Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3 1

Natuurwijzer Ledenblad IVN-KNNV Jaargang 1, 2018, Nr 3

2 Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3

Colofon Werkgroepen van KNNV en IVN en overzicht van de coördinatoren

In dit nummer

Voorwoord besturen en redactie Paddenstoelennamen Door tellers en vertellers 1, 2 en 3

Stadsplanten in Deventer Herfst op landgoed Dorth en een das op de Ulebelt

Het verschil tussen ….. Wansten

Sporen in de sneeuw

A day in the parc with mushrooms Groene glibbers 46 Vragen ledenmiddag 2 Agenda Van onder de Lebuïnustoren

Belang van de PWG voor beleid

Raadselplaatje

De omslag Gerrit Hendriksen

Roodborst (foto: Gerrit Hendriksen)

KNNV-bestuur Marjolein Vermeij (secretaris)secretaris@deventer.knnv.nl Niek Lelieveld (penningmeester)penningmeester@deventer.knnv.nl David de Wit (algemeen lid)

IVN-bestuur Mike Hirschler (voorzitter) m.hirschler@hotmail.com Klaartje Arntzen (penningmeester) klaartjearntzen@gmail.com Hetty Arkink (algemeen lid) hettyarkink@hetnet.nl

Werkgroepen Amfibieënwerkgroep Petra van der Molen petra@paddentrekdeventer.nl

Insectenwerkgroep Michiel van Zadelhof michielvanzadelhof@gmail.com

Jeugdwerkgroep Carla Slange c.slange@kpnmail.nl

Kraam Trudy Drüggen druggen@xs4all.nl Excursiewerkgroep IVN Gerrie Roetert gerrieroetert@xs4all.nl

Mossenwerkgroep Marjolein Vermeij marjoleinvermeij@gmail.com

Natuurbeheer/knotgroep Lieme Glazema l.c.glazema@t-mobilethuis.nl

Zwamgroep Mike Hirschler m.hirschler@hotmail.com

Paddenstoelennetwerkgroep Hein en Bien Hage jacvs@xs4all.nl

Plantenwerkgroep Gerrit Hendriksen gw_hendriksen@zonnet.nl Henriette Zengers henriettezengers@tulp.nu

Vleermuizenwerkgroep en Zoogdierenwerkgroep Tom Dekker tom@imd-ma.nl

Vlinderwerkgroep Hans van den Berg ivnvlinderwerkgroep@gmail.com

Programmacommissie Frens Westenbrink (Coörd.), f.westenbrink@kpnmail.nl

Redactie Natuurwijzer Mike Hirschler, Eefke van Schaik, Gerrit Hendriksen, Sanne Karel

Eindredactie & opmaak Gerrit Hendriksen, Mike Hirschler

IVN en KNNV Deventer hebben ook websites, facebook, e.d. De moeite waard om eens te bekijken: KNNV Deventer: Website: www.knnv.nl/deventer IVN Deventer: Website: www.ivn.nl/afdeling/deventer Facebook: Natuur in en rond Deventer Gerrit Hendriksen houdt een zgn. blogspot bij: www.deventernatuur.blogspot.com Al bovengenoemde sites zijn open voor iedereen, je hoeft er dus géén lid van te zijn! Dat scheelt weer een wachtwoord. Je kan er zelf op pos-ten, of je stuurt je idee naar de redactie en dan posten wij het voor jou. Doen!

Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3 3

Voorwoord redactie

Veel paddenstoelen hebben prachtige namen. Ik vind dat één van de charmes van dit natuuronderdeel, maar dat wisten jullie al. De laatste jaren worden er veel nieuwe paddenstoelen gevonden en een speciale com-missie houdt zich bezig met de namen voor deze nieuw gevonden soorten. In 2017 werd de Lofprijs der Nederlandse Taal door de Stichting Nederlands toegekend aan vier mycologen ‘die belangrijk hebben bijgedragen aan de uitbreiding van de Nederlandse nomenclatuur in hun vakgebied’. Zij hebben nl. 510 soorten paddenstoelen die de laatste jaren in Nederland zijn ontdekt, hele mooie Nederland-se namen gegeven. Helaas zijn er van een veelheid van deze paddenstoelen geen foto’s te vinden, dus die illu-straties houden jullie tegoed. Een kleine opsomming en je begrijpt waarom de prijs aan deze mensen is toege-kend: Berijpt schorsbekertje, Exotisch reikhalsje Breedsporig wilgenuitbreekknikkertje Eisporig kruidenuitbreekkommetje Gaspeldoornknapzakje Halfbehaard menhirzwammetje Kale moffelzwam Kleinsporige populierenbladpukkel Kortharig piekhaartonnetje Lijsterbesjoekelspoorzwam Molmhoutparasietkogeltje Rietschedestippelkogeltje Verspreid eikenschoorsteentje Verzonken kruitzwam Zwartrandrotondezwammetje. Je zult er maar een vinden! En zo kan ik nog 496 keer doorgaan. Mooi toch? Mike Hirschler

Beste lezers, Dit is alweer het derde nummer van de Natuurwijzer, het gezamenlijke ledenblad over de natuur van IVN en KNNV Deventer. In deze Natuurwijzer is weer veel te lezen over waar de afzonderlijke leden zich mee bezighouden. Verder een bijdrage over de Stadswandeling op 14 oktober, gege-ven door KNNV en het Architectuur Centrum het Ron-deel en ook een verslag van het jaarlijkse paddenstoe-lenevenement op Nieuw Rande dat eveneens op 14 oktober plaatvond. Waarom we (IVN- en KNNV-leden) dit allemaal doen werd nog weer eens mooi benadrukt door een bericht in de Deventer Post van 3 oktober 2018, met daarin een kort interview met wethouder Carlo Verhaar. Hij zegt daarin: “Ik ben onder de indruk van het belangrij-ke werk dat wordt verzet door de vele vrijwilligers. Van onderhoud aan natuur tot onderzoek naar dieren en planten. Als Deventer prijzen we onszelf gelukkig met al deze betrokkenheid en inzet.” Een prachtige wetenswaardigheid van dat onderzoek is het feit dat in vrijwel alle tuinen waar in het afgelopen jaar een wildcamera was geplaatst de Egel voorkomt. De stadsecoloog kan op basis van allerlei waarnemin-gen, die veelal in waarneming.nl worden onderge-bracht, zorgen dat rekening wordt gehouden met plan-ten en dieren bij grote werkzaamheden, zoals onlangs ook op de jaarlijkse vrijwilligersavond nog een keer is benadrukt. Het stuk eindigt met een oproep om je aan te sluiten bij IVN, KNNV, Vogelwerkgroep of De Groene Knoop. Prachtige PR kunnen we wel zeggen. We streven ernaar om zoveel mogelijk bijdragen van leden van beide verenigingen op te nemen. Aanvullin-gen, opmerkingen, wensen en vooral kopij zijn van har-te welkom! Ook foto’s voor de voorpagina of een the-ma voor de middenpagina zullen we graag plaatsen; laat het ons weten! Sturen naar: natuurwijzerdeventer@gmail.com. Voor nu veel leesplezier, een goede jaarwisseling en een goede winter! De redactie: Gerrit Hendriksen, Mike Hirschler, Sanne Karel en Eefke van Schaik

Paddenstoelennamen

Mike Hirschler

Zaterdagen 5 en 19 januari Zaterdagen 2 en 16 februari Zaterdagen 2 en 16 maart Reservedatum: 9 februari Wil je een keer meehelpen knotten? Neem dan contact op met Lieme Glazema, l.c.glazema@t-mobilethuis.nl of 0570-656401

