EDVAN HOORN

GOEDE GGZ!NIR‘UW? concepten.aangepaste taal e_nbolero organisatieNieuwe kleren

voor deGGZ‘Goede GGZ’: tegenwerpingen

Aljaren iser sprake van onbehagen indeGGZ. Voorwie hetwilweten iser veelwat niet goed gaat. Eristeveel aanbodsturing, grote onvrede met de uitkom-sten, de iatrogene schade iste groot. En ook: desector eet een steeds groterdeel van het BNP op. De oplossingen die politiek, beleid en management voordit probleem bedenken bevinden zich steeds binnen dezelfde parameters. Debasisgedachte daarbij isdatdeGGZindekern inhoudelijk ophetgoedespoorziten eigenlijk heel toekomstbestendig is(‘wijdoen allangaan vraagsturing’). Erhoeft slechts hierwat bijen daarwat af,een paarverschuivingen indesubsyste—men, gelder bijen klaar isKees. Voorstellen dieinde praktijk weinigzoden aandedijkzetten en hetonbehagen nietwegnemen. Voordepersoon diete makenkrijgtmet deGGZ iserdelaatste jarendanookmerkwaardig weinigveranderd.We hebben nogsteeds demeeste bedden, wezijnnog steeds kampioen dwangen drang. DeDSM ligtnogaltijdoptafel en indepraktijkgeldtals heteropaankomtdedokterslogica: diagnosticeren en pillen voorschrijven. En dat insteedsgrotere hoeveelheden (cfr.dedepressie—epidemie). ]ezou dus kunnen zeggen

datdesector, dezeldzame uitzonderingen niettena gesproken, indekern bui—tengewoon weerbarstig en veranderingsonwillig of—unfa"hig is.Erzitergens eenwand waar allepogingen omtevernieuwen opstuklopen. Ennu dus een nieuwepoging.doorVan Osc.s. (“")gepresenteerd alseen disruptiefmodel. Wathetvol-gensmijniet is.

22016Participatieen Herstel 3

Nieuwe kleren voor deGGZ

Een van de problemen die ik met dit boek heb isdetwijfel ofVan Osdeweerbar-stige kern van deGGZ wel aanpakt. Ikvrees dat wat hijvoorstelt opnieuw zal lei-dentot dezoveelste, inhoudelijk lege vormverandering. Een die in theorie (hetheleboek istheorie) weliswaar verder gaat dan allevorige omdat ze alle mogelijke per.spectieven en paradigma’s meeneemt, nieuw en oud, maar juist daardoor inhou-delijke vernieuwingen blokkeert omdat de leeuw (de oude psychiatrie) en hetlam(denieuwe psychiatrie, de herstellers, deervarinngeskundigen) inéén hokwordengestopt, met voorspelbare afloop. De olifant die naar zeggen van Van Osmiddenin deGGZ staat en met veel misbaar trompettert dat het niet goedgaat, heeft alspuntje bij paaltje komt toch vooral Fernweh naar een nieuwe organisatie vandeGGZ, nu in de wijk. Maar alles overziend, nu ook dit boek van Van Os,zou eenpleidooi voor minder, veel minder GGZ, meer op zijnplaats zijn. Een bescheidenen nederige GGZ, die niet veel kan en dat erkent, en veel tolerantie en begrip heeftvoor alles wat gek is. Want daar isuiteindelijk meer reden voor dan voor devol-gende nieuwe jas. Het isuiteindelijk toch behandelen, veel behandelen (een kwartvan de bevolking!) waar Van Os naar streeft. Maar wie wil nou een GGZ diealseen rivier inde delta van de samenleving uitvloeit en in iedere wijk 120 FTE aanGGZ-personeel afzet. lin daarbij tot in de kleinste haarvaten tegen de bevolkingaanscburkt. [in omdat volgens Van Osiedereen aan de nieuwe GGZ magmeedoen(het merendeel van de huidige werkers, ervaringsdeskundigen, recovery werkers,maar ook de harde biologische psychiaters diegekzijn op stofjes), vind ikdatgeenprettig vooruitzicht. Wat gaan die mensen straks bijmij om de hoek doen? Daarben ik niet gerust op, temeer omdat er in het model van de Nieuwe GGZ, dat totop een bizar niveau gedetailleerd is, niet een opmerking wordt gemaakt over hoedeburger datsysteem gaat sturen (datistoch de bedoeling, ofvergis ikme nou zoerg?). Gaat de burger sturen met een PGB? Op welke momenten dan? Ofwordthet — dat zou geweldig zijn — zoals hier en daar alinde WMO gepraktiseerd wordten onlangs door staatssecretaris van Rijn isomhelsd voor de WLZ, een systeemwaarbij definanciering de persoon volgt (PVE) en niet langer hetaanbod? Dat zoupas een copernicaanse wending van formaat zijn met meer kans op een open enfluïde GGZ dan ooit en minder stagnatie omdat de klant dan zelf de infrastruc-tuur sehepten herschept door met zijn koopkracht te bewegen. Ingemeenten waarinmiddels de WMO via een PVB wordt gefinancierd (bijv. degemeente Huizen inNH) zien we dat dit tot grote flexibiliteit in het aanbod leidt, zowel qua volumealsqua inhoud. Bovendien mag jeaannemen datdit— op zijn beurt — leidt tot eenaanzienlijke daling van het aantal vraag—aanbod fricties.

