Nuances rond de Fokker Centennial festiviteiten (Haarlem, augustus/september 2011)Arno Landewers2011-08-25

Antony Fokker vloog niet op Koninginnedag 1911 rond de Sint Bavo in Haarlem, maar de dag erna; de Spin was was niet het eerste vliegtuig in Haarlem, en de Fokker vlucht was destijds slechts van lokale betekenis.

In veel publicaties rond Antony Fokker wordt beweerd dat hij op Koninginnedag 1911 rond de Sint Bavo in Haarlem vloog. Dat is niet waar. Fokker was uitgenodigd om tijdens de festiviteiten rond Koninginnedag enkele demonstraties te geven. Daarbij werd een terrein aan de Kleverlaan in Haarlem gebruikt als start-en landingsplaats. De volgende vluchten werden gemaakt:

- woensdag 30 augustus 1911 in de avond schemering een proefvlucht van 3 minuten boven terrein Kleverlaan;- donderdag 31 augustus 1911 (koninginnedag) twee vluchten boven het vliegterrein Kleverlaan, één van 7 en één van 4 minuten;- vrijdag 1 september 1911 één vlucht boven Haarlem, met het "beroemde" rondje om de St bavo;- zaterdag 2 september 1911 twee vluchten; één keer boven Haarlem (ouderlijk huis) en één boven het vliegterrein;- zondag 3 september 1911 één vlucht rond het vliegterrein;

De gegevens zijn ontleend aan de plaatselijke bladen uit 1911. Het is dus absoluut niet waar dat Fokker op Koninginnedag rond de Bavo vloog, ook al staat het in diverse boeken (en op internet) wel zo vermeld. Ook wordt er vaak bij verteld dat hij op Koninginnedag een fiets kreeg als dank voor de demonstraties, terwijl dat in werkelijkheid pas gebeurde na zijn vlucht op 3 september.

De verwarring rond de datum is niet op zijn laatst ontstaan door Fokkers autobiografie “Flying Dutchman”. Daar staat (Penguin editie 1938) eerst iets over de proefvlucht op de dag tevoren en dan "The next day everyone in the city came out (...) It was seven o'clock before the wind failed to stir a handkerchief. Mine was the first aeroplane ever flown in the city."

Dat laatste is overigens ook niet waar - de Belg Léon Verstaeten vloog in oktober 1910 in zijn Sommer boven Haarlem.

De Fokker biografie "Fokker - the man and his aircaft" (Henri Hegeners, 1961) is nauwkeuriger, al worden niet alle vluchten vermeld: "towards nightfall he made as test flight lasting only a few minutes, to ensure all was well for the official display next day, the Queen's birthday. The young hero made his preparation and took his seat in the aircraft. 'He has attired himself in a sweater which looks as if he has had the thing for the last twenty-five year" wrote the young reporter Robert Peereboom in his father's newspaper, the Haarlems Dagblad. A flight of nearly seven minutes was rewarded with a bouquet and a shouldering by enthusiastic Boy Scouts. He was asked to do another flight, and in spite of protesting that the engine' is rebellious, and does not pull enough', he risked a further flight of four minutes, after which he announced firmly: ' Gentlemen, the demonstration is ended'. On Friday, he made local history by a flight over Haarlem itself, soaring over the grey, 262-feet-high, 15th-century church tower of St. Bavo. Again a take-off was made diagonally across the wretched field. Near the road, which sensibly had again been closed for traffic, the airman had notreached sufficient speed, but-and to repeat again the flowery prose of the Dagblad-' With a courageous sweep he ran towards the west, fluttered around in a few circles like a half-dead fly, then shot vigorously along the length of the Kleverlaan and climbed into the sky steeply shooting.... ' Such is journalism! Then he circled the cathedral while people ran outside to watch, pressed their noses against the windows, or climbed to the roof. “

In de landelijke pers van destijds is weinig tot niets te vinden over de vluchten van Antony Fokker in Haarlem. In 1910 en 1911 waren op diverse plaatsen in Nederland vliegdemonstaties gehouden.In de Indische editie van Het Nieuws van de Dag van eind oktober 1911 lezen we zelfs: (Het Nederlandse publiek) wil nu wel weer eens wat anders zien: dingen waarvan het leest dat ze over de grens plaatsvinden- vier, zes, tien vliegers in de lucht, vijf, zes verschillende machinefabrikaten, hoogte-vluchten, dalingen in zweefval, in vol piqué, in spiralen, vluchten met passagiers, snelheidswedstrijden......”. In Haarlem zullen de vluchten van Antony Fokker veel aandacht hebben getrokken, daarbuiten nauwelijks. In juli 1911 had de Bosschenaar Henri Bakker op dezelfde wijze als Antony Fokker furore gemaakt in zijn geboortestad: hij vloog toen, in een Blériot, om de Sint Jan (bij “de Pettelaar”, waar hij opsteeg, staat nog altijd een monument). Was Fokker niet vanaf de Eerste Wereldoorlog één van 's werelds belangrijkste vliegtuigbouwers geworden (een positie die hij overigens in de jaren 20 verloor na de opkomst van Amerikaanse vliegtuigbouwers), dan was de Fokker Spin Centennial die nu plaatsvindt nooit gehouden, en herdachten we zijn vluchten wellicht ook aan de hand van een monument.

Dank aan Harm Hazewinkel en Klaas Jan Sijsling

Fokker, tweede van rechts, met de organisatoren in Haarlem, aug/sept 1911

Antony Fokker in zijn Spin