Nieuwsbrief Visserijmuseum Zoutkamp, jaargang 2011, nummer 2

Jaa rgang 8 - nummer 2 - November 2011

Nieuwsbrief VMZK Nieuwsbrief VMZK2 3

Sinds 1981 een officieel monument

Betonningsmagazijn als voorloper van ons Visserijmuseum

In april 1895 werd een terrein gelegen aan de binnenhaven sectie no. F 1899, toebehorende aan de Provincie Gronin-gen, verkocht aan het toenmalige Departement van Marine.

Het voornemen was om er een betonningsmagazijn op te rich-ten van ‘dezelfde constructie als het thans bestaande, dat in de kom van het dorp is gelegen’, (een houten constructie op een stenen voet, en een met pannen gedekt, afgeknot schilddak. Het eerste betonningsmagazijn stond ongeveer op de plaats waar de huidige woning Dorpstraat 40 staat. In 1969 werd de Lauwerszee afgesloten.

Hierdoor werd Lauwersoog de nieuwe thuishaven van de Zout-kamper vissersvloot. Veel van de oude dorpskern ging verlo-ren aan de ‘vernieuwingsdrift’ van het toenmalig bestuur van gemeente Ulrum. Eind jaren 80 van de vorige eeuw, ontstond het idee om de Zoutkamper historie, met name die van de vis-serij, te verzamelen in een eigen Visserijmuseum. In juni 1991 werd de toenmalige basisschoolhoofd, Wim Meijers door de Vereniging Dorpsbelangen Zoutkamp gevraagd om dit plan verder uit te werken. Als onderkomen van het museum had men de voormalige Rijksbetonningsloods voor ogen. Deze loods werd gekocht door de gemeente De Marne van Provinciale Waterstaat. De jaren 1992 en 1993 werden besteed aan het verbouwen van de loods, deels door gemeentelijke aannemers, deels met hulp van vrijwilligers. Het gebouw is voor een symbolisch bedrag overgedragen aan de Stichting Visserijmuseum Zoutkamp, on-der het beding dat de voorzijde moest worden gereserveerd voor een VVV-post. Op 20 mei 1994 werd het museum offici-eel geopend. In 1981 was de Rijksbetonningsloods overigens al opgenomen in het register van beschermde monumenten, onder nummer 35875.

Nieuws van het Visserijmuseum Zoutkamp

Veel meer dan een ‘slechtweer voorziening’...

Het wilde met de zomer niet echt vlotten. Na een prachtig voorjaar leken

sommige dagen nu meer op de herfst. “Museumweer” zou je zeg-gen en dat klopt ook wel een beet-je. Eind oktober mochten we al onze 5000-ste bezoeker verwel-komen. Het museum is dan een zogenaamde ‘slechtweer voorzie-ning’. Zelf houd ik niet zo van die benaming. Ons museum heeft ook duidelijk ‘naast de deur’ veel te bieden. Denk aan de beurtvaar-ten van de ZK 4 en de veelheid aan evenementen waar het schip én de vrijwilligers voor wordt gevraagd. Nog nooit heeft het schip zo vaak gevaren als dit jaar. Ook de visbakkers en de garnalenpelsters hebben het druk gehad. Een hoogtepunt was dit jaar ‘Appingedam’. Een internationaal shantyfestival (van 26 t/m 28 augustus 2011) ontving veel pu-bliek en de garnalenpelsters en visbakkers kregen veel waar-dering voor hun werk. Ook de Culturele Marnedag in Kloos-terburen, de “ dag van de garnaal op Lauwersoog en de histo-rische dag op Verhildersum bij Leens” én niet te vergeten onze eigen Pinksterdagen, waren activiteiten waarbij het museum aanwezig was. Deze activiteiten leveren geld op en zorgen er mede voor dat we als museum financieel gezond zijn en voor de exploitatie onze hand niet hoeven op te houden. Iets wat in de museumwereld niet vaak voor komt en wat alleen maar kan als iedereen zich belangeloos inzet. Dat doen we in Zout-kamp en daar kan iedereen trots op zijn!

Nieuws van het bestuur

Over nieuwe media en oude archieven

Onze penningmeester Jan van Wieren heeft inmiddels al weer een tijdje geleden een vervelende operatie achter de rug. Gelukkig herstelt hij goed en is momenteel ook

weer voorzichting aan het werk. Het bestuur is blij dat Jan zijn

vertrouwde plaats aan de bestuurstafel weer in heeft kunnen nemen. Willy en Esther hebben zich op de ‘nieuwe media’ ge-stort. Twitter, Facebook en apps komen o.a. in de vergadering aan de orde. Het is even slikken voor de ouderen onder ons, maar het is wel de toekomst en je blijft actueel.

