NEDERLANDSEVRIJWILLIGERSINDIENSTVANDE

SPAANSEREPUBLIEK1936-1939

LesbriefvoordehogereklassenvanHAVOenVWO

DezelesbriefisuitgegevendoordeStrichtingSpanjemonument1936-1939.DeuitgavewerdmogelijkgemaaktdooreenschenkingvandeStichtingFondsenwervingMilitaireOorlogs-endienstslachtoffersenaanverwantedoeleinden(SFMO)teTilburg.©Jaap-JanFlinterman1986

Illustratie op omslag: Het insigne van de Internationale Brigades. Hetrandschriftluidt:internationaleVrijwilligersvandeVrijheid.

INLEIDING

Op18juli1936werddewereldopgeschriktdoorberichtenovereenmilitaireopstandtegendevooruitstrevenderegeringvandeSpaanseRepubliek.Naenkelewekenwerdduidelijk,datdeopstandelingenopgroteschaalmilitairesteunontvingenvanDuitslanden Italië. Spanje, totopdatmomentvoorveelmenseneenwitteplekopdekaartvanEuropa, kwam in het brandpunt van de internationale belangstelling te staan. Demilitaireopstandleiddetoteenburgeroorlog,diebijnadriejaarduurde,meerdaneenhalfmiljoen levens kostte en resulteerde in een fascistische dictatuur, die de TweedeWereldoorlogdertigjaarzouoverleven.

Aan de kant van de wettige regering van de Spaanse Republiek vochten in dezeburgeroorlog enkele tienduizenden buitenlandse vrijwilligers mee. Zij vormden dezogenaamde Internationale Brigades. Hiervan maakten naar schatting ook ruim 600Nederlanders deel uit. Wat waren deze Nederlandse vrijwilligers voor mensen? Watbracht hen ertoehun land, hun vrienden, hun familie, hun gezin te verlaten en in hettoennogverreSpanjeaandestrijdtegaandeelnemen?Watmaaktenzijdaarmee?Datishetsoortvragen,waaropwijindezelesbriefzulleningaan.Wijlatendaarbijvooreenbelangrijk deel een aantal Nederlandse vrijwilligers zelf aan het woord. Maar eerstgeven wij wat beknopte informatie over de (voor)geschiedenis van de SpaanseBurgeroorlog.

VOORGESCHIEDENISVANDESPAANSEBURGEROORLOGTot1931wasSpanjeeenmonarchie.Inaprilvandatjaarkwamhieraaneeneinde.Navoor de monarchisten rampzalige gemeenteraadsverkiezingen pakte de koning zijnbiezenenvertroknaarhetbuitenland.DeRepubliek,dienuwerdgeproclameerd,stondvoorgigantischeopgaven.GerekendnaartoenmaligeEuropesemaatstavenwasSpanjeeen achtergebleven land, dat bovendien werd verscheurd door scherpemaatschappelijke en politieke tegenstellingen. Een groot deel van de landbouwgrondwasinhandenvangrootgrondbezitters;tegenoverhenstondeenlandloosproletariaat,datinmiserabeleomstandighedenleefde.Inverschillenderegio’s,vooralinCataloniëenBaskenland,streefdedebevolkingnaareenzekerematevanautonomietenopzichtevanhetcentralegezag.Derooms-katholiekekerkhadeensterkepositieinheteconomischeen politieke leven en een vrijwel volledige greep op het onderwijs. Binnen het legerwerddetoonaangegevendoorofficierenmetveelalanti-republikeinseopvattingen. Indeindustrielaaidenmetgroteregelmaathardearbeidsconflictenop.