Knotdata begin 2019

4 Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3

Door tellers & vertellers-1, bloeien in de winter Marjolein Vermeij

Het hangt van het weer af, maar als december niet zo koud is geweest kun je nu nog zorgen voor een bloeien-de tuin in de winter. In landbouwgebieden is te weinig voedsel te vinden voor wilde insecten, dus wordt het steeds belangrijker om in je tuin planten te gebruiken waar dieren voedsel kunnen vinden. De meeste hommels gaan voedsel zoeken als het nog winter is. Aardhommels komen soms in februari al boven de grond, maar in de loop van maart zie je steeds meer hommelsoorten in je tuin als je gastvrij bent voor ze. Heb je wat ruimte dan kun je een Winterkamperfoelie planten (Lonicera fragrantissima). In tegenstelling tot de Wilde kamperfoelie (Lonicera periclymenum) die zich in bomen slingert, is dit een stevige struik die lang groen blijft en zo’n 120 tot 180 cm hoog wordt. Van december tot april bloeit deze met mooie witte bloe-men die ook nog eens die heerlijke geur van kamper-foelie verspreiden. In maart trof ik deze weidehommel aan op de struik. Heb je niet zoveel ruimte beschikbaar dan kun je misschien nog net bolletjes planten van Boe-renkrokus, Bonte krokus en Sneeuwroem. Dit zijn ge-weldige stuifmeelleveranciers voor vroeg vliegende insecten. Heb je geen tuin, dan staat er misschien te-genover je huis een boom met een kale bodem eron-der. Maak de grond voorzichtig wat los, doe er wat compost bij en plant je bolletjes. Daarna is er alleen nog wat geduld nodig.

Weidehommel op Winterkamperfoelie (Foto: Marjolein Vermeij)

Rembrandtesker kan je het niet krijgen! Foto: Anne-Marie van der Nagel

Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3 5

Liggend voor de HEMA Gerrit Hendriksen

De toevalligheid van nachtvorst en het massaal voorko-men van actieve nachtvlinders vind ik altijd weer een bijzonder moment. Op het moment van schrijven zijn de wintervlinders weer actief. Er zijn 3 soorten in Nederland: Berkenwintervlinder, Grote wintervlinder en Kleine wintervlinder (resp. Oper-ophtera fagata, Erannis defoliaria en Operophtera brumata). De soort waarover het hier gaat is de Kleine wintervlin-der. De mannetjes zijn mobiel, ze kunnen vliegen, en gaan op zoek naar de vrouwtjes. De vrouwtjes kunnen niet vliegen, die hebben rudimentaire vleugels. Wel kunnen ze kruipend op de stammen van bomen worden gevonden. Het zijn de dames die de heren aantrekken met zgn. feromonen en niet, zoals vaak, andersom. Zodra de bevruchting heeft plaatsgevonden worden de eitjes gelegd die in april uitkomen. Van april tot juni zijn de rupsen te vinden. De rups ‘overzomert’ als pop en komt dan vanaf oktober als jonge volwassen vlinder, de zogenoemde ‘imago’, tevoorschijn om voor de volgende generatie te zorgen. Wintervlinders zijn redelijk algemeen in Nederland en kunnen soms (de rupsen althans) schade veroorzaken

aan fruitbomen, zeker de Kleine wintervlinder. Dit is ook in de wetenschappelijke naam terug te vinden. Op de website van de Vlinderstichting vind je die naam uitge-legd. Oporopthera: Opora = fruit en phtheiro = bescha-digen, vernietigen; vanwege de schade die de rups van de kleine wintervlinder kan veroorzaken aan fruitbo-men. Brumata: bruma is een verkort woord voor brevis-sima = het kortste, de kortste dag en ook de winter in het algemeen, de vliegtijd van deze vlinder. Fruittelers kunnen behoorlijke overlast hebben van de Kleine wintervlinder, juist omdat deze zoveel voorkomt en niet selectief is voor het type boom. Appel-, peren-, pruimen– en kersenbomen zijn bevattelijk voor vraat-schade van de spanrupsen. Boomlijmbanden kunnen worden gebruikt om ervoor te zorgen dat de vrouwtjes de takken niet kunnen halen om eieren te leggen. In het voorjaar zijn de rupsen van de wintervlinders belangrij-ke eerste voedingsbronnen voor vogels en hun jongen. Op http://www.houtwal.be staat ook een prachtig mili-euvriendelijke bestrijdingsmethode genoemd: hang nestkastjes op voor insectenetende vogels. Dat lijkt me de meest voor de hand liggende methode.