Verder gaat de ‘registratie’ en ‘documentatie’ gestaag door. Meestal wordt er een dagdeel per week gewerkt. Dirk Luk-kien en Jan Gerdez moesten hun tijd delen met het vele werk voor ‘De slag om Zoutkamp’ een spektakel dat 10 septem-ber j.l. heeft plaatsgevonden. Iets waar ook aandacht aan be-steed wordt, is het archief van de visserijvereniging ‘Hulp in Nood’. Dit archief - van een van de oudste visserijverenigin-gen van ons land - moet eigenlijk in het museum worden on-dergebracht. In de nabije toekomst zou dit archief toegankelijk en gedigitaliseerd moeten worden. Het bestuur denkt na hoe ze dit zal gaan oppakken.

Om elkaar beter te leren kennen en een beetje van elkaar te le-ren, zijn de afgelopen zomer de besturen van de SHVZ en het Visserijmuseum op de ZK 4 aangemonsterd. Op een prachti-ge avond voor Electra kon onder een hapje en een drankje met elkaar gesproken worden. Een nuttig informeel overleg dat ze-ker voor herhaling vatbaar is.

Aart Loomeijer (voorzitter)

1970

1919

Garnalenparty 2011


5000-ste bezoeker in Visserijmuseum Zoutkamp

Woensdag 19 oktober kwam de 5000-ste bezoeker in het Visserijmuseum Zoutkamp. Het was de 12-jari-ge Björn Groenewold uit Emden. Hij was mee met

een groep kinderen die in het kader van ‘Oktobermaand Kin-dermaand’ een bezoek brachten aan het Visserijmuseum, de Sloepenloods en de Palingrokerij in Zoutkamp. Ze kregen in het museum een rondleiding, daarna gingen ze een bootje timme-ren in de Sloepenloods. De lunch werd verzorgd door de Pa-lingrokerij. Hier werd ook nog wat verteld over de palingvisse-rij. Björn kreeg een bos bloemen en is een jaar lang ‘vriend van het museum’. Hij heeft dan een jaar gratis toegang tot het mu-seum en krijgt de Nieuwsbrief toegezonden. Hoewel het Visse-rijmuseum nog niet officieel gesloten is, kan het nu al terugkij-ken op een goed jaar. De bezoekers waren enthousiast over de expositie ‘Van Lauwerzee tot Dollard’. Deze expositie verhuist in november overigens naar het Muzeeaquarium in Delfzijl.

Nieuws van de SHVZ

“Alle projecten liggen op volle stoom”

De activiteiten van de Stichting Historische Visserij Zoutkamp gaan gestaag door. Dit voorjaar

heeft de Stichting Geïntegreerde Visse-rij de beneden verdieping ingericht. Ver-schillende visserij methoden zijn zo op-gehangen dat het publiek deze niet al-leen ziet, maar ook zelf kan ‘schie-ten’. Dat betekent: zelf een net in han-den hebben en snel door krijgen hoe dit

werkt. Videobeelden laten de werkelijk-heid erbij zien, zodat het publiek opti-maal weet hoe deze visserij werkt. Te-vens is in deze ruimte een ‘console’ ge-plaatst waar bezoekers zelf op een com-puterscherm informatie krijgen over de omgeving.De sloep is dit voorjaar goed opgescho-ten. Op dit moment zijn ze met de veer-tiende gang bezig. Totaal bestaat de

romp uit vijftien gangen. Tevens is het schroefas gat geboord en is er hout ge-zaagd voor de spanten. Als het tempo zo door gaat dan is de romp eind dit jaar zo goed als klaar. Er is de afgelopen zomer al door veel mensen naar de sloep geke-ken en men is zeer onder de indruk van het vakmanschap van Pieter Dijkstra en zijn ploeg mensen.De eerste paal voor het huisje aan de Grachtstraat/Werfstraat is een maand na de “Slag om Zoutkamp”, medio ok-tober, geslagen. De kozijnen zijn al in de sloepenloods gemaakt en we gaan er van uit -nu de bouw eenmaal is begon-nen- dat de winter nog even uitblijft en het lekker opschiet. Ook aan de plannen voor de kalkoven en het reddingshuisje wordt hard gewerkt. Het maandelijkse bouwoverleg met de betrokken partijen verloopt constructief. We houden U via deze Nieuwsbrief op de hoogte.

Aart Loomeijer (voorzitter SHVZ)

Een gevarieerd én gewaardeerd aanbod

Overzicht van projecten in het Visserijmuseum 2011

Er lopen momenteel verschillen-de projecten in het Visserijmu-seum Zoutkamp. ‘Xwashier’ is

een project van het Nationaal Histo-risch Museum. ‘Geschiedenis is over-al’ is het belangrijkste uitgangspunt. De App ‘xwashier’ ontsluit daarom ieder jaar vijftig historische plaatsen.Eén daarvan is Zoutkamp. Iedere plaats heeft een uniek, fysiek symbool in de vorm van een marker in het landschap. U heeft het vierkante bordje vast wel gezien op de gevel van het Visserijmuseum of van de Sloepenloods. Je scant de mar-ker met een IPhone en de geschiedenis begint daar waar het gebeurde. Boven-dien kun je zelf verhalen toevoegen en zo bijdragen aan een groeiend netwerk van ‘plaatsen van herinnering’. Kijk maar eens op www.xwashier.nl of via je IPho-ne bij de gemarkeerde plaatsen. Stinkt‘’t Stinkt op Soltcamp‘ was een project wat we helemaal zelf gedaan hebben. Samen met Freya hebben we eerst het plan uitgewerkt. De poppenkast werd gebouwd door vrijwilligers Brant en Enne, met hulp van Koert. Freya heeft alle poppen gemaakt. Met Buro Root hebben we subsidies aangevraagd. Het

