NOVI werkplaats Noord-Nederland

NOORD NEDERLAND

01/10/2015

WERKPLAATS NOVI | NOORD-NEDERLAND

2

1 OKTOBER 2015

3


4

Inleiding

Opening Hanna Lára

Duurzame energievoorzieningVestigingsklimaat en connectiviteitDemografieWaterNatuur, landbouw en landschapTrends

Conclusie: Nationale NOVI-agendapunten

Aan het woord

Colofon

Bijlage

NO

ORD

NED

ERLAND

1

1 OKTOBER 2015

5


6

Nationale Omgevingsvisie

Op donderdag 1 oktober 2015 is de NOVI-werkplaats Noord-Nederland gehouden. Dit was de eerste van de NOVI-bijeenkomsten tussen het Rijk en de MIRT-regio’s.Bij de bijeenkomst waren circa 60 personen aanwezig. Het gros van de aanwezigen bestond uit ambtenaren van verschillende ministeries en ambtenaren van de drie provincies. Daarnaast waren er ambtenaren van gemeenten en medewerkers van maatschappelijke organisaties (LTO, Fryske Gea, waterschap Hunze en Aa’s) aanwezig.Doel van de werkplaats was te komen tot de belangrijkste opgaven voor Noord-Nederland die vragen om een nationale aanpak in de Nationale Omgevingsvisie en -agenda.De MIRT-gebiedsagenda en de Noorderzine zijn als uitgangspunt genomen voor de invulling van de werkplaats. Op basis van deze twee documenten zijn vijf thema’s benoemd:• Duurzame energievoorziening• Vestigingsklimaat en connectiviteit• Demografie• Water• Natuur, landbouw en landschapIn de eerste werkronde is in groepen besproken welke trends en ontwikkelingen er ten aanzien van de thema’s gesignaleerd worden en hoe die noordelijke ambitie op deze thema’s kunnen beïnvloeden.Met de resultaten hiervan is in een tweede werkronde gezocht naar de integrale opgaven voor Noord-Nederland en welke daarvan een plek moeten krijgen in de Nationale Omgevingsvisie. Uitgangspunt daarbij was dat er gezocht moest worden naar betekenisvolle verbindingen tussen de gesignaleerde aandachtsgebieden.Aan het eind van de middag hebben Hanny Stijnen, Johanna Tolsma en Ron Lander de oogst van de dag opgehaald.

INLEIDING

1 OKTOBER 2015

7


8

Hanna Lára trapte de bijeenkomst in het Provinciehuis Fryslân af door antwoord te geven op de vraag:

”Waarom zijn we hier bijeen?”

Hanna Lára: “We werken nu aan de toekomst van Nederland, hoe zien wij samen Nederland in 2050? Wij kunnen dit als Rijk niet alleen vormgeven, we moeten hiervoor samenwerken. Dat doen we zowel landelijk, als met partners in de regio. De werkplaats is het platform om met elkaar het gesprek aan te gaan, zowel offline als online. De nationale omgevingsvisie gaat over de inrichting van de gehele fysieke leefomgeving en is een samenwerking van acht departementen met elk hun eigen vraagstukken en uitdagingen. We proberen daarbij te komen tot vernieuwing, zowel op inhoud als proces. Soms help het daarbij om informeel het gesprek aan te gaan, want dit stimuleert vernieuwing en innovatie en dat is wat we nodig hebben. Dit geeft een mooie aanvulling op de formele trajecten die ook nodig zijn voor het maken van de nationale omgevingsvisie. Een eerste stap is het opstellen van de Nationale omgevingsagenda. Deze wordt juni 2016 aangeboden aan de Tweede Kamer.

OPENING HANNA LÁRA

1 OKTOBER 2015

9


10

DUURZAME ENERGIEVOORZIENING

We willen in het noorden koploper op het gebied van duurzame energietransitie worden. Het gaat hierbij onder andere om het opwekken en opslaan van duurzame energie, maar ook om ketensluiting. Het is belangrijk om sectoren als energie, vastgoed en landbouw met elkaar te verbinden om een optimale circulaire economie te creëren. Als we duurzaam willen zijn, dan moet dat door de hele keten gebeuren. We willen dé energieregio worden, door even veel of meer energie op te wekken, dan dat we verbruiken in Noord-Nederland. Hiervoor is innovatie van belang, daarnaast moeten we draagvlak hebben zodat we het met z’n allen kunnen doen.