Een pleidooivoor minder, veel minder662zou meer opzijnplaatszijn.Een bescheiden en nederigeGGZ,dieniet veel kan en daterkent,enveel

tolerantie en begrip heeft voor alleswat gekis

Verklaringen voor het hardnekkige onbehagen in de GGZ zijn er te kust en tekeur: systemen en werkers zijn out ofcontrol, het besturingssysteem ishybride, de

4 240% ParticipatieenHerstel

?i1:‘l

ml'

Nieuwe kleren voordeGGZ

hindermacht van deverzekeraars en burocratiee"n iste groot. er isgeen draagvlakonder deprofessionals voor veranderingen, het ontbreekt aan eensgezindheid overwat echte veranderingen zijn,demedia verwarren voortdurend bad met mad, pa—tie"ntenorganisaties zrjn verstatelijkt. Misschien kloppen aldeze verklaringen weleen beetje ofklopt iedere verklaring voor een groot deel. Endragen ze er allemaalaan bijdat deGGZ zo'n weinig vitale indruk maakt, star instagnatie.

Van Os voegt er nog twee verklaringen aan toe: de marktwerking heeft tot on-aanvaardbare inter—regio variantie geleid (hergeen kennelijk veel erger isdan in-terdoktervariantie) en de GGZ isuit balans geraakt door de dominantie van debiologische psx‚'chiatrie. ln degrandioze poging om dehele GGZ te herontwerpenisdit een interessant punt. Dejarenlange stilte rond deGGZ heeft de biologischepsychiatrie erg goed gedaan, zij voert inmiddels inNederland de boventoon. DatVan 05 hetzwijgen doorbreekt en dedominantie van destofjes—dokters attaqueert— alhoewel hijze ookvriendelijk uitnodigt om mee tedoen aan de \i"i'eii\\'e GGZ —isgeweldig.' Eindelijk weer wat reuring. Maar daarmee keert ook weer het oude.versleten. saaie debat terug tussen voor- en tegenstanders van de biologische psy—chiatrie. Daarover zo meteen meer.