Indevijf jaar,voorafgaandeaandeburgeroorlog, leiddendeze tegenstellingentoteentoenemende polarisatie. Geleidelijk vormden zich twee kampen. Aan de ene kantstondenderepublikeinen(vooruitstrevendeliberalen),devoorstandersvanautonomievoorCataloniëenBaskenlandendearbeidersbeweging.DeSpaansearbeidersbewegingwas onderling weer sterk verdeeld. In andere Europese landen had het anarchismenooit echt wortel geschoten onder de arbeiders, maar in Spanje had het een groteaanhang. Deze was georganiseerd in een vakverbond, de Confederación National delTrabajo. Verder bestond de arbeidersbeweging uit socialisten en communisten. Desocialisten beschikten eveneens over een eigen vakverbond, de Union General deTrabajadores. De Spaanse communistische partij had tot 1936 een vrij bescheiden

aanhang;tijdensdeburgeroorlogzouhierinveranderingkomen.Hetvooruitstrevendekampwasduseenbontgezelschap.Onderlingeverdeeldheidzou

OpdezekaartvanSpanjekunjedeindetekstgenoemdegeografischenamenterugvinden.

in de loop van de burgeroorlog nog aanleiding geven tot grote moeilijkheden. In ditbeknoptebestekkunnenwijdaaropnietverderingaan.

Tegenover het vooruitstrevende kamp stond alles wat bij politieke en sociaal-economischehervormingen iets teverliezenhad:degrootgrondbezitters,de financiëlewereld, de officierskaste en de rooms-katholieke kerk. In februari 1936 vondenparlementsverkiezingen plaats. Deze werden gewonnen door het Volksfront, eensamenwerkingsverbandvanrepublikeinen,socialistenencommunisten.Metsteunvandearbeiderspartijenvormdenderepublikeineneenregering.Het rechtsekampbezonzich na zijn verkiezingsnederlaag op andere middelen om aan de macht te komen.Militairen,monarchistenenfascistenbegonneneenstaatsgreepvoortebereiden.

HETBEGINVANDEBURGEROORLOG-BUITENLANDSEINMENGING

Demilitaire opstand brak uit in juli 1936. Generaal Franco stelde zich aan het hoofdervan. Na enige aarzeling verdeelde de regering wapens onder de leden vanarbeiderspartijen en vakbonden. In samenwerking met regeringsgetrouwe militairenwistendezearbeidersmilitiesdeopstandinhetgrootstedeelvanhetlandneerteslaan.In de eerste weken van de oorlog, die nu begon, was de militaire situatie weinigrooskleurigvoordeopstandelingen.HierinkwamechtersnelveranderingdoorDuitseenItaliaansesteun,eerstindevormvanwapensenvliegtuigen,alspoedigookdoorhetsturenvanveletienduizendenmanschappen.HitlerenMussolinizagenmaaraltegraaginSpanjeeenbevriendregiemaandemacht.Datzouimmerseenverzwakkingvandepositie van Frankrijk en Engeland in Zuid-Europa betekenen. Bovendien beschikteSpanjeoverertsen,diede fascistischedictatorsnodighaddenvoorhunbewapenings-

programma’s. In de volgende jaren werd Spanje het proefterrein van de Duitse enItaliaanselegers.Inhetvoorjaarvan1937werdhetBaskischestadjeGuemicavolledig

Prent van de graficus Gerd Arntz uit 1936 ‘Spanje links en Spanje rechts’. Aan de ene kantberoepssoldaten,diemetsteunvanItalieenDuitsland(ziedesymbolenopdemunitiekisten)debelangenvangrootgrondbezit,kerkenkapitaalverdedigen.Aandeanderekantgewapendearbeiderseneenenkeleburger (met hoed), mannen en vrouwen. Achter het front gaat de opbouw gesymboliseerd door deverzorgingvankinderen,door.

verwoestdoorhetCondor-legioen,deluchtmachtvanHitlerstroepeninSpanje.Ditwasde eerste keer in de geschiedenis, dat een volstrekt onverdedigde stad aan eensystematisch terreurbombardement vanuit de lucht werd onderworpen. Het lot vanGuernica,datindeTweedeWereldoorlogzoveelstedenzoutreffen,inspireerdePicassototzijngelijknamigeschilderij.