“Versnel het opwekken, opslaan en de distributie van duurzame energie.“

1 OKTOBER 2015

11


12

1 OKTOBER 2015

13


14

In 2050 is het noorden idealiter een dynamische regio waar het prettig wonen en recreëren is, met voldoende bedrijvigheid. De noodzakelijke ingrepen in woon-, leef- en werkomgeving moeten gepaard gaan met kwaliteitsinvesteringen. Investeringen die de ruimte en kwaliteit die we nu hebben in stand houdt en zelfs versterkt.Connectiviteit is de belangrijkste randvoorwaarde voor vestiging van bedrijven. Historisch gezien zie je dat bedrijven zich altijd hebben gevestigd rondom belangrijke infra knooppunten. Krimp van bevolking en ook de economische krimp vragen om een verbetering van de digitale connectiviteit. De klassieke sectoren lijken een steeds kleiner deel van de regionale economie te vertegenwoordigen en veel grote bedrijven trekken zich terug naar hoofdkantoren, omdat het contact met de klant meer en meer via internet plaatsvindt. Ook trekken veel jongeren naar de stad en is het lastiger om vakmanschap dichtbij huis te zoeken. Kansen doen zich voornamelijk voor in de nichemarkten. Nieuwe slimme apps maken veel werk dat voorheen werd gedaan in traditionele sectoren overbodig. Sectoren die veel potentie hebben zijn de maakindustrie en healthy aging.

“Goede internetverbinding moet worden gezien als nutsvoorziening.”

“Het Rijk moet investeren in de onrendabele top van het internetnetwerk in het buitengebied.”

VESTIGINGSKLIMAAT EN CONNECTIVITEIT

1 OKTOBER 2015

15


16

1 OKTOBER 2015

17


18

DEMOGRAFIE

We zijn in een versnelde transitie van onder andere vergrijzing en migrerende jongeren terecht gekomen. Hoe zorgen we ervoor dat onze voorzieningen en het bijbehorend vastgoed aansluiten bij de kenmerken van deze transitie? Het is een belangrijke opgave om bestaand vastgoed te transformeren naar de woonzorg-vraag van ouderen en de woonwens van één- en tweepersoonshuishoudens. De vergrijzing is nog heftiger dan de bevolkingskrimp en de tegenstellingen in het Noorden worden steeds groter. De krimp is hoger in Noordoost Friesland, het aardbevingsgebied en in de Veenkoloniën. Grofweg de driehoek tussen Groningen-Leeuwarden-Zwolle staat er daarentegen beter voor. Het contrast tussen stad en regio wordt groter. Een andere grote opgave is de sociaaleconomische ontwikkeling van het landelijk gebied.

“Het Rijk en de provincie moeten zich inzetten voor de herstructurering van het vastgoed, op de gebieden cultureel erfgoed, duurzaamheid en krimpproblematiek.“

1 OKTOBER 2015

19


20

1 OKTOBER 2015

21


22

WATER

Water verbindt. Het gaat om de dijk als onderdeel van de omgeving. En zelfs om het hele kustgebied als onderdeel van de omgeving. Wat kunnen sectoren zoals toerisme en recreatie rond en in de Waddenzee? Bij zoetwater is dat niet anders, dat bedient de landbouw, de industrie, de natuur en de recreanten. Aan het bedienen zit ook een grens, in de nabije toekomst gaat het ook steeds meer om aanpassen aan beperkingen. Zo wordt het water steeds zouter. Vooral in de kustzones met hun hoogwaardige akkerbouw die de motor vormen van de agrarische sector. Of in de vogelrijke veenweidegebieden. We willen daaromslimmer omgaan met het toevoeren en gebruiken van zoetwaterbellen in verziltingsgebieden. Het gaat om een omslag van systemen én burgers. Beide kunnen in 2050 anticiperen op de beperkingen van water.