Het boek heeft drie delen waarvan het eerste — over de uitgangspunten — en hettweede deel — over de wijk — het belangrijkst zijn. Het derde deel over digitaletransformatie vind ik erg Star Trek. Dit deel isvooral interessant voor wie veelinteresse heeft voor interacties in de sfeer van e- en m—health en digitale com—munities. De meerwaarde van die media staat buiten kijf: peer—to-pccr contactisde norm. minder iatrogene schade, meer zelfregie \_laar de beslissende vraagisnatuurlijk: wie zit er straks aan de knoppen? \\"'ie definieert‚ bezit. beheert encontroleert content en software?We kunnen daarnaast geen van allen de vlucht voorspellen van robotisering enkunstmatige intelligentie. Wie durft — een staaltje Star Trek van mijn kant - uitte sluiten dat hetover 20 jaar mogelijk isom een empathische. geduldige en niet—veroordelende gesprekspartner aan te schaffen via bol.com en in huis te nemen.Ofbeter nog: er een te delen met jevrienden‚ Dat het intussen allemaal nog nietzo makkelijk isblijkt wel uit decommunity (websitei van de Nieuwe GGZ. Daarheeft maandenlang niks nieuws op gestaan.

Demeerwaarde van diemedia staat buiten kijf.-peer-to—peer contact isdenorm, minder iatrogene schade. meer zelfregie.

Maardebeslissende vraagis: wieziterstraks aan deknoppen?

Het eerste deel van het boek gaat over alles wat er mis isin de GGZ en hoe hetanders moet. Nu de sociale psychiatrie met dit boek weer terug is(al wordt determ sociale p5\_'chiatrie alsikgoed gelezen hebniet een keer gebruiktì. duikt met—een de oude controverse met de biologische psychiatrie weer op. \'.in Os tegen

Participatie enHerstel : _ '_ 5

6

Nieuwe kleren voor de062

de harde hersendokters. Gaap. Een onvruchtbare en zinloze discussie! Als jevanmening bent dat psychische makke een ziekte isdie veroorzaakt wordt door (hetontbreken van) een stofje in jehoofd, zaljedoor nog geen honderd Van Ossen vanhet tegendeel overtuigd worden. Niet met het argument dat de biologische olifant(eenandere olifant dan die van Van Os!) in30jaarnog geen muisje gebaard heeft,niet met hetargument datonderzoek en onderzoeker gekocht zijndoor defarma-ceutische industrie, niet met het argument dat N=20 onderzoeken niet erg sterkzijn, to say the least. Niets zal biologische psychiaters en hun adepten van hunstandpunt afbrengen en waarom zouden ze ook, hun positie isnamelijk tamelijkcomfortabel. Want het is nu eenmaal zo dat de biologische psychiatrie een grootdraagvlak heeft bijmensen die niets ofweinig weten van psychisch lijden. En datishet merendeel van de bevolking. Voor devrouw indestraat, en voor deman indeTweede Kamer, ispsychisch lijden een ziekte. Punt uit. Een ziekte die bestredenmoet worden met dokters en pillen. Dat iscommon sense inNederland. Zodra eriets aan de hand isin het publieke ofprivate domein isdit de reflex: gek-hersens-stofje-dokters»pillen. Vooral alser paniek isen men zelf ofeen belangrijke andervoor het eerst met psychisch lijden te maken krijgt. Alles wat onbegrijpelijk is,ooken vooral crimineel gedrag, wordt met de term ‘ziek’ immers begrijpelijk, denktmen. Debiologische psychiatrie isaltijddeeerste keuze. Dewachtkamer van Kahnzal altijd voller zijn dan die van Van Os. Daarom zal de biologische psychiatrie(gesteld dat Van 05 dat zou Willen) noott van het toneel verdwijnen. Net zo minals kaarsjes branden ofop ongeverfd hout kloppen.

