstoffen ruikenallesbehalve prettig. Elke synthese

werd gevolgd door een controle en deintensiteit van het gejubel of gezuchtbleek een goede maat voor dequantumefficiency van die deeltjes.

"Op elk potje past een dekseltje,en op elk dotje hoort een capping."Een spreuk op het toilet van de familieWuister? Wie weet. Een capping is eenlaagje van moleculen op de buitenkantvan een quantum dot. Door diemolekulen te veranderen, worden ookde luminescentie-eigenschappen vande quantum dots anders. Net als degrootte van het deeltje, die heeftbijvoorbeeld invloed op de golflengtevan de emissie. Sander heeft dan ookveel gemeten aan zowel de spectra alsaan de tijdsafhankelijkheid van deemissie van zijn quantum dots.

PROMOTIE SANDER WUISTERP r o m o t i e

SANDER WUISTER MET ZIJN PARANIMFENOP WEG NAAR ZIJN PROMOTIE

7

OPLOSSING PUZZEL FYLAKRA NR. 6

Er zijn 144 oplossingen mogelijk (als we allegespiegelde varianten meetellen). De drievarianten (qua centraal getal) zie u hierboven enlinks. Er kwamen 6 oplossingen binnen. Degelukkige winnaar is H. Hubenet geworden.

Hij/zij kan een lekkere fles wijn komen afhalen bijde eindredacteur

12

3

4

5

6

7

6

4

2

5

7

1

3

1

76

23

54

Naast een mooi proefschrift eneen flinke reeks artikelen leverde ditonderzoek voor Sander ook nog tweeprijzen op: tijdens de MRS SpringMeeting in San Fransisco wist hijzowel een "Outstanding Poster Prize"als een "Graduate Student SilverAward" te winnen. Maar, wie succesvolonderzoek doet kan ook kritischevragen verwachten. Normaal gafSander mij altijd een uitgebreidantwoord wanneer ik vroeg naar hethoe en waarom van zijn onderzoek.

Dat het ook anders kan werdgedemonstreerd bij de laatste vraagbij de verdediging: op de vraag vanAndries Meijerink werd met een korten bondig "Poeh" geantwoord. Keuriggetimed, want een seconde later klonkhet verlossende "Hora est."

In maart gaat Sander als SeniorScientist werken bij het Philips NatLabin Eindhoven en hij zal dus samen metTineke en Ruben verhuizen naar hetBrabantse land.

Paul Peijzel

8

AFSCHEID GERARD VAN LINGEN

Twintig maart gaatGerard van Lingenofficieel met

pensioen na vele jarentrouwe dienst alstechnicus bij de faculteitNatuur en Sterrenkunde.Zelf ken ik Gerard paseen paar jaar en daaromheb ik bij verschillendemensen aangeklopt,waaronder Gerard zelf,om meer over zijnverleden te weten tekomen. Dit gaf nietalleen een completerbeeld van Gerard zelfmaar ook een interessantbeeld van de historischeachtergronden waar-tegen het een en anderzich afspeelde.

Gerard is op 17 mei1965 als FOM technicusbegonnen bij de vastestofafdeling in dedependance bij PlasmaFysica in Rijnhuizen.Deze dependance waseen tijdelijk onderkomenvoor de vaste stoffysicaafdeling tot het OrnsteinLaboratorium klaar waseind 1970. De vastestofgroep bestond toenal uit een fysisch en eenchemisch deel, onderleiding van respectievelijkProf. Volger en Prof. vZanten. Het contrasttussen de twee locatieswas in deze tijd enormgroot. Rijnhuizen isgelegen in een prachtig

9

Foto Rudi Borkus.

Met grote trots kan ik vermeldendat Astrid Kappers sinds 1februari jl. benoemd is tot

hoogleraar! Met haar onderzoekbetreffende de haptische waarnemingheeft ze al laten zien dat ze in staat isom vernieuwend onderzoek op tezetten en uit te voeren. Dat haarideeën een grote bijdrage kunnenleveren aan de kennis over de haptiekis zeker niet onopvallend gebleven,wat zich in 2003 uitte in het verkrijgenvan een VICI-beurs. Deze benoemingtot hoogleraar in de fysica van demens heeft ze mijns inziens dusdubbel en dwars verdiend.

Michelle Doumen

PROFESSOR ASTRID KAPPERS

11 hectare groot park met bomen enveel groen terwijl de Johanna Polderwaar de Uithof gebouwd werd in dietijd nog een troosteloze vlakte was.Toen vaste stof van Rijnhuizen naar deUithof verhuisde kregen demedewerkers van vaste stof daaromals afscheidscadeau de bomen die nunog het parkeerterrein van hetPrincetonplein sieren.

De vaste stofafdeling en het'kristal laboratorium' afkomstig van deCatharyne singel werden onderge-bracht in het aanvankelijk ruimeOrnstein Laboratorium. Later kwamener twee nieuwe hoogleraren bij: Prof.de Wijn en Prof. Blasse. Ook kwam er,dankzij een gift van Phillips, eenvloeibaar helium machine. Deze werdbeheerd door Johan Keijzergeassisteerd door Gerard. Ook wasGerard betrokken bij de opbouw vanhet mechanische atelier en later, alsresearch technicus in de groep van De

Wijn, bij de opbouw van vele mooieopstellingen en experimenten. In deloop van de tijd heeft Gerardbelangrijke technische bijdragenverzorgd bij vele promotieprojecten.Een aantal jaren geleden ging hij vanFOM dienst over in dienst van deUniversiteit Utrecht en na depensionering van Harald de Wijn werdGerard algemeen technicus voor hetDebye instituut.

In deze laatste jaren heb ikGerard leren kennen als eenbuitengewoon creatieve en praktischetechnicus die van vele markten thuiswas en met slimme trucs kapotteapparaten weer aan praat kreeg. Ookals het om de klussen thuis ging hadGerard altijd uitstekende adviezen.Verder heb ik Gerard leren kennen alseen buitengewoon behulpzaam mensdie ook graag een praatje met jemaakt. We zullen Gerard missen.