DENIET-INMENGINGS-OVEREENKOMSTFrankrijk en Engeland weigerden wapens te leveren aan de wettige regering van deSpaanseRepubliek.Kortnahetuitbrekenvandeburgeroorlognamenzijhet initiatieftoteenniet-inmengings-overeenkomst.Dedeelnemende landenverplichttenzichgeenwapens te leveren aan de strijdende partijen in Spanje. Ook het sturen vanmanschappenvielnatuurlijkonderdezeovereenkomst.HoewelDuitslanden Italië totdeovereenkomsttoetraden,trokkenzijerzichindepraktijknietsvanaan.Desondanksvolhardden Frankrijk en Engeland in hun houding.Militaire hulp van enige betekenisontving de Spaanse Republiek alleen van de Sowjet-Unie in de vorm van wapens enmilitairespecialisten.Dezehulpbegoninhetnajaarvan1936inSpanjetearriveren.

DEINTERNATIONALEBRIGADES

Inmiddels had de Spaanse Republiek ook andere buitenlandse hulp gekregen. Dezekwamechternietvanregeringen,maarvanindividuelemensen.Directnahetuitbrekenvan de vijandelijkheden gingen mensen uit verschillende Europese landen op eigeninitiatiefenopeigengelegenheidnaarSpanjeomdaaraandekantvandeRepubliektevechten.DeCommunistischeInternationalehaakteopdezespontanebewegingin.Vanafoktober 1936 werd de werving van vrijwilligers systematisch aangepakt doorcommunistischepartijeninverschillendelanden.

LedenvandeInternationaleBrigadesverdedigenmadridtegendetroepenvanFranco.

Vrijwilligers uit de hele wereld kwamen naar het recruteringscentrum in Parijs enreisden vandaar door naar Spanje. Het best vertegenwoordigdwaren Fransen, Polen,Italianen,AmerikanenenDuitsers.

NEDERLANDERSOPWEGNAARSPANJEOokuitNederlandvertrokkenindeeerstemaandenvandeburgeroorlogenkelemensenspontaan en op eigen gelegenheidmet als bestemming Spanje. Eén van henwas PietLarosuitUtrecht,toentertijd35jaaroud.InzijnjongejarenwasLarosalsarbeiderbijdeZuiderzeewerkenanarchistgeworden,maarin1933washijtoegetredentotdeC.P.N.Aanzijndirecte,emotioneleverzettegeniederevormvanonrechtveranderdedezestapniets.Maar deC.P.N.was in die tijd eenpartijmet een strakkediscipline. ToenLarosaankwammet zijn plan om naar Spanje te gaan, viel dat bij zijn partij niet in goedeaarde. De C.P.N. was nog niet begonnen met het werven van vrijwilligers en eenovermaataaneigeninitiatiefwerdkennelijknietgewaardeerd.MaarLaroslietzichnietvan zijn stukbrengen: 'Toenben ikweergegaannaardeC.P.N., ikzeg: 'Nou, ikgatochnaarSpanje'."Eenpartijfunctionarisverweethemeentypischanarchistischgebrekaandiscipline. Laros: "En toen heb ik m’n partijboekje gepakt, ik zeg: 'Ik bedank voor decommunistische partij. Nou kun je me toch niet verwijten, dat ik disciplinebreuk kanmaken'.Zohebikdanafscheidgenomen,zehebbenmenatuurlijknietuitgewuifd."Larosvertrok per fiets naar Parijs, waar op dat moment het internationalerecruteringscentrumnet begon te functioneren.Vandaarwerdhij voortgeholpennaarSpanje.