De andere GGZ zoals Van 05 die presenteert en waarmee hij opponeert tegenhet biologisch monisme heeft geen ofweinig draagvlak bijhet algemene publiek.Maar wel bijeen geinformeerd publiek, bijdegenen die via een eigen ervaring ofdie van een dierbare, inmiddels goed op de hoogte zijn van (deeffecten van) debiologische psychiatrie in real life. De weg naar de sociale psychiatrie gaat altijdvia een botsing met de biologische psychiatrie. Dat gold in de 70—er en 80-er jarenin de toen vitale cliëntenbeweging‚ dat geldt voor de recovery beweging nu enwaarschijnlijk geldt hetook voor Van Os zelf.Het bepalende moment voor de botsing van het individu met debiologische psy-chiatrie ishet besef op enig moment dat bijeen verder verblijf in de biologischesfeer, een point ofno return nadert. Voorbij dat punt isde weg terug geblokkeerden wordt de metafoor dat psychisch lijden een ziekte isecht gevaarlijk. Wegwezenisdan het devies. Anders isdeiatrogene schade niet meer te overzien. Wie over ditpunt heen gaat krijgt het zwaar: tardieve dyskinesie, stigmatisering, verarming,uitsluiting van dearbeidsmarkt, een vroege dood. Een credit die Van Os verdientisdat dit moment ofno return in zijn model eerder zichtbaar wordt dankzij degevarieerde en meervoudige samenstelling van het werkersbestand. Maar dat ver-onderstelt dat al die verschillende medewerkers evenveel inde melk te brokkelenhebben. Endat betwijfel ik.

Participatie en Herstel22016

Nieuwe kleren voordeGGZ

Hetzelfde antropologische nulpunt

Van Os ziet de kanteling van een biologische- naar zijn soort psychiatrie als eenparadigmashift, als de switch van een negatief naar een positief gezondheidside-aal. In het negatieve ideaal ishet doel deafwezigheid van ziekte. Volgens Van Osniet langer houdbaar, theoretisch niet want het isnu toch wel genoegzaam aan-getoond dat er geen sprake isvan ziekte (lees die hoofdstukken toch maar weereens). Maar ook empirisch niet want vaak blijft men ‘ziek’ en plaktde psychischeeigenaardigheid voortaan aan iemands leven. Het negatief—biologische model leidtbovendien snel tot overbehandeling en symptoombestrijding. Daar staat het po-sitieve model tegenover: niet genezen isaan deorde maar coping, om uiteindelijkaan ‘betekenisvolle doelen’ te kunnen werken en om een ‘zinvol bestaan’ te leiden.Hoe sympathiek dit positieve model ook lijkt, ikzou zeggen dat beide modellener niet inslagen om depersoon in kwestie inzijn waarde te laten en het lijden telaten voor wat het is. Ikgruw in dit verband evenveel van de term ‘genezen’ alsvan ‘een zinvol bestaan met goede doelen’. In beide gevallen wordt de persoongesplitst, inwie hijnu is(niet goed) en wie hijzou kunnen en moeten worden (welgoed) en hebben anderen activistische bedoelingen met je.In beide gevallen hebjeeen weg te gaan. Moet jeiets. Ishet niet het ‘red mij‘ (inhet oude model) danishet wel ‘help me om mezelf te redden’ (inhet nieuwe model). In beide gevallenmoet jekennelijke gered worden. En in beide gevallen ishet dan een klein stapjevan een therapeutische kans naar therapeutische dwang. Naar mijn mening deugtinbeide modellen het ‘antropologisch nulpunt’ niet. Dat zou moeten zijn dat psy-chisch lijden van alle tijden is,en van alle mensen. Dathetdeel isvan demenselijkeconditie, hoepijnlijk hetook is.Nietzsche noemde het ‘dewond inhet hart van hetuniversum” waarmee hijbedoelde dat veel dingen niet zijn wat ze zouden moetenzijn. Datisernstig, pijnlijken moeilijk. Maar het isbeter om dewond te affirmerendan om er tegen tekeer te gaan. Het iseen gevaarlijke utopie om te denken dat hetpsychisch lijden er niet hoeft te zijn ofgemitigeerd kan worden door een ‘zinvolbestaan’. Psychisch lijden issoms lelijk, soms lucide, soms pijnlijk, soms dodelijk,

Het iseen gevaarlijke utopie omtedenken datpsychisch lijdenerniet hoefttezijnofgemitigeerd kanworden dooreen ‘zìnvol bestaan’

soms saai, soms ontstellend droevig, soms een geliefde metgezel en soms ishet datallemaal tegelijkertijd. Maar hoe dan ook: het is. Wil men het verhelpen, ofdatnou genezen heet ofrecoveren, dan ligtalgauw het gevaar opde loer dat er meeronheil wordt aangericht dan opgelost. Dat ishet potentieel tirannieke momentvan iedere GGZ, ook als die ‘nieuw’ en ‘goed’ is. De rekening van al die goedebedoelingen ligtdan uiteindelijk op tafel bijdegene dieondanks de inspanningenen goede daden van wie hem helpen wil, toch niet geneest ofrecovered en dan pasgoed indepuree zit. Geen hoop meer, wel onmacht en schuldgevoel.