Door tellers & vertellers-2, kleine wintervlinder Gerrit Hendriksen

Kleine wintervlinder (Foto: Gerrit Hendriksen)

Kleine wintervlinder (Foto: Gerrit Hendriksen)

6 Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3

Door tellers & vertellers-3, flora van de Wellekade Gerrit Hendriksen

De Wellekade is een bijzonder deel van de stad die bloot staat aan onder andere het water van de IJssel. De IJssel heeft een behoorlijke invloed doordat de kade wel eens overstroomt waardoor er in floristische zin allerlei verrassingen kunnen voorkomen en dat is mooi materi-aal voor een serie Deze aflevering gaat over een soort die grote pollen kan vormen en veel kan worden gezien in de uiterwaarden, de Poelruit, ofwel Thalictrum flavum. Op de Wellekade is één plant te vinden en wel vlakbij het merkteken met waterstanden, dus aan de kant van de Wilhelminabrug. Volgens https://www.verspreidingsatlas.nl/1275 groeit de Poelruit op “zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op natte tot zeer vochtige, matig voedselrijke tot voed-selrijke, humeuze en vaak kalkhoudende grond.” Dus niet op een stenige ondergrond. Kalkrijk zou overigens wel kunnen kloppen, daar op die muur bij het Pothoofd,

maar humeus nou niet direct en al helemaal niet voch-tig en nat. Toch staat de plant er al het hele jaar, on-danks de verschroeiend hete zomer. Poelruit is algemeen, zoals het kaartje op reeds ge-noemde site laat zien, zeker in het rivierengebied. Met hoog water moeten zaden een goede bodem hebben gevonden. Daar de zaden kortlevend zijn (minder dan 1 jaar), moet het met het laatste hoogwater mee zijn ge-komen vanuit de uiterwaarden stroomopwaarts. Het is op de foto niet te zien dat er nog meer soorten op de-zelfde plek staan, dat zou namelijk een verklaring kun-nen zijn voor enige vorming van humus. Volgend jaar wordt zeker weer gekeken of de plant er nog staat, zeker als er geen ‘schurend’ hoogwater komt is er best wel een kans dat er dan misschien ook wel bloei gaat komen. Wordt vervolgd. Foto: Gerrit Hendriksen

Naam: Poelruit Wetenschappelijke naam: Thalictrum flavum Stengels: Rechtopstaande sten-gels zijn kaal en donkergroen. Bladeren: De bladeren zijn meer lang dan breed, 2 tot 3 maal ge-veerd met tot 2 cm lange, lang-werpige tot lijnvormige bladslip-pen met een zeer korte steel. Ze zijn met de 2 steunblaadjes ver-groeid. Bloemen: Tweeslachtig. De geli-ge bloemen staan rechtop. Ze hebben 4 zeer smalle, geelachti-ge bloemdekbladen, die afvallen zodra de bloem gaat bloeien.

