Symfonisch vioolconcertIn dat Wenen van eind 19e eeuw was Brahms duidelijk een representant van de keizerlijke grandeur. Zo statig als de imponerende gebouwen van het Habsburgse Wenen waren, zo groots en meeslepend, maar ook klassiek romantisch waren Brahms’ composities. Dat hij als waardig opvolger werd gezien van Beethoven, was bijna vanzelfsprekend. Zeker in zijn orkestwerken deed hij niet onder voor zijn reeds lang overleden stadsgenoot. Vier symfo-nieën schreef hij, maar zijn vier grote soloconcerten kunnen even zo goed voor symfonieën met een obligate solostem doorgaan. Dat geldt ook voor zijn Vioolconcert uit 1878. Het jaar daarvoor had hij zo’n groot succes met zijn Symfonie nr. 2, dat de ideeën voor nieuwe orkestmuziek alweer in zijn hoofd borrelden. Het was zijn goede vriend, de vioolvirtuoos Joseph Joachim, die hem bewoog om dat in de vorm van een vioolconcert te doen. Daarmee ging Brahms in de zomer van 1878 aan het werk. Aanvankelijk had hij zelfs het plan om er een vierdelig werk van te maken, waarmee hij het concept van een symfonie wel heel dicht naderde, maar uiteindelijk koos hij toch voor de klassieke driedeligheid. Overigens zou hij enkele jaren later zijn Pianoconcert nr. 2 wel vier symfonische delen geven. Joachim was zeer tevreden toen Brahms hem de solopartij enige tijd later ter beoordeling stuurde, maar niet helemaal. Pianist van huis uit, had Brahms de viool nogal wat pianistische trekjes gegeven die van de solist grote technische vaardigheid vereisten. In een vriendelijke rivaliteit gingen voorstellen tot aanpassingen en tegenvoor-stellen heen en weer, met als eindresultaat dat Brahms er vrijwel niets aan veranderde. Onder musici was de ontvangst van het Vioolconcert niet onverdeeld, vooral omdat het orkest een minstens even grote rol speelde als de viool. Dirigent Hans von Bülow was van mening dat het werk eerder tegen

De Zeemeermin

Het ene Wenen is het andere niet. In dit concert hoort u de

twee gezichten van de stad in het begin van de 20e eeuw.

Aan de ene kant was er de klassieke statigheid waarmee de

machtige Habsburgse dynastie de stad had gevormd. Maar

daarnaast ontlook er een artistiek Wenen dat zijn vizier op de

toekomst richtte, met geheel nieuwe geluiden.

Programmatoelichting

www.orkest.nl

Marc Albrecht, dirigentArabella Steinbacher, viool

za 10, zo 11 november Het Concertgebouw

Brahms Vioolconcert Zemlinsky Die Seejungfrau

dan voor de viool geschreven was. De beroemde Spaanse vioolvirtuoos Pablo de Sarasate vond het hoogst irritant dat in het tweede deel de hobo de enige echte melodie van het stuk speelt, in plaats van de viool. Joachim dacht daar allemaal heel anders over. Hij verdedigde Brahms’ Vioolconcert over de hele wereld. En met succes. Vanaf de première op Nieuwjaarsdag 1879 wist hij het publiek enthousiast te maken. En dat is tot op de dag van vandaag gebleven.