is een erg leuk stuk dat jaren geleden door de plaatselijke toneelvereniging Dukdalf ook gespeeld werd in het Mu-seum. Dit project is nog te boeken tot eind van dit seizoen. LaandEen ander project is het project ‘Zien Laand,mien Laand’ over Ede Staal. Dit jaar is het 25 jaar geleden dat Ede Staal is overleden. Samen met Kunststation C en scholen uit de omgeving zijn er ver-schillende workshops georganiseerd. In het Visserijmuseum werd een fotopro-ject georganiseerd. Eerst kregen de leer-lingen een korte rondleiding van Koert of Jelle. Daarna gingen ze aan de slag om een fotoverhaal te maken met het-zelfde thema als die in de liedjes van Ede (die gaan vaak over het weggaan en weer thuis komen). Zoals ook in het Lied ‘de Hoaven van Delfziel’. In het muse-um hebben we hier op ingespeeld. Tek-sten van liedjes die bij het thema ‘Van Lauwerzee tot Dollard’ horen, hangen bij de betreffende plaatsten. Bij de film -die draait achter in het museum- komt het liedjes ‘Genoat’ regelmatig voorbij. De scholen die hieraan meededen waren de Regenboog en de Lydinge uit Leens. En er komen nog een paar scholen uit de

omgeving voor een rondleiding. Leerlin-gen van het Hogeland College maakten een fietsroute door de Marne, die ook te verkrijgen is bij het VVV Lauwersland in Zoutkamp. Schatjes‘Erfgoedschatjes’ is een project van het Museumhuis Groningen. Musea kon-den zich hiervoor inschrijven. Vorig jaar was het nog een proef. Dit jaar deden we weer mee. De museummedewer-kers kregen een cursus aangeboden. Jan Gerdez, Koert Sterkenburg en ik zijn hier vorig jaar heen geweest. Net als de kinderen die het museum gaan bezoe-ken, moesten we een object uit het mu-seum kiezen. Hier moesten we wat over vertellen. Ook kregen we uitleg over hoe we scholen moeten benaderen en hoe je een goede rondleiding geeft. Ik had de ‘handschoen met de twee duimen’ meegenomen. Het doel is dat de kinde-ren eerst thuis gaan kijken wat hun het meest dierbaar is. Dat gedeelte evalue-ren ze vervolgens op school. Tot slot ko-men ze in het museum en kijken ze wat daar het volgens hen mooiste, duurste of meest bijzondere object is. Vorig jaar hebben de Solte Campe en de Ichtus-school hieraan meegedaan. Dit jaar was het de Jan Biermaschool uit Oldehove. In 2012 komen er maarliefst vijf scho-len om deel te nemen aan dit succes-volle project.

Esther Toxopeus

De garnalencocktail van Cas Spijkers

Eind oktober is chefkok Cas Spijkers op 65-ja-rige leeftijd overleden.

In onze regio is hij vooral be-kend geworden door een bij-zondere culinaire recordpo-ging. Tijdens de Dag van de Garnaal op Lauwersoog in 2003, maakte Spijkers met hulp van 25 leerling-koks uit Leeuwarden ’s werelds groot-

ste garnalencocktail. Spijkers vulde een 1,5 meter hoog en 1,30 meter breede cocktail van roestvrijstaal met 150 kilo garnalen en vijftig kilo saus. Dit wereldrecord heeft een vermelding in het Gui-ness Book of Records gekre-gen. Op de foto Cas Spijkers in de visafslag van Lauwers-oog (foto Gerard Bakker).

Jelle Settelaar feliciteert Björn


Eén foto zegt meer dan duizend woorden...

Fotocollectie op termijn in Beeldbank Groningen

Het Visserijmuseum bezit veel historische foto’s die een prachtig beeld geven van de

historie van Zoutkamp en van de visse-rij. Jammer genoeg is slechts een deel te bezichtigen als onderdeel van de ex-positie. De overige foto’s bevinden zich in het archief dat voor het publiek niet direct toegankelijk is. Het Visserijmuse-um heeft zich tot doel gesteld om een zo’n breed mogelijke doelgroep kennis te laten nemen van de rijke geschiede-nis van ons dorp en de visserij. Vandaar dat het bestuur begin dit jaar in haar ‘Internetstrategie’ heeft aangegeven op termijn de fotocollectie beschikbaar te stellen via het internet. Om dit mogelijk te maken, moeten eerst een aantal tech-nische randvoorwaarden ingevuld wor-