Ook de meeldraden (lichtgele

helmknoppen) staan rechtop. De bloemen verspreiden een zoete geur. Samen vormen ze vrij klei-ne, dichte pluimen aan het eind van de hoofdstengel en aan vrij-wel rechtopstaande zijstengels. Vruchten: Een eenzadige dop-vrucht of nootje. De rijpe vruch-ten in het vruchthoofdje lopen min of meer evenwijdig. Ze be-vatten een rond nootje met 6 ribben. De zaden zijn zeer kortle-vend (< 1 jaar). Tweezaadlobbig (kiemend met twee kiemblaad-jes). Bron: verspreidingsatlas

Poelruit

Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3 7

De stadswandeling viel samen met de week van de veld-biologie van de KNNV en was tevens onderdeel van de expositie 1250 jaar Deventer in de Stadsgalerij. Oktober kan guur en kil zijn, maar de versie van 14 okto-ber 2018 was heerlijk warm, terrasweer eigenlijk. Door het aanhoudelijk mooie weer was er veel te zien, met vooral op de Wellekade leuke soorten, zoals de hierbo-ven afgebeelde Liggende ganzerik (Potentilla supina). Dit is eigenlijk een soort die thuis hoort in de uiterwaar-den en door hoog water verspreid wordt en dan bijvoor-beeld terecht komt op de Wellekade en het daar blijk-baar nog goed doet ook, getuige de diverse planten die er zijn. Er zijn op de Wellekade met enige regelmaat soorten te vinden die eigenlijk in de omringende uiter-waarden thuis horen. Zo staat er naast de Liggende gan-zerik ook nog Kleine majer (Amaranthus blitum) en Poelruit (Thalictrum flavum), zie pagina 6.

Ook de soorten gebonden aan muren zijn op de Welle-kade aanwezig, genoemd kunnen worden Plat beemd-gras (Poa compressa), Muurvaren (Asplenium ruta-muraria) en sinds een aantal jaar de Muurbloem (Erysimum cheiri). Een van de andere plaatsen die is bezocht, bevindt zich naast de DAVO-Brouwerij en is in gebruik bij de ge-meente als tijdelijke opslag. Dat levert natuurlijk altijd erg leuke soorten op zoals Gewone steenraket (Erysimum cheiranthoides), Noorse ganzerik (Potentilla norvegica) en Zegekruid (Nicandra physalodes). Verwondering is er bij de deelnemers over het aantal soorten dat er is te zien en diverse malen is de kreet geslaakt: “Ik kan nooit meer over straat zonder aan deze excursie te denken” of “Wat ontzettend leuk, waar kan ik dit leren?”. Het antwoord laat zich raden natuurlijk: bij de Plantenwerkgroep. Opkomst was ca. 30 personen waarvan velen niet geli-eerd aan IVN of KNNV. Dat is een opsteker die naar meer smaakt.

Liggende ganzerik (Potentilla supina) (Foto: Gerrit Hendriksen)

Stadswandeling 14-10-2018 Gerrit Hendriksen

Impressie van de excursie aan de Wellekade (Foto’s: Anneleen Ypma-Diedering)

Liggende ganzerik

8 Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3

Het was een zonnige herfstmiddag met een strak blau-we lucht. 22 mensen hadden zich gemeld om mee te lopen op 4 november j.l.. Het huidige landgoed is sinds 1986 eigendom van Na-tuurmonumenten en is bijna 100 ha in omvang. Het landhuis werd in 1930 gebouwd in Nieuw-Historische stijl met Lodewijk XIV-elementen. Het aangelegde park wordt gekenmerkt door twee landschapsstijlen: de Franse, formele stijl, met rechte statige lanen en de En-gelse landschapsstijl met kronkelende wandelpaden, waterpartijen en verrassende zichtlijnen. De vele vijvers en waterlopen geven extra dimensie aan het aangeleg-de park, zij spiegelen door het water de natuurlijke om-geving. Het landgoed wordt vanuit de oude Dorther-beek en de Zaalbeek voorzien van voldoende water met de hier geplaatste inlaten. Aan de westkant van het landgoed gaan de waterlopen geleidelijk over in de Dortherbeek. Tijdens de excursie werd ruim aandacht gegeven aan zichtbare paddenstoelen, naar determinatie en functie, te weten: 1) Vuilnisman, leven van dood organisch afval, zoals