“Water heeft belangrijke dienende functies om de andere thema’s te ondersteunen.”

1 OKTOBER 2015

23


24

1 OKTOBER 2015

25


26

NATUUR, LANDBOUW EN LANDSCHAP

We beschikken hier over bijzondere landschappen, kwalitatief goede landbouw en prachtig cultureel erfgoed die de basis vormen van een aantrekkelijk vestigingsklimaat. Het is ons veel waard om dat in 2050 nog steeds te kunnen zeggen. En om natuur, landbouw en landschap in balans met elkaar te ontwikkelen.

De leefbaarheid van het landschap sneeuwt vaak onder, er is te weinig geld en aandacht voor. Het is in de toekomst belangrijk om een leefbaar landschap met kwaliteit te hebben. Veel wegen en vaarwegen worden verder ontwikkeld, maar we moeten wel waarborgen dat de natuur aaneengesloten blijft; dat het een samenhangend geheel van natuurgebieden wordt.

“We moeten bestaande landschappen beter benutten en niet perse nieuwe landschappen willen ontwikkelen.“

1 OKTOBER 2015

27


28

1 OKTOBER 2015

29


30

TRENDS

-Het principe van ‘mens volgt werk’ gaat veranderen. Waar wil ik graag wonen meer de trend. Dat is een kans voor het ruime en prachtige noorden.

-Door de digitale infrastructuur worden we minder afhankelijk van fysieke infrastructuur.

-Onze nieuwe economie draait op ZZP’ers, die moeten we koesteren.

“De technologische ontwikkelingen leiden tot een grotere kloof tussen hoog- en laagopgeleiden?”

1 OKTOBER 2015

31


32

1 OKTOBER 2015

33


34

NATIONALE NOVI-AGENDAPUNTEN

Op zeven tafels is in wisselende samenstelling verkend waar de betekenisvolle verbindingen liggen en tot welke integrale opgaven dat leidt voor Noord-Nederland. De volgende 6 opgaven wil Noord-Nederland graag agenderen voor de nationale omgevingsagenda:

1. Een belangrijke randvoorwaarde voor meerdere gebiedsopgaven is de realisatie van een gebiedsdekkend digitaal netwerk als nutsvoorziening. Niet in 2050 maar zo snel mogelijk. ICT zorgt voor een andere manier van ruimtegebruik, en stimuleert het hergebruik van bestaand vastgoed, als overheden willen we de kansen die dat biedt voor Noord-Nederland faciliteren. Kansen voor leefbaarheid, vestigingsklimaat, experimenteerruimte voor zzp-er en creatieveling. Deze opgave overstijgt het ruimtelijk domein, samenwerking met het fiscaal en/of financieel domein is noodzakelijk.

2. De herstructureren van vastgoed in stedelijk en in krimpgebied is een nationale opgaven. Dit is niet meer enkel lokaal of regionaal op te lossen, en vraagt om slimme aanpak welke past bij de verschillen in dynamiek tussen stad en land, en regio’s. Het aardbevingsdossier versterkt de problematiek in Noord-Nederland. Er is experimenteerruimte nodig. Hoe kunnen we transformeren zonder te veel pijn? Er ligt een belangrijke betekenisvolle verbinding met het behoud van het rijke cultureel erfgoed in Noord-Nederland. Een ander verbinding is die van een aantrekkelijk vestigingsklimaat en behoud van de ruimtelijke kwaliteit van het landschap.

CONCLUSIE

1“Voor zelfrijdende auto’s heb je een perfecte digitale infrastructuur nodig.”

2“Er moet een goede balans tussen groot- en kleinschalige oplossingen komen.”

“Veel grotere flexibilisering voor bijvoorbeeld binnenstadsopgave. Nu te veel last van de ‘schotten’ van departementen. Van veel terug naar één of enkele. Geldt ook voor gebiedsgerichte opgaven.”

“Je moet veel huishoudens transformeren voor de ouderen. De vergrijzing is nog heftiger dan de bevolkingskrimp.”

“Denk na over de toekomstbestendigheid van een gebied, waarmee je ook de geschiedenis en cultureel erfgoed meeneemt. Hoe kunnen we dat koesteren, ontwikkelen en gebruiken zodat de kwaliteit gewaarborgd blijft?”

