Nog over Geraardsbergen tijdens en

na de Duitse bezetting in de jaren

1 940-1 944 Marc VAN TRIMPONT

I n januari van dit jaar werd passende aandacht geschonken aan de soste verjaring van de Frans-Dui tse verzoe­

ning na de 2de Wereldoorlog. Deze herdenking roept b ij al wie de oorlogsperiode heeft meegemaakt als vanzelf toestanden voor de geest die zich tijdens en na de Duitse bezetting hebben afgespeeld, wat dan een aansporing

geeft om even - voor de zoveelste keer - op snuffeltocht te gaan. En met resultaat want als bij wonder kwam post uit 2005 te voorschijn van oud-Geraardsbergenaar wij len Edgard H ooghuys. Hij reageerde toen op de ex­tra editie van Gerardimontium de dato 3 september 2 0 04 onder de titel Losse terugblikken op Geraardsbergen tijdens de ongeluksjaren 1 940-1 945.

Edgard Hooghuys werd in Ge­raardsbergen geboren op 1 3 apri l 1928 als zoon van Victor en Angèle De V laminck. Op 1 mei 1937 ver­huisde hij met zijn ouders van de Kloosterstraat (thans Abdijstraat) -!3 naar de Markt 45 waar ze het Café Toerist openden. In 1956 verl iet hij Geraardsbergen en door zijn huwel ij k vestigde hij zich in Nieu­werkerken. Om den brode was hij werkzaam bij het spoor (NMBS) . fn 1964 nam hij voor het eerst en met succes deel aan de gemeente­raadsverkiezingen als kopman op de l ijst van de BSP, de toenmal ige social istische partij . l n 1971 werd hij burgemeester van ieuwerkerken en na de fusie met Aalst werd hij in deze stad schepen van Burgerl ijke Stand (1 977-1 982) . En van 1 989 tot 1 991 was h ij er l 51� schepen met de departementen Openbare Werken en Patrimonium als bevoegdheids­pakket. Als biiton de maréchal werd hem de titel verleend van erebur­gemeester van Nieuwerkerken en ereschepen van Aal st. Edgard

was ook een actief lid van Liniaal ( ' ) , de culturele kring van Nieuwer­kerken. H ij overleed op 24 septem­ber 2012 .

Edgard Hooghuys in Geraardsber­gen bij het u itbreken van de oor­log 1940-1945

Toen de oorlog u itbrak, woonde Edgard sinds d rie jaar met zijn ouders op de M arkt in het Café Toe­ris t . Als buur hadden ze aan hun rechterkant het toenmal ige V laams H u is, lokaal van het VNV (2) en aan hun l inkerkant, naast het café Sin t-forishof, de Libera le Kring. Aan de overkant bevond (bevind t) zich bet lokaal De Eendrach t (de Katho­l ieke Kring) en wat hogerop het Volkshuis . Het 1 1 inrk tplei11 wns dus het politiek epice11 tru11 1 wnnr nllerlei eve1 1e11 1en te1 1 hebben plnntsgevo1 1de11 en umnrbij ik heel wnt heb gezien en 1 1 1ee­ge11innkt i 1 1 de woelige 01 1geluksjnre11 1 938-1 945. Ik znt i1 1 1 1 1 1ers nis liet wnre op de eerste rij, weet Edgard te ver­tellen als was het van gisteren.

Voor een correcte inscha tting van het tijdsgebeuren vanaf 1 937-1 938, gaat Edgard verder, mag n iet u i t het oog worden verloren dat de 2"' Were ldoorlog e igenlij k een aan­vang nam op 1 september 1939. I n datzelfde jaar was h ier in België d e algemene mobi l isatie ingevoerd . Een en ander had een bijzonder spanningsveld teweeggebracht en meer in het bij zonder ten overstaan van de aanhangers van het VNV. Ik lwor liet 1 1og 1 1 1 ij 1 1 1 1 1oeder zegge11, al­dus Edgard, "de eerste bo111 1 1west op liet Vln111 1 1s Huis vnllen " wat, merk­waard ig genoeg, begin mei inder­daad ook gebeurde toen een brand­bom in de tuin viel . Bovend ien had de burgeroorlog in Spanje, met in 1 938 de komst van Spaanse kinde­ren op de vlucht, voor beroering gezorgd bij de bevolking. De span­ning was a l merkbaar geworden in 1 938 of 1 939 tij dens een rumoerige betoging naar aanleiding van de vertoning in het Volkshuis van de fi lm Ln ken11esse /1éroiq11e (Helden­kermis) . Slaags geraakte betogers

C) Eigen l i jk Li i/\a l wat staat voor Liedekerke (Li ) , N ieuwerkerken (Ni ) , Aalst (Aal ) . Met deze conste l l a t ie wordt verwezen naar het geslacht Liedekerke dat desti jds gedurende 300 jaar de dorpsheer heeft geleverd en u i teraard ook naar N ieuwerkerken dat i n vroeger t i jden een van de 3 praterijcn was van Aalst .

(2) VNV staat voor Vlaams Nationaal Verbond. M isschien minder dan ciders i n Vlaanderen, maar toch had het VNV ook in Geraardsbergen

.een zekere aanhang. Over het VNV in verband met Geraardsbergen, z ie M . V,\N T1< 1 � tPON t , Lo;;;;c tcmg/1/ikkc11 op

Ceraardsberxen t1;de11s de 01 1geluksjnre11 1 940-1 945. Ee11 bijdrage lot de gesc/1iedenis van Cemnrdsherge11 i11 de 2de Wereldoorlog i n Cerard1111011t1 u 111, ongenummerde extra ed i t ie van 3 september 2004, p . 32, 33.

2 3

NOG OVER GERAARDSBERGEN TIJDENS EN NA DE DUITSE BEZETTING IN DE JAREN 1 940-1 944

Eilftld HOOGHUYS � HOGGtrDlll 67

Mijnheer d e Voorzitter ,

9320 NIEµWERKERKF.N Met me er dan belang s t e l l ing heb ik de extra e d it i e

Gerardimont ium "De onge luks j aren 1 940 -45·n g e l e zen

en herle zen .

Proficiat voor· d e ze toch wel de l icate verhande l ing waarmee U een

belangrij ke periode aan de verge t e lhe id wenst t e onttrekken .

We llicht ben ik niet de enige d ie reage er op de inhoud van uw

inte re s s ant ve rhaal van we l iswaar 60 j aar g e l e d en en w�arvan d�e e e t e

getuigen verdwenen z i j n - vandaar de open vraag : Wie he eft e r n u nog

baat bij • • • ? _ bovend ien ie vergiss ing van j aart al - zove.le j aren

na datum - niet d enkb e e ldig .

