Netwerkbijeenkomst Ruimte voor industrieel erfgoed De Fruitvis, Merwe Vierhaven Rotterdam, 23 mei 2018

Programma

Dagvoorzitter: Gerben van Dijk, voorzitter van het Herbestemmingsteam

‘De provincie Zuid-Holland organiseert dit evenement samen met Rotterdam Delta en TU Delft. Een goede samenwerking voor oplossingen om leegstand van industrieel erfgoed tegen te gaan. Kennis en netwerk vullen elkaar uitstekend aan.

Industrieel erfgoed is populair. Het rauwe en bijzondere karakter trekt mensen aan. We willen leegstand in erfgoed voorkomen. Leegstand betekent achteruitgang. Zo wordt het gebouw behouden en wordt bijgedragen aan de aantrekkingskracht van de omgeving’.

Gedeputeerde Cultureel erfgoed Rik Janssen

‘Wij hebben een Startup in Residence programma om leegstand tegen te gaan. Daarnaast gaat de provincie een aanjager aanstellen die leegstaande monumenten en initiatiefnemers bij elkaar brengt en moeilijke opgaven lostrekt. Ook stellen wij subsidie beschikbaar voor de restauratie en herbestemming van erfgoed. We investeren zo’n € 10 miljoen’.

Successen en kansen voor de toekomst

Wessel de Jonge, hoogleraar Heritage & Design faculteit Bouwkunde TU Delft

De TU Delft sectie Heritage & Architecture van de faculteit Bouwkunde zet zich in voor herbestemming van erfgoed. Een van de projecten is pakhuis Santos Rotterdam (wesseldejonge architecten). Er is een Transformatiekader ontwikkeld: • Transformatiekader = - objectgericht - strategische richtlijnen - van risico’s naar kansen • Dialoog voordat er plannen gemaakt zijn (in communicatie)

• Eerder aan tafel met monumentenzorg

• Tijdwinst + risicobeheersing = € € €

• Objecten of gebieden

Successen en kansen voor de toekomst

Aanpak uitdagingen: - Locatie: ongeschikt voor alternatief gebruik, (on)bereikbaarheid,

milieuzonering, bestemmingsplan

- Schaal: grootschaligheid, meervoudig gebruik, faseren: ontwikkelscenario i.p.v. eindbeeld, structuurvisie i.p.v. masterplan - Gelijktijdigheid: paralleltraject: place making, structuurplan/visie,

stapsgewijze aanpak, cashflow genereren, goede overlegstructuren

- Betrokkenheid: ‘levend monument’, veel stakeholders, langdurige betrokkenheid ontwikkelteam en partners/ overheden, aandacht tot in de fase gebruik en beheer

- Duurzaamheid: slechte match hedendaagse eisen, bouwfysische prestaties interieur en envelop, maatstaven moeilijk bereikbaar

Mixed use gebiedsontwikkeling

Wouter Orth, Directeur Heijmans Vastgoed

De herrijzenis van industrieel erfgoed heeft IMPACT op het gebouw en het nieuwe gebruik en geeft een IMPULS aan de leef- en woonomgeving als gevolg van mixed use herontwikkeling. Sleutelelementen zijn: - Transformatie (aanpassen op ‘nieuwe’ wensen) - Nieuw leven (met een goed functioneel ontwerp) - Tijdelijkheid als katalysator (goede branding brengt beweging) - Maximale ruimte (wetten en regels niet belemmeren)

Binnenstedelijke gebiedsontwikkeling en opgave Randstad: Uitbreiden woonvoorraad, transformatie monofunctionele gebieden en industriële gebieden (o.a. havens) en revitalisatie vooroorlogse woonwijken.

Wie durft als eerste te investeren? Gemeente dient het vliegwiel aan de gang te brengen.

Mixed use gebiedsontwikkeling

Wat is nodig voor succesvolle gebiedsontwikkeling?

• Publiek Private Samenwerking

• Partijen die passen bij de opgave met bewezen track record

• Competenties op gebied van kennis en geld

• Gezamenlijk ambitie en doelen formuleren

• Flexibel stedenbouwkundige opzet

• Regie op gebiedsniveau (kleinschalige organisatie)

• Instapmogelijkheden voor marktpartijen op projectniveau

Succesfactoren: flexibel bestemmingplan, stedenbouwkundige ambities, flexibel mixed use programma, vastgoedeigenaren stimuleren of belasten, bestemmingswijziging positief inzetten, flexibel grondbeleid en –exploitatie, kosten gaan voor de baten uit, pionieren kost geld en met het waarmaken van de ambitie stijgt de grondwaarde van de omliggende plots.

