april 2010 Pagina 1

Voorwoord april 2010

Nieuwsbrief Geïntegreerde Bestrijding ‘Biologische bestrijders (deel 1)’

Jaargang 9, nr 2

Gesubsidieerd door:

☺ IWT

Verantwoordelijke uitgever:

☺ PCS

april 2010 Pagina 1

Spuittechniek Het IWT–project ‘Optimalisatie van de spuitapparatuur en –techniek in sierteeltgewassen’ (2006-2010) handelt voornamelijk over het belang van correct afgestelde en specifieke spuitapparatuur en een aangepaste spuittechniek. Binnen dit project hebben leden dit jaar nog de kans om gratis een beroep te doen op onze adviseurs spuittechniek om het spuitbeeld van hun apparatuur te laten controleren via bespuitingen met fluorescerende stof. Daarnaast zijn er ook in de PCS-serres nog diverse bio-efficiëntietests gepland voor de validatie van reeds ontwikkelde apparatuur. Deze apparatuur wordt gedemonstreerd op verschillende studiedagen (Studiedag Azalea, Studiedag Snijbloemen en Studiedag Kamerplan-ten). Daarnaast biedt het project aan de hand van verschillende richtlijnen informa-tie en oplossingen aan: spuitdoppen, onderhoud en afstelling rug- en lansspuiten, onderhoud en afstelling spuitbomen, vermijden van puntverontreinigingen, opslag en vervoer, scouten, productkeuze, toepassen van biologische bestrijders. Deze richtlijnen zijn te raadplegen op de website van het PCS: www.pcsierteelt.be. Contactpersonen: Ruth Verhoeven (ruth.verhoeven@pcsierteelt.be, 09/353.94.77) Bart Haleydt (bart.haleydt@pcsierteelt.be, 09/353.94.77)

Redactie Nieuwsbrief : PCS, Adviesdienst Gewasbescherming: Marc Vissers, Joachim Audenaert, Bart Haleydt, Ruth Verhoeven Vlaamse Overheid: Frans Goossens

Beste lezer,

Tegenwoordig is geïntegreerd bestrijden een zeer actueel begrip. Een belangrijke manier om aan geïntegreerde bestrijding te doen is het combineren van chemische middelen met biologische bestrijders. In voorgaande nieuwsbrieven is al veel informatie verschenen over chemische middelen. Daarom komen in deze nieuwsbrief de biologische bestrijders aan de beurt. We zullen de belangrijkste bestrijders overlopen. Dit zijn zowel roofmijten en diverse insecten alsook schimmels, bacteriën en aaltjes. Ze zullen mooi gerangschikt worden per plaag. Ook zullen de firma’s die deze biolgische bestrijders leveren kort aan bod komen met hun contactgegevens. We wensen u veel leesplezier.

Namens de redactie, Joachim Audenaert en Ruth Verhoeven

Hartelijk dank aan: Biobest

Koppert

Syngenta

BCP Certis

Agenda PCS 9 juni Studiedag kamerplanten

april 2010 Pagina 2

Inleiding

Een belangrijke vorm van bestrijding binnen een geïntegreerd systeem is het gebruik van biologi-sche bestrijders. Voor de belangrijkste plagen bestaan er telkens verschillende mogelijke bestrij-ders, die elkaar vaak aanvullen. In dit artikel zullen de meest gebruikte, commercieel verkrijgbare, biologische bestrijders besproken worden. De meesten behoren tot de insecten of mijten, maar er zijn ook enkele schimmels, aaltjes en bacteriën verkrijgbaar. Voor specifieke details in verband met de werking en toepassing raadpleegt u best de firma’s die de producten verdelen of medewerkers van de Adviesdienst Gewasbescherming. Hun contactgegevens vindt u op blz. 7 en 8.

Sluipwespen

Sluipwespen zijn parasieten die vooral larven van witte vliegen en bladluizen kunnen parasiteren. Dit gebeurt doordat de sluipwespen een eitje leggen in een bladluis of een larve van witte vlieg. Sluip-wespen kunnen van nature voorkomen in de kas, dit wijst dan vaak op de aanwezigheid van bladluizen of witte vliegen. Ze kunnen voorkomen op vangplaten en zijn vlot te herkennen aan hun lange anten-nen en typische wespentaille. Ter bestrijding van bladluizen en witte vliegen zijn diverse sluipwes-pen commercieel verkrijgbaar. Aphidius colemani - 2 - 4 mm lang - zwart van kleur - vrouwtjes leggen eitjes in bladluizen door hun legboor onder het lichaam naar voor te brengen en de bladluis aan te prikken - in het lichaam van de bladluis komt het eitje uit en daar voedt de larve zich langzaam met de bladluis - bladluis sterft pas als de sluipwesp volwassen is - volwassen sluipwesp ontluikt uit mummie door er een gaatje in te maken - efficiëntst tegen kleine bladluizen zoals de Groene perzikluis en de Katoenluis

Aphidius ervi - 2 - 4 mm lang - zwart van kleur - vrouwtjes leggen eitjes in bladluizen en mummies worden gevormd - volwassen sluipwesp ontluikt uit mummie door er een gaatje in te maken - efficiëntst tegen grotere bladluizen zoals de Aardappeltopluis en de Boterbloemluis

THEMA-ARTIKEL: BIOLOGISCHE BESTRIJDERS (DEEL 1)

Mummie

april 2010 Pagina 3

Aphelinus abdominalis - ongeveer 3 mm groot - ze hebben korte antennen en poten - vrouwtjes leggen eitjes in bladluizen en mummies worden gevormd - ze vliegen niet vaak, maar lopen achter de bladluizen aan - vooral grote bladluizen worden geparasiteerd zoals de Aardappeltopluis en de Boterbloemluis - volwassen sluipwesp ontluikt uit mummie door er een gaatje in te maken