Nogvoordejaarwisseling1936/1937begondeC.P.N.actiefvrijwilligerstewerven.Demeeste Nederlanders, die naar Spanje zijn gegaan, zijn dan ook door de C.P.N. insamenwerkingmetdeBelgischeenFransezusterpartijennaarParijsvoortgeholpen.Detoenmalige Nederlandse regering kon hiervoor weinig waardering opbrengen enprobeerde het vertrek van vrijwilligers te verhinderen. Voorzichtigheid was dus

geboden.DeAmsterdamsecommunistAdriaanvanDijk, toen26 jaaroud, lietronddejaarwisseling aan een partijgenoot weten, dat hij naar Spanje wilde. Reisgeld en eenadres in Parijs, waar hij zich moest melden, kreeg hij van een ander. Van Dijk: "Erwerdengeennamengenoemd.Waarikhetmeebesprokenhad,diekwamniet,maareenander,diekwamendiekendeikhelemaalniet.Wantjemoestoppassen,alleszatachterjeaan. Dus je moest voorzichtig zijn en de partij was inderdaad voorzichtig." Van Dijkarriveerde in januari 1937 in Spanje, waar hij bijna twee jaar aan de strijd zoudeelnemen.Wat brachtmensen als Laros en VanDijk tot zo’n ingrijpend besluit?Demensen, dievrijwillig naar Spanje gingen, volgden vrijwel allemaal met grote betrokkenheid depolitiekeontwikkelingenvandieperiode.In1933wasinDuitslandHitleraandemachtgekomen. De nationaal-socialisten begonnen onmiddellijk met de vervolging van hunpolitieke tegenstanders. Veel mensen ontvluchtten Duitsland, onder andere naarNederland.DeNederlandseregeringzaghenlievergaandankomen;watdatbetreft iserweinignieuwsonderdezon.Vooral linksepolitiekevluchtelingenliepenhetgevaarweer over de Duitse grens gezet te worden. Opvang en verzorging van dezemensenmoest dus in het geheim plaats vinden. Veel latere Spanje-vrijwilligers waren bij ditwerkbetrokkenenwerdenzodirectgeconfronteerdmethetfascisme.ArieFavier,die inoktober1936als21-jarigenaarSpanjezouvertrekken,reisde indevoorafgaandejarenverschillendemalennaarDuitslandopenneeromslachtoffersvanpolitiekevervolgingoptehalen.FavieroverzijnbesluitomnaarSpanjetegaan:"Ikzegweleens,hetisinDuitslandgeboren.Alsjeziet,aanwelketerreurmensenblootstaanopeengegevenmoment.Datiseengolf,datkonjetoenalzien,alsjejeogenopenhad,datiseengolf,dieoverheelEuropakomt.EnnougaanzeinSpanjedatzelfdebeginnen,datzijndan twee fronten, hè, de fascisten in Spanje tegen de burgerbevolking, dan krijg je inSpanjehetzelfde.Nou,daarmoetwataangedaanworden."

NetalsanderevrijwilligersvoorzagFavier,dathetDuitsefascismeuitwasopde

PietLaros(rechts)inSpanjeaanhetfront.

heerschappij overheelEuropa.De steunvanHitler enMussolini aanFranco zagendevrijwilligers als een uiting van dat streven.Willemde Jong vertrok eind 1937 als 17-jarigenaarSpanje.De Jongoverwathemdaartoebracht: "Wehaddendieopkomstvanhet fascisme, we hadden te maken met die Duitse immigranten, hoe de toestand inDuitsland was, hoe snel dat ging. We kregen de berichten, dat het Condor-legioen, dienieuweLuftwaffe,daarbombardementenuitvoerdeinSpanje.Detoestandwerddussteedsslechter vanuit Nederland bekeken. We voelden wel, dat als dat door zou gaan, dieoverrompelingdoorFrancometbehulpvanDuitslandenItalië,datdewegdanvrijzouzijnvoor een verder oprukken van het fascisme, al of niet met een wereldoorlog." Devrijwilligers zagen het optreden van Franco en zijn Duitse en Italiaanse bondgenotendus als onderdeel van een internationaal fascistisch veroveringsplan, dat uiteindelijkookvoorNederlandeenbedreigingbetekende.Trouwens, inNederlandzelf timmerdehet fascisme ook aan de weg. Had de N.S.B. bij de verkiezingen voor de ProvincialeStaten in 1935 niet acht procent van de stemmen gehaald? Anders dan in Nederlandbestond in Spanje de mogelijkheid het fascisme gewapenderhand te bestrijden. PietLaros: "Maar,kunjezeggen,wathebjeermeetemaken,waarommoestjedaarnaartoegaan?WaarommoestPietLarosernaartoegaan?Ja,ikhaddalgekkegevoel,hierkanhetfascismevoorlopignietverslagenworden,daarmoetikgaanhelpen,daarkanikhelpen!"Naast verstandelijk-politieke overwegingen heeft ongetwijfeld ook deze emotionelebehoefteomeendaadtestellenbijveelvrijwilligerseenrolgespeeld.