Participatie en Herstel 2»;O‘c 7

Nieuwe kleren voor deGGZ

Tussenstap: waar dat toe kan leiden toont het volgende voorbeeld. Nog niet zolanggeleden ginghetop de Viersprong inHalsteren alsvolgt. DeViersprong was/iseen therapeutische gemeenschap die indiedagen een neo-Freudiaans ziektethe—orietje hanteerde, TA voor de kenners. Men was erg over zichzelf te spreken en degroepsyell was dan ook ‘als jehet hier niet redt dan red jehet nergens”. Voor wiedateen harde realiteit werd, voor wie hetinderdaad niet redde (lees:genas ofacco—modeerde) bleefdan hetalternatief over waar deinmates elke keer met huiver overspraken: het veer van Kruiningen naar Perkpolder en dan tjoep deWesterscheldein.Wie een beetje thuis isin deegoducumenten van psychiatrische patiënten weerdat meer nog dan de lijdensdruk degenezingsdruk een last is. En de vertwijfelingen onmacht die volgt als het (weer) niet lukt. lsdat dan misschien uiteindelijk devloek van degoede daad?

In het verhaal van Van Oswordt wat mijbetreft nietduidelijk welke druk er strakswordt uitgeoefend op het individu om nu toch eindelijk eens een keer indenu tochgeheel vernieuwde en goede GGZ wel te ‘slagen'. Wat mij verontrust is:als jeookdan nog gewoon ‘gek" of ‘npart’ of ‘afwijkend' bent, wat gebeurt er dan met je?Kom jedan terecht op nieuwe ‘hangplekken’? In wat Van Os de‘sociale economie‘noemt? Bijvoorbeeld in een project ‘boodschappendiensten voor mensen die zelfgeen inkopen meer kunnen doen', ofineen project waarin ‘gestreken, gewassen enherstelwerkzaamheden gedaan worden". Isdat het verlokkend perspectief van deNieuwe GGZ? OfIS ditgewoon debekende negatieve attributie ineen nieuw jasje?Het hardnekkige vooroordeel dat mensen die psychisch lijden een laagggeschooldesubverzameling van de bevolking zouden zijn? ja, natuurlijk, Van Os noemt ookandere projecten. er staat letterlijk tussen de projecten ‘bejaardensitters‘ en ‘tuin-onderhoud' ook: ondersteuning bij belastingen, schulden en ‘misschien, zelfs bijdreigende juridische problemen". Ach gossie, zouden ze dat echt kunnen die men—sen die een ingewikkeld psychisch leven hebben? Maar dan wel met een coach erbijzeker.

Niets doen, althans niet in instituties ofdoor professionals, isin Nederland geenpopulaire optie. Terwijl er toch ook data zijn die uitwijzen dat niets doen ergtherapeutisch kan zijn (wachtlijsttherapie). Veel mensen ‘genezen’ vanzelf ofdoorhet mysterieuze placebo-effect, evenveel mensen genezen nooit ofmaar een kleinbeetje (ondanks een massieve GGZ—inzet)‚ Intussen nemen we al de materiële enimmateriële kosten van dit niet-genezen voor lief.Voor een Illichiaans abolitionisme (‘mijd dedokter’) isin Nederland jammer ge-noeg nooit veel animo geweest. Misschien komt dat nog. Het isbemoedigend datTrudy Dehue (1) in die richting denkt. Zij pleit als een van deweinigen voor hetwaarderen van variatie en het verdragen van lijden. Het is,zo stelt zij,missehienbeter om het lijden inzijnmaatschappelijke context te plaatsen, dan hetantwoordte zoeken in(meer) GGZ. Voorlopig een roepende indewoestijn.