blad of dood hout, 2) Vriend, leven in symbiose met levende bomen en

struiken en 3) Vijand, parasiterend op bomen en struiken. Met spiegeltjes als hulpmiddel en toch hier en daar wat plukken, werden de paddenstoelen in beeld gebracht. Vooral viel de Oranje bekerzwam op, fel oranje oplich-tend tegen de achtergrond van groene pollen en ver-kleurd beuken- en eikenblad. Een Grijze koraalzwam, met aan de onderkant een duidelijke tekening van schimmeldraden (hyfen), was een helder voorbeeld dat het leven van paddenstoelen zich voornamelijk onder-gronds, verscholen afspeelt. De vruchten van de Vlier, Hazelaar, Eiken-en Beuken-

boom, Framboos, Braam en Lijsterbes waren nog te zien. De bladeren van de Amerikaanse eik, soms fel rood opgloeiend, van de beuk, geel/groen en de zomer-eik, groen/bruin verkleurend werden alle door het zon-licht helder in het daglicht gezet. Op enkele plaatsen waren de holen van de Bosmuis met hoopjes zand ‘voor de deur’ goed te zien. De Das lieten we bewust met rust. Op het eind van de excursie wachtte nog een gezellige en lekkere afsluiting met warme chocolademelk, thee en speculaas.

Herfst op Landgoed Dort Huub Mensink

Grote oranje bekerzwam

(foto’s: Paulien Kylstra)

Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3 9

Een dassenburcht op de Ulebelt Peter Jan Schellens

In de nacht van 27 oktober (van 19 tot 22 uur) organi-seerde de Ulebelt in het kader van de Nacht van de Nacht een spannende nachtactiviteit voor kinderen. Op het terrein van de Ulebelt was een parcours van acht posten uitgezet, waar de bezoekers onder andere kon-den sterrenkijken met een echte sterrenkijker en uilen-ballen konden uitpluizen. Een van de posten werd verzorgd door IVN Deventer, in dit geval Carla Slange en Mike Hirschler. Ik mocht als stagiaire van de Natuurgidsenopleiding een handje hel-pen. Het thema: nachtdieren. De post lag op en onder een klein heuveltje op het terrein. De route naar, over en onderlangs de heuvel werd feestelijk verlicht met waxinelichtjes, kerstverlichting en een petroleumlamp en feestelijk verwarmd met een vuurkorf. Op de heuvel ging Mike met de kinderen in gesprek over een opge-zette steenuil, een steenmarter en twee knuffelvleer-muizen met grote oren. Gewapend met een diashow op zijn iPad en dierengeluiden op zijn mobiele telefoon, toverde hij ook andere nachtdieren digitaal tevoor-schijn. Carla bemande beneden de post met een opge-zette das in de ingang van zijn ‘burcht’, een afgesloten kruip-door-sluip-door in de heuvel. Zij vertelde er het

nodige over de das en zijn leefgewoonten. Als embed-ded reporter spring ik af en toe in bij Mike. Als hij zijn nachtdieren laat zien, kan ik met enkele kinderen over de vleermuizen in gesprek of andersom. Soms kan ik dolende bezoekers een beetje bijlichten, de steenuil in de schijnwerpers zetten of de vuurkorf van nieuwe houtblokken voorzien. De kinderen krijgen een zoek-kaart met nachtdieren mee bij hun vertrek. In totaal werden meer dan 150 bezoekers geteld. De meeste kinderen zijn zeer nieuwgierig, een enkeling weet al heel veel van vleermuizen. Soms hebben kin-deren of ouders ineens veel haast. Het is ook al bijna bedtijd. Bij de uilenballen van de Vogelwerkgroep wordt het langste doorgewerkt. Er zijn kinderen die er nauwe-lijks mee kunnen stoppen. De beste vragen komen na-tuurlijk ook van de kinderen: waarom hangen vleermui-zen op hun kop te slapen? En wat voor geluiden maken dassen? Daar sta je dan als beginnend IVN-er met je mond vol tanden.