den. Gelukkig biedt Groninger Archieven hiervoor een goede oplossing, namelijk de Beeldbank Groningen. De Beeldbank Groningen is een database waarin aan-gesloten instellingen hun foto’s kunnen laden en van een omschrijving en tref-woorden kunnen voorzien. Via de web-site www.beeldbankgroningen.nl kun-nen bezoekers vervolgens de foto’s vin-den en downloaden. Het is ook moge-lijk om commentaar of een toelichting te geven op een foto. Voordat het zo-ver is, moeten we echter eerst de finan-ciën rond krijgen. Voor deelname aan de Beeldbank betaalt een museum of historische kring een vast bedrag per jaar, tenzij de gemeente waar-

binnen de erfgoedinstelling valt, deel-neemt aan de Beeldbank. In dat geval zijn er voor de erfgoedinstelling geen kosten aan verbonden. Het bestuur on-derzoekt op dit moment in overleg met Groninger Archieven en de gemeente De Marne wat er mogelijk is.Het bestuur en dorpsfotograaf en -ar-chivaris Jan van der Veen zijn in gesprek om te kijken of een deel van het uitge-breide en uitstekend gedocumenteerde archief van Fotoveen op termijn onder-deel kan worden van de museumcol-lectie en gepubliceerd kan worden op het internet. Dat zou geweldig zijn, want Jan heeft door de jaren heen een enor-me verzameling aangelegd en ook veel zelf gefotografeerd. Wellicht bent u ook in het bezit van historische foto’s of an-sichtkaarten die u wel wilt delen met het museum en haar (internet)bezoe-kers. Neemt u dan contact op met Wil-ly Bakker.Daarnaast zijn we op zoek naar nieuwe vrijwilligers die het leuk vinden om foto’s te scannen, te documenteren en op het internet te zetten. Enige handigheid met computers of typevaardigheid is mooi, maar geen vereiste. Het idee is om een kleine werkgroep samen te stellen die periodiek bij elkaar komt om in een ge-zellige sfeer foto’s te archiveren en be-schikbaar te stellen via het internet.

Voor meer informatie of om u aan te melden, kunt contact opnemen met Willy Bakker, 0595 407074 of [email protected].

Herkomst baken?

Het Noordelijk Scheepsvaart Museum in Groningen stuurde ons deze foto. Ze hebben geen idee over de herkomst van dit baken. Ze hopen via de lezers van

deze Nieuwsbrief meer te weten te komen over dit stukje ma-ritieme historie. Dus... wie meer weet over dit baken mag con-tact opnemen met de redaktie.

Uit het logboek van de ZK 4

In 2011 moesten de bramzeilen worden bijgezet..!

Eerst enige winterklussen geklaard, zoals het schoonmaken en daarna in-smeren met bilge-olie van de machinekamerbilge. Daarna het demon-teren van twee van de rembanden van de vislier, die niet helemaal be-

trouwbaar meer bleken te zijn. De voeringen waren deels weggesleten en moes-ten worden vervangen. De firma Oldenhuis in Ulrum/Munnikezijl zandstraalde de stalen delen en na vier lagen met twee componentenverf, hebben we de nieu-we voeringen gemonteerd.

Op zaterdag 2 april 2011 begon voor ons het vaarseizoen en is de ZK 4 ver-trokken naar de Deense haven in Gro-ningen om een week lang oefeningen te doen met de beroepsbrandweer van de gemeente Groningen. De oefeningen bestonden uit lastige situaties voor dui-kers, die met eigen middelen één van onze vistuigen boven water moesten zien te halen en een oefening met zo-genaamde ‘beknelling onder een vis-tuig’ met een ‘zwaar gewonde’. Iedere dag weer met een andere ploeg men-sen. Het is verbazingwekkend te zien hoe verschillend mensen reageren open handelen in ongeveer dezelfde situ-atie. Overigens waren de oplossingen en de reddingen altijd succesvol. In mei diende de Lionsclub van Dokkum zich aan samen met haar Duitse zusterorga-nisatie. In totaal zestig mensen. Teveel

voor één schip en daarom hadden we de passagiers verdeeld over vijf schepen. Allemaal nautisch erfgoed en dus een mooi plaatje. Deelnemende schepen waren de Gebroeders Luden, de Wie-

rumer Aak, de ZK 28, de PW 17 Emma van het Noordelijk Scheepvaartmuseum en natuurlijk onze eigen Albatros, de ZK 4. De Emma was net gerestaureerd en maakte als het ware haar maidentrip in haar nieuwe functie als museumschip. Deze eerste samenwerking beviel heel goed en zal zeker leiden tot een geza-menlijk vervolg.

Wij zijn nog steeds bezig met restau-reren en conserveren en daarom kon-den we na deze trip gelijk door naar scheepswerf Welgelegen, tegenwoor-dig van De Breejen, op Lauwersoog voor een dokbeurt en het waterstralen van de binnenboorden en het dek. Ook de buitenboordkraan moest worden voor-zien van een nieuwe vetpakking en ver-der was er wat laswerk buitenom. Beide klussen werden door onze eigen tech-neuten Harry van Calcer en Dirk Luk-kien uitgevoerd.Onze schroef zag er bij het droogzet-ten nogal, wat je noemt, geleerd uit en werd door van Voorden uit Delfzijl weer als nieuw afgeleverd. Duur? Nou het had duur kunnen zijn, maar de jongens uit Delfzijl wisten er goed raad mee.