Maar go ed � als ik dan toch re ageer is h e t omd at U het vraagt ( pag . 59 )

en omdat U -1 . _ mijn oudere c i t e e rt ( pag . 4 5 ) café Toeris t , 11arkt , 45·, 2. _ omd at voor bepaalde feiten wat verduidelij k ing nut t ig is ;

3 , _ omdat ik de me e s t e pe rsonen , vermel d in uw relaas , persoonl i j k

goed h e b gekend ;

4 , _ omwil le van,

fami l i ale b anden me t be langrij ke personen , e t c • •

Aanhef van de 6 bladzijden lange brief de dato 12 maart 2005, waarin Edgard zijn

schrijven verantwoordt.

en tegenbetogers werden door een charge van de rij kswacht te paard u i teengedreven. Ook was er de fel le reactie op de vertoning in het Vol kshuis van het toneelstuk De ke­tel in, gebracht door het Socinlis tiscli Rood Kn/lnrct dat onder de leiding stond van Raymond De Bruyne, d irecteu r van de gemeenteschool . De ketel in was een persiflage op de Conferentie van M ü nchen C) met a ls voornaamste protagonisten de Duitse kanselier Adol f H itler (vertolkt door Theofiel Van der Stricht), de Bri tse premier evi l le Chamberla in (Gust Sper), de Franse premier Edouard Da ladier (Victor Hooghuys, Edgards vader) en de I ta l iaanse duce Ben ito Mussol in i (Robert eyrinckx). De scène moest de hel voorstel len met Satan die Hitler en consoorten een voor een de ketel i nstuu rde. Ik vermeld deze ge beurten issen 0111-da t weinigen ze nu 1 1og ke11 1 1e1 1 1 1 1anr vooral 0111dnt ze de toen heersende sfeer

illustreren, zo verduidel ijkt Edgard.

10 mei 1940. De oorlog barst los .. .

Bij de toen 1 2-jarige knaap bleven sommige zaken in het geheugen gegrift zoals het fei t dat de Dender boven het "Sas" doorwaadbaar was, andere was h ij dan compleet vergeten zoa ls bijvoorbeeld het opblazen van de Denderbruggen. Toen de Duitsers op 1 0 mei 1 940 België binnenvielen was het een warme zomerse dag. Er v ielen in­derdaad een paar brandbommen maar dat de Markt en de Vesten be­stookt werden, zoal s op blz. 4 van de extra editie dd. 3 september 2004 van Gerardimontium wordt gesteld, betwist Edgard ten stelligste. De eerste D ui tse soldaten - het waren er vier in een open rupswagen - zijn kort na 1 0 mei op een zonnige na­middag het marktplein opgereden. Ze kwamen van de Vesten en ble­ven staan net boven de Brugstraat.

Ze werden als het ware elk ogen­blik verwacht en dus was niemand te zien op straat! Aan alle huizen bleven de deuren dicht en waren de vensters af geschermd door een gesloten gordijn . En schrijft Ed­gard: Van achter het gordijn zagen wij hoe cafébaas De Clippel van "Café de l'Yser" buiten kwam en de Duitse sol­daten drank aanbood. Hij moest er wel zelf eerst van drinken. Deze geste was toch wel een moedige daad, rekening houdend met de slechte reputatie die de Duitse soldaten (1914-18) hadden mee­gekregen. Een uur of zo na het ver­trek van deze voorhoede stond de Markt helemaal vol Duitse legerwa­gens. De cafés openden hun deuren en l iepen vol met dorstige soldaten. Van spanning en schrik was geen sprake meer. Duitse officieren en gegradueerden werden bij burgers ingekwartierd. Zo ook werd een Feldwebel (4) bij de Hooghuyzen logies toegewezen in de flat boven het café.

"En nu bladsgewijs enkele bijzon­derheden"

En nu bladsgewijs enkele bijzon­derheden, zo gaat Edgard verder en h ij refereert telkens naar een passus ui t de extra editie van 3 september 2004 (5) .

Ref "Extra editie 3 september 2004", p. 9

Tussen december 1 941 en mei 1942 zou, volgens de V NV-partijkrant (6) een aanslag gepleegd geweest zijn op het V laams Huis in Geraards­bergen. Naar al le waarschijnlijk­heid is evenwel in de berichtgeving over deze zaak een en ander fout gegaan . Volgens de dochter van de toenmal ige uitbaters ging het om een "springtuig" dat op de sta l was beland . Volgens Edgard Hooghuys

(3) Met de Conferentie van München in 1938 poogden Frankrijk en Engeland Hitlers expansionistische honger te stillen door het hem mogelijk te n1aken probleemloos het zogeheten Sudetenland aan te hechten bij het Reich. Sudentenland was het deel van Tsjechoslowakije waar 3,5 miljoen Duitsers woonden.

(4) Feldwebel staat voor adjudant in het Belgisch leger, een keur-onderofficier. . . (s) M. VAN ÎRIMPONT, Losse terugblikken op Gernnrrisbergen tijdens rie 011geluksj11ren 1 940-1 945. Een bijdrage tot rie gescl11erie111s van Gern11rrisberge1 1 in rie 2rie Wereldoorlog in Gernrrii111011 tiu111, ongenummerde extra editie van 3 september 2004.

Nuc; OVfl� (;J;RAA IWSI1l:'RGJ:.'N 'f'l/DENS EN NA DE DlllTSE f:JEZETTING IN DE JA REN 1 940- 1 944

Vernielde Denderbrug in het stadscentrum en aan de Guillemin/aan

(brief, p. 3) was het een brandbom d ie inderdaad op de stal terecht kwam maar dan in mei 1940. De bomaanslag waarvan sprake in Volk en S taat trof niet he t Vlaams Hu is maar wel het café van Jef van den Bossche, lokaal van de voet­balclub Sportkring en gelegen aan de overkant van het Café Toerist en het belendende V laams H u is. Ver­moedeli jk had de aanslag te maken met het fei t dat zoon Jacques van den Bossche vrijwi l liger was bi j het Vlaams Legioen en trouwens ook gesneuveld is aan het Oostfront (') . De aanslag was vrij hevig want kleine brokstukken ardu in werden tot aan de overkant van het markt­plein geslingerd en s loegen in op de gevel van het Vlaams Hu is en Café Toerist.

Ref "Extra editie 3 september 200411,p. 1 1

Tijdens de slag om Engeland in het najaar van 1 940 was het 1 uchtru i m als het ware toegedekt door de massale Duitse vl iegformaties die in aanvalsorde naar Engeland v lo­gen en daarna enigszins u i tged und en verspreid hu iswaarts keerden. Welnu, Edgard stipt terecht aan (brief, p. 3) dat hier enige verwar-

ring mee gemoeid is wetende dat voor de Battle of Britain het gros van de Du itse luch tmacht vanu it Noord­Fra nkrijk opereerde.

Ref "Extra editie 3 september 200411

1 p. 1 3, 1 4 en 1 8

Edgard Hooghuys heeft persoonlijk Pau l Gu i l lernin evenals a l le leden van het stadsbestuur gekend . Ove­rigens bevestigt h ij dat de klokken van de hoofdkerk nooit zijn weg­gehaald door de Duitsers terwij l d i t e lders we l he t geva l is geweest . Een u i tzonderl ij ke gunst dus! (8) . (brief, p. 3)

Ref "Extra editie 3 september 200411, p. 25

Op een bepaald moment kwam een nieuw monster opdagen, namelijk de tewerkstel l ing of verpl ichte ar­beid in Du i tsland . Bij Verordnung van 6 oktober 1 942 wordt geste ld : "f nwoners van België kunnen verplich t worden tot het verrichten van bepaald werk in België en in liet R ijksgebied. Voor zover het werk in het R ijksge­bied verrich t wordt, is de verplichte diens tverrichting slechts toepasselijk op 1 1 1nnnelijke personen in den leeftijd vn1 1 18 tot en 1 1 1e t 50 )nar en op ongehuwde

(�) Volk en Staat, u i tg.B, nr .1 1 5 van 1 4/ 1 5 mei 1 942.

vrouwelijke personen in den leeftijd van 2 1 tot en met 35 )nar" . Door het verzet vooral van kard i­naal Van Roey en van kard inaal Card ijn, de st ichter van de K .A .J . , werd de maatregel ingetrokken a l thans ten aanzien van de vrou­wen. Enkele maanden l a ter werd de regelgeving betreffende de tewerkstel l ing in Du i tsland " ver­fijnd" met een speciaal regime voor de studenten. Bij Verord1 1 u 11g van 6 maart 1 943 werden inderdaad de u niversitei tsstudenten gev iseerd . Voortaan, d .w .z. met ingang van het academiejaar 1 943-44, kon men pas universi taire stud ies aanvatten na vooraf één jaar verpl ichte arbeid te hebben volbracht . Maar bij wijze van overgangsmaatregel gold voor de eerstejaars van het lopende aca­demiejaar de verpl ichting slechts zes maanden arbeidsdienst, d i t is "A rbeitsleist1 1 1 1g 1 1 1 i t der Ha1 1d" . Al le eerstejaars d ienden zich aan te melden vóór 20 maart 1943 bij het bevoegde A rbeitsm11 t want per 1 mei ging het tewerkste l l ingsprogramma van start. Wie deed alsof zijn neus bloedde riskeerde voor onbeperkte tijd in Du its land aan het werk te worden gezet. Vanze l fsprekend lokte ook deze maatregel hevig verzet uit vanwege de academische

f) Over het Vlaams Legioen en het Oostfront, zie M. V,\ TRIMPONT, Losse terugblikke11 . " , op . cit" § 2.8.4" p. 35-38. n Over het n iet wegha len van de klokken van de Si nt-Bartholomeuskerk, zie M. V,\N TRIMl 'ONT, Mnjoor Knrl-joseplr Vol/11 1cr, 'Kreis­kommandant ' !\alst-Ourlenanrde tijrle11s rle Bezettinx in rle 2rle Werelrloorlog (1 940-1 944), in Cerarrli111011ti11 111, 2009, nr. 21 9, p. 31 , 32.

5

NOG OVER GERAARDSBERGEN TIJDENS EN NA DE DUITSE BEZETTING IN DE JAREN 1 940-1 944

overheid. Wie zich echter opgaf om er vrijwill ig te gaan werken, kreeg een premie van 750 frank (in 2004 overeenstemmend met zowat 400 euro) . Een kleine 200.000 landgeno­ten gaven hieraan gevolg, om den brode. Er volgden nadien echter zeer drastische maatregelen. In september 1 943 werden inderdaad de klassen (9) 1920 en 1921 opgeëist om in Duitsland te gaan werken en in maart 1944 de klassen 1922, 1923 en 1924. Ontelbare mannen doken onder. Ze worden werkweigeraars genoemd. En hoe verliep een en ander in Geraardsbergen? De opeising voor de verplichte arbeid in Duitsland was in 1 943 a lgemeen aan de orde. Overal werden razzia's gehouden, zo op een zekere dag ti jdens een voetbalwedstrijd op het terre i n van Sportkring, toen nog gelegen langs de hu id i ge Zonnebloemstraat, rech tover d e moes t u i n tj es van het Werk van den A kker. H e t voetba l­veld werd omsi ngeld door m i l i ­ta iren. Er ontstond verwarring e n paniek onder d e massa su p porters en kij k l ustigen. Voora l d e jongeren waren het m ik p u nt . Die trach tten hoe don ook te ontkomen. Velen werden opgepa kt, een aanta l kon ontsnap pen. Tijdens d e on tstane chaos bij het versch ijnen van d e m i ­l i ta iren v l uchtten er een paar la ngs de o m l iggende hovi ngen. Anderen zoch ten red d ing onder de tribu ne waar zich het café en d e toi let ten bevonden. og anderen verstopten zich in een w a terreservoir . Ze zij n niet gevonden en tot h u n grote vreu gde ! A nders verging het een jonge man d ie zich verborgen had ergens i n het grote scorebord . H ij werd bij de k raag gevat . . . Zelf heeft E dgard zo een razzia meegemaakt (brief, p . 3). H ij be­vond zich op d a t moment in de

stedelijke zwem.kom. De kleintjes werden· het water ingestuurd om ze te scheiden van de grotere jon­gens die werden opgepakt door Gestapo-agenten van eigen volk, aldus Edgard. Een ietwat oudere vriend van hem, Jules Dubois, heeft zich gedurende maanden verstopt gehouden op een zolderkamertje.

Ref. "Extra editie 3 september 2004", p. 26 en 27

De kropziekte vormde een pro­bleem want meerdere kinderen zijn eraan bezweken, ook in Edgards familiekring. Er heerste toen een ware psychose bij de mensen met kinderen, zegt Edgard (brief, p. 4) . In pikkend op de Jodenvervolging in Geraardsbergen vernemen we dat Edgard pianoles volgde bij " ief­fra Isabelle" Fischlowitz ten tijde van haar wegvoering naar Meche­len en vervolgens naar Auschwitz. De " mu ffe geur" die in haar huis hing is hem steeds bijgebleven. (1°) Ref "Extra editie 3 september 2004", p. 35

De lange u i terst strenge winter van 1 941 -42 en het tekort aan brand­stof dwongen de mensen slechts één vertrek van de woning te ver­warmen. Noodl ijdenden en oude mensen beleefden schrijnende toe­stand e n . M et " de lange u i terst strenge win­ter van 1 940-1941 . . ." werd waar­sch ij n l ij k deze van 1 941-42 bedoeld, aldus Edgard (brief, p . 4) . In 1940 was er nog voldoende steenkool voorhanden in tegenstel l ing tot het jaar daarop. We verwarmden de han­de11 ar111 een omgekeerde bloempot met een brnndende kaars eronder. Vanaf 41 -42 waren alle win ters zeer koud. Het is toen dat het bos van Boelare

door de mensen werd leeggeroofd. Al­les was gerantsoeneerd en men vond weinig brandstof Af en toe kon men wat schlam (kolenslik) kopen. Vooral de winter 44-45 "Ardennenoffensief' was lang en zeer koud, preciseert Edgard.

R ef. "Extra editie 3 september 2004", p. 38 over Lionel de Vlaminck

Zowel voor als tijdens en na de oor­log pendelden veel arbeiders naar Wallonië om er in de koolmijnen de kost te verdienen. In de nacht van 3 op 4 april 1 942 werd Lionel de Vlaminck door een of meer van deze kompels neergestoken. Lionel woonde als kind in de Buizemont­straat. H ij was de zoon van Clavis de Vlaminck, de eerste grote voor­man van de socialistische turngroep Rust Roest. Deze jonge man van 31 jaar was op dat moment als enige Geraardsbergenaar lid van de A lge­meine S.S" H ij had er de rang van Trupfiihrer (onderofficier). Hij had de leiding over de Geraardsbergse afdeling van de Z.H.D. (11) . De uitvaart had plaats met veel eer­betoon op 8 april na een plechtige rouwdienst in de hoofdkerk om 11 .00 u ur. De reden waarom Lionel de Vlaminck de dood vond had op zich niets te maken met het feit dat hij door sommigen voor een ver­rader werd aangezien. Maar, naar verluidt, wou hij zich steeds doen opmerken op een of andere ma­nier. Hij was pronkzuchtig en wou vooral bij de gewone man over­komen als een belangrijk iemand. Zo kwam hij met de rege lmaat van een klok de kompels die per spoor naar hun werk in Wal lonië trokken, l astig vallen in verband met de l ichtverduistering van hun fiets waarmee ze naar het station reden. Die verlichting was zelden reglementair in orde. Die bewuste

(9) Klas: hier in de betekenis van het militaire jargon. De klas 1 920 bij voorbeeld viseert diegenen die in 1920 de leeftijd hadden bereikt voor militaire dienstplicht. (1°) Over deze figuur en over de Jodenvervolging in Geraardsbergen zie M. VAN TRIMPONT, De Geraardsbergse joden die "verdwe11e11 "

in Auschwitz: Isabella (Elza) Fisc/Jlowitz, Roza facoby-Coster, Rebecca en Rosine jacoby, in Gerardimontiu/11, jg. 2009, nr. 225. Zie ook van dezelfde auteur 'Moederke' Fernande De Smet (1 899-2000): Geraardsbergens 'Righteous among file Natio11s', in Gerardi111ontiu111, jg. 2009, nr. 228. (11) Z.H.D. staat voor Zivil Helferdienst, enigszins te vergelijken met onze actuele Civiele Bescherming.

Noc; 0Vl1l Gf.'R1l1lRIJSHl:'llGEN l'l}DENS EN NA DE DUITSE BEZETTING IN DE JAREN 1 940-1 944

t L. De Vlaminck

De Families DE VLAi\\INCK - VAN D A M M E beweenen :

Liane/ DE VL/1/vl/NCK �i' TrupfUhrer ; Leider Z.H.D. - Geeraardsbergen.

Geboren te Oeeraardsbergen, den 9 januari 1 9 1 1 en aldaar in troi.;we plichtsver­vulling van hel leven laffelijk beroofd op 3 April 1 942.

C e teraardbestelling ht!eft plaats op Woensdag 8 1\ p rl l 1 942.

Vergadering te 1 0 u 30, lokaal Z.H.D. 8, Vredestraat, alwaar een bestendige Eerewacht bij de lijkbaar is opgesteld.

Oe kerkelijke dienst gaat door in de Hooldkerk St Bartholomeus IE 1 t uur.

Zijn O ffa rgeest en Trouw a <1 n xl Jn eigen V o l k heeft hem o p

s m a rtel i j k e wi Jxe hef leven gekost.

(Verzameling j. De Nie, Geraardsbergen)

nacht is het tot een handgemeen gekomen met een (of meer) moege­tergde mijnwerker(s), waarbij een ongelukkige messteek een slagader heeft geraakt. Toen Lionel neerzeeg v luchtten de kompels in paniek weg en l i eten de man aan zijn lot over met het gevolg dat hi j doodge­bloed is bij gebrek aan verzorging.

Lionel De Vlaminck was vrij d icht

verwant rnet Edgard, vervolgt deze l aatste zijn relaas. Edgards groot­moeder Bertha De Vlaminck en Li­onels vader Clovis waren zuster en broer. Ze stamden u i t een gezin van 7 kinderen, de zogeheten Blnakiesj. Lionel was dus een volle neef van Edgards vader. Steeds volgens Edgard, was Lio­nel een manusje van a l les en een flamboyante bon vivant. H ij werd

inderdaad neergestoken en nog wel met een pennenmes (?) in de onderbuik terwijl h ij aan het sta­tion controle deed en op jacht was naar smokkelaars. Hevig bloedend is h ij nog tot in de poort naast het Café Duwyn (hoek Sta t ionsplein) gesukkeld waar h ij doodgebloed is . Merkwaardig toch ! Met dokters i n de buurt, de kl iniek niet ver af en , op een boogscheut, de Feldgen­darmerie (Dui tse pol it ie) . Tegen de avond werd de omgeving van het station afgezet door m i l i ta iren op zoek naar de dader(s) . Hoe dan ook, s inds L ionel paradeerde in het zwarte un i form van de A lgemeine SS, was hi j persona non grata gewor­den bij de fam i l ie, te meer daar h ij volgens Edgards moeder d ienst­weigeraar was geweest. B ij de pom­peuze begrafenis was omzeggens geen fam i l ie l id te bespeuren. Feit i s dat " nonkel C lov is" , L ionels vader, erg geleden heeft onder het gedrag van zijn zoon. Tot daar Edgard H ooghuys over zi jn kozijn L ionel De Vlaminck (brief, p . 4, 5) . De Vlaminck was zonder twij fe l een controversiële figuur, door sommigen aanbeden maar gehaat en vergu isd door anderen . Tot de eerstgenoemde groep moet a l l es­zins de au teur van deze treurrij m­pjes worden gerekend, gezongen op de melod ie van L i ly Marleens l ied Var der Knseme, var de/ I l grossen Tor . . . ( 1 ") . Voor de knzeme, bij de grote poort hebben ze De V/11 1 1 1 inck zo lnffelijk ver11 1oord. Hij wns zo innig lllet zijn volk. Hij werd gestoken 11 1et een dolk E1 1 nu is liij knpot En 1w is hij niet //leer (bis)

Een variante ( ' 3) Ann de //l uur v1111 't g11st'111 is, bij rfie grote poort werd Liane/ De V/11 1 1 1 inck lnffelijk ver­moord. Hij wns tirnn vnn 't Giesbnnrgs volk Hij werd gestoken rfoor een dolk En nu is liij knpot

(12) Meegedeeld op 26 september 2004 door Ste l la Vekeman (0 1934) d ie het l iedje aangeleerd kreeg in de lagere school van Grimminge.

(n) M d 1 8 eege ee d op 2 september 2004 door Mariette Mangelinckx (01 931 ) u i t Zarlardinge.

2 7

NOG OVER GERAARDSBERGEN TIJDENS EN NA DE DUITSE BEZETTING IN DE JAREN 1 940-1 944

En nu is hij niet meer (bis)

M aar mensen van de andere groep stoomden onverwij ld hun variante klaar; ze werd eveneens gezongen op de melodie van Lily Marleen 14 Daarbij d' oude statie Bij de garagepoort Is Lionel de Vlaminck Meesterlijk vermoord. Hij was de leider van 't Zwart volk. Hij werd gestoken met een dolk En nu is hij kapot En nu is hij niet meer (bis)

Ref. "Extra editie 3 september 2004", p. 41

Toetred ing tot het verzet was zelden een bewuste en vooropge­stelde keuze. ln de meeste geval­len berustte di t op een toeval of gewoon op een samenloop van omstandigheden. " Oik"wijls gebeu rde het hec/ 0 1 1scl1u /dig, nc/1 ternf bekckc11 wnt 1 111ïef, vertelde Emiel Col l ijns ( 1 ') . Op l'L' l l nuo1 1dwn1 1de/i 1 1g 1 1 1 e t 1 1 1 ij 1 1 �c11001 rmdcr, ik deuk i 1 1 de uroege len te î 'l7 1 1 1 94:1., lindde11 wij elk cc11 s tuk k rij t 1 11cc,c,;c1101 1 1c1 1 . Hier c1 1 dnnr / 1rnc/ 1 te1 1 îl'ij cc1 1 V-tckc11 11n 1 1 op de clcktricitcits­c11 teh:fi101 1pnll'll (1") nls11 1cdc op /ccg­s tn11 1 1dc J 1n 1 1dc1 1 . "

Edgard heeft het ook over nog een veel gepleegde sabotagedaad (brief, p.S), namel i jk het aftrekken en ven<Vij deren van affiches en aan­plakbrieven van de bezetter of van het stadsbestuur . Dit bleef echter niet zonder gevolgen. De burgers werden gewoonweg opgeëist om ' s nachts de wacht o p te trekken . " Zo ging dat! En dus kreeg ook Edgards vader 1 4 dagen wachtdienst aan zijn been, d i t " i 1 1 u ih1oeri1 1g vn 1 1 de1 1 s trnflllnntregel der O . F. K . " ( 1 7) .

f ;.: tl_

• I -S T � ·;o \G 3 E R ,f. .� n.. :p S B E R G E- K • - - ...;....._,,...,..._..;;...._ · . .

' . Wij", ,màergeteekende , �emees.tèr der st&d Geeraarosberge , ' in u.itvoe:tfing van den s·ti?��el. der O .li".K� van 26 ·N�embe.1' 100., melen den Hee;r>: --. ---. - c_-'=-..,}lO�GlWl'i:i.-:.;;i;CTQ.R�=-:;..'°"":-:=::-- -=--···----­

'll o.:.J.ende te ·Geeraa:Î'dsbergen, -�..........straat, ·no��-­de Wacht op te ·trekken e lken :da�, .. vana.f .. Iti"�� -tc,b I I2 � DralilGREPEH van.__.:L ure te t. __ 5.__ ure , ·bij . de" o�are a�plakp:J.aa ts :iJl de'--�--·.°('-"� a;-raat, t.er stede . '

Het weze ham hierbij nogJiia.aflB herinnerd dat:

l) Ellce wacl�ter geduren !e zijn·:-:waohttijd -y.erantwoordelijk gesteld -Vftrdt voer do- bes ti:.b.adig i.ng, à:l,.e. tijdè� rljnm'lachtHjö. zm gebeuren..-,( . ·

�) -bij . g�beu:rlijke a.f'wez�eià c� zijn viachtipost.�de. wachter ... 1I1Gt.. zoer strenge stra.f'f'en z 31, wordon gest:ra.:f't.

Wij m eten U dus ten steJ,.1.:i.gste aanradGn, bij .c:vername van de wacht, U -ran de "JlgeSahondonheid dar aanplakbilj_ette.n t..e sver­

tud.gen, op:ïat ,p pcrcrconlijk niet--veranttrcordeJ.ijk z.cud-t gesteld

wn'tle.n van besr-Ndiging .

De Burgemeester.

� ------- .

Aanmaning vanwege burgemeester Leo van Nieuwenhove waarbij Victor Hooghuys 14 dagen verplichte wachtdienst opgelegd wordt.

Een aantal landgenoten week in 1 940 - maar later ook nog - uit naar E ngeland en nam d ienst in het Bri tse leger. Dit was het geva l van de bekende gevechtspi loot en later bevelhebber van l uchtmachtbasis in Chièvres, Remi van Lierde ( 1 8) die in Overboelare geboren is ( 1 91 5) . Majoor-vl ieger Van Lierde kwam vanaf 1 944 rege lmatig de stad overgevlogen om zoals men toen

zegde "ne goeien dag te doen" aàn zijn moeder in Overboelare, aldus Edgard. Op een dag werd hij vanuit twee luchtafweernesten vanop de flank van de Gui\ leminlaan (nabij het huid ige restaurant Belle- Vue) onder vuur genomen. Edgard en zijn vrienden waren toen aan het kaatsen op het marktplein. Van L ierde kwam terug en schakelde d .m.v . m i trail leurvuur de twee

(14) jaak Geysels, pater Wi llibrord, c.j. (0 1 926), noti tie van 1 8 oktober 2004. (15) Emiel Col lijns (1 91 1 -2009) was tijdens de bezetting als stadsambtenaar verantwoordelijk voor de bevoorradingsdienst. Hij

werd lid van het Geraardsbergse verzet (OF) op 1 juni 1 942 maar nam ontslag op 1 oktober 1 944. (16) Vandaag liggen de telefoonkabels onder de grond, maar toen hadden we te doen met bovengrondse kabels. (17) OFK staat voor Oberfeldkommandantur. ln Gent bevond zich de OFK voor de provincies Oost- en West-Vlaanderen.

De Oberfeldkommandant was als het ware de Duitse tegenspeler van onze provinciegouverneur. Op arrondissementeel vlak was er de Kreiskommandantur en op lokaal de Ortskommandantur (plaatskommandant). De Kommandantur had hoofdzakelijk administratieve taken maar l iet zich in zekere mate ook in met militaire aangelegenheden van de bezettende overheid . (18) Over deze figuur, zie desgewenst P. CELis & C. DE ÜECKER, Mony Vn11 Lierde. Vnn volksjo11ge11 tot volksheld, Erembodegem, 2007.

NOG OVER Gl::RAA RDSBERGEN 1'l)DENS EN NA DE DUITSE BEZETTING IN DE JAREN 1 940-1 944

t n u i t; d r t kog 1 1 in p h t kaats-

Ref. "Extra editie 3 september 2004", p. 45

a d b zetting moet er naar bui­

ten uit en zekere verwarring zijn

ont taan omtrent de bevelvoering

bij het G heim Leger (C.L.) of Ar­

mée Secrète (A.S.), een van de twee

voornaamste gestructureerde ver­zetsorganisaties in Geraardsbergen. Bovendien bl ijkt het imago van deze bevelvoering a l les behalve positief te zijn: "Naar het zeggen van de bevelhebber van het A .S. te Gent en de inspecteur van de S taatsveiligheid Wellens te Geraardsbergen, zou het A.S . daar onder het bevel s taan van een zekere Debeck, oud-officier die op pensi­oen is gesteld omwille van geestesstoor­nissen en die bovendien ook nog een s trafdossier heeft, bijgestaan door een zekere Van den B reule. Debeck en zijn mannen gaan over tot con troles van het verkeer, opeisingen en willekeurige arrestaties. De ko111mandal lt van het A .S. heeft gevraagd hem zijn functies te on tnemen ." Edgard heeft H ector de Beek goed gekend want hij was een regelmati­ge klant in het ouderl ijk café. En hij getuigt zonder omwegen, "Hee tor De Beek was inderdaad geen nonna­len" . (brief, p. 5)

Ref. "Extra editie 3 september 2004", p. 49-50 in verband met de bevrijding van Geraardsbergen

De laatste dagen van augustus en

begin september 1 944 maakten d Duitsers aansta l ten om weg te gaan. Op 1 september trokken du izenden Duitse soldaten door de stad. De aftocht was volop aan de gang. Tijdens de nacht van 2 op 3 september verl ieten de laatste Duitsers Geraardsbergen en op 3 september was Geraardsbergen zo goed als zonder bezetter. Volgens het Geheim Leger kondigde de Brit­se radiozender BBC d iezelfde dag in het program ma "Vrij België" aan dat Lessen en Geraardsbergen door hun eigen verzetsstrijders werden bevrijd . Edgard herinnert zich niet dat de D uitsers zo talrijk waren om bij hun aftocht doorheen de stad te trekken. Overigens neemt h ij het wapenfeit dat het Geheim Leger zich toeëigende over de bevrijding van de stad echt niet ernstig omdat het " niet moeilijk was vermits er geen Dui tse soldaten meer in de s tad waren" (brief, p. 6). In de voormiddag kwa­men een paar Britse motorrijders de Markt opgereden en begaven zich naar het stadhu is. Het waren verkenners. En hoewel ze niet lang gebleven zijn, was dit voorval toch zeer betekenisvol. De vooroorlogse burgemeester De Nauw had z ijn a mbt weer opgenomen. Steeds volgens het Geheim Leger was Ger­aardsbergen eigenlijk tot 7 septem­ber in handen van het verzet want het zou pas op die dag geweest z ijn dat Britse pantsereenheden door het stadscentrum reden

Ref. "Extra editie 3 september 2004", p. 52 e.v. over de straa t-

terreur na de Bevrijding

In Geraardsbergen hadden vooral het Onafhankel ijkheidsfront (OF) en mensen van het Geheim Leger (GL) het voor het zeggen. Daar het OF na de bezetting onverminderd doorging met het rekruteren van manschap­pen, telde het in zijn rangen heel wat " septembermannetjes" die zichzelf weliswaar weerstander noemden maar eigenlijk onder het etiket van nep-verzetslieden (19) thuis horen vermits er kilometers in het rond geen v ijandelijke soldaten meer te bespeuren v ielen . . . De h uisgevels van sommige bur­gers werden met hakenkruisen besmeurd. Dit gebeurde meestal in het geniep, 's nachts. ln verband hiermede een pittig voorval . In de Denderstraat, meer bepaald het gedeelte tussen de Kaai en de Pe­nitentenstraat en sch u ins rechtover het café Klein B russel, was in een rijhuisje een snoepwinke l tje(?) ge­vestigd waarvan de gevel onderaan werd beklad met één, m isschien twee hakenkru isen . De bewoner had er niets beters op gevonden dan de zwarte pekkleur bij te wer­ken met een rode respectieveli jk gele streep . . . Ja, zelfs in tijden van tegenspoed was er b l ij kbaar toch nog ru imte voor humor. .. Of schu i l ­de er iets anders achter? M ensen d ie met de bezetter op een of andere manier hadden samenge­werkt, maar nog veel meer anderen werden aangehouden (2°) . Tot de tweede groep behoorden onder meer de ta l rijke slachtoffers van persoon l ijke vetes en afrekeningen,

(19) Deze qua aantal belangrijke groep mensen staat bekend a l s " faux résistants, weerstanders van het laatste uur" . (W. P.\lil\TLS, De Bevrijdingsdagen van 1 944. Honderd ringen tussen n11nrclrie en burgeroorlog. De ge/Jei1 1 1e rapporten vn11 F. L . Gn11slrof'uoor de Belgische Staatsveiligheid, Antwerpen, 1 994, p. 42.)

(211) Zoals bl i jkt uit een studie van prof. Luc Huysse, werden tussen J 944 en 1 949 ruim 405.000 dossiers geopend op verdenking of op aangi fte van verraad of een of andere vorm van col l aboratie. Voor een kleine 57.000 van deze mensen kwam het tot een strafrechtel i jk dossier. U i teindeli jk werden er slechts 53.000 of 1 3% van de beklaagden schu ld ig bevonden volgens de Belgische wetgeving en veroordeeld . M .a .w., de overgrote meerderheid trof geen enkel verwijt of hun houding tijdens de bezetting werd n �et strafbaar geacht. Ook in Geraardsbergen vormde deze groep waarschijn l ijk de grote meerderheid want voora lsnog wettigt niets een vermoeden dat de situatie hier sterk zou afwijken van deze vastgesteld op nationaa l v lak . (L. HuYSSE, & S. D1 10\.0 1 , Onvenverkt verleden. Col/nborntie en repressie in België, 1 942-1 952, Leuven, 1 991 , p . 23) . M.b.t . d e veroordel i ngen voor incivisme waren er in Vlaanderen meer geva l len van wapendracht en pol i t ieke col laboratie dan in Wal lon ië, terwi j l daar het aanta l ver­oordel ingen voor verkl ikking (verraad) hoger lag. (F. 5El3LRECI 11 s, leder zijn zwarte. Verzet, col/nborntie en repressie, Leuven, 1 99.+, p. 1 62, met verwijzing naar J . C1 1 .ussEN, Etude stntistique sur In répression de l 'incivis111e, in Revue de droit pé11nl et de cri11 1i 1 10/ogic, feb. 1 951 , p. 624-625) .

29

NOG OVER GERAARDSBERGEN TIJDENS EN NA DE DUITSE BEZETTING IN DE JAREN 1 940-1 944

of het ging om mensen die aan de cafétoog tot collaborateur werden verklaard, of nog meisjes en vrou­wen die het ongeluk gehad hadden verliefd te worden op een foutief uniform, enz. De meesten van hen werden te voet en niet zelden op een brutale manier weggeleid (soms ook eens met een driewielkar en gespan) en naar het atheneum­gebouw (toen Rijksmiddelbare school) in de Buizemontstraat ge­bracht dat dienst deed als geïmpro­viseerd interneringskamp en zeer snel omgedoopt werd tot "den aca­demie" . Daar werden ze opgesloten. Wie pech had belandde eerst een paar dagen in de " permaneinsje", een gevangenislokaaltj e onderaan het stadhuis. Daar werd niet gela­chen want daar werden er geweer­kolven gehanteerd .

Vrouwen werden eerst kaal ge­schoren of het haar kortgeknipt, bij voorkeur in het openbaar zoals op

het marktplein, doorgaans op de kiosk, fot vermaak van een sensa­tiegeile meute die zichzelf voor zeer vaderlandslievend nam, terwijl ze ook nog verloochend werden door sommige vriendinnen die hun gezelschap evenwel niet hadden geschuwd toen de Duitsers de plak zwaaiden . . . . De inboedel van som­mige mensen werd grondig aange­pakt. Wat enigszins waardevol leek werd eerst geroofd. Wat overbleef werd kort en klein geslagen en ver­volgens door de ramen gegooid en op straat verbrand.

Volgens de toen lopende geruchten ondergingen in Geraardsbergen en huidige deelgemeenten mogelijk wel zo een vijftigtal huizen dit lot onder meer in de Lessensestraat, de Oudenaardsestraat, de Kattestraat, de Karmelietenstraat, de Dender­straat, de Brugstraat, de Warande, de Verbrandhofstraat, de Groteweg in Overboelare, enz. Kortom, straat-

Het marktplein met middenin de kiosk zoals het er uitzag ten tijde van de bevrijding. De kiosk werd in 1 965- 1 967 [?) afgebroken.

terreur beheerste het stadsbeeld en had de rechtsstaat verdrongen. Sommige verzetsgroepen, vooral het OF (Onafhankelijkheidsfront) en de OMBR (Organisation Mili­taire Belge de Résistance), werden door Britten en Amerikanen met de vinger gewezen voor deze toe­stand van wetteloosheid. Er was een machtsvacuüm ontstaan dat aan zou blijven tot het Gezag, met de actieve steun van de geallieer­den opnieuw de bovenhand kreeg. Reeds op 2 oktober 1 944 beval de geallieerde opperbevelhebber ge­neraal Eisenhower de ontwapening van de verzetsgroepen en desnoods zou hij dit manu militari afdwin­gen. (21)

Egard Hooghuys voegt hieraan toe (brief p . 6): Tijdens de bezetting wer­den er veel mensen verklikt, tijdens de bevrijding nog véél meer. Ik heb atroci­teiten en mensonterende zaken gezien. Ik heb "Manke Schorre" afgrijselijk zien aftroeven, dat is me jarenlang bij­gebleven. Feit is dat tijdens het Arden­nenoffensief in december 1944 vele van de "septembermannen " schrik kregen. Er was trouwens paniek bij de bevol­king, vrees voor de terugkeer van de Duitsers. " Manke Schorre" was de bijnaam voor een zekere Verdonckt die doorging voor een verklikker.

Op 8 mei 1 945 capituleerde Duits­land. Dan raakte de gruwel bekend van de nazi-concentratiekampen. Onmiddellijk daarop ontstond een nieuwe golf van geweld, maar wel van korte duur. Zowat overal te lande werden bomaanslagen ge­pleegd. Zo ook in Geraardsbergen maar hierover meer, later in een aparte bijdrage.

Ref "Extra editie 3 september 2004", p. 33, 54, 55 m.b. t. Honoré de Staebele, tijdens de bezetting afdelingsleider van het collaborerende V.N. V.

(21) W. PAUWELS, De Bevrijdingsdagen van 1 944 . . . , deel 1, p. 14-54: De toestand na de bevrijding aan de hand van de inspectieversla­gen van kapitein Ganshof. Voor wie enig inzicht wil verwerven in deze periode gekenmerkt door wetteloosheid, is het een must kennis te nemen van dit werk. Ter zijde, kapitein François-Louis Ganshof (van der Meersch) was professor geschiedenis aan de Gentse universit it en hij was de broer van de in collaboratiemil ieus beruchte auditeur-generaal Walter Ganshof van der Meersch.

Noc; OVfll (;l:'R1\1\ RDSlJEUGEN 'l'l/DENS EN NA DE DUffSE BEZET'l'ING IN DE JAREN 1 940- 1 944

\ \'e dtet"'n u i t d brief an dgard,

f . : De ·1 crdd is toch k/ci1 1 . Toe11 ik i 1 1 1 955 t e ie11 werkcrkc1 1 (Anlst) hij 1 1 1 ij1 1 toeko111s tige cc/1tge11ote kwn111, werd ik 1 11ct ucrsto11 1 1 1 1 i11g geslngc11 bij liet ucr-11c111c11 da t Ho11oré de tnl'l1e/e zic/1 i 1 1 de Otirpsstmat /ind gcucstigd 11/s 11pot/1cker. \ 'cn11its wii i11 Gcmardsherge11 l 1 1 1 rrn 1u1 1re11 - apotheek hozie1 11111 1 1 de B rng-

s trn11 t - ke1 1de1 1 wij elknar. Ik had in 1 945 de i11boedel vn1 1 zijn npotheek zien /cegpl11 1 1derc11 e11 de meubels en boeken op de Mnrkt zien i 1 1 brnnd steken. / 1 1 bijlnge ce1 1 n rtikel u i t liet /okanl cul­t11 reel 1 1 1ng11zi1 1e "Linian/ " nanr nnn­leidi11g vn1 1 zijn overlijrfe1 1 . Bovendien was /1ij zeer grnng gezien i11 de kn r-1 1nvn/11 1 idde11s te Anlst, a ldus steeds Ed gard.

lnhoede!verhrandin9 op 3 seplem her 1 911·, in de Oudenoorc/sestraat ljoto boven) en de Verhrandhofstraol (foto onder). (Privé- verzomeling Jules /Jorremans)

t Honoré Destaebele Op 1 april 2002 overleed onverwachts in familiekring te Baardegem, de heer Honoré Destaebele, oud-apotheker van NK Honoré werd geboren te Geraardsbergen op 20.09. 1 914. Hij huwde met Hilda Bocqué, dochter van de oorlogsburgemeester van Aalst en zo verzeilde hij na de oorlog in NK, waar hij zich in de Dorpsstraat vestigde. Algauw werd hij een zeer geliefde figuur. Honoré was een optimist, een levensgenieter en een volksvriend. Als je bij hem in de "officina" (hij was zeer fier op zijn beroep!) kwam, werd je wel eens achteraan geroepen voor een proefbeurt van zijn beste medicijn! Honoré was een guitigaard, die graag meedeed aan grappen (op 1 april b.v.). Toen hij met pensioen ging, verhuisde hij naar Baardegem, waar hij in de nabijheid van zijn dochter ging wonen. Wij zagen hem node uit NK vertrekken. Liniaal heeft hem met een feestelijke avond in de zaal Volkskring uitgeleide naar zijn nieuwe woonst gedaan. Honoré was een overtuigd Vlaming. Zijn levensovertuiging staat samengevat onderaan zijn doodsbericht: Pulvis - Cinis et Nihil (Poeder - As en Niets). De geachte familie bieden wij nogmaals ons oprecht medeleven aan.

Dit artikeltje in het tijdschrift Lin iaa l staat in

schril contrast met het pamflet gepubliceerd

op p. 55 ("Extra editie 3 september 2004 '].

Dit pamflet werd verspreid door de O. M. B.R.

(Organisation Militaire Beige de Résistance).

In het tijdschrift Lin iaa l wordt De Staebele

een volksvriend en een zeer geliefde figuur

genoemd, in het pamflet werd hij aan de

schandpaal genageld.

En over het leven tijdens de bezet­t ing . . .

Wel, zoa l s men gewoon l ij k zegt, het leven ging voort, a ldus Edgard : c i­nema's en theater (promotor J u l ien Lossez), sport zoa ls voetba l , kaats­spel, a th let iek, wie lerwedstrijden, tot en met d e foor en de kermis . Er werd door sommigen grof geld verd iend met smokkelwaar op de zwarte rnarkt waar a l les maar dan ook a l les te koop was, tegen woe­kerprijzen vanzel fsprekend en te beta len i n k l in kende m unt . ' s Avonds was het overa l p ikdonker daar l i ch tverdu i ster ing verpl ich­tend was. Overigens waren dans­parti jen verboden . Toch riskeerden Edgard en v rienden een d anspasje in een café nabij het voetba lveld Sportkri1 1g . Er werd wel gezorgd voor een wachtpost bu i ten" . Velden en weiden stonden onder bewaking ter beve i l i ging tegen d iefsta l l en van veldvruchten en vee.

3 1

NOG OVER GERAARDSBERGEN TIJDENS EN NA DE DUITSE BEZETTING IN DE JAREN 1 940-1 944

Supreme He"dqu"rters

ALLIED EXPEDITIONARY FORCE Office of th·e Supreme Commander

"ORDER OF THE DAY"

To the of'fi.oera and men of aJ.l Belg;iaD Resistanoe Orga.zdza.tiona.

NO'W that the soil of Belgium is almost liberated., I wish as Supreme Qamoander of the A.llied Expeditionary Forces to pey sinoere tribute to the officera and men of the resistanoe grou;ps who in oarrying out my orders, have fougb.t ao magriifioently. They can be justly proud of having by their d.evoted. heroism contrib.Ited so largely to the liberation of their beloved. hcmeland.. The rapidity of the advanoe of the Al.lied Forces wbich has spared. much of your

country the; horrors of war has been due in no small measure to your help. I sa.J.ute especially your honoured dead and wound.ed..

The suocesa wbioh has atten:led. our a.nns has led us out of Belgium into other theatres of operations. Fighting is therefore over for most of you as soldiers of resistance groups. This does not necessarily mean that your serv.:l.ces are no longer needed. Th6 war is being oarried into the eneil\Y' ' s country, _and if. you are required by your government to continue the struggl.e as members of the regular Belgium .Armed Forces, I sbal.l be proud to have you onoe more under my ccmnand.

·

Meanwhile, in Dtf capaoity of Supreme Ccmnander, I wish to sa,y to the soldiera of the resi stanoe groups that these of them who are no longer engaged. in .ri,y.iting or on guard d.uties etc . , upon orders of the AJ...lied Ooornanders, can best ..1.�sist the military effort by ha.Irling in their arms to thei.r authorities i;.1.d a71a.iting their instruotions as to how they can best play their part in

" ·� struggles ahead. 'rhese arma are urgently need.ed for ether purposes.

1J il hostilities cease, all activities, whether in the workshop or at the front, Jt he direci;ed against our common enell\Y•

, Philippe-de-Chnmpagne, 5� B R U XELLES

.-\ 11 membrc 1!a11 het lid

VBRS CHAFFEL Dé s i ré rnatr. 7620 stamn .

Ordre du jour du 2 Octobre 1 944. - Dagorder van 2 Oktober 1 944. Transmis, à votre intention, par Ie Général EISENHQ!WER, en Overgemaakt, als blijk van bewo ndering voor de Belgische Weerstand,

témoiguage d 'admirntion pour la Résistnnce Beige. donr < ; e u c raal EISE,\JHO WER .

Le Commandant de l 'O. M. B. R. De Koinmanda11t -van het 0. M. B. R .

G_. ALL-'\r;_RT.

Dit dagorder werd overgemaakt aan de bevelhebbers van alle verzetsgroepen met de

opdracht het te bezorgen aan al hun aangesloten leden, dus ook aan de september­

mannetjes. Na felicita ties en woorden van waardering voor het gepresteerde werk

van het verzet tijdens de bezetting, volgde de eigenlijke reden van deze boodschap

namelijk, maar verwoord in zachte termen, het bevel tot ontwapening onder voor­

wendsel dat de wapens van het verzet dringend nodig waren voor andere doeleinden. Voor alle duidelijkheid, Désiré Verschaffel was geen septembermannetje maar maakte

alleszins in 1 943, misschien al eerder, deel uit van de in Geraardsbergen gestructu­

reerde verzetsgroep Patriottische Milities (zie "Extra editie 3 september 2004 '; p. 42).

En in de straten waren weinig of geen katten te bespeuren (?!), aldus Edgard bij wijze van afsluiter . . .

Nabeschouwing

Si vis pacem, para bellum! (Wil je vre­de, leg je strijdbijl klaar!), zo luidt het eeuwenoude adagium dat door het naoorlogse Frankrijk en Duits­land doelbewust en kordaat naar de papiermand is verwezen. Sindsdien kent West-Europa vrede, nu toch al gedurende bijna 70 jaren . . . Net als het iets helemaal anders is te spreken over oud worden wan­neer men zelf nog jong is dan er over te praten wanneer men op zijn tachtigste is, zo ook kan wie de din­gen niet persoonlijk heeft meege­maakt en de sfeer van het gebeuren niet heeft kunnen opsnuiven, zich nauwelijks de toestanden van toen en de nasleep ervan inbeelden, laat staan ten volle begrijpen hoe en in welke mate sommige overlevenden voor de rest van hun leven wer­den getekend. En niet in het minst de kinderen, die onschuldigen bij u i tstek. Welnu, Edgard Hooghuys heeft de dingen gezien en meege­maakt. En wat meer is, hij kan wor­den beschouwd als een bevoorrecht getuige. Hij was immers 1 2 jaar toen de oorlog u itbrak, een leeftijd waar men normaliter als niet voor­ingenomen en neutraal waarnemer de gebeurtenissen in het geheugen opneemt.

Marc VAN TRIMPONT

mvtger@telenet.be