1 OKTOBER 2015

35


36

3. Duurzame energietransitie inclusief besparing: in 2050 geen gasgebruik meer. Noord-Nederland als living lab voor duurzame energie. De maatschappelijke en bestuurlijke betrokkenheid voor deze opgave is enorm. Niet in de laatste plaats door de ontwrichtende werking van de aardbevingen door toedoen van de huidige fossiele energiewinning. Maar ook de zorg van velen voor de ruimtelijke kwaliteit van het landschap. Ook dit is een opgave die vraagt om een nationale aanpak.

4. Regionale gebiedsopgave koppelen aan nationale opgaven. Een grote kans die op meerdere tafels is genoemd is de verbinding tussen het Deltaprogramma (zeekustverdediging), de wadden en de kustzone. In dit gebied komen meerdere opgaven samen: lokaal, regionaal, nationaal en internationaal. Het gaat om waterveiligheid 2100, het creëren van een aantrekkelijk landschap voor recreatie en natuur, versterken van Werelderfgoed Wadden, de aanpak van de economische krimp, en de transitie in de landbouw in de zone langs de kust. Dit gebied is echt een kans om samen op te pakken: qua schalen als qua opgaven!

3“Wat is omgevingskwaliteit, is dat milieukwaliteit en ruimtelijke kwaliteit samen?”

4“Duurzaam toerisme. Die willen wij bij werelderfgoed Waddenzee. Kunnen we daar iets mee?Wat vragen toeristen? In ieder hotel en camping WIFI.”

“We moeten steeds meer doen aan kustverdediging, dat laat je onderdeel zijn van de omgeving. Je kunt daarmee een aantrekkelijker kustgebied maken, waardoor de Waddeneilanden meer samenhang hebben met de Friese en Groningse kuststreek.”

“Harlingen is één van de mooiste stadjes van Noord-Nederland, maar geen toerist blijft er hangen; zij gaan naar de Waddeneilanden.”

“Dubbele dijk aanleggen is kustverdediging, tussen de dijken kun je de natuur laten bloeien, of voor landbouw gebruiken.

1 OKTOBER 2015

37


38

5. Noord-Nederland gaat bio-circulaire, in de zin van een combinatie van een biobased en circulaire economie. Een economie gebaseerd op gebruik van natuurlijke grondstoffen en het sluiten van kringlopen. Landbouw is een onmisbare schakel bij deze ambitie. Noorden als living lab. Hiervoor zijn nieuwe verdienmodellen nodig. Ecosysteemdiensten welke het ecosysteem, de natuur en het landschap ook financieel waarderen. Met als doel dat het zorgvuldig omgaan met natuurlijk kapitaal een vanzelfsprekendheid wordt, dat deze waarden worden meegenomen in ruimtelijke beslissingen. Aantal belangrijke principes: voedselzekerheid, hoogwaardige benutting grondstoffen, afval bestaat niet.

6. Het verbeteren van nationale en internationale verbindingen. Het versterken van de nationale en internationale verbindingen speelt bij alle bovenstaande opgaven. Nationaal richt de aandacht zich met name op het optimaliseren van de reistijden, internationaal gaat het om de aanleg van goede verbindingen. Het betreft in beide gevallen zowel weg-, spoor-, water- als luchtvaartverbindingen. Op meerdere tafels is hierover gesproken: over wenselijke infrastructuur, de relatie met de maakindustrie over de grens, een ruimtelijke visie over landschap en krimp, en meer. Noord-Nederland gaat graag de komende jaren het gesprek over betekenisvolle internationale verbindingen.

5“Water heeft een duidelijke landschappelijke waarde.”

“Bio-circulaire economie: het zo hoogwaardig mogelijk benutten van de grondstoffen die we uit de vruchtbare grond halen in het Noorden, en daarnaast: afval bestaat niet.