1914


ZK 24 op het Reitdiep. Wie weet meer over de historie?

Vlaggetjesdag 1974

Drogen van vis aan de ReitdiepskadeGarnalenpelster

Gineke (Sarah) Braaksma Visbakker Onne Nienhuis

1982 - ZK 18 valt droog.Op de voorgrond Gerrit de Vries


Na anderhalve week stralen en schilde-ren, waarbij ook het onderwaterschip niet is vergeten, konden we weer te wa-ter. De eerst lagen verf zijn overigens ge-spoten in tweecomponentenverf. Terug op Zoutkamp werd het schilderwerk af-gemaakt en werden de zeef, kookpot en de netten weer aan dek gezet.Op de donderdag voor Pinksteren had-den we een dagtocht met een groep mensen van het Waddenfonds waarna we aansluitend ons naar de altijd ge-zellige garnalenparty van de gemeente de Marne en de Stichting Vlaggetjesdag Zoutkamp, in het Visserijmuseum kon-den begeven.Op Pinksterzaterdag nog een halve vaar-dag met de familie Lap en op Pinkster-maandag met de Zoutkamper garnalen-vloot naar het Lauwersmeer om de gar-nalenkoningin 2011 op te halen.Op 18 juni begon de voor dit jaar goed gevulde vaaragenda met de eerste Beurtvaart naar Groningen. De Beurt-

vaarten waren ook dit jaar al weer op tijd uitverkocht. Wederom een bewijs dat deze formule voor ons een goeie greep is geweest. De Beurtvaarten zijn in het Gronings: ’n mooi nust ai’ voor de ZK 4. De eerste Beurtvaart was overigens op 12 augustus 2006. Dus inmiddels heb-ben we al zes seizoenen Beurtvaart ach-ter de rug.Op 9 juli van dit jaar was de Dag van de Garnaal. Ook de garnalenpelsters en de visbakkers waren weer vertegenwoor-digd en eveneens, op uitnodiging van de organisatie voer de ZK 4, samen met nog zes andere schepen rondjes voor de haven. Het weer liet ’s morgens be-hoorlijk te wensen over, maar ’s mid-dags klaarde het op en kregen we het nog even flink druk met de rondvaar-ten. ‘s Nachts overnachten bij het Boo-ze Wijf en zondagmiddag terug naar de thuishaven Zoutkamp.

Tussen de Beurtvaarten en diverse dag-tochten door, stond Appingedam dit jaar voor het eerst op het programma. Ap-pingedam organiseert jaarlijks een groot festival met shantykoren uit binnen- en buitenland. Probleem was dat dit feest samenviel met de Visserijdagen in Har-lingen. De keuze viel op Appingedam. Temeer ook, omdat de organisatie daar vorig jaar ook al de, c.q. onze boot, ge-mist had en bovendien: verandering van spijs doet eten. Een mooie dag, ook al-dus de deelnemende garnalenpelsters en visbakkers.Een ander bijzonder tochtje ging naar Dokkum. In Dokkum wordt ieder jaar

en vlootschouw gehouden met diver-se schepen. (Water)vogels van divers pluimage, zeg maar. Aansluitend vindt traditiegetrouw zaterdag’s op het Lau-wersmeer een zeilwedstrijd plaats met zeilpramen.Op 8 oktober werd de jaarlijkse Dag van de Groninger Geschiedenis gehou-den. In het gebouw van de Groninger archieven en op het Cascadeplein wa-ren diverse musea en andere instellin-gen vertegenwoordigd die de groninger geschiedenis uitdragen. Voor de Wes-terhavensluis aan de overzijde lagen de Emma van het Noordelijkscheepvaart Museum, de Gebroeders Luden en de ZK 4, Albatros. Vrijdag weg, zondag weer thuis.Vanaf nu nog drie tochtjes te gaan. Twee met de Zwaantje, een rondvaartboot die zogeheten Bietentochten houdt met oud binnenschippers en via Sneek, Hoog-kerk, Delfzijl en Groningen Zoutkamp aandoet. En in de finale natuurlijk weer het inhalen van de Spaanse goedhei-ligman ergens rond 20 november. Tij-dens een weekend met mooi weer in oktober nog even het teakhout van het stuurhuis onderhanden genomen en een aantal keren in de blanke lak gezet voor de winter. Als extra bescherming is er een winterkleed besteld. Daarover een volgende keer meer. Bovenstaande ge-beurtenissen waren slechts een greep uit het logboek van de ZK 4 Albatros.