INSPANJEAANHETFRONT

De InternationaleBrigades speeldenbijdeverdedigingvandeSpaanseRepubliekeennietteonderschattenrol.DoordemilitaireopstandbeschiktedeSpaanseregeringnietmeerovereengeregeldleger.Indeeerstemaandenvandeburgeroorlogkwamhet

DeverdelingvanSpanjeinmaart1937,achtmaandennahetbeginvandeoorlog.Gearceerd:hetdoorFranco’stroepenbezettegebied.

verzet tegen de opstandelingen vooral van arbeidersmilities. Deze vochtenweliswaarmet grote inzet, maar leden door gebrek aan organisatie nederlaag op nederlaag.Vorming van een geregeld leger was dus noodzakelijk. De Internationale Brigadesvervulden hierbij een voorbeeldfunctie. Zij waren hecht georganiseerd, vochtengedisciplineerd en behaalden successen. Vaak werden zij als stoottroepen ingezet:voorop bij de aanval, bij terugtochten in de achterhoede om de vijandelijke opmarszoveelmogelijktevertragen.Deverliescijferswarendanookhoog.VandeNederlandsevrijwilligerskwamminstenstienprocentinSpanjeom.Enmaarweinigmensenraaktenniettenminsteéénkeergewond.

Vooral de eerste frontervaring is de vrijwilligers in het geheugen gegrift. Jaap Gons,werklooszeeman,28jaaroud,ondergingzijnvuurdoopinfebruari1937tenzuidenvanMadrid.Hijherinnertzichlevendig,hoehijnaarhetfronttrok:"Jemoestjeklaarmaken,koppel,stalenhelmenhetgeweerenzo.Endangingenwelopendenaarhetfront,endanliepjeallemaalaanéénkantvandewegenopafstandenvanelkaarvanvijfofzesmeter.Dusalsereengranaatinzouslaan,alserdantiensoldatenbijelkaarwaren,warenzealletiendoodofzwaargewond.Omdattevoorkomenliepjeallemaalopafstandenvanelkaarvanvijfofzesmeter.Enzosukkeldejemetjegeweeropjenekinderichtingvanhetfront.En ikweet nog goed, de eigenlijkeweg. de rijweg ging naar rechts en dan stond er eenbordje ’AMadrid30km’.Maarwij lietendieweggewoonrechts liggenenwijstakendewegoverenwijgingenhetveldin.Enindatveldstondenallemaalvandieolijfbomen,datzijnvandiekorteboompjesmetzo'nbredekruin.Ja,endieaardewasbruinachtig.Endanhaddenwegeleerd,datalsjeaanhetfrontkomt,danzoekjedekking.Dusjekwamaanhetfronten jegingachterzo'nboomliggeneniedereenzochtdekking.Ennaarmatededagbegonaantebreken,hoordenweindevertegerommel.Nou,m’nlievemens,intijdvanjaenneezagenwedetrechtersvanmodder,deinslaandegranaten.Ikdenk:'Potverdorienogaantoe'.Ikwasnaarhetfrontgegaanenjewasvrijwilliggegaan,dusjewist,waterkongebeuren.Nou,deenetrechtervanaardenadeanderespootomhoogenwemoestenjuistinderichtingvandietrechtersenexploderendegranaten."Tweedagen laterwerdGonsgewond.Hijhersteldeendiendetoteind1938,toendeInternationaleBrigadeswerdenteruggetrokken.