De das in de dassenburcht (foto: Mike Hirschler)

10 Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3

Half november troffen wij bij een excursie in een bos bij de Zoogenbrink talloze bladeren van de beuk aan die er ongeveer zo uitza-gen als die op de foto: een bruin blad met een spoor van een mineerder (een larve van een klein insect) erin en een groene vlek. We beredeneerden hoe dit zo kon gebeu-ren, want waarom was dit blad niet net zo helemaal bruin als alle andere? We kwamen tot de con-clusie dat de mineerder de toe-gang tot de nerven

heeft afgesloten. Daardoor kon de chlorofyl die nog in het blad zit (en die de boom normaliter in het najaar in de takken en stam terugtrekt om zo energie te hebben om in het voorjaar uit te kunnen lopen) niet weg. Er blijft dus een groen stuk in het blad achter, vol bladgroen. Toen we het eenmaal gezien hadden, vonden we nog veel meer bladeren met dit verschijnsel, en alle met het werk van een mineerder erin.

Tijdens paddenstoelentocht-jes kom je natuurlijk ook an-dere leuke dingen tegen. Zo wees David de Wit mij op dit mooie spoor. Het zijn alle-maal heel kleine gaatjes, in min of meer horizontale rij-en op een berk. Ik kende dit van Drieteenspechten uit Finland, maar deze gaatjes zijn veel kleiner. Ze blijken gemaakt te zijn door boom-klevers. Boomklevers zijn uit op de kleine druppeltjes zoe-te vloeistof die de boom in het voorjaar produceert bij beschadiging als de sap-stroom goed op gang is ge-komen. Een voorjaarsspoor dus, maar gevonden in de herfst.

Spoor van een boomklever Mike Hirschler

Sporen van een boomklever (Foto: Mike Hirschler).

Bruin blad mét groen? Mike Hirschler

Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3 11

Het verschil tussen …wantsen Mike Hirschler Op zoek naar de naam van een groene wants, kwam ik me toch een hoop leuke dingen tegen! Uiteindelijk was die naam niet meer zo belangrijk, maar wel de ontdekkingen die ik deed. In eer-ste instantie dacht ik dat je want-sen kon herkennen aan de min of meer driehoekige vorm van het

rugschild, waarvan dan het breedste deel aan de voorkant

zit. Ik denk ook dat de meeste mensen de groene stink-wants wel kennen die exact deze vorm heeft. Een ande-re bekende is de rood met zwarte vuurwants, die vaak in het najaar in grote groepen te vinden is aan de voet van bijvoorbeeld lindes. Maar, daarover nadenkend, moest ik meteen al concluderen dat vuurwantsen hele-maal niet altijd driehoekig hoeven te zijn. Die vlieger

ging dus niet op. En dat geldt al helemaal niet voor bijvoorbeeld een bekend water-diertje, de staafwants, die heel lang is. Maar wat is dan het geza-menlijke kenmerk dat wantsen wantsen maakt?

De wantsachtigen bestaat uit een groep insecten die alle naaldvormige kaken hebben die een soort zuigsnuit of snavel vormen. Daarmee kunnen ze in andere dieren of in planten boren. Er zijn twee groepen wantsen: de ongelijkvleugeligen of echte wantsen en de gelijkvleuge-ligen. Tot de laatste groep behoren de bladluizen en de cicaden. Die snavel is vaak moeilijk of niet te zien, om-dat deze onder de kop zit. Wat dat betreft is het niet altijd zomaar op het blote oog te zeggen of een bepaald insect een wants is. Wantsen hebben een hard dek-schild dat gevormd wordt door de voorvleugels, waar-van het uiteinde (achteraan dus) vliezig is. Dat is vaak wél te zien. Dit is ook meteen het grote verschil met kevers die een 100% hard dekschild hebben. Onder het dekschild zit het geheel vliezige paar achtervleugels. In het geval van de groep wantsen zijn voor- en achter-