Participatie en Herstel

Nieuwe kleren voor deGGZ

Inde Cliëntenbond in deGGZ hadden we altijd de goede gewoonte om niet tekijken naar wat aanbieders inde GGZ beweerden te doen, maar naar wat er vandie bedoeling in de praktijk, inwat er feitelijk gebeurde, terecht kwam. Effecteninteresseerden ons, niet de bedoelingen. Inde GGZ isniet alleen papier geduldig,bedoelingen ook. Dat leverde meestal het volgende beeld op: veel nieuwspraak enweinig gevulde gaatjes. In theorie was het allemaal top ofthe bill wat er geleverdzou worden, in de praktijk was het dan toch weer veel creatieve therapie‚ 1x permaand een gesprek met de psychiater over demedicatie, en als jegeluk had nogwat psychotherapie. voornamelijk gedragstherapie, ofwat daar voor doorging.Verder veel verveling en wachten. Als jepech had kreegjeom deandere maand eenandere therapeut, liep jeachterstevoren van de psychofarmaca, en begon jebaasmet de laatste bladzijde in jepersoneelsdossier. lin dan, na een paar jaar, was jedolblij met een plaats ineen project alahet ‘bejaardensittersproject' van Van Os,ofmet een uurtje roken en koffie drinken en rondhangen in het Dag ActiviteitenCentrum, de ideale hangplek voor degene die voorbij het point ofno return wasgeraakt.

lkben er niet gerust op datdit inde ‘Nieuwe en goede GGZ’ van Van Os anderszal zijn. Hoe meer ikin dit boek doordring hoe meer iker van overtuigd raak datheteffect hooguiteen territoriale herschikking zalzijnen datdeenige inhoudelijkenoviteit isdat alle mogelijke paradigma’s en disciplines bijelkaar worden geharktin een naïef en ogenschijnlijk harmonieuze schikking; in een super eclecticisme.Over dewijk alsprimair organisatie niveau isop andere momenten en elders veelgezegd. Ik wil er nog over kwijt dat ikhet merkwaardig vind dat niet wordt ver—wezen naar het enige grootschalige experiment dat met GGZ in de wijk, ooit inNederland heeft plaatsgevonden. Ikdoel op deAmsterdamse plannen voor ook aleen nieuwe GGZ uit de 80—er jaren. Dat experiment isin2008 definitief gestaakttoen het laatste Sociaal Pedagogisch Diensten Centrum (SPDC) werd gesloten naeen vernietigend rapport van de Inspectie nadat er iemand in de isoleercel wasoverleden. Santpoort was toen al dicht, de bewoners woonden op een kluitje inde Bijlmer of in RIBW‘s en van de ambulante ondersteuning was niets terecht

Wie wilnou eigenlijkzoveel GGZ-ers (120 FTE) indewijk,en worden daarmee nietmeer problemen veroorzaakt dan opgelost?

gekomen. Voor mij isde beslissende vraag: wie wil nou eigenlijk zoveel GGZ-ers(120 FTF,) inde wijk, en worden daarmee niet meer problemen veroorzaakt danopgelost? Bijvoorbeeld in de vorm van grotere zichtbaarheid, stigmatisering enkwetsbaarheid van mensen met makke (die er allangwoonden voordat de GGZkwam)? 15het aanbodlogica ofvraaglogica dat de GGZ de wijk in wil? Iser danpostcodedwang? Voorhetmeedoen van mensen met makke indewijkisniet persenodigdat de GGZ om dehoek zit, dat hangt afvan hele andere processen. Wil dewijkdie 120 FTE wel en hebben de klanten daar zelfook nog iets over te zeggen?

Part1cipati'eenHerstel z;î=‘vâ 9

k'

Nieuwe kleren voor deGGZ

Van een analyse van hoe dit proces verlopen isin A’dam zou Van 05veel kunnenleren. Neem ikaan.

Deleeuw en het laminéén hok

Dan het deel waar ikde meeste moeite mee heb. De leeuw en het lam ineen hok.Denoviteit van Van Osiseen herschikking van alledisciplines en alleparadigma’sin een wijkgebonden model. Hij laat niemand achter in de oude GGZ, iedereenscheept in. Dat vind ik om een aantal redenen naïef en riskant (vooral voor hetlam).1) Ook de biologische psychiatrie komt mee, Van Osbekritiseert welhetmedisch

model maar neemt nergens afstand van deziekte—metafoor. Die laat hijintact.Dat isbuitengewoon naïef. Omdat zo desturende, scheppende, bepalende rolvan het idee ‘ziek’ buiten beschouwing blijft. De ziektemetafoor maakt in depraktijk uit wat geldige en ongeldige kennis is,richt een sociale hiërarchie in,verandert de verhoudingen tussen betrokkenen van een subject»subject relatieineen object-subject relatie (deklant isvoortaan object), laatslechts twee rol—len intact (die van helper en geholpene) waartussen een Berlijnse muur staat,en sluit de een in (dedokter) en de ander uit (de burger). Lees, als u hiervanovertuigd wil worden, de ego-documenten van klanten van de GGZ en proefaldiedingen dan eens op uw tong. De ziektemetafoor zet dokters op detroonen dan is het gedaan met elke vernieuwing waarin het burgerschapsdenkencentraal staat. Als dokters meedoen wordt hun manier van denken, kijken enhandelen de ruggegraat van ieder model. Dat isde leeuw.

2) Dan het lam. Aan deplannen van Van Os doet derecovery-beweging mee, enhonderden, zo niet duizenden ervaringsdeskundigen‚ Ikbegrijp niet zo goedwaarom de recovery-beweging hiermee instemt. Waarom wil de herstelbewe—ging zo graag deel van de GGZ zijn? Wat voor kosten en baten levert datop?Is het om strategische redenen, om financie'le redenen? Gaan de herstellersstraks meetekenen voor dwangopname en dwangbehandeling (ook dat isdeelvan het model van Van Os)? De herstelbeweging zou toch iets geleerd moetenhebben van de manier waarop eerdere vernieuwingen, aangedragen door depatiëntenbeweging, in de GGZ werden uitgeschakeld. Via paradigmatischedisciplinering (eerst) en marginalisering (later). Zoals isgebeurd bijpatiënten-raden en bijPVP-ers die zich ineen puur juridisch model hebben laten opslui>ten. Zou het niet veel verstandiger zijnom buiten denieuwe GGZte blijven endaarnaast te functioneren alseen zelfstandige, autonome partij die evengoedvia PGB’S en PVB’s gefinancierd zou kunnen worden?

3) Van Os zet zwaar in op de rol van ervaringsdeskundigen in de wijk. Toeneen jaar of10, 15 geleden voor heteerst werd nagedacht over deinzet van er-varingsdeskundigen stonden twee kerntaken voorop. De eerste kerntaak wasde brugfunctie tussen klant en systeem. Deervaringsdeskundige zou een rol-model kunnen zijn (‘er isleven na depsychiatrie”), een communicatieve voor—sprong hebben en kunnen tolken en vertalen. De tweede kernfunctie was dat