Hans Gerritsen

10

Co

lu

mn

ONDERWIJS EN IDENTITEIT

Het is een besloten zaak, we staan aan de vooravond van de vorm-geving van één nieuwe ... faculteit. Wat zal het worden, denk je?Hoe gaat het verder met het ... onderwijs in de ... faculteit. De

namen voor de ... faculteit, of onderdelen ervan, flitsen je voorbij inmemo's, U-blad artikelen en allerhande bestuurlijke stukken. "MaterialScience" en "Life Science" las ik onlangs ergens als etiketten voor devrijwel onvermijdelijke tweedeling in de ... faculteit. "Material Science"... ik weet niet wie dat bedacht heeft. Ik vraag me af welke ...functionaris in de ... faculteit wiskunde, informatica en sterrenkundeonder dit kopje denkt te kunnen vangen. Maar goed, als polder-compromis stel ik voor de volgende tweedeling: "Material Science" en"Immaterial Science" en de verschillende ... departementen mogen zelfkiezen waaronder ze vallen.

Wat is dat toch met namen, zou je denken. Waar gaat de discussieover? Het gaat natuurlijk helemaal niet over de naamgeving, maar overidentiteit; een concept dat ook voor fysici niet gemakkelijk te behappenis. Fysici die zich met het kleine in dit universum bezighouden denkengraag in termen van Bosonen en Fermionen. Allemaal deeltjes dieweinig of eigenlijk helemaal geen identiteit bezitten. Tot op zekerehoogte lijkt onze vertrouwde wereld uit een beperkt aantal soortenidentieke deeltjes te bestaan. Al hoewel de deeltjes fysica hen groot-heden met namen als "flavour" en "colour" toedicht gaat het toch omkleur- en smaakloze deeltjes.

Sterren hebben vanouds namen gekregen. Al is die traditie in demoderne tijd niet meer voortgezet vermoedelijk vanwege het groteaantal interessante objecten. Maar toch geven we, bewust ofonbewust, sterren een identiteit als we praten over "de geboorte vaneen ster", of wanneer we een nevel waarin stervorming plaats vindt als"kraamkamer" of "wieg" aanduiden. Het lijkt erop dat we in denatuurwetenschappen een intuïtief aan grote dingen eerder eenidentiteit toekennen dan aan de kleine. Nou is dat natuurlijkwetenschappelijk allemaal volstrekt onbelangrijk, maar het grappige isdat we het in onze eigen leefwereld vaak andersom doen. Van groteorganisaties vinden we het moeilijk om een identiteit vast te stellen,terwijl we ons graag aan de duidelijke identiteit van de kleinere delenvasthouden. Als ik U vraag naar de identiteit van de mensen in de stadUtrecht heeft U waarschijnlijk minder problemen U daarbij iets voor testellen dan wanneer ik gevraagd had naar de identiteit van Europa enhaar burgers, of van de Wereldbevolking.

Als we straks de ... faculteit binnengaan stelt de vraag naar haaridentiteit zich als vanzelf. Die vraag zal lastig te beantwoorden zijnomdat de ... faculteit groter is dan de departementen. Natuur- enSterrenkunde heeft voor de meesten van ons een min of meer herken-bare identiteit, al zal wellicht de identiteit van Uw instituut ofonderzoeksgroep nog duidelijker zijn. Maar de ... faculteit? We kunnen

die vraag niet uit de weg gaan want we moeten de ... faculteit een naam gaangeven, en een naam geven is een voorschot nemen op die nog onbekendeidentiteit. Maar wat heeft dit nou met onderwijs te maken? Alles. Er zijnonderwijsprogramma's aan deze Universiteit die precies met dit probleem zitten"wie zijn wij en hoe moeten we ons noemen?" Niet zelden hoopt degene diemet dit probleem zit dat het vinden van een goede naam hetidentiteitsprobleem oplost, maar helaas past dit paard niet achter de wagen.Alles goed en wel zult U wellicht denken maar dit voorbeeld geeft nog niet aanwat de naam van een programma met het onderwijs zelf te maken heeft. Klopt,dus we moeten een stapje verder gaan.

Bij de vormgeving van onderwijsprogramma's in de natuurkunde komt snelde vraag op "wat maakt een fysicus tot een fysicus". Eén vaak gehoord antwoordluidt "Quantum mechanica" en voor je het weet wordt een natuurkundige paseen natuurkundige bij de behandeling van tijdsonafhankelijke storingsrekening.En dat is dan weer een versimpeling die zo beperkend werkt dat iedereen welaanvoelt dat 'ie niet waar kan zijn. Het is verassend om mee te maken hoesterk de behoefte is om van studenten "natuurkundigen" te maken door eencanon aan vak-inhoud vast te stellen. Het lijkt soms wel een integratiedebat alsje beluisterd hoe er gepraat wordt over de instroom van niet-natuurkundeBachelors in natuurkunde-Master's. Er is de (kleine) fractie die vindt datiedereen toegelaten kan worden omdat dat "synergie" effecten geeft. Er is defractie die een "integratiecursus" van belang vindt, bijvoorbeeld een zgn. Vak-inhoudelijk Pre-master traject. Natuurlijk is er ook een groep die vindt datde instromende student zich in de "opleiding van herkomst" moet voorbereidenop de natuurkunde Master en anders maar gewoon weg moet blijven. Natuurlijkgaan we er vanuit dat van onze eigen Bachelor studenten uiteraard niemandweg wil. Tenminste geen goede studenten ... toch? Er wordt gedacht vanuiteen idee over wat de identiteit van een natuurkundige uitmaakt en eenantwoord gezocht op de vraag hoe iemand die identiteit kan verkrijgen. Maar isdat wel de juiste vraag? De afgelopen jaren zijn meer dan tienduizendSomaliërs uit Nederland vertrokken naar Engeland. Zij vroegen niet om deNederlandse identiteit maar om mogelijkheden zichzelf te bedruipen en zich teontplooien. Stel je eens voor dat er Bachelor studenten zouden zijn wiens doelhet niet is om "natuurkundige" te worden maar die op zoek zijn naarmogelijkheden.

Maar hoe zit het nou met ons? Wij gaan naar de ... faculteit. En wordt datwat? Of zitten we over 10 jaar weer met 5 faculteiten, of zes (wiskunde eninformatica apart) en een hoop weggegooid geld. Ik durf de voorspelling welaan dat het antwoord op deze vraag beslist wordt door het antwoord op dieandere vraag, die naar de identiteit van de ... faculteit. Want stel je nou eensvoor dat die nieuwe faculteit ons de mogelijkheden geeft om onszelf tebedruipen en ons verder te onplooien. Dan gaat het volgens mij wel goed.Maar ik verwacht, eerlijk gezegd, dat de naam die de ... faculteit zal krijgeneen teken aan de wand zal zijn, en een opmaat voor een identiteiten strijd.Want wie van ons wil er nu ... worden? Ik wil hierbij een voorstel doen vooreen naam van de ... faculteit. Laten we haar de NIEUWE faculteit noemen; eennieuw spel met nieuwe kansen en nieuwe mogelijkheden.