vleugels ongelijk, bij de bladluizen en de cicaden zijn beide even groot. Er zijn heel veel soorten wantsen, die alle weer andere dingen eten op een andere manier. Roofwantsen leven van dierlijk voedsel, maar er leven er ook van schim-

mels, van plantensappen, of van de sappen in za-den of vruchten. Ze rich-ten daarbij doorgaans maar weinig schade aan omdat de dieren alleen opereren. Bladluizen rich-ten daarentegen wél schade aan omdat die veel massaler optreden. De nimfen (jongen) van wantsen lijken sterk op de vol-wassen exemplaren. Zij ondergaan dus geen totale ge-daantewisseling. Er zijn landwantsen (24 families) en waterwantsen (12 families), in totaal meer dan 600 soorten, alleen al in Nederland. Enkele bekende soorten wansten: waterschorpioen, staafwants, bootsmannetje, schaatsenrijder en bijvoor-beeld de gevreesde bedwants. Enige weken geleden kwam de bladpootrandwants nog in het nieuws. Dat diertje komt uit de warme streken in Noord Amerika en is via Italië in 2007 in ons land aangekomen. Het heeft zich snel over Europa verspreid. Toen het enkele weken geleden ineens kouder werd, zochten ze massaal onze warme huizen op. Bij mij thuis zaten ze ook overal. Zo ook bijvoorbeeld op het kantoor in Nunspeet waar een dochter werkt, die dit gewaar werd toen een gillende collega een lade vol wantsen opentrok. Lol!

EIS heeft een prachtige wantsengids uitgegeven die te downloaden is van hun site. De moeite waard!

http://www.eis-nederland.nl/wantsenproject

Pyamawants, foto: Mike

Vuurwantsen, foto: Mike

Grauwe schildwants, foto: Mike

Gevlekt bootsmannetje, foto:

Edwin de Weerd

Foto’s met de klok mee vanaf linksboven: Waterschorpioen (Wim Rubers), Staafwants (Willem Vergoossen), Schaatsenrij-der (Rick Geling), Zuringwants (Mike Hirschler)

12 Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3

Snee

uw

haa

s

Haa

s/K

on

ijn

Op de boomstam: Eekhoorn

Ho

utd

uif

Wo

lf

Wo

elm

uis

Vo

s en

Das

Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3 13

Alle foto’s: Tom Dekker

Stee

nm

arte

r

Bla

uw

e re

iger

Wo

elm

uis

Een

d

Haa

s, u

rin

e M

usk

usr

at

14 Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3

A sunday in the parc with mushrooms! Gerjan Ananias, Mike Hirschler

Het jaarlijkse paddenstoelenevenement op zondag 14 ok-tober, georganiseerd door onze eigen Zwamgroep, was een prachtige dag. Aan de zomer leek geen einde te ko-men. Aan zo’n dag gaat nogal wat vooraf: al maanden en/of we-ken van tevoren zijn Hotel Gaia, de leverancier van de kra-men, een paddenstoelenverkoper en alle vrijwilligers geïn-formeerd. Ook de pers, facebook en andere media mogen niet vergeten worden. Het was droog deze zomer, zeer droog! Daardoor stonden er langs of bij de route weinig soorten paddenstoelen. Zo-doende hebben de vrijwilligers een aantal paddenstoelen-soorten moeten ‘importeren’ uit gebieden in en rondom Deventer. Zo kon de route toch nog op een leuke manier worden aangekleed met mooie en interessante soorten. Op de zaterdag voorafgaand aan het evenement zijn deze er al deels neergezet en ook op de zondagmorgen. Maar in luttele tijd waren sommige soorten alweer vergaan en