Encarsia formosa - bestrijder van witte vlieg - eitjes worden gelegd in de ontwikkelende larve van witte vlieg - larve wordt na parasitering langzaam donkerder tot ze helemaal zwart ziet - adulten ontluiken uit de zwarte poppen - beste werking bij 20 - 25 °C - beste werking bij lage plaagdruk - wordt best in combinatie met Eretmocerus eremicus gebruikt

Mummie Mummie

Mummie Mummie

Mummie Volwassene met bladluis

april 2010 Pagina 4

Eretmocerus eremicus - bestrijder van witte vlieg - eitjes worden gelegd in de ontwikkelende larve van witte vlieg, adulten ontluiken uit gele poppen - vertonen goed zoekgedrag - gastheervoeding: adulten zuigen witte vlieg larven leeg (plaagdruk is wenselijk) - wordt best in combinatie met Encarsia formosa gebruikt

Eretmocerus mundus - bestrijder van de Tabakswittevlieg - eitjes worden gelegd in de ontwikkelende larve van Tabakswittevlieg, voorkeur voor tweede en derde larvaal stadium - twee weken na parasitering zwelt de witte vlieg en verkleurt ze goudgeel (mummie) - vertonen goed zoekgedrag - gastheervoeding: adulten zuigen witte vlieg larven leeg (plaagdruk is wenselijk)

Leptomastix dactylopii - werkzaam tegen de Citruswolluis, maar niet tegen de Langstaartwolluis - 3 mm lang - eitjes worden gelegd in het derde larvaal stadium van de wolluis - de verpopping gebeurt in de gastheer eens alle lichaamsvochten op zijn

Mummie Mummie

Larve met Eretmocerus

april 2010 Pagina 5

Anagyrus pseudococci - parasiet van de Citruswolluis - vrouwtjes leggen eitjes in bladluizen en mummies worden gevormd - volwassen sluipwesp ontluikt uit mummie door er een gaatje in te maken

Leptomastidea abnormis - parasiet van de Citruswolluis - vrouwtjes leggen eitjes in bladluizen en mummies worden gevormd - volwassen sluipwesp ontluikt uit mummie door er een gaatje in te maken

Coccidoxenoides perminutus - parasiet van de Citruswolluis - 3 mm lang - eitjes worden gelegd in het tweede larvaal stadium van de wolluis - geparasiteerde wolluis larve wordt donkerbruin

Mummies

Adult met wolluis

Adult met wolluis

april 2010 Pagina 6

Dacnusa sibirica - bestrijder van mineervliegen - donkerbruin, 2 - 3 mm lang - eitje wordt bij voorkeur in 1e of 2e larvaal stadium gelegd - er kunnen verschillende eitjes in 1 larve gelegd worden, maar slechts 1 zal ontluiken - larve blijft leven tijdens parasitering en verpopt (uiterlijk is er van de parasitering niets te zien, maar i.p.v. een mineervlieg zal een sluipwesp ontluiken)

Diglyphus isaea - bestrijder van mineervliegen - adult is zwart, 2 - 3 mm lang - de mineervlieg larve wordt verlamd en stopt met voeden waardoor de mineergangen korter zijn - naast de verlamde larve wordt een eitje gelegd - als het eitje ontluikt voedt de larve van de sluipwesp zich met de verlamde mineervlieglarve - larve evolueert van doorschijnend naar geel en blauwgroen - alvorens te verpoppen kruipt de larve wat dieper in de mineergang

Opius pallipes - bestrijder van mineervliegen - efficiënter in het opsporen dan D. sibirica

Verlamde larve Pop

april 2010 Pagina 7

Trichogramma spp. - parasiteren eitjes van sommige motten: Turkse mot en Gamma-uil - slechts 0,5 mm grote wespjes - larven voeden zich met de ontwikkelende rups in het ei

In deel 2 zullen de roofmijten en andere bestrijdende insecten besproken worden. In deel 3 zullen schimmels, aaltjes en bacteriën met een plaagbestrijdende werking besproken worden.

Contactgegevens van de firma’s

Jurgen Bouveroux Kurt De Rodder

jurgen.bouveroux@biobest.be kdrodder@koppert.be

014 25 79 80 0477 77 39 79

Ilse velden 18 Heisbroekweg 30

2260 Westerlo 2860 Sint Katelijne Waver

België België

Caroline Van Den Hoek Ward Stepman

caroline.hoek_van_den@syngenta.com Stepman@certiseurope.co.uk

0031 (0) 164 225 500 0472 89 41 40

p/a Jacob Obrechtlaan 3a Safariweg 55

Postbus 512 3605 MA Maarssen

4600 AM Bergen op Zoom Postbus 1180

www.biobest.be www.koppert.nl

Nederland Nederland

www.syngentacropprotection.nl www.bcpcertis.com

Mummies Eitje met Trichogramma

april 2010 Pagina 8

De uitgevers zijn niet verantwoordelijk voor eventuele schadelijke gevolgen die kunnen ontstaan bij het gebruik van gegevens uit deze publicatie

Gespot door de Adviesdienst Gewasbescherming

Een sluipwesp op een gele vangplaat. Binnen een geïntegreerd teeltsysteem komen deze nut-tigen van nature in hogere aantallen voor dan in een volledig chemisch gewasbeschermings-systeem.

Proefcentrum voor Sierteelt Adviesdienst Gewasbescherming

Schaessestraat 18 B-9070 Destelbergen

T: +32 (0)9 353 94 94 F: +32 (0)9 353 94 95

E: joachim.audenaert@pcsierteelt.be