Frank Witte

11

12

Van 28 februari tot enmet 11 maart werd deUtrecht Colloid Course

georganiseerd door de afdelingSoft Condensed Matter. Decursus bestond uit een deel"Introduction to SoftCondensed Matter" en uit eendeel "Advanced ColloidScience". De cursus stondopen voor zowelmasterstudenten alspromovendi. Nieuw dit jaarwas dat ook mensen vanbuitenaf zich kondeninschrijven. De inschrijvingenliepen hard en uiteindelijkdeden 10 masterstudenten enzo'n 50 promovendi mee. Depromovendi kwamen van

UTRECHT COLLOÏD COURSE

MARJOLEIN DIJKSTRA GEEFT COLLEGE(RECHTS) AAN EEN GOEDGEVULDE ZAAL

(ONDER)

13

allerlei universiteiten in Europa(Duitsland, Italië, Engeland, enz.), erwaren zelfs drie promovendi van deNew York University! De promovendivan buitenaf konden verblijven in dejeugdherberg in Bunnik, zodat ze op(een toch wel wat lange) loopafstandvan het Minnaertgebouw zaten.Ondanks de logistieke problemen doorhet onnederlandse sneeuwweer, zat dezaal elke dag weer vol. De cursusduurde twee weken, waarin steedscolleges en werkcolleges elkaarafwisselden, zodat het geleerde directgeoefend kon worden. De collegeswerden gegeven door medewerkersvan de afdelingen SCM, CMI en vanhet Van 't Hoff laboratorium(scheikunde). Alle vormen van softmatter werden besproken: colloiden,surfactants, polymeren en micro-

emulsies, voor elk watwils dus. Debehandelde stof in decolleges liep uiteen vanexperimenteleonderwerpen, zoalssynthese van colloidenen technieken voor dekarakterisering van softmatter, tot de echtetheoretische kant vanhet vakgebied, zoalsstatistische mechanica,DLVO potentiaal ensimulaties.

Gedurende depostersessie aan hetbegin van de tweedeweek kregen dedeelnemers demogelijkheid hun eigen

onderzoek aan elkaar te presenterenonder het genot van een pizza. Laterin die week, bij de rondleiding doorhet Van 't Hoff laboratorium en overde afdeling Soft Condensed Matterwerden de besproken technieken zoalsconfocale microscopie en static endynamic light scatteringgedemonstreerd.

De informatiedichtheid in decursus was erg hoog en waarschijnlijkhebben de cursisten nog een paarweken nodig om al het geleerde teverwerken. Maar, nadat debuitenlanders waren bijgekomen vande schok van de grote hoeveelheidfietsers en onze rare lunches metkroketten, hagelslag, karnemelk enpindakaas, waren de reacties op decursus bij iedereen erg positief. Duswellicht volgend jaar nog een keer…

UITGEBREIDE POSTERS VAN DE CURSUS WAREN TE ZIEN OP EENGROEP POSTERBORDEN IN DE KANTINE

Tekst en foto’s:

Esther Vermolen

14

AFSCHEID GERARD HÖRCHNER

Gerrit Dirkse, daarna volgde hij Dirkseop.

Ongeveer 8 jaar geleden verhuis-de het atelier naar de instrument-makerij van de IGF, waar Gerard dedienstverlening voortzette in de toengevormde Servicegroep. Omdat hij erzo mee vertrouwd was, nam hij zijn"eigen" machines mee. Zijn draaibank,freesbank en boormachine stondenallemaal vlak bij zijn werkbank. Het iseen grappig toeval dat hij zijn loop-baan eindigt in een gebouw dat naardr Bleeker, zijn eerste werkgever, isvernoemd.

Gerard deed graag wat vooranderen, met als gevolg dat hij jaren-lang betrokken was bij de organisatievan de evenementen door Fylakon(facultaire personeelsvereniging ).Daarvan hebben we bij de IGF veelprofijt gehad want Gerard maakte ookjarenlang deel uit van de evenementen-commissie van de IGF en mededankzij hem hebben we door de jarenheen steeds weer bijzonderepersoneelsuitjes gemaakt. Ook hieldhij van lekker eten, hij wist waar je delekkere dingen kon halen en de vis diehij af en toe bij de IGF-borrels haaldestaat velen vers in het geheugen.

Over zijn passie voor zijnvolkstuin kregen we vaak wat tehoren. Zoals de één een mooie daguitzoekt om naar het strand te gaan,zo zocht Gerard naar geschikte dagenom in z'n tuin te werken.

Gerard was ook bekend door dedecoratieve kubus die hij maakte uiteen blok massief aluminium. Door inalle zes vlakken van de kubus gaten teboren die trapsgewijs kleiner werden,ontstond een kunstzinnig object,

Onder grote belangstelling namGerard Hörchner afscheid vande IGF. Officieel ging Gerard

per 1 maart met FPU, maar opdonderdag 13 januari nam hij reedsafscheid om eerst van zijn verlof endaarna van zijn FPU te gaan genieten.

Gerard wilde graag afscheidtussen de machines op de plek waarhij de laatste 8 jaar gewerkt had. Deopkomst van "oude klanten" was zogroot dat zelfs de grote hal van deInstrumentmakerij goed gevuld was.

Gerard was de belichaming vande Servicegroep. Wanneer je eenkleine aanpassing aan je apparatuurwilde, dan ging je naar Gerard. Doorzijn servicegerichte instelling en zijnvlotte manier van werken werd je inkorte tijd geholpen. Om die reden wasde werkplek van Gerard ook meteende eerste werkbank die je ziet als jede instrumentmakerij binnenkomt.

Vooral ingewijden maakten graagvan zijn diensten gebruik. Ook voor dewat grotere verbouwingen aan hunapparatuur. Want, zo merkten ze, alsje het maar een klusje noemt, dan isde kans groot dat Gerard het "klusje"aannam. "Geef maar hier, dat doe ikwel effe" klonk het dan geruststellend.Bij grotere haastklussen gebeurde hetdan ook wel dat Gerard nog later bleefdoorwerken om het toch op tijd klaarte hebben.