Eppo Lukkien, schipper ZK 4

‘Het roer is nu voor de jongere garde’

Jan Huizenga stopt als schipper van de ZK 4 Albatros

Jan Huizenga uit Ulrum stopt als schipper van de ZK 4. Jan trad vijf jaar lang op als één van de vier

schippers. Hij was tot aan z’n pensio-nering werkzaam bij Rijkswaterstaat op diverse schepen. Begonnen als schip-per op de tjalk de Noord Meep en z’n laatste jaren bij RWS als gezagvoerder op de befaamde Aldebaran, het ‘werk-schip’ van RWS. Niet onlogisch dus om Jan indertijd te vragen om af en toe eens een tochtje te schipperen met de ZK 4. Dat was dus ook bijna nooit een pro-bleem. Jan stond altijd voor ons klaar. Ook tijdens de groot onderhoudwe-ken, zoals het schilderen voor Vlagge-

tjesdag en tijdens dokbeurten kon je al-tijd een beroep op hem doen. Vlak voor een reisje naar Groningen -in het kader van de Dag van de Groninger Geschie-denis- kwam Jan aan boord met de on-verwachte mededeling dat hij ging stop-pen. Als zeventigjarige vond hij het toch wel tijd worden om het roer over de ge-ven aan de jongere garde. Spijtig, want Jan was niet alleen een goed schipper, maar ook altijd aangenaam in omgang en hij verstond het om op een zeer ont-spannen manier met de passagiers aan boord om te gaan.

Jan, we wensen je nog veel plezier in ge-zondheid en namens de bemanning van de ZK 4 en het bestuur van het Visse-rijmuseum Zoutkamp bedankt voor de bewezen diensten. En... je blijft natuur-lijk altijd welkom aan boord!

Eppo Lukkien , ZK 4

Workshop ‘Social Media’

Twitter, Facebook, Hyves, LinkedIn... Voor sommige mensen is het gesneden koek, maar voor een aantal van ons duizelt het bij het horen van deze woorden.

Social media - het verzamelwoord waar al deze termen on-der vallen - spelen een steeds grotere rol in de communica-tie. Niet alleen in ons dagelijks leven, maar ook in het reilen en zeilen van het museum. Zo ontstond het idee binnen het bestuur om in de wintermaanden een workshop social me-

dia te organiseren. Een gezellige avond waarbij vrijwilligers el-kaar vertellen over hun ervaringen met social media en waar-bij ook ruimte is om te oefenen. Er is nog geen definitieve da-tum geprikt, maar waarschijnlijk wordt het een avond in fe-bruari. Mocht u interesse hebben, laat het dan weten aan Willy Bakker, 0595 407074 of [email protected]. Tot die tijd kunt u ons vanzelfsprekend al volgen op Twitter (@visserijmuseum) en Hyves.

Portland Cemenlfabriek

van den Heer S H WOIDHHGBto ZOUTKAMP

tprov Groningen

Orden op bovenstaande puike kwaliteit

PORTLAND CEMENT worden voortdurend

J HEUVELD�P Leeuwarden 19601874


In de barre winter van 1718 bezocht Thomas van Seeratt Zoutkamp

Zweedse zeeman verbeterde

Groningse dijken

Dat Groningen na de Kerstvloed van 1717 niet meer werd ge-troffen door een vergelijkba-

re watersnoodramp, was voor een be-langrijk deel te danken aan een Zweed-se zeeman. Als ‘commijs provinciaal’ was Thomas van Seeratt tussen 1716 en 1721 verantwoordelijk voor de Gro-ningse dijken. Het ‘journaal’ dat hij van deze periode bijhield, vormt een be-langrijke waterstaatkundige informa-tiebron.

Thomas van Seeratt wordt omstreeks 1676 geboren in de omgeving van het Zuid-Zweedse Jönköping. Zijn vader is een edelman van Silezische afkomst en heet Hans Baltzar von Rappholt. Dat Thomas in Zweden wordt geboren dankt hij waarschijnlijk aan zijn moeder, die van Estlandse en Zweedse afkomst is. De naam ‘Van Seeratt’ heeft hij ver-moedelijk overgehouden aan zijn tijd als zeeman. Volgens de inleiding op zijn ‘journaal’ heeft Thomas ‘eenige ende twintig jaeren’ de zee bevaren voor hij in de maand september 1716 door de Staten van Stad en Lande wordt aange-steld als ‘commijs provinciaal’, een soort hoofd-ingenieur van de provinciale wa-terstaat. In zijn ‘journaal’ beschrijft Van Seeratt ‘veele en groote voorvallen’, die naar zijn mening ‘behoorde in gedagte-nisse te zijn voor de naekomelingen’. De Kerstvloed is een van de eerste ‘groote voorvallen’.

De dag voor kerst 1717 gaat de ‘comm-ijs provinciaal’ met een schip naar Rei-de ‘al waar het waater soo laag was, dat een out heijbaas van 80 jaeren, al-tijt daar gewoont hebbende, verklaarde

sulks daar noiet gesien te hebben’. De dreigende lucht doet Van Seeratt den-ken aan luchten zoals hij die uit West-In-dië kent, als er een orkaan op komst is. Hij gaat snel naar Delfzijl om van daar met de trekschuit naar Groningen te-rug te keren. De volgende dag breekt de dijk op twee plaatsen door en loopt het grootste deel van de provincie onder water. Van Seeratt leidt de reddingsope-ratie, maar kan niet voorkomen dat er bij de Kerstvloed meer dan 2000 men-sen en tienduizenden beesten verdrin-ken. Volgens het journaal maakt Van Seeratt tussen eerste kerstdag en drie januari dagen van zes uur ’s morgens tot tien of elf uur ’s avonds, zonder tijd te hebben ‘om des middags in mijn huis te spijsigen’.