OokvoorArievanPoelgeestwasditheteerstefront.Daarnavochthij,inmaart1937,bijGuadalajara, waar het interventieleger van Mussolini een zware nederlaag leed. VanPoelgeest: "Daar hebbenwe de Italianen afgerost en een hele hoopmateriaal veroverd,eenhelehoopgevangenengemaakt.Toenwarenwemet5000internationalenenerkwameenlegervan30.000oponsaf.Maardiejongens,diehaddengeentrek,diedachten,datzeinAbessiniëwaren.WantdiehaddenzichaangemeldvoorAbessinië.DatwastocheentrucvandieMussolini-bende,omzenaarSpanjetekrijgen.Toenkwamenzetotdeconclusie,daterraakgeschotenwerd,daarhaddenzehelemaalgeentrekin."

Injuli1937raakteVanPoelgeestzwaargewondbijeenaanval:'ToenhaddenweBrunetealveroverd,toenmoestenwealleennoghetkerkhofvanQuijorna,datlagbuitenBrunete,datwasmetdikkemurenen stenen.Toen schotenonze tanksgaten indiemurenenwijdokendoordiegaten.Entoenkreegikgelijkdatschot,hierinendaaruit(wijstaan,hoedekogeldoorzijnkaakging).Ikhebnatuurlijkdeeerstetijdnergensvangeweten,jekrijgteenenormerottimmer.EntoenkwamikbijentoenstondHermantehuilen,HermanvandeHamer."VandeHamerwasopdatmomentdeenigovergeblevenevaneengroepvanachttienNederlandsevrijwilligers,die in februarivoorheteerstwaren ingezet. Ineenhalf jaar waren zeventien van de achttien gesneuveld of door verwondingenuitgeschakeld. Van Poelgeest keerde na een voorlopige behandeling naar Nederland

terug,hoewelhij zelfweernaarhet frontwilde: 'Zezeiden: 'Jehebt jeportiegehad,gamaarnaarhuistoe’."Nogjarenzouhijdegevolgenvanzijnverwondingondervinden.

MEDISCHEHULP

Deoorlogssituatie vereiste natuurlijk een intensievemedische zorg.De InternationaleBrigadesbeschiktenovereenuitgebreidegezondheidsdienst.Hierinwerktenongeveer250buitenlandse artsen en 1500buitenlandse verpleegkundigen.Onder henwas ookeendertigtalNederlandsevrouwenenmannen.MetsteunvandesolidariteitsbeweginginNederlandwerdin1937eenHollandsHospitaalingerichtinVillanuevadelaJara.Hetpersoneel bestond in hoofdzaak uit Nederlanders. Gewonde en zieke Nederlandsevrijwilligers werden veelal hier verpleegd, maar onder de patiënten waren ookSpanjaarden.