Gerard kreeg een gedegenopleiding tot instrumentmaker bij deinstrumentenfabriek van dr. Bleeker teZeist. In 1964 kreeg hij een baan bijde Universiteit, fac. Psychologie, enniet zolang daarna kwam hij in dienstbij onze faculteit. Eerst in het atelierop de 6e verdieping onder leiding van

15

waarvoor veel liefhebbers bestonden.Wanneer je door een gat in de kubusnaar binnen keek dan zag je eenkleinere kubus, met daarin weer eengat met een nog kleinere kubus etc..

Die objecten maakte hij op zijneigen frees- en draaimachine. Metdeze conventionele technieken kunnenalleen haaks op elkaar staandevlakken bewerkt worden, met alsresultaat een kubus. Met de huidigecomputergestuurde machines kunnen

meer ingewikkelde vormen wordengemaakt. Speciaal voor Gerard hebbenzijn collega's een object gemaaktvolgens hetzelfde idee, dat bestaat uit12 regelmatig verdeelde achthoekenen dat veel bewondering oogstte.

Gerard kreeg veel woorden vanwaardering en zo kan ook eenafscheid plezierig zijn.

Mari Hanegraaf, Jaap Verkerk

Foto Gijs van Ginkel

16

Dit jaar is professor Bram Achterberg 25jaar in dienst . Wij wensen hem van hartegeluk met dit jubileum en maken van dezegelegenheid gebruik om terug te blikken opzijn tot nu toe succesvolle carrière.

Bram Achterberg is geboren 7 mei1953 te Maarn en hij begon nahet gymnasium te hebben

doorlopen in 1971 zijn studie teUtrecht waar hij in 1978 cum laudehet doctoraalexamen aflegde. Op eenZWO-beurs begon hij zijn promotie-onderzoek. Hij promoveerde in 1981alweer cum laude bij Max Kuperus enJan Kuijpers op een proefschriftgetiteld: The acceleration of energeticparticles in turbulent cosmic plasmas.Na zijn promotie was hij van 1981 tot1983 verbonden aan Caltech inPasadena (USA) waar hij baanbrekendwerk verrichtte aan hoogenergetischedeeltjes in extragalactische stelsels.Van 1983 tot 1984 was hij post graduateresearcher aan de University ofCalifornia in Berkeley.

In 1982 ontving hij de WinklerPrins Prijs voor het beste proefschriftin de Natuur- en Sterrenkunde. Na zijnverblijf in de USA kwam hij in 1984terug in Utrecht op een NWO- Huijgens-positie om de theoretische sterrenkundete versterken en werkzaam te zijn inde werkgroep 'Plasmaastrofysica'.

Naast zijn onderzoek aan deeltjes-versnelling en accretieschijven rondcompacte objecten is Achterberg zeeractief in het onderwijs. Zijn colleges'Kosmologie' en 'Kosmische Hydro-dynamica' zijn fundamenteel en vanhoog gehalte. Zijn zeer verzorgde collegedictaten en het prachtige boekover het ontstaan van het heelal kanik iedereen aanbevelen te lezen.

In 1992 was Bram visiting professoraan de University of Sydney en van1995 tot 1998 bijzonder hoogleraaraan de Universiteit van Amsterdam.Vanaf mei 1998 is hij gewoon hoog-leraar te Utrecht.

Naast onderzoek en onderwijsheeft hij zich bijzonder ingezet voorbestuur en management van hetSterrenkundig Instituut waarvan hijeen aantal jaren de directeur isgeweest. Bovendien is hij lange tijdactief geweest in de besturen van deStichting ASTRON van NWO en deonderzoekschool NOVA. In die functiesvertegenwoordigde hij vele jaren debelangen van de UtrechtseSterrenkunde op nationaal niveau.

Wij wensen Bram Achterberg nogvele gelukkige en productieve jarentoe in een goede gezondheid.

Max Kuperus

BRAM ACHTERBERG JUBILEERT

Foto Evert Landré

Jubileum bij Sterrenkunde

17

model te gaan analyseren, heb ik diemogelijkheid met beide handenaangegrepen. Het is een project vaneen half jaar, en zal ik dus helaasmaar een klein deel van de analysekunnen doen. Mijn eerste zorg isechter om de 1.5 Terabyte aangegevens hier te krijgen: al eenprobleem op zich! Als de gegevens terplekke beschikbaar zijn, is het debedoeling om de Indian Ocean Dipolete bestuderen, en de correlatie metondermeer de El Niño.

Het is maar goed dat ik 18 kmvan de Uithof vandaan woon, datgeeft mij de mogelijkheid om mijnligfiets vaak te gebruiken. Ook speel ikgraag kerkorgel. Op de foto ziet u mijaan het orgel in de Sint Joriskerk inAmersfoort.

HENK VAN DEN BRINK

Nieuw bij het IMAU

Foto Carina van der Veen

Mijn naam is Henk van denBrink, en sinds 1 januari werkik op het IMAU. Voor die tijd

heb ik 5 jaar op het KNMI gewerktaan mijn promotie-onderzoek naarextreme winden en stormvloeden inklimaatmodellen. Eén van de modellendie ik hiervoor gebruikt heb, is die vanhet 'Challenge' project. In dit projectis een geavanceerd klimaatmodelgedraaid op de supercomputer bijSARA in Amsterdam, om het klimaatvan 1940 tot 2080 62 keer tesimuleren. Door deze aanpak is hetbroeikas-signaal te scheiden vantoevallige flucutaties die altijd in hetklimaat aanwezig zijn.

Toen Peter Jan van Leeuwen mijvroeg om op het IMAU te komenwerken om de oceaandata van dit

18

In March, Alejandro Cuetos joinedthe SCM group of the Debyeinstitute as a postdoc paid by the

FOM programme "Physics of Colloidaldispersions in external fields", whichparticipates in the DFG TransregioSonderforschunggsbereich 6018. Hewill work on simulation and theoreticalstudies of nucleation phenomena incolloidal-polymer mixtures andcharged colloidal mixtures. His workwill be in very close collaboration withexperiments on colloid-polymermixtures at the Van't Hoff laboratoryand with those in the SCM group.