Sprookje in JugendstilWie het wilde maken in het muziekwereldje van Wenen aan het eind van die 19e eeuw kon bijna niet om Brahms heen. Dat gold ook voor Alexander von Zemlinsky. Hoewel hij zijn opleiding aan het Weense conservatorium volgde, kreeg hij ook wijze adviezen van Brahms die hij dankbaar ter harte nam. Maar Zemlinsky keek wel verder dan de grootse romantische gebaren van zijn oude leermeester, die zo nauw aansloten bij het Habsburgse Wenen. En er gebeurde veel in de stad op cultureel gebied, zeker toen de eeuwwisseling naderde. Het belangrijkste was wel de opkomst van de Weense variant van de jugendstil, die vooral op het gebied van de beelden-de kunst actief was. Onder leiding van schilders als Gustav Klimt en architecten als Otto Wagner verenigden zij zich onder de noemer Seces-sion, letterlijk een afscheidingsbeweging van de gevestigde kunst. Niet de imponerende grootsheid van de romantiek, maar de doelgerichte verfi jnd-heid van de jugendstil was hun devies. Medeoprichter Joseph Maria Olbricht bouwde zelfs een compleet tentoonstellingsgebouw voor de groep, dat nog steeds als het Secessionsgebäude een toeristische trekpleister is. De sierlijkheid van beweging die met een subtiel lijnenspel een mooi totaalbeeld maakt, was iets wat Zemlinsky, bewust of onbewust, toepaste op zijn composities uit deze tijd. Eén van de mooiste is ongetwijfeld het driedelige symfonische gedicht Die Seejungfrau, naar het beroemde sprookje van Hans Christian Andersen. Persoonlijke emoties speelden daarbij een essentiële rol. Hij was tot over zijn oren verliefd op zijn mooie leerlinge Alma Schindler. Zij hadden in 1901 enkele maanden een heftige relatie, die zij echter verbrak om vervolgens Mahler het hoofd op hol te brengen. Het verhaal wil dat Zemlinsky met zijn verklanking van De kleine zeemeermin zijn liefdesverdriet wilde verwerken. Veel succes heeft hij er

niet mee gehad. Bij de première in januari 1905 was het succes maar matig, in tegenstelling tot de Pelléas et Mélisande van zijn vriend en latere schoon-zoon Arnold Schönberg, die op hetzelfde concert zijn eerste uitvoering beleefde. Zemlinsky trok het terug en toen hij als Jood in 1938 naar Amerika vluchtte, had hij maar twee delen van de partituur van Die Seejungfrau bij zich. Het ontbrekende deel is pas in 1984 terugg evonden en sindsdien is het stuk zo nu en dan te horen.Het is niet zo eenvoudig te achterhalen hoe Die Seejungfrau precies in elkaar steekt. Zemlinsky bedoelde het als symfonisch gedicht, waarin hij met de muziek het sprookje navertelt. Het schijnt dat hij voor de première zelfs een uitvoerige toelichting gemaakt heeft, waarin hij uit de doeken doet hoe de muziek op het verhaal past, maar die tekst is verloren gegaan. Luisterend naar de weelderige klanken die Zemlinsky ons voortovert, zijn sommige elementen wel herkenbaar, zoals het woeden der zee, de bevallige zeemeer-min, haar verlangen, verdriet en wanhoop, de boze heks en de naïeve prins. De muziek zit vol met thema’s die regelmatig terugkomen en die wellicht op een Wagneriaanse manier als Leitmotiven bedoeld zijn. Maar het blijft gissen. Wat blijft is 40 minuten heerlijke fi n de siècle-muziek, waarbij je als luisteraar zelf het sprookje van Andersen mag invullen.

Tekst: Kees Wisse

Biografi eën

Marc Albrecht, dirigentSinds 2011 is Marc Albrecht chef-dirigent van het Nederlands Philharmo-nisch Orkest|Nederlands Kamerorkest en De Nationale Opera. Naast gastdi-recties bij onder meer de Berliner Philharmoniker, Wiener Philharmoniker en het Koninklijk Concertgebouworkest, leidde hij van 2006 tot zijn komst naar Amsterdam het Orchestre Philharmonique de Strasbourg. Over de hele wereld is Albrecht een uiterst gewild operadirigent. Hij was te gast bij de Bayreuther Festspiele in Wagners Der fliegende Holländer. Met dezelfde opera schitterde hij in Covent Garden. Al in 2003 debuteerde hij met succes bij de Salzburger Festspiele waar hij met de Wiener Philharmoniker tekende voor een indruk-wekkende Lulu. Ook dirigeerde hij bij prestigieuze operahuizen, waaronder Theater an der Wien, La Scala Milaan, Deutsche Oper Berlin en het Opern-haus Zürich. Marc Albrecht en het Nederlands Philharmonisch Orkest brachten diverse opnamen uit waaronder Mahlers orkestliederen en Vierde symfonie en de complete Elektra van Strauss.