TrudelvanReemstwerktehieralsverpleegster.HaarrelaasgeefteengoedbeeldvandemaatschappelijkeverhoudingenophetSpaanseplattelandvandie jaren: "Datwaseenklein dorp, dat Villanueva de la Jara, dat had één geweldig huis, het huis van degrootgrondbezitter, en dat werd een hospitaal voor 200 patiënten. Het had een tweedegroothuis, daarwoondendemonniken, die gevluchtwaren, endatwerdhet zusterhuis.Hethospitaalwasvolledigbezet,en indegraanschuur,daarwerdeenafdelinggemaaktvoortbc-patiënten.Wehaddenookergveelinfectieziektes.Wantjemoetjevoorstellen,dathier de kinderen kinderziektes krijgen, zodra ze op de kleuterschool komen.Diemensengingendusnietnaarschool,dieSpaanserecruten.Zodrazedusbijelkaarkwamen,brakener mazelen uit en roodvonk, en door de slechte voeding en de slechte hygiënischeomstandighedenwaserookvrijveeltbc.”Ook de plaatselijke bevolking profiteerde van de aanwezigheid van het HollandseHospitaal. Trudel van Reemst: "Die burgerbevolking, die moest natuurlijk ook vanmedischehulpvoorzienworden,enwijhebbendusviaeenpaarmeisjes,diebijonsinhetziekenhuiswerkten,latenrondvertellen,datalsdemensenziekwaren,dankondenzeomhulpvragen.Maardatgebeurdehelemaalnietenlaterzijnweerachtergekomen,datdeburgerbevolkinggeweldigveelmoestbetalenvoormedischehulp.Endiemensenhaddenniks,wantdegrondwasvandegrootgrondbezitterofvandekerk,hetwaterwasvandekerk,voorallesacramentenmoestenzedekerkbetalen,zodatdemagereoogsten,dieerwaren,diewarenalvoorjarenvooruitvoorhunschuldeisers.Maarwijhebbendusgezegd:'De mensen kunnen komen en we doen dat gratis ’. En we hebben in die tijd veertienbevallingen gedaan in dat dorp. We hebben ook wel geprobeerd wat hygiëne aan demensenbijtebrengen.Wehaddenlatereenheelgoedcontactmetdemensen.“

DoordeopmarsvandeopstandelingenmoesthetHollandsHospitaalinhetvoorjaarvan1938ontruimdwordenTrudelvanReemstwerktetoteind1938ineenziekenhuisindeomgevingvanBarcelona.ToenkeerdezeterugnaarNederland.

EENNEDERLANDSECOMPAGNIE

Indezomervan1937vondenindeInternationaleBrigadesuitgebreidereorganisatiesplaats. Nieuwe eenheden werden gevormd en door verliezen uitgedunde eenhedenwerden samengevoegd. In dat kader werd ook een hoofdzakelijk uit Nederlandersbestaandecompagnie(eenheidvanongeveer120man)gevormd.DezewerdDeZeven

DeverdelingvanSpanjeinjuli1938.Tezienis,hoededoorbraakvanFrancoinhetvoorjaarderepublikeinsezoneintweeénheeftgedeeld.

Provinciëngedoopt.CommandantvandeNederlandsecompagniewerdPietLaros.Inhetnajaarvan1937verplaatstehetzwaartepuntvandegevechtenzichvandesector-Madrid,inhetmiddenvanSpanje,naarhetAragon-front,inhetnoord-oosten.DeNederlandsecompagniewerdhieringezetennamindeherfstendewintervan1937aanverschillendeveldslagendeel.

DeNederlandsecompagnie‘DeZevenProvincieen’indeaanvalaanhetEbro-front.Voorop(met

pistool)PietLaros.

Inhetvoorjaarvan1938wistFrancoeendoorbraakte forcerenaanhetAragon-front.Voor de Spaanse Republiek leek het einde nabij, maar zij wist zich nog één keer teherstellen.Injuli1938begonhetrepublikeinselegereentegenoffensiefenstakdeEbroover.De eerste dagenwerd een forse terreinwinst geboekt. OokDe ZevenProvinciënnamaanditoffensiefdeel.Aanvankelijkverliepdeopmarsvlot,maarnaeenpaardagenleed de compagnie zware verliezen bij een poging een strategisch gelegen heuvel tebestormen.Bijdit gevechtwerdzeventigprocent (!) vande compagnieuitgeschakeld.Kort daarna kwam de bekendmaking, dat de Internationale Brigades zoudenwordenteruggetrokken.