1 OKTOBER 2015

39


40

1 OKTOBER 2015

41


42

HARRY VAN DER MEER“Voor mij zit de uitdaging in hoe de dorpen en kleine gemeenschappen elkaar op de been houden met het oog op 2050. Zo vind ik dat we te veel leegstand hebben. Er zijn gebieden in Noord-Nederland waar de verschillen binnen de vastgoedsector op het gebied van onderhoud en kwaliteitsniveau erg verschillen. We gaan een grote transformatie tegemoet waarbij er straks minder vraag is naar ondermeer winkels en woningen, dit betekent dat we met een vastgoedoverschot komen te zitten. Hoe gaan we hier als NOVI mee om? Op lokaal niveau is dit erg complex en daarom denk ik dat een landelijk beleid nodig is om financieel te stimuleren. Bijvoorbeeld door investeerders in herontwikkeling/herbestemming van bestaand vastgoed fiscaal een voordeel te geven. Medewerking van Financiën om creatieve incentives te vinden is noodzakelijk.”

AAN HET WOORD

1 OKTOBER 2015

43

“Een voor mij belangrijke factor is water tegenover economie, en lange t.o.v. korte termijn. Je bent geneigd om investeringen te doen in de korte termijn, zonder rekening te houden met de toekomst. Gebouwen neerzetten op plekken waar je dat beter niet kunt doen bijvoorbeeld, ook al is het goedkoop. Het gebeurt volop. Mijn uitdaging is het vergroten van de bewustwording bij mensen betreffende water, wateroverlast en eventuele schade. Het voelt niet urgent voor de mensen, maar een waterramp kan ook vandaag of morgen gebeuren.”

“Het overeind houden van de kwaliteit van natuur en landschap zie ik als een zorg. Vooral als het gaat om de grote ingrepen die we nu bespreken, bijvoorbeeld met betrekking tot het opwekken en opslaan van duurzame energie. Ik vind dat we over de opzet en uitrol van dit soort projecten te makkelijk denken. Zo ziet men de Veenkoloniën als een goede plek voor de huisvesting van een windenergiepark. Er is echter veel weerstand waardoor ik denk dat je dit niet zomaar even kunt opzetten.”

PETER DE VRIES ETTIENKE BAKKER


44

“Een van de grootste uitdagingen vinden we toch de collectieve connectiviteit. Iedereen moet goed digitaal bereikbaar zijn. Met name veel ZZP’ers en kleine bedrijven die meer in de buitengebieden zijn gevestigd hebben hier nog veel last van. Zij lopen daardoor automatisch een paar stappen achter. In deze tijd kan dit gewoon niet.”

“De constructieve, actieve houding van de mensen heeft me positief verrast. Iedereen is heel gedreven om tot een goede inhoud te komen. Ten aanzien van de ingebrachte agendapunten zie je dat de transitie van het gebruik van fossiele brandstoffen naar duurzame energie erg belangrijk is. Dat is geen verrassing. En ook de digitalisering van onze maatschappij komt hier terug als belangrijk speerpunt. Dit moet voor iedereen goed worden geregeld. Zelf kan ik niet zonder, het Noorden wat mij betreft ook niet. En dan is het een logische stap dat dit als nutsvoorziening door het Rijk moet worden geregeld. En wat me goed doet is dat de agendapunten goed concreet en gebiedsspecifiek zijn.”

ROEL FOLKERSMA HANNA LÁRA PÁLSDÓTTIR

1 OKTOBER 2015

45


46

Visuele Notulen

Marijke Timmerman - Magazine DesignJeroen van Nerven- EditorSierk Keuning - TekstenJoris Postulart - TekstenAmar Inderdjiet - Fotografie-Web: www.visuelenotulen.nlMail: [email protected]: 026 - 202 21 78

COLOFON

1 OKTOBER 2015

47


48

BIJLAGE

1 OKTOBER 2015

49

thema: water + natuur, landbouw en landschap

thema: natuur, landbouw en landschap


50

thema: vestigingsklimaat en connectiviteit

thema: water

1 OKTOBER 2015

51




52

thema: water


1 OKTOBER 2015

53

thema: water + natuur, landbouw en landschap



54

thema: duurzame energievoorziening


1 OKTOBER 2015

55

NOVI werkplaats Noord-Nederland

Documents

Transcript of NOVI werkplaats Noord-Nederland