Colloidal suspensions are multi-component systems of mesoscopic

particles (sizes vary between afew nanometers - a fewmicrometers) suspended in asolvent. The understanding ofthermodynamic properties ofthese systems is of hugeimportance for our insight ofbiological systems (e.g. theblood) as of many industrialapplications. The study of thecolloidal system has created afrontier field between chemistry,physics and biology.

One-component colloidalsystems of e.g. hard spheres,soft spheres, charged colloids,rods, and plates, have beenstudied in great detail during thepast decades and their phasebehaviour and structure are nowwell understood. However, mostcolloidal dispersions in daily lifeconsist of many more differentspecies, which may have great

asymmetry in their properties, e.g.shape and charge. In our project wefocus in the first stages of theformation of ordered phases incolloidal mixtures, where the balancebetween entropy and energy play afundamental role.

Alejandro was born in Oviedo, inthe north of Spain and studied physicsin the University of Sevilla (Spain too,but in the south) and he got his PhDat the Universidad Pablo Olavide, inSevilla. Alejandro likes to walk or bike,concerts, cinema and any kind ofculture events, expecially on thestreet. So it is possible that he won'tmiss the Spanish sun so much.

Nieuw bij SCM

DR. ALEJANDRO CUETAS CONCENTREERTZICH OP KLEINE DEELTJES

Foto Gijs van GInkel

19

E = mc2 door Joshua Peeters

©

Ik weet nog goed hoe ik alseerstejaars student mijnmoeder aan de telefoon

had op de avond voor carnaval.Ik zou een avondje de sfeer inMaastricht (waar ik aan hetstuderen was) proeven en danweer lekker naar Bredakomen. Maar na die avondwas ik verknocht aan decarnavalsdagen in Maastrichten sindsdien heb ik geen carnavalgemist. Zelfs nu ik al meer dan 3 jaarin Utrecht woon, zit ik elke zaterdagvoor carnaval in de trein naarMaastricht met een zelfgemaaktpakkie vol verwachting over de

komende dagen. Wat ikwel mis is die langzameopbouw van de spanningdie je voelt als je inMaastricht woont:mensen die weken van tevoren (vaak ookmaanden) bezig zijn omachter de naaimachine ofsoldeerbout (voor lichtjesop je pak) weer iets

moois in elkaar te frutselen. Nu moetik dat helemaal in mijn eentje doen.

Inmiddels heb ik al eenrespectvolle verzameling alterego's: deeerste jaren was ik pierot, daarna ben

ik nog clown geweest (zelfdepatroon, dit keer vrolijkekleurtjes), waarna ikvogelverschrikker ben geweest,kolonist van Catan en vorig jaarspin (met een internetverbindingi.p.v. een eigen web) etc.. Maareen van de leukere jaren tot nutoe was toch wel het jaarwaarin ik met Anique (eenstudievriendin) Wc-Evaluatie-Team ben geweest. Nu hebbenwe dus de kennis die de meestecarnavalsvierders missen: waarzijn de beste WC's te vinden diena 3 dagen carnaval nog steedsschoongemaakt worden, heelhandig dus. Maar het leukstevan het WET-team waren degesprekken met de anderecarnavalsvierders over dekwaliteit van de toiletten.

Maar dit jaar was ik dusindiaan, iets minder origineel,

Buiten DienstBuiten DienstCarnaval in Maastricht

Tekst en tekeningen:Michelle Doumen

20

MUZIKANTEN GENOEG IN MAASTRICHT

21

maar wel een leuk thema om oplos te knutselen. Na twee wekenin de avonduren kraaltjes enveertjes op mijn pak te hebbengenaaid was het eindelijk zover:zondag om 12 uur 's middagswerd het carnaval officieelgeopend. Volgens de traditie zatik toen nog met Anique achter deschminktafel aangezien we daaraltijd te laat mee beginnen(ineens komt er dan altijd eenongelooflijke ijdelheid in ons naarboven, het moet wel perfect zijnnatuurlijk!). Om dan vervolgenshalverwege de optocht de stad inte lopen op zoek naar al diemooie mensen en de enthousiastemuziek die de komende dagen destraten van Maastricht in beslagzullen nemen.

Ik ben tijdens dezedagen altijd helemaal fanvan Segura, een Maastrichtsesamba-band. Ze zien er echtangstaanjagend uit, net alsofer door de straat een legerOrks op je af komt, begeleidtdoor luid ritmisch getrommel... Wie dan nog stil kanblijven staan ... dat isgewoon onmogelijk!

Maar dit jaar heb ik watminder gehoord van demuziek in de stad aangezienik een groot deel van de tijdmet mijn neef Max en zijnvrienden heb opgetrokken.Ze waren een stille disco,compleet met koptelefoonsen carnavalsmuziek. Dusvoor een deel van de tijdwaren we afgesloten van derest van de wereld om af entoe terug gehaald te wordenANGELIQUE

WHITE FEATHER

22

naar de werkelijkheid door hetoorverdovende geluid van tweevrienden die er een sport van leken temaken om zo hard mogelijk uit demaat van de muziek op hun trommelste slaan. Maar tussen de trommel-dialogen en stille-disco-muziek doorheb ik die paar dagen als vanoudsgenoten van al die prachtige mensendie altijd weer in Maastricht rondlopenmet carnaval. Al de kleuren, de kleineprinsesjes en stoere cowboys dierondlopen overdag en de fantastischgeschminkte mensen in de avond, datis gewoon genieten! Net als hetspontaan samen komen van muzikantenop het OLV-plein. Heerlijk om tussende trompetten, trommels en versterktedwarsfluiten met je tamboerijn mee tespelen totdat er geen plek op jearmen of heupen meer is die nietblauw is van die verdomd harde

houten rand van de tamboerijn. Enverder kom je elk jaar weer de juke-box tegen, de Batavieren, hetSesamstraat- hermenieke (dweilorkest)en te veel om op te noemen...

Maar aan al het goede komtnatuurlijk een einde: op dinsdagavondstroomt het hele Vrijthof vol metweemoedige carnavalsvierders. Wantte midden van een overvol Vrijthofmet zingende en huilende mensenwordt het Mooswief (het symbool vancarnaval voor Maastricht) om 12 uurnaar beneden getakeld waarna hetfeest ook echt afgelopen is (al kan hetin de kroegen nog best gezellig zijn).En voor je het weet zit jewoensdagmiddag al weer in de treinnaar het noorden en heb je het gevoeldat je ruw uit een fantastische droombent wakkergeschud.