Industrieel erfgoed heeft een aanzuigende werking op bedrijven. Er zijn verschillende vormen van eigenaarschap: - Emotioneel (placemaking) - Economisch - Juridisch: pas dan kan je waarde creëren

Rotterdams industrieel erfgoed en transformaties

Vincent Taapken, eigenaar New Industry

Er is veel aandacht voor cultureel erfgoed:

Het behoud van erfgoed is niet vanzelfsprekend: Hou dat in de gaten! Hoe zorg je ervoor dat je voorkomt dat iets gesloopt wordt voordat het erfgoed wordt? Procedures: erfgoed moet je anders aanpakken -> Niet als bij een reguliere vastgoedportefeuille. Goed voorbeeld zou het onderhands verkopen zijn. Begin met het erfgoed: dat is de aanjager voor verdere gebiedsontwikkeling, wacht niet tot het verpietert.

Rotterdams industrieel erfgoed en transformaties

Top 5 kansrijke te herbestemmen monumenten

Resultaten workshop Rotterdamse Citrusveiling

Pitch: Isabelle Vries. Begeleiding: Sander Nelissen

Een voormalig veilinggebouw voor fruit met kantoren voor 2 handelsmaatschappijen. Het Makers District, namens Rotterdam en Havenbedrijf, wil weten hoe er een goede programmering voor het hergebruik van het rijk monumentale pand kan komen. In het gebied is er ruimte voor experiment en innovaties. Volgens het ruimtelijk raamwerk is het een startpunt/ centrale hub voor ontmoeting. Nodig is een stapeling van activiteiten/programma’s, zoals productpresentaties, vergaderlocatie, collegezaal voor universiteit en hogeschool, bioscoop, veilinghuis, restaurant, bijzondere supermarkt, design instituut. Scenario’s voor financiering: - Zoek een ondernemer met visie die bereid is te investeren (geen bidbook, openlaten). - Havenbedrijf starten met stakeholders en ontwikkel een programma voor 5 jaar. Erna in de markt zetten. - Groter maken: nieuwbouw toevoegen. Aandachtspunten: - Betrek bewoners - Relatie met omliggende wijken (m.b.t. infrastructuur) - Maak rol van het Havenbedrijf (eigenaar) duidelijk.

Resultaten workshop Pakhuis Rust Delft

Pitch: Aad Rust. Begeleiding: Hieltje Zijlstra

Dit cultuurhistorisch waardevolle pakhuis met bijgebouwen ligt strategisch aan de Schie en nieuwe haven. De eigenaar wil weten welke transformatie op termijn kan komen, gezien de kansrijke ontwikkelingen in de nabije omgeving. Welke functie kan in de toekomst in het pakhuis en welke verbindingen zijn er? In de omgeving zijn er kansrijke ontwikkelingen t.a.v. haven, insteekhaven/ steiger, woningbouw. Ook is de TU Delft en het centrum van Delft, aardewerkmuseum Royal Delft en evenementenlocatie Lijm & Cultuur dichtbij. Advies: - Horeca aan het water is kansrijk. Gezien de vele ontwikkelingen en faciliteiten ligt het voor de hand om een mix aan functies in het pakhuis te realiseren. Ook geschikt voor ondersteunende faciliteiten voor de nieuwe woonwijk. - Ga in overleg met de ontwikkelaar van de te ontwikkelen woonwijk. Zoek samenwerking en meekoppelkansen. - Zoek een goede initiatiefnemer die de gewenste functie(s) wil ontwikkelen. - Maak een afspraak met gemeente om de gewenste functie(s) mogelijk te maken. Haak in op de bestemmingsplanwijziging.