Arabella Steinbacher, vioolAls driejarige maakte Arabella Steinbacher kennis met de viool. Nog maar negen jaar oud was ze toen ze werd toegelaten tot de Hochschule für Musik und Theater München. De wereld maakte pas echt kennis met deze Duitse violiste bij haar sensationele debuut in 2004 met het Orchestre Philharmoni-que de Radio France onder Sir Neville Marriner. Sindsdien is ze uitgegroeid tot één van de grootste violisten van onze tijd. Ze concerteerde met onder meer het Gewandhausorchester Leipzig, het New York Philharmonic Orchestra en het Philharmonia Orchestra. Daarnaast trad ze op tijdens de Salzburger Festspiele, in Carnegie Hall en het Amsterdamse Concertgebouw. Arabella Steinbacher heeft al diverse cd’s op haar naam staan met onder meer het Vioolconcert van Brahms. Ook heeft ze grote affi niteit met het modernereen minder bekende repertoire. Bijzonder en exemplarisch was haar opname van het Vioolconcert van Hindemith, waarover de pers schreef: ‘Haar toon-vorming, spatzuivere intonatie, de creatieve omgang met vibrato, en haar tomeloze energie, gepaard aan een innig cantabile, laten deze compositie opnieuw stralen.’

Zit u op de winnende stoel?Elke bezoeker van onze concerten in Het Concert-gebouw kan op de winnende stoel zitten. Metuw plaatsbewijs maakt u kans op twee gratis concertkaarten. Kijk op de donderdag na het concert op www.orkest.nl of uw stoel het winnende nummer heeft.

Word nu ook VriendGrote kans dat u naast één van onze Vrienden zit. Deze heeft dit concert met een jaarlijkse bijdrage mede mogelijk gemaakt. Vrienden dragen bij aan de toekomst van onze orkesten. Als vriend bent u belangrijk voor ons. Geïnteresseerd? Kom eens langs bij de Vriendenbalie in Het Concertgebouw en ontmoet andere Vrienden. Ook kunt u contact opnemen via vrienden@nedpho.nl | 020 521 75 28.

Beluister gratis onze playlist op 24classics.comWilt u vast een voorproefje van het concert dat u gaat bezoeken? Luister via 24classics.com of de 24classics-app gratis naar onze playlist Orkest met een steeds wisselende selectie van de werken die wij dit seizoen spelen.

Programma

Johannes Brahms(1833 - 1897)Vioolconcert in D, op. 77 (1878)

Allegro non troppoAdagioAllegro giocoso, ma non troppo vivace

Pauze

Alexander Zemlinsky(1871 - 1942)Die Seejungfrau (1902)

Sehr mäßig bewegtSehr bewegt, rauschendSehr gedehnt, mit schmerz-vollem Ausdruck

NederlandsPhilharmonisch OrkestMarc Albrecht, dirigentArabella Steinbacher, viool

za 10 november 2018, 20.15 u (einde concert ca. 22.15 u)Het Concertgebouwzo 11 november 2018, 14.15 u (einde concert ca. 16.15 u)Het Concertgebouw

ExtraDe Verdieping za 10 november, 19.30 u in de SpiegelzaalInleiding zo 11 november, 13.30 u in de Spiegelzaal

Wolfgang-app

Bij dit concert kunt u gebruik maken van Wolfgang: een smartphoneapp voor klassieke muziek. Terwijl het orkest Die Seejungfrau van Zemlinsky speelt, leest u op de Wolfgang-app wat er, precies op dat moment, gebeurt in de muziek. Wolfgang vertelt in korte, goed getimede zinnen; af en toe een blik op uw smartphone is voldoende. De app is zo ontworpen dat u anderen niet afl eidt van de muziek. Rob Streevelaar, algemeen directeur Nederlands Philharmonisch Orkest|Nederlands Kamerorkest, raadt u de app van harte aan: ‘Op een mooie en eenvoudige manier licht Wolfgang tijdens het luisteren de muziek toe, en kan zo de beleving van het concert verrijken.’

DownloadenDownload Wolfgang (iPhone en Android) gratis in de app stores of viawww.wolfgangapp.nl. Start Wolfgang voor het concert en zet uw telefoonop stil. Maak verbinding met het wifi -netwerk van Wolfgang.wifi -login: Wolfgang | wachtwoord: wolfgang