White Feather (Michelle Doumen)

LAURA DE STEUR

Op 10 februari j.l is Laura de Steurgepromoveerd op het proefschrift getiteld"Stirred not Mixed - A study on the decay ofAgulhas rings".

Deze titel geeft al aan dat Laurazelfs in deze uiterst serieuzeaangelegenheid nog vrolijkheid

brengen kan. Haar werk wasonderdeel van een groter programma,MARE genaamd, naar de rol van dieAgulhas ringen in het mondialetransport van warmte en zout in deoceanen, en dus op hetklimaatsysteem. Dit in samenwerkingmet een OIO bij het KNIOZ op Texel,en een OIO bij het KNMI. Laura heeftonderzocht hoe en hoeveel water eengrote oceaanwervel verliest aan de

omgeving. Ze heeft een numeriekoceaancirculatiemodel met zeer hogeresolutie gebruikt omdat het op zeedoormeten van het wervelvervalvrijwel onmogelijk is: de wervelshebben een diameter vergelijkbaarmet Nederland, en vervallen over eentijdschaal van maanden tot jaren.

Een duidelijk beeld van het echtewetenschappelijke werk is Laura nietbespaard gebleven. Het draaien vanhet numerieke model en hetanalyseren van de modeluitkomstenhebben nogal wat voeten in de aardegehad. Na ongeveer een half jaarwerd de nationale supercomputervervangen door een grotere, maar quaarchitectuur voor dit numerieke model

P r o m o t i e

23

tragere variant. Gevolg was dat eenrun al gauw een paar dagen tot eenweek duurde, en de wat langere runsbijna een maand. Het aanpassen vande code om de gewenste afgeleidegrootheden te krijgen was ook nieteenvoudig en koste soms maandennoeste arbeid.

Het bleek dat wervelsvoornamelijk hun water verliezen viagrote filamenten, waarvan de vormingen dynamica in detail bestudeerd is.Ten einde het verlies te kwantificerenis o.a. gebruik gemaakt vantechnieken uit de dynamische-systeemtheorie. Een zeer belangrijkresultaat was dat deze theorie nogverdere ontwikkeling behoeft: de

hoge-resolutie-simulatieslieten zien datoceaanringen inwerkelijkheid veelchaotischer bewegen danvoorzien, en dan detheorie aankan. Dit kwamals grote verrassing in datvakgebied. Daarnaastheeft zij gevonden datsteile bergen op deoceaanbodem weiniginvloed hebben op hetverlies van water uit deringen, ook tegen degevestigde ideeën in.

Naast hetcomputerwerk heeft Laurazich zeer verdienstelijkgemaakt op één van demeettochten rond Zuid-Afrika. Aan boord van hetschip bleek ze naastuitstekende CTD-watcher(in goed Nederlands) alssmaakmaker de sfeer zeer

hoog te kunnen houden.Ook hier op het IMAU was Lauragoedlachs en aanwezig op 'allepartijtjes', al werd dat wel iets mindernaarmate de werkdruk toenam.

Laura, gelukkig kon je jeontladen in hardlopen, hardfietsen,hardklimmen, hardskieën...Je zult eenvan de weinigen zijn waarnaar eenstructuur zo groot als Nederlandvernoemd is. Helaas was 'jouw' wervelzeer snel verdwenen uit de metingen,maar gelukkig heb jij veel meerdiepgang. Je bent nog druk op zoeknaar een passende baan, misschienals postdoc in New York. Veel succesdaarmee!

Peter Jan van Leeuwen

LAURA DE STEUR MET HAAR PARANIMFEN ASTRID VAN VELDHOVEN(L) EN FAEZEH MAGHAMI NICK (R) (foto Vivian van Oosten)

2005 is door de Verenigde Natiesuitgeroepen tot het World Year of Physics(WYP 2005). Overal ter wereld vindenactiviteiten plaats die de natuurkunde onderde aandacht van scholieren, studenten enhet grote publiek gaan brengen. Ook inNederland organiseren natuurkundigen talvan spannende activiteiten.

Het Internationale Jaar van deNatuurkunde is begonnen opdonderdag 13 januari met een

driedaagse conferentie Physics forTomorrow bij de UNESCO in Parijs.Vijfhonderd geselecteerde, veelbelo-vende natuurkundestudenten uit 80landen wisseldeen er van gedachtenmet vijfhonderd wetenschappers,onder wie vele Nobelprijswinnaars. Deconferentie vormde het startsein voorde overal ter wereld plaatsvindendeactiviteiten.

Science UnlimitedIn Nederland behoren tweesciencewedstrijden voor scholieren totde hoogtepunten. Voor basisscholierenis er het Techniek Toernooi. Dat wordtgehouden op 10 juni in het Land vanOoit. Duizend jongeren uit de groepen1 t/m 8 strijden daar om fraaieprijzen. Opdrachten variëren van hetmaken van het hoogste zandkasteeltot het ontwikkelen van een blijde(middeleeuwse katapult), waarmeeeen bepaald object zo ver mogelijkmoet worden weggeslingerd.

Middelbare scholieren kunnenhun krachten meten in de Eureka Cup.Die vindt plaats op 20 mei in hetSciencepark in Amsterdam. Deopdrachten die zij moeten uitvoerenzijn uiteraard moeilijker. Meet de

hoogte van een lantaarnpaal vanuit deverte, is een van de zes waaruitgekozen kan worden. Een andere gaatover persoonsherkenning: het vindenvan een bepaalde persoon aan dehand van metingen met geluid-,kracht-, licht- of afstandsensoren.Leerlingen die uitblinken in kunst-zinnige richting krijgen een podium terbeschikking om door middel van zang,theater, mime, acrobatiek of welkeandere vorm ook een begrip ofverschijnsel uit de natuurkunde voorhet voetlicht te brengen.

Ook staan er activiteiten voor hetalgemeen publiek op stapel. Dezemoeten voornamelijk plaatsvinden ineen feestweek, van 14 t/m 19 juni. Deuniversiteiten ontwikkelen daarvoor,samen met bedrijven zoals Philips, eenprogramma dat het publiek moetverbazen, vermaken, overdonderen ennieuwsgierig maken: ScienceUnlimited. Nadere details wordenbinnenkort bekendgemaakt.