Resultaten workshop HAKA gebouw Rotterdam

Pitch en begeleiding: Tim Wendrich Dudok groep

Een rijksmonumentaal handelsgebouw naar een nieuw-zakelijk ontwerp uit de jaren ‘30. Dudok Groep wil het ombouwen tot een modern en karakteristiek kantoorgebouw, met behoud van monumentale waarden. Is de ontwikkeling van een bedrijfsverzamelgebouw (voor ca. 500 mensen) met horeca in de plint van het gebouw mogelijk? Brengt de plint levendigheid en zorgt het voor verbinding met de buitenwereld? Het gebouw ligt relatief geïsoleerd door een brede weg. Er is weinig parkeergelegenheid. Wel is een parkeergarage aan de overzijde bij het winkelcentrum. - Doelgroepen zijn kantoormensen, winkelend publiek (winkelcentrum) en mensen die komen voor het gebouw. - Mogelijke bestemmingen: congreslocatie, flexplekken, vergaderzalen, horeca en fitness. Of een bijzondere ervaring met combi van presentatiekamers overdag en kleine bioscoopzalen in de avond. Ook unieke horecaconcepten met een dakterras of de vestiging van een (biologische) supermarkt. - Voor de verbetering van de bereikbaarheid is een luchtbrug geopperd die loopt van de daktuin van het winkelcentrum tot aan het HAKA gebouw.

Resultaten workshop Sodafabriek Schiedam

Pitch: Peter van Velzen. Begeleiding: Piet Hoogendoorn

Het bestaat uit 2 oude monumentale pakhuizen. Het is een coöperatief project in ontwikkeling, dat staat voor duurzaamheid met deels ambachtelijke ondernemers. Gezocht worden organisaties en mensen voor het Soda Collectief en financiële coöperanten die meedenken en -doen. Wie wil mee-experimenteren met duurzame installaties? Modus 2 i.p.v.: geen snelle start met inzet van veel geld, maar slow starten vanuit passie en verbinding met de plek met meer draagvlak en hoger resultaat. Ambitie is CO2-neutraal te zijn. Verduurzamen is vooral investeren in de lange termijn. In het begin is het kostbaar. De gebruikers investeren niet in verwarming. Gevolg: veelal infrarood verwarming (kost veel energie). Richting: mix van functies, 24-uurs economie, invulling passend bij het karakter van de verdiepingen. Bijv. Bed & Breakfast op zolder. Er kan ‘tijdelijk wonen’ in. Is het een idee om het gebouw op te knippen met afzonderlijk eigenaarschap? Conclusie: het ontbreekt aan mede-trekkers. Mensen die verstand hebben van en willen meewerken m.b.t. financiën, inbrengen van duurzaamheid zonder aantasting monument, bedrijfsvoering, netwerken voor het vinden van partners.

Resultaten workshop De Schokbeton Zwijndrecht

Pitch: Miriam Bode. Begeleiding: Dominic Schrijer

Een voormalig fabriekscomplex met 7 panden die veelal gebouwd zijn met elementen van schokbeton op een groot bedrijventerrein. De gemeente zoekt bedrijven die passend zijn bij het maritieme karakter. Welke functies zijn dat en welke bedrijven zijn te interesseren? Wat wil je behouden en wat mag weg? Maak keuzes. Een advies is om een of twee hallen tot monument te maken. De innovatie van schokbeton is de hele wereld overgegaan. Wonen, werken, innoveren en leven komen bij elkaar. Maakindustrie en innovatieve bedrijvigheid is een sterk concept. Ga door met place making. Geef tijdelijk ruimte aan activiteiten en levendigheid. Waar mensen zijn, komt ontwikkeling. Er zou een riviercruiseterminal kunnen komen. Er is een gebrek aan cruiseschepen. Horeca en voorzieningen zouden ook mogelijkheden zijn. Een advies is om het aan de markt over te laten. Kijk naar functievermenging. Of pak het op vanuit de samenleving en de omgevingswet. Er moet getoetst worden op de wetgeving. De gemeente dient in gesprek te gaan met de bewoners aan de overkant. Ga ter plekke kijken om het gebied beter te leren kennen. Organiseer een vervolgsessie op het terrein zelf.

Reflectie op het evenement

Harm Veenenbos, provinciaal adviseur Ruimtelijke Kwaliteit

N.a.v. presentaties: er is meer aandacht voor herbestemming. Het geeft couleur locale bij ontwikkeling van steden. Maar het is een moeilijk vak: het is een zoektocht en het is schaken op veel borden. Het is belangrijk om te investeren in de organisatie. M.b.t. procedures en gemeente: procedures met beleid toepassen. Bedenk waarom je het doet. Er moet ruimte zijn voor initiatief, maar hanteer ook regels. Laat je niet tegenhouden door procedures. T.o.v. workshops: Het is gelukkig niet gebleven bij enkel het zoeken naar bestemmingen voor het gebouw. De objecten zijn in een bredere verbinding onderzocht. Een mooi resultaat. Het is een fraai vak, koester dat: aan de slag!

www.herbestemming-zh.nl