1

Nr.5: René Descartes

De Filosoos: Filosofen Top Twaalf

FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel

2

Leven Descartes: kort overzicht

• 31 maart 1596 (La Haye en Touraine, Frankrijk) – 11 februari 1650 (Stockholm, Zweden)• Geboren tijdens pestepidemie. Zijn moeder stierf dertien maanden na zijn geboorte.

Descartes was van goede komaf. Zijn vader was advocaat.• 1606 – 1614: les in klassieke talen, wiskunde en Aristoteliaanse filosofie aan het

Jezuïetencollege van La Flèche• ± 1613 – 1616: Rechten studie aan de Universiteit van Poitiers, Frankrijk.• ± 1617 – 1620: Militaire Academie in Breda, Nederland (toen: republiek der Zeven

Verenigde Nederlanden).• 1618: ontmoeting met Nederlandse wiskundeleraar Isaac Beeckman, die zijn

leermeester werd.• 1620 – 1628: reizen door Europa (Bohemen, Hongarije, Frankrijk).• 1623: ontmoeting met Franse wiskundige pater Marin Mersenne (bedenker Mersenne

priemgetallen).• 1628 – 1648: verblijf in Nederland. Bezig aan diverse beroemde werken waaronder

“Discours de la méthode pour bien conduire sa raison et chercher la vérié dans les sciensces.” (verhandeling over de methode om de rede op de juiste manier te leiden en de waarheid in de wetenschappen te zoeken).

• 1649: op uitnodiging van koningin Christina naar Stockholm, Zweden.• 1650: Descartes sterft aan een longontsteking.

FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel

3

Betekenis Descartes voor de filosofie

• Descartes wordt algemeen beschouwd als de vader van het moderne rationalisme en daarmee als grondlegger van de moderne wijsbegeerte/ filosofie.• Descartes is bekend om zijn uitspraak “Cogito, ergo sum”: ik denk dus ik ben.

Behalve voor de filosofie heeft Descartes heel veel betekend voor de wiskunde door zijn rol als pionier op het gebied van de analytische meetkunde.

FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel

4

Belangrijkste werken van Descartes

• “Discours de la méthode” (pour bien conduire sa raison et chercher la vérité dans les sciences - 1637): hierin wordt onder andere de basis gelegd voor de analytische meetkunde.

• “Meditationes de prima philosophia” (1641): dit werk bestaat uit zes overpeinzingen over filosofische en theologische onderwerpen:

"Over de dingen waarover we twijfelen”

"Over de aard van de menselijke geest”

"Over God: dat hij bestaat”

"Over waarheid en vergissing”

"Over het bestaan van materiële zaken”

"Over het onderscheid tussen de geest en het lichaam van de mens".

Dit boek was voor veel filosofen stof tot discussie.

• “Principia Philosophiae” (1644): hierin wordt het hele universum met behulp van zuiver wiskundige mechanica beschreven.

FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel

5

Cogito, ergo sum!

FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel

Net als vrijwel alle filosofen, was Descartes zeer geïnteresseerd in het achterhalen van de werkelijkheid. Hiervoor heb je kennis nodig die zeker, evident en betrouwbaar is. Dat is niet makkelijk, aangezien je aan heel veel dingen kunt twijfelen. Twijfel staat dan ook centraal in de Cartesiaanse filosofie. Descartes stelt datje bijvoorbeeld kunt twijfelen aan je zintuiglijke waarnemingen, aan je wijze van redeneren of omdat de mogelijkheid bestaat dat we dromen. Maar aan één ding kun je in elk geval nooit twijfelen en dat is aan het feit dát je twijfelt. Door door de twijfel heen te stoten, komtDescartes uiteindelijk uit bij het meest evidente en ontwijfelbare: het zelfbewustzijn, de “Ik”. Dit bracht Descartes tot zijn beroemdste uitspraak:

Ik denk, dus ik ben (Cogito, ergo sum).

6

De methode van Descartes• De methode die Descartes gebruikt om vanuit (wetenschappelijke) kennis

de waarheid te achterhalen (ook wel de Cartesiaanse methode genoemd) kent vier grondregels:

1. Kennis moet enkel gebaseerd zijn op evidente, heldere rationele inzichten. 2. Om problemen in de kennis op te lossen dienen ze in zoveel mogelijk

analyseerbare stukjes te worden opgesplitst.3. Redeneringen beginnen met de meest eenvoudige objecten om

vervolgens op te stijgen tot de meest ingewikkelde zaken.4. Verworven kennis moet worden georganiseerd in volledige overzichten.