Natuurkunde op de marktIn de weekeinden vóór deze feest-

week treden teams van studenten enjonge medewerkers van universiteitenen onderzoeksinstituten op alsstandwerkers op de markt en in het

2005: JAAR VAN DE NATUURKUNDE

Persbericht, 11 januari 2005

24

warenhuis. Dit onderdeel luistert naarde naam 'Natuurkunde op de Markt'.

"Met de feestweek en deactiviteiten op de markt en in dewarenhuizen willen we zoveel mogelijkmensen, jong en oud, laten zien watvoor een fantastisch vakgebied denatuurkunde is," vertelt prof.dr. JoHermans, voorzitter van de StichtingWorld Year of Physics 2005 in Nederland(WYP2005/NL), die namens deNederlandse Natuurkundige Vereniging(NNV) met de organisatie van alleactiviteiten is belast. "Natuurkunde isméér dan een schoolvak. Het is eenonderzoeksterrein dat ten grondslagligt aan nagenoeg alle natuurweten-schappen. Je hebt natuurkunde in deaardwetenschappen, zoals degeofysica. Maar ook in de sterrenkunde(astrofysica), biologie (biofysica),gezondheid (medische fysica) en niette vergeten de techniek. Daarombrengen we tijdens het Jaar van deNatuurkunde ook al die verschillendeonderzoeksgebieden voor hetvoetlicht. De nadruk ligt daarbij opverbazing wekken en het prikkelen vande nieuwsgierigheid. Het is buiten-gewoon spannend om natuurkundigeén onderzoeker te zijn. Natuurkundevind je trouwens overal om ons heen.De mobiele telefoon en de DVD-spelerzouden er nooit zonder natuurkundigonderzoek zijn gekomen."

Energy Beach TourOm ook op het gebied van sport enrecreatie het publiek te bereiken, vindtin de zomer de Energy Beach Tourplaats. Een karavaan van voertuigen,voortgedreven door duurzame energieals zon en wind, trekt langs het strandvan Den Helder naar Hoek van Holland.Op een aantal pleisterplaatsen wordendemonstraties, voorstellingen enlezingen verzorgd.

De Energy Beach Tour bestaat uit

drie elementen: de Karavaan, hetSpeelstrand en het mediaprogramma.De Karavaan bestaat uit een groepvan alternatief voortgedrevenvoertuigen. Gedacht wordt aan een(wedstrijd)zeilwagen, een door middelvan een vlieger aangedreven vaartuig,een fiets met hulpbron, en vanbrandstofcellen of zonnecellenvoorziene (race)auto's. Deze krijgenafhankelijk van de gebruikte technologieeen bepaalde handicap mee. DeKaravaan start elke dag op hetzelfdetijdstip en druppelt een paar uur laterbinnen op de finishplaats. Geprobeerdwordt om de Karavaan deels of geheelbemand te krijgen met bekendeNederlanders, van staatssecretaris totsporter en van astronaut tot presentator.

Elke morgen wordt op de start-of finishplaats het Speelstrandingericht. Daar wordt de tourverslagen en toegelicht. Ook wordtaandacht besteed aan de 'energie vanhet strand'. Een Vliegerteststationleert kinderen en volwassenen hoe jevliegers kunt maken en hoe je beterkunt vliegeren. Een Zandkastelen-reservaat legt uit hoe je een succesvolzandkasteel maakt. De Zonnebar iseen geheel op wind-, zonne- enmenselijke energie draaiende strand-tent, voorzien van fietssimulators('koel je eigen drankje'), zonnepanelenen een echte, mobiele windmolen. DeWindstrijd is een wedstrijd metwindwagens en zeilfietsen voorkinderen. Iedereen die daaraanmeedoet, krijgt een windmolen vooreigen gebruik.

Fietsica"Naast deze 'nationale' activiteiten zijner in elke universiteitsstad localeinitiatieven ontwikkeld," zegt JanHeijn, directeur van stichtingWYP2005/NL, die de dagelijkse leidingheeft van alle activiteiten. "Die betreffen

25

26

onder meer filmvoorstellingen entheaterstukken met natuurweten-schappelijke onderwerpen, specialevoordrachtseries en 'café scientifique'programma's. Ook worden bepaaldethema's uitgelicht."

Zo organiseert de RijksuniversiteitGroningen (RuG) onder meer demanifestatie 'Fietsica'. Daarbij kaniedereen zijn fietsvermogen testen ineen energiewedstrijd. 'Natuurkundigeweetjes over de fiets' luidt de titel vanhet boekje, dat verkrijgbaar zal zijn bijde rijwielhandel en bij de velewielerrondes die van maart totseptember plaatsvinden in Groningen,Friesland en Drenthe.

De RuG opende het Jaar van deNatuurkunde op 2 februari met een'Muzikale ontdekkingsreis'. Op 28 aprilis er 'Girls Day', met de nadruk opnatuurkunde voor en door vrouwen.Op 2, 3 en 4 juni is er een Wetenschaps-circus, met natuurkundeproeven inwinkels in de Groninger binnenstad.Zo kun je optische proevendoen bij de opticien, zijn erlachspiegels in depaskamers en eenspijkerbed bij eengereedschapswinkel. Op 4juni worden grootschaligeproeven vertoond, zoals diemet de 'Maagdenburgerhalve bollen'. Dat zijn tweehalve, metalen bollen dietegen elkaar wordengehouden, waarna de luchtertussen wordtweggepompt. De druk vande omringende atmosfeer isdan zo sterk, dat zelfs twee spannenpaarden de halve bollen niet vanelkaar kunnen trekken. In juni, juli enaugustus wordt in de Martinitoren dehistorische proef met de slinger vanFoucault uitgevoerd. Draait de aardenou wel of niet?

Meer informatie:Meer informatie kunt u o.a.vinden op:

www.wyp2005.nlwww.kennislink.nl enwww.natuurkunde.nl

Utrecht en het WYP 2005Diverse vakgroepen en instituten zijnbereid gevonden mee te doen aanScience Unlimited. Daarbij komen devolgende onderwerpen aan bod:

Julius Instituut : VortexkanonJulius Instituut : Orde in de chaosJulius Instituut : AudiodemonstratiesDebije Instituut : ZonnecellenFysica van de Mens : Zien en tastzinIMAU : MeteorologieJulius Instituut : Meten aan de Mens

Als er nog instituten of mensenzijn die willen meewerken aan of nogideeën hebben voor deze manifestatiehoren we dat graag.

Coördinatoren zijn Ad van Gameren(tel. 2718) en Rudi Borkus (tel. 1007). Het geheel vindt plaats ondersupervisie van Harrie Eijkelhof.

Rudi BorkusAd van Gameren

VORTEXRING

27

PRINCETONPLEIN MUZIEKFESTIJN

Het 10e PrincetonpleinMuziekfestijn was weer een grootsucces. Een keur aan artiesten en eenuitgebreid scala aan muziekstukkenkwam voorbij. Ook het publiek was ingroten getale op komen dagen. Detraditie kan worden voortgezet

28

P u z z e lKNIKKERVERDELING

Een moeder verdeelt een aantal knikkers onder haarkinderen. Achtereenvolgens krijgt:het eerste kind 5 knikkers + 1/5 van de rest,het tweede kind 10 knikkers + 1/5 van de rest,het derde kind 15 knikkers + 1/5 van de rest, etc

Als het laatste kind zijn knikkers krijgt zijn alle knikkers verdeeld. Ieder kindheeft dan eenzelfde aantal knikkers gekregen.

Vragen:Hoeveel knikkers heeft de moeder onder haar kinderen verdeeld ?Onder hoeveel kinderen worden deze knikkers verdeeld

Carlos van Kats wilde graagcollecteren voor hetNovibproject: Ethiopie: de strijdtegen het water. De organisatiegaf daar graag ruimte voor maarverlangde wel eentegenprestatie (zie links). Zowelde inzameling als het optredenwas een succes. Een ovatie eneen bedrag van ruim 258 eurowas het resulataat.

29

In 1999 begon Maarten van Aalstaan zijn promotie aan het IMAU,met de dynamica van de

stratosfeer als onderwerp. Hetonderzoek speelt zich af tegen deachtergrond van twee grote mondialemilieuproblemen. Het eerste is deaantasting van de ozonlaagveroorzaakt door de uitstoot vanCFK's, bijvoorbeeld uit spuitbussen.Ozonmoleculen in de stratosfeervormen de ozonlaag. Deze filtert nietalleen het schadelijke UV-licht uit dezonnestraling maar speelt ook eenbelangrijke rol in de structuur van de

atmosfeer. Chlooratomen afkomstig uitCFK's kunnen echter ozon afbreken,waarbij extreem koudeomstandigheden de afbraak flinkkunnen versnellen. Het tweedeprobleem is de klimaatverandering alsgevolg van de uitstoot vanbroeikasgassen. Deze zorgen voor eenopwarming in de de troposfeer (tussenhet oppervlak en 10 a 15 km hoogte)maar voor een afkoeling in destratosfeer en daarboven. Hetterugdringen van CFK's om de afbraakvan de ozonlaag tegen te gaan wordtdus gedeeltelijk teniet gedaan door de

MAARTEN VAN AALST

P r o m o t i e

30

toename van o.a. CO2 in deatmosfeer. De hoeveelheid ozonbeïnvloedt echter ook de transportenin de atmosfeer, waaronder die vanCFK's, met diverse feedbacks tussenchemie, straling en transport alsmogelijk gevolg.

Om iets te kunnen zeggen overde toekomstige ozonlaag of hettoekomstige klimaat wordenklimaatmodellen gebruikt. Eenklimaatmodel is een drie-dimensionalerepresentatie van de atmosfeer,ingedeeld in afzonderlijke blokjes luchtdie met de wind door hetmodeldomein bewegen. Dergelijkemodellen dienen uitvoerig gevalideerdte zijn alvorens ze voortoekomstverwachtingen gebruiktkunnen worden. In zijnpromotieonderzoek heeft Maartengekeken naar de representativiteit vantransporten in de stratosfeer in hetklimaatmodel ECHAM. Hiertoe liet hijhet model voor verschillende periodeshet weer en bijbehorendeatmosferische transporten simuleren,en hij vergeleek de berekendetemperatuur en de concentraties vandiverse sporengassen (methaan,waterstoffluoride) met metingen, o.a.afkomstig van satellietwaarnemingen.Speciale aandacht gaf hij aan hetplotselinge opbreken van het ozongatboven de Zuidpool in september 2002,een bijzondere gebeurtenis die maareens in de 200 jaar voorkomt.Theoretisch werd verondersteld dateen synoptische verstoring, ofweldepressie, in de troposfeer diende als'trigger' voor dit event. Interactietussen de verstoring en hetlandoppervlak veroorzaakt een sterkenaar boven gerichte golf die breekt inde stratosfeer en aldaar de dynamicaverandert. Maarten heeft die 'trigger'op verschillende manieren aan het

model opgelegd en bestudeerd inhoeverre het klimaatmodel erin slaagthet daaropvolgende golftransport enbreking na te bootsen.

Maarten heeft het niet bijzondermakkelijk gehad aan het IMAU. Al eenpaar maanden na aanvang van hetproject vertrok zijn promotor, JosLelieveld, naar het Max-Planck-Instituut in Mainz (D). Dat betekendedat Maarten voor zijn begeleidingregelmatig een weekje op en neermoest naar Mainz om daar samen metandere klimaatmodelleurs aan hetmodel te werken. Bijkomend voordeelwas echter dat hij nu ook regelmatigoverleg kon hebben met zijn co-promotor, de Nobelprijswinnaar PaulCrutzen. Maar ook andere practischeproblemen doemden op, o.a.veroorzaakt door de switch naar eennieuwe versie van het klimaatmodelen de komst van een nieuw typesupercomputer bij SARA inAmsterdam. Maarten laat zich echterniet snel ontmoedigen, en ook dezeproblemen is hij goed te bovengekomen, geholpen o.a. door zijncommunicatieve vaardigheden dieprima van pas kwamen in demultidisciplinaire wereld van deklimaatmodellering.

Gedurende zijn promotietijd wasMaarten intensief betrokken bijprojecten op het gebied vanaanpassing aan klimaatverandering,o.a. bij de Wereldbank, de Organisatievoor Economische Samenwerking enOntwikkeling (OESO) en hetInternationale Rode Kruis. Na zijnpromotie heeft hij weer beide handenvrij voor deze activiteiten, en wewensen Maarten veel succes in zijnverdere loopbaan!

Geert-Jan Roelofs