De Kerstvloed komt voor Van Seeratt niet als een verrassing. Direct na zijn aanstelling wijst hij het provinciebestuur al op de slechte staat van de Groningse dijken. Uit angst om flink in de buidel te

moeten tasten, werpen de provinciale bestuurders tegen dat de dijken ‘nu be-ter waren als bevoorens’ en dat de oud zeeman ‘niet veel kennisse’ van dijken heeft, maar de watersnoodramp bewijst Van Seeratts gelijk. Na de Kerstvloed stelt Van Seeratt zich ten doel er voor te zorgen dat een dergelijke overstroming nooit weer kan plaatsvinden. Hij bekijkt overal in de provincie de toestand van de dijken, zelfs onder de meest barre omstandigheden. Zo schrijft hij over de ijskoude dertiende januari 1718 dat hij samen met provinciaal timmerman en

aannemer Albert Aszijs van Wehe naar Zoutkamp gaat ‘met lijfsgevaar’. Alleen dankzij door Van Seeratt meegebracht ‘liqueurs offte brandewijn’ overleven zij. Aszijs wordt de volgende dag weliswaar ernstig ziek, maar Van Seeratt neemt thuis nog een halve fles wijn, zweet wat en wordt ‘also door des Heeren zegen wederom gesont’.

Het zijn niet alleen de elementen die wel eens tegen zitten. Bij de uitbeste-ding van een aantal panden dijk gaat het er op 27 augustus 1718 heftig aan toe. Een Amsterdamse oproerkraaier krijgt van Van Seeratt persoonlijk een klap met een dijkwerkersstok ‘tuszen hooft en schouder’. Maar pas als één van de aanwezige ruiters ‘sijn houwde-gen’ trekt, kan de ‘commijs provinciaal’ tot zaken komen met werkwillende ‘in-landers en de Vriesen’. Ondanks de pro-blemen slaagt Thomas van Seeratt erin de Groningse dijken te verbeteren. De tekeningen achterin zijn ‘journaal’ laten zien dat de nieuwe exemplaren aan-zienlijk hoger en breder worden dan de

oude. In 1721 krijgt hij de beloning voor zijn inspanningen. Het Aduarder zijlvest schenkt hem een zilveren lampetkan en schotel en het provinciebestuur promo-veert hem tot ‘rentmeester’. Het biedt hem de mogelijkheid om naast het bui-ten Overwater, dat hij sinds 1719 in Hoogezand bezit, ook in de stad een groot huis te kopen. Op 26 oktober 1722 koopt hij van jonker Onno Tam-minga van Alberda en diens echtgenote Josina Petronella Clant het grote huis op de hoek van de Broerstraat en de Oude Boteringestraat. In 1730 schrijft hij hier zijn ‘journaal’. Op 14 december sluit hij het af met de verzekering dat hij in zijn periode als commies provinciaal ‘veele duisenden voor de provincie hebbe be-spaart’. Van Seeratt blijft aan de Oude Boteringestraat wonen tot aan zijn dood in 1736. Zijn weduwe - Anna Schottho-way - verkoopt het huis in 1743. Het ko-lossale pand maakt jaren onderdeel uit van het Wolters-Noordhoff complex en is nu al meer dan twintig jaar het on-derkomen van de Open Universiteit Ne-derland.

Uit de Leeuwarder Courant van 28 september 1901

Einde garnalenexport naar Londen

In Zoutkamp worden de bakens verzet, nu ‘t getij verlopen is

Zeevisscherij. Uit Zout-kamp schrijft men: Langzamerhand zul-

len ook hier de bakens wor-den verzet, nu ‘t getij ver-loopen is. De eigenaars van de garnalenscheepjes ma-ken ook tamelijk goede za-ken, dankzij de verzending naar Londen. Maar in de-zen tijd van ‘t jaar voert men geen garnalen naar Engeland en ‘t idee is dan ook reeds geopperd om de garnalen,

die ook tegenwoordig wel te vangen zijn, te pellen en in te

leggen. Mogelijk zou men er aldus behandeld aftrek voor kunnen vinden.

Verder bestaat ‘t denkbeeld, op de platen om en bij ‘t Frie-sche Gat mosselen te zaaien. De zaak is echter nog niet rijp voor uitvoering. Er zal ook vergunning voor moeten wor-den aangevraagd. Maar toch verdient deze zaak rijpe over-weging. Nu de zeevissche-rij, uitgevoerd met de Zout-

kamper schuiten, geheel aan den grond ligt, gaan vele vis-schers jaarlijks naar de Zui-derzee ter ansjovisvangst. Hiermee wordt goed geld verdiend. Maar aan ‘t deel-nemen aan de vangst op an-sjovis zijn geldelijke bezwa-ren verbonden, die nog niet door alle belanghebbenden overwonnen zijn. Ook gaan er velen, vooral de jongeren onder de visschers, ter ha-ringvangst.