TERUGNAARNEDERLAND

In september 1938 besloot de regering van de Republiek de Internationale Brigadesterugtetrekken.Menhoopte,dathierdoordeinternationaledrukopDuitslandenItaliëzou toenemen, zodat deze landen hun interventie-legers zouden terughalen. Dezeverwachting bleek een illusie. Vooral door de massale steun van Hitler en MussolinislaagdeFrancoerbegin1939indestrijdinzijnvoordeeltebeslissen.Totheteindetoeweigerden de westerse democratieën een vinger uit te steken voor de Spaansedemocratie.DeNederlandsevrijwilligerswerdeninseptember1938teruggetrokkenvandefronten.Na registratie door een commissie van de Volkenbond, die toezicht hield op deterugtrekking, keerden de Nederlanders eind 1938/begin 1939 per trein terug. Degrootste groep kwam begin december in Nederland aan. De ontvangst door deautoriteiten was nauwelijks hartelijk te noemen. Bij de Belgisch-Nederlandse grenswerd de terugkerende vrijwilligers te verstaan gegeven, dat zij hun insignes van deInternationaleBrigademoesten afdoenen geenpolitieke strijdliederenmeermochtenzingen.PietLaros,dievandezegroepdeleidinghad:"Dejongenskankeren,kankeren,ikzeg: ‘Jongens, we gaan naar Holland, wemoeten vanavond naar onze familie toe, naaronzevrouwen,enalswenoumoeilijkhedengaanmaken,danduurthetmisschiennogweleenweek,eerwethuiszijn'.Dusikhebgezegd:'Doediedingenallemaalaf.Jekuntzetochallemaalbewaren'.EntoenzijnweRoosendaalbinnengekomenmetdetrein."

InRoosendaalwasvoorde’opvang’vandevrijwilligerseengrotegroepmarechausseeopdebeen.Laros:"Entoenzongendejongensallemaal:DaargindskomtdestoombootuitSpanjeweeraan’.Ikvergeethetnooit.Ikwistniet,dathetvijfdecemberwas,daarstondikgeen eens bij stil.” Van regeringszijde stond de terugkerende vrijwilligers eenonaangenamemededelingtewachten:doorinvreemdekrijgsdiensttetredenhaddenzijhunNederlanderschapverloren.

BESLUIT

Veel voormalige Spanje-vrijwilligers zetten tijdens de TweedeWereldoorlog de strijdtegen het fascisme voort. Zij namen deel aan het verzet tegen de Duitse bezetters.Verschillende van hen vonden daarbij de dood voor vuurpelotons of inconcentratiekampen. Direct na de bevrijding was het klimaat dan ook gunstig voorteruggavevanhetNederlanderschapaanoud-Spanjestrijders.Maareengrootdeelvanhen was communistisch gezind. Gedurende de Koude Oorlog zagen de Nederlandseautoriteiten hierin een argument om hun het Nederlanderschap te onthouden. Zoontstonddevreemdesituatie,datmensen,die tijdensdeTweedeWereldoorlog inhet

Duitse leger dienst hadden genomen en zich dus schuldig hadden gemaakt aanlandverraad,hunNederlanderschapterugkregen,terwijleenaantaloud-Spanjestrijdersstaatloosbleef.

Pas inde jaren zeventigkwamaandezewantoestandeeneinde. In toenemendemateontstondwaarderingvoordezeanti-fascistenvanheteersteuur.Indeloopvan1986-eenhalveeeuwnahetbeginvandeSpaanseBurgeroorlog -zal inAmsterdam-NoordeenmonumentvoordeNederlandseoud-Spanjestrijdersonthuldworden.

Vanhetmonumentzaleengedenksteendeeluitmaken,waaroptelezenvalt:

”AandeNederlandsemannenenvrouwendieindeSpaanseBurgeroorlogmeevochtenensneuvelden

indestrijdtegenhetfascisme.

Hunhoudingvanwaakzaamheidenverzetblijfteenwaarschuwingtegeniederevormvanfascisme

voormensenvanvandaag.”