Deze methode is ontleend aan de wiskunde. Niet vreemd, want wiskunde is overal inde filosofie van Descartes terug te vinden.

FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel

7

Het Cartesiaanse Godsbewijs• Voortboordurend op de zoektocht naar de werkelijkheid, hield Descartes zich net als

andere beroemde filosofen (bijvoorbeeld Augustinus) ook bezig met het (proberen te) bewijzen dat God bestaat. Dit leidde uiteindelijk tot zijn hieronder vermelde stelling, ook wel het Cartesiaanse Godsbewijs genoemd. Overigens is deze stelling oorspronkelijk niet van Descartes (hij formuleerde ‘m hooguit iets anders), maar van de in Italië geboren filosoof, theoloog en benedictijner monnik Anselmus van Canterbury (1033-1109)! Hij was de eerste die kwam met dit “ontologische Godsbewijs”.

1. Het idee van God omvat alle perfecties.2. Bestaan is een perfectie.3. Het idee van God omvat dus ook zijn bestaan.

• Conclusie: God bestaat!

Toelichting: Een onvolmaakt wezen kan niet een idee of voorstelling maken van een volmaakt wezen. Dat kan alleen een werkelijk bestaand volmaakt wezen doen: God. Het idee God is een aangeboren idee dat door God in de ziel is geplant.

FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel

8

Een belangrijke rol in de filosofie van zowel Descartes als Aristoteles is weggelegd voor de ratio. Beiden waren rationalisten. Beiden waren er ook op uit om de waarheid te vinden door middel van wetenschappelijke methoden waarbij uitgegaan wordt van zekere kennis die deductief kan worden afgeleid uit de eerste beginselen/principes. Wetenschappelijke en zekere kennis betreft altijd kennis van/vanuit de uiteindelijke oorzaak/oorzaken.

Er is echter ook een belangrijk verschil tussen Descartes en Aristoteles. Daar waar bij Aristoteles de eerste beginselen door inductie direct uit de ervaringworden afgeleid (empirische benadering), worden deze bij Descartes geheel a priorigevonden door de zuivere rede. Dit verschil heeft er mee te maken dat Descartes nietkan/wil vertrouwen op zintuiglijke waarnemingen.

Descartes vs. Aristoteles

FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel

9

Het dualisme van Descartes

FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel

Lichaam en buitenwereld (res extensa: dat wat ruimte inneemt) enerzijds en ziel (res cogito: dat wat denkt) anderzijds kunnen volgens Descartes geheel los van elkaar worden gezien . Ze zijn werkelijk van elkaar onderscheiden. Lichaam en buitenwereld zijn volstrekt mechanisch en levenloos. Ook dieren beschouwt Descartes als zielloos en mechanisch/machines. Ondanks dat lichaam en ziel dus onderscheiden zijn, zijn zij volgens Descartes wel met elkaar verbonden, niet oppervlakkig en toevallig, maar wezenlijk en innig. Dat klinkt onbegrijpelijk en dat is het volgens Descartes gelukkig ook. Want: je kunt deze verbinding niet begrijpen, doch slechts beleven. Het verstand kan slechts inzien dat God de macht heeft om de verbinding tussen lichaam en ziel (ondanks de schijnbare onmogelijkheid) te realiseren.

10

Citaten van Descartes

• “Twijfel is het begin van wijsheid.”• “De grootste geesten zijn tot de grootste ondeugden, zowel als tot de

grootste deugden in staat."• “Gezond verstand is het beste verdeeld in de wereld, want iedereen vindt

dat hij er rijk van voorzien is.”• “Mijn doel is niet de methode te onderwijzen die iedereen dient te volgen

om zijn verstand te leiden, maar alleen om te onthullen hoe ik heb getracht mijn eigen verstand te leiden.”

• “Om te weten wat mensen werkelijk denken, moet men eerder letten op wat ze doen dan op wat ze zeggen.”

• “Reizen is bijna als praten met mensen uit andere eeuwen.”• “Wanneer men mij beledigt, tracht ik mijn ziel zo hoog te verheffen, dat de

belediging haar niet bereikt.”

En de bekendste natuurlijk:

• “Ik denk, dus ik ben” (Cogito, ergo sum)

FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel