N l T R O - l i L Ï C E R l N E E N D Y N A M I T K .

In den Milil. Speet., jaarg. 1865, blz. 590, werd reeds mei een eimeiwoord melding gemaakt van het nilro glycerine. Thans zijn wij in de gele-genheid om meerdere bijzonderheden op te geven, omtrent zijne bereidings-wijze en eigenschappen , en levens de middelen te doen kennen , die een Zwet'dsclimijnen-ingenicur NOBEL aangewend heeft , om bij deze stof het gevaar hij op-bewaring en vervoer, zoo niet geheel, dan toch grootendeels weg te nemen.Een der bestanddeelen, waa ru i t men het nitro-glycerine vervaardigt is hetglycerine. Deze laatste stof ontstaat bij het verzeepen van de gewone vet-ten. Ieder vet bestaat namelijk uit een ve tzuur , verbonden met de orga-nische basis lipyloxyde/(C„ Ht Os). Indien zulk een vet nu met water eneene anorganische basis gekookt word t , dan verdrijven deze laatsten het l ipyl -oxyde uit de verbinding, en verbinden zich met de zuren tot vetzure zou-ten van de basis. In het dagelijksch leven zijn deze zouten onder den naamvan zeepen bekend. Het lipyloxyde ve rb ind t zich , zoo spoedig het vrij ge-worden is, met water , en vormt nu een l ichaam dat glycerine genoemdwordt. De scheikundige samenstell ing van dit ligchaam is/HO. C„ H, O,.

Ruim 23 jaren geleden werd door een Haliaansch scheikundige, Sonncnogenaamd, het nitro-glycerine on tdek t . Door glycerine in een mengsel vangeconcentreerd sa lpe terzuur en zwave lzuur te brengen, verkroeg hij eennieuw samengesteld l i chaam, dat bij ontploff ing eene buitengewoon groolekracht ontwikkelde.

Thans wordt het nitro-glycerine op de volgende wijze bereid ;4 deelen zwavelzuur en 2 deelen geconcentreerd rookend salpelersuur van1,52 S. G. worden na menging afgekoeld en hierin l deel vva te rvr i j glyce-rine rondgeroerd. Onder on twikke l ing van roode dampen en eene aanmerke-lijke temperatuursverhooging volgt nu de scheikundige werk ing . Ui twendigwordt het vat met ijs afgekoeld. Na het einde der scheikundige werking,komt hel nilro-glycerine als eene gele ol ieacht ige vloeistof aan den vochtspie-gel te voorschijn. Ten einde deze vloeistof nu z u i v e r , dat is vrij van zurente verkrijgen, wordt de geheele vochlmassa met 15 a 20 maal haar volume

•/ . < / -^

koud water gemengd, waarna men hel mengsel laat bezinken. Het nilro-glycerine, dat door zijn groote dichtheid op den bodem van het vat is ge-zonken, wordt nu afgeheveld. Deze wassching wordt zoo dikwijls herhaald,lot dat het waschwater niet meer zuur reageert.

De verandering in samenstelling, die het glycerine nu ondergaan heeft, be-slaat daarin, dat eenige equivalenten waterslof (H) van het glycerine, vervan-gen zijn geworden door een gelijk aanta l equivalenten ondersalpeterzuur(N0t). De scheikundige omzeiling, die er plaals heeft gehad, komt dusovereen met die, welke bij de bereiding van het schietkatoen plaats grijpt.

Het zuivere nitro-glycerine is eene kleur- en reukelooze vloeistof van on-geveer 1,6 soortelijk gewicht; de smaak is zuurzoet. Het is een hevig wer-kend vergift; eene geringe hoeveelheid er van op de tong gebracht, veroor-zaakt zware hoofdpijn. Dit laatste kan ook veroorzaakt worden, doordal hetnitro-glycerine door de huidporiën van de hand, in het bloed wordt opge-nomen.

Bij gewone temperaturen wordt het zuivere nitro-glycerine niet ontleend.Zoo spoedig het evenwel onzuiver is, zuren bevat , die tot de bereidingdienden, heeft het eene neiging om zich te ontleden; deze ontleding goutdan meestal met ontploffing gepaard. Volkomen zuiver is het tegen eene tem-peratuur van 100°C bestand; het is niet v luch t ig , in water onoplosbaar,maar wel in ether , of alcohol, en bijzonder gemakkeli jk in methylalcohol ofhontgees-t. Bij eene temperatuur van ongeveer 8°C kr is ta l l i seer t liet.

Eene zijner meest gewichtige eigenschappen is de groole kracht , die hetbij ontploffing ontwikkel t ; terwijl dit ontploffen zelf zoo bijzonder gemak-kelijk niet geschiedt. Omtrent de omstandigheden, waaronder het nitro glyce-rine ontplof t , vinden wij het volgende opgeteekeml.

Temperatuursverhooging alléén doet zulks eerst bij ongeveer 182"C. Eenekortstondige aanraking met vuur doet de slof niet ontploffen. Men kan zichvan dit laatste overtuigen, door in een porseleinen schaaltje met nitro-glyce-rine gevuld, een aangestoken zwavelstok te dompelen. De vloeistof brandlalsdan zoolang, als de zwavelstok daar in gestoken bli jf t . Even als gewoneolie kan nilro-glycerine branden , door daarin eene katoenen kous te dom-pelen , en deze laalste aan te steken.

Op een aanbeeld uitgespreid, ontploft het niet door aanraking mei eengloeiend ijzer. Eersl bij langdurige aanrak ing , waardoor de temperatuur dervloeistof stijgt, volgt hare ontbranding.

Uit het bovenstaande volgt , dat warmte alleen weinig geschikt is om dezestol' te ontploffen. Gaan wij derhalve na , in hoeverre de schok zu lks kanveroorzaken.

Een enkele hamerslag op een aanbeeld , waarop nitro-glycerine is uitgespreid ,doet alleen dat gedeelte vocht ontploffen, hetwelk onmiddellijk getroffen wordt.

Om gelijktijdig eene geheele massa te doen ontploffen , wordt eene kleinehoeveelheid b u s k r u i t , of eengroot slaghoedje in de vloeistof gedompeld en

'1

3 i

i

door een eind lonl ontstoken. Indien een schok de geheele massa zal ducno n t p l o f f e n , dan moei deze niet al leen hevig, maar ook op eene bepaaldewijze worden toegebracht. De volgende proeven strekken hiervoor ten be-wijze.

Drie glazen flesschen met nitro-glycerine gevuld , werden eerst in walertol ongeveer 48°G verwarmd, waarna /ij met kracht legen een steen ver-brijzeld werden. Niettegenstaande de flessehen tot gruis waren geworden ,was er geen droppel van de vloeistof ontploft.

Twee bl ikken doozen, met de vloeistof gevuld, werden in eene houtenkist gepakt, waarvan het deksel vast aangeschroeld was. In dezen toestandwerd de kist van eene hoogte van 3 e l , op een harden rotsbodem ge-worpen , zonder dat er ontploff ing plaats had.

De u i t w e r k i n g , die hel ni tro-glycerine bij ontploff ing heef t , werd gelijkgevonden met een 10 a 13 maal zoo groot gewicht aan buskruit . Uit hetvolgende voorbeeld kan deze u i t w e r k i n g ecnigermate beoordeeld worden.

In eene steengroef, in de nabijheid van Eisleber (stad in Pruisisch Sak-sen) werden I3ö,8 kul), el van het gesteente losgemaakt, door eene ont-ploff ing van 2,5 pd. ni tro-glycerine. De vloeistof was in een kanaal geplaats t ,dal , van den voorkan t der rots gerekend, tol op 4 el diepte uilgeboord was.

Niettegenstaande men uit hel bovenstaande tot het besluit zou moeten ko-men, dut hel nitro-glycerine geen grootere gevaren bij hel vervoer en deopbcwaring moet opleveren, dan buskrui t en schietkaloen, zoo beslaan ertoch reeds verscheidene voorbeelden, die juis t niet voor het geringe gevaarpleiten. Wij behoeven slechts in her inner ing te brengen het ongeluk , datin het laatst van 1866 te New-Castle on Tyne plaats v o n d , en waarbij 7personen omkwamen.

Verscheidene landen , waaronder België en Zweden , hebben d,m ook inhunne staten het gebruik van nitro-glycerine verboden.

De ijverige pogingen evenwel door NOUEL in het werk gesield, om hetnitro-glycerine minder gevaarlijk bij het gebruik te maken , mochten einde-lijk met een gunstigen uitslag bekroond worden.

Het eerste middel , dal hij in de praclijk loepasle , bestond d a a r i n , dathij hel nitro-glycerine in ö tot 10 pCt. houtgeesl oploste, en deze oplos-sing in hermetisch gesloten vaten bewaarde. In dezen toestand kan mendoor de vloeistof een geweerkogel schieten of er een slaghoedje in doen ont-branden , zonder dal eenige ontploffing van hel vocht volgt . Wordt de on-schadelijk gemaakte vloeistof echter aan de lucht blootgesteld, zoo verliesthet nitro-glycerine door verdamping haar oplossingstniddel.

Ten einde het nitro-glycerine wederom in zijn öorspronkelijken toestandt« verkrijgen, wordt de oplossing met waler geschud, waardoor de houtgeesthet nilro-glycerine niel meer opgelost kan houden. Zoo spoedig deze laatstedoor zijne grootere dichtheid is bezonken, wordt het mengsel van houlgeesten waler afgeheveld.

55'

Docli ook dil middel mocht het hoofdbezwaar niet wegnemen, dat rnentegen het nitro-glycerine had, en dal voornamelijk in zijn vloeibaren toestandis te zoeken.

NOBEL zelf verklaart in eene voordracht door hem te Norwich gehou-den (1), dat niettegenstaande hij het nitro-glycerine met de meeste zorg invierhoekige tinnen kisten verzond , hij zich bijna geen geval wist te herin-neren , dat eene lading van deze vloeistof' hare bestemming had bereikt , zon-der dat eenige dier kisten lekten. Bijna alle door het gebruik van nitro-glycerine veroorzaakte ongelukken schrijft hij toe aan den vloeibaren toestandvan deze stof.

In die voordracht geeft hij tevens een nieuw middel a a n , om bij de aan-wending van deze vloeistof, alle nog tegen haar bestaande vooroordeelen wegte nemen.

Dit middel bestaat h ier in , dat hij 73 deelen nitro-glycerine met 25 deelenfijn zand (kiezelzuur) mengt. Aan dit mengsel, dat nu eene deegachtigeniassa is geworden, geeft hij den naam van dynaini te .

Daar de dichtheden vau nitro-glycerine en zand ongeveer gelijk zijn , zoozal het dynamite bij ontploffing ongeveer het drie vierde van de kracht ont-wikkelen, welke een gelijk gewicht nitro-glycerine, onder dezelfde omstandig-heden ontploffende, zal veroor/aken.

Bij het gebruik schaadt dit evenwel niet. Het nitro-glycerine toch kan nietonmiddellijk in he t , i n d e rots of mijn geboorde gat geplaatst worden; dewijlhel dan in de spleten van het kanaal dringende, tot ongelukken aanle id ingzou kunnen geven. Deze vloeistof wordt derhalve, in patronen gepakt, aan-gewend, die eene aanzienl i jke speelruimte openlaten; het dynamite daaren-tegen kan juist door zijn deegachügen toestand het boorgat geheel vul len .Eene lading dynami le , die het geboord gat lot eene bepaalde hoogle v u l t ,zal ongeveer evenveel nitro-glycerine bevallen, als wanneer men tot de ladingvan dit gal de zuivere vloeistof bezigde.

De volgende proeven bewijzen hel weinige gevaar , dal uit het vervoer enhet gebruik van dynamite voortvloeit.

Eene bus met 4 pd. dynami te gevu ld , werd boven een vuur verwarmd ;het dynamile verbrandde langzaam.

Eene even groole hoeveelheid dynamite , op gelijke wijze ingesloten, werdvan eene hoogte van 9 el, op eene rots geworpen, zonder dal op dezen schokeene ontploffing volgde.

Een gewicht van 100 pd . , werd van eene hoogte van 3 el op eene metdynami le gevulde doos geworpen; niettegenstaande de doos geheel verbrijzeldwas, hnd er geene ontp lof f ing plaats.

Uit deze voorbeelden koml men tot het besluit, dat hel dynamite eeneder minst gevaarlijke ontploffingsmiddelen is.

(l) Zie Polytechnisch Journal. Band GXG, Heft 'i

Hoewel l i f t d y i i a m i l e , eersl sedert kort in den hiiiale! is gekomen, zoo be-draagt de hoeveelheid die er op l Sept. 1808 van verbru ik t was, reeds overde zestig tonnen.

Geene rampen heeft deze nieuwe slof nog veroorzaakt.Gaan wij eindelijk nu nog na , welke belangrijke voordeelen het gebruik

van nitro-glycerine of dynaraite voor den mijn- of bergwerker geeft. Helwerk van de/.en is tweeledig; eerstens toch moet hij een gat in de mijnof rots boren en vervolgens moet dit gat geladen worden. Zoo dit boren vangaten met weinig kosten gepaard ging , dan zoude het ook tamelijk onver-schillig z i jn , hoeveel gaten dat er geboord moeiten worden. In harde steen-groeven vooral, is echter dit boren van gaten niet alleen een tijdroovende maarook een zware arbeid. Van daar dat de uitgaven voor hel boren aanmerke-lijk de kosten van het buskruit overtreffen, dat in e«ne zoodanige ruimtegeladen kan worden. Een heviger onlploflingsmiddel zoude dus tot aan-zienlijke besparing van koslen kunnen leiden.

De ondervinding l ee r t , dat het gebruik van nitro-glycerine of dynamilevoor het springen van mijnen en rotsen, in het algemeen lot eene kostenbe-sparing van ruirn één derde leidt.

Verder heeft ni lro-glycerine of dynamile het voordeel van in vochtige gron-den te kunnen worden gebru ik t , waar hel buskruit als springmiddel, som»tol bezwaren zou aanle iding geven.

Wal het verbruik van nilro-glycerine betreft , zoo zullen wij alleen ver-melden, dat in het graafschap Cornwall is gedurende een jaar tijds die hoe-veelheid ongeveer 110950 pd. bedroeg. Voor hetzelfde doeleinde zoude 1{millioen pd. mijnkruit noodig zijn geweesl, lerwijl de prijs van het nitro-glycerine het achtvoud bedraagt van die eener gelijke hoeveelheid buskruit .

Vergelijkt men eindelijk het dynamile met hel door Professor ABEL verbe-terde samengeperste schietkatoen, dan heefl hel eerste, zoowel wat kosten,als krachtsontwikkeling bij ontploffing betreft, nog aanzienlijke voordeelenboven het tweede.

Zijn de bronnen, waaruit wij het hier vermelde gepul hebben, ten vollegeloofwaardig, zoo zoude hel dynamite misschien met voordeel het buskruitkunnen vervangen in ladingen voor mijnen en lorpedo's.

B.