10 |120%; Participaneen Herstel

Nieuwe kleren voor deGGZ

hijdrager zou zijn van een nieuw soort kennis, nl.collectieve ervaringskennis(‘wij’—kennis). Datisoverlevingskennis, waarvan deconsument ook producentkan zijn,diebetrekking heeftop alle levensterreinen en waarvan degeldigheiddoor de afnemer wordt bepaald en niet door degene die hem levert (precies:om object—subject verhoudingen te voorkomen). De ervaringsdeskundige zoudegids zijn indit nieuwe universum van kennis. Om diereden zou ervarings-kennis kennis moeten zijndiekan reizen in tijd(nubruikbaar en over 10jaarook )en in ruimte (bruikbaar inMiddelburg en inMeppel).Nu, 15 jaar later kunnen we constateren datde eerste kernfunctie, de com—municatieve schakel, ZO blijkt uit berichten uit de praktijk, redelijk uit deverf komt, zijhet dat sommigen een kwijnend bestaan melden. Maar van detweede kernfunctie, die van drager van collectieve ervaringskennis, is nietsterecht gekomen. Dat isniet alleen jammer, maar voor de individuering vanhet vak en ontwikkeling van het beroepsprofiel buitengewoon tragisch. Hetlevert ervaringswerkers in de praktijk veel kritiek van collega's op (‘Wat jijkan, kunnen wijook') en maakt defunctie symbolisch, datwil zeggen dat hetpolitiek correct isom er een inhuis te hebben alseen mindere para-therapeut.Maar van toevoeging van een nieuw soort kennis isgeen sprake. Laat staaneen andere uitkomst. Maar dat isniet alleen een probleem van de ervarings-deskundigen. Omdat dekennis waarvan zijdrager zijn, zo inhet donker blijft,isook onduidelijk ofdeze kennis aanvullend van karakter isofvervangend.Een kleine club als'Vriend’ bijvoorbeeld (www.vriendggznl) werkt uitsluitendmet ervaringsdeskundigen. Daar iservaringskennis dus vervangend. Maar steldat het om aanvullende kennis gaat, hoe isdan de verhouding tussen profes—sionele kennis en ervaringskennis? Wie weet wat en sluit dat elkaar inofuit?Antwoorden op ditsoort vragen zijner niet. En dat maakt erva ringsdeskundi—gen uiterst kwetsbaar.Van Os begrijpt de risico’s hiervan (het isnl. de vraag of de gemeenschappremiegelden overheeft voor een dergelijke primitieve en heterogene functie)en stelt een landelijk (kennis—)instituut voor dat de ontwikkeling en profes—sionalisering van deervaringsdeskundige ter hand zou moeten nemen. Bravo,maar kan dat ook buiten deNieuwe GGZ om? Gearriveerde krachten, ‘oude’paradigma’s bijeenbrengen met nieuwe dienietontwikkeld zijn,zonder profielen domein, zal leiden tot een sociaal—darwinistische heksenketel waarvan deuitkomst niet moeilijk te voorspellen is. In het ergste geval zullen aldie erva-ringsdeskundigen een schaamlap zijnvoor devoortgezette dominantie van hetmedisch model.Ik laat Van Os’ opmerking dat we eigenlijk allemaal ervaringsdeskundigenzijn maar even buiten beschouwing. Als dat zo zou zijn, kunnen mannen diewel eens opeen glazen plafond stuitten voortaan woordvoerder voor devrou-wenbeweging zijn. Van Os toch!

Ten slotte. Ermankeert dus hetnodige aan die ‘nieuwe’ en ‘goede’ GGZ. Uiteinde-lijkzal het,ooit in depraktijk gebracht, leiden tot een territoriale herschikking en

Participatieen Herstel z:

12

Nieuwe klerenvoor deGGZ

wordt de hartelijke uitnodiging aan iedereen om mee te doen, een hard gelagvoorpartijen die er beter buiten kunnen blijven. Al met al bevind ikmijuiteindelijk ingoedgezelschap van onze grote volksschriiver Gerard Reve die ooit zei: vooruit-gang bestaat niet,en dat ismaar goedook want desituatie isalberoerd genoeg.

Edvan Hoorn,veteraan—actwtst

HetboekGoedeCCZ!Nieuweconcepten, aangepaste taalenbetereorganisatie (Diagnosis. 2015) isvandehandvan Philippe Delespaul, Michael Milo, Frank Schalken, Wilma Boevink en Jim van Os. Ikspreek steedsover ‘Van05'omdat hetnoemen van alle auteurs nogal bewerkelijk isen omdatVan05debelangrijkstewoordvoerder van deauteurs is.

Noot

TrudyDehue. Beteremensen. overgezondheid alskeuzeen koopwaar,Amsterdam. 2014.1.

22016 Participatieen Herstel