In het jaar 1717 vond een ver-schrikkelijke overstroming plaats die de geschiedenis is ingegaan als de Kerstvloed. Deze overstro-ming heeft veel slachtoffers ge-eist. Vooral Groningen en de rest van het noorden van het land werden getroffen. De bestaande zeedijk bezweek nagenoeg over de gehele kustlengte. De vloed-deuren van de Schaphalsterzijl ten westen van Winsum werden “onder vreesselijk gekraak” weg-geslagen. Het was de grootste water snoodramp die Groningen ooit heeft getroffen. In de stad Groningen stond het water drie voet hoog voor de stadswal.

1910

Colofon

De Nieuwsbrief Visserijmuseum Zoutkamp wordt uitgegeven door de St. Visserijmuseum Zoutkamp.Reitdiepskade 11, 9974 PJ Telefoon (0595) 40 19 57www.visserijmuseum.com

8e jaargang, nr. 2 - november 2011

Kopij-coördinator: Eppo Lukkien (0595) 40 14 25

Productie:Gerard Bakker Seal Productions Zoutkampe-mail: [email protected]

Vormgeving, print en afwerking:Dogravo DrukwerkverzorgingDamwâld - www.dogravo.nl

Foto’s voorpagina:Hoofdfoto: Jaap Mosk als nettenboeter van De RousantInzet: ZK 9 op een woelig Wad.Oude foto: Garnalenvisser rond 1920


De Kerstvloed van 1717

In de Kerstnacht van 1717 brak een hevige noordwesterstorm los die het kust-gebied van Nederland, Duitsland en Scandinavië teisterde.In dit gebied kwa-men 11.000 mensen om het leven. Het was de grootste vloed sinds bijna

vier eeuwen en de laatste grote overstroming in Noord Nederland. Op het noor-delijk platteland stond het water een paar meter hoog en in de stad Groningen enkele voeten hoog. In de provincie Groningen worden dorpen die direct achter de zeedijk liggen bijna volledig weggevaagd. In Uithuizermeden vielen 208 do-den, Leens 182, Pieterburen 172 en Kloosterburen 178.

In Groningen moest worden opgetre-den tegen plunderaars, die onder het mom mensen te willen redden huizen en boerderijen leeg roofden. In totaal maakte de overstroming in Groningen 2276 dodelijke slachtoffers. Daarnaast verdronken 11.457 koeien, 3.071 paar-den, 1.272 varkens en 20.999 scha-pen. Er werden 1.455 huizen vernield of ernstig beschadigd. Het water stroom-de ook Amsterdam en Haarlem binnen evenals in de gebieden rond Dokkum en Stavoren. In Friesland zouden ruim 150 mensen overlijden. Ook grote delen van Noord-Holland kwamen onder water te staan, maar ook gebieden bij Zwolle en Kampen. Hier ontstond bijna uitsluitend

materiële schade. In Vlieland stroomde de zee over de duinen waardoor het al eerder beschadigde dorp West-Vlieland bijna geheel verloren ging.

Op middag van de overstroming kwam het provinciaal bestuur van Groningen bijeen en gaf de commies voor de water-staat Thomas van Seeratt de opdracht een reddingsoperatie te starten. Seeratt vorderde schepen in de stad Groningen en laadde ze met voedsel en drinken. Door de overstroming was ook het wa-terpeil in de grachten van Groningen gestegen zodat de schepen niet meer onder de bruggen door konden varen. Seeratt charterde mensen om op de

schepen te gaan staan om zo de diep-gang van de schepen te vergroten. Op 26 december ‘s ochtends konden 40 schepen uitvaren. s’ Middags kwamen ze terug met overlevenden, vee en goe-deren. Tegelijkertijd gingen sommige mensen met schepen het overstroomde land op om de verlaten huizen te plun-deren. Seeratt stak daar een stokje voor door alleen schepen op het water toe te staan die van hem een vergunning had-den gekregen. Hij stuurde schepen met gewapende soldaten het water op voor controle.

Van deze vloed bestaan verschillen-de verhalen over de lotgevallen van de slachtoffers.

“By Ulrum, op de Panster, was een Meyd agter in ‘t huisen rieds in ‘t waterdog hier had het waater geen plaats voor deese Meyddies smeet een golf derselveop een losse Koe, die met de Meydnaa ‘t binnen huus stapte, in ‘t welkde een soowel als de andere wierd behouden.”

ww

w.d

ogra

vo.n

l

Vlaggetjesdag 2011 (foto: Jan Gerdez)

Nieuwsbrief Visserijmuseum Zoutkamp, jaargang 2011, nummer 2

Documents

Transcript of Nieuwsbrief Visserijmuseum Zoutkamp, jaargang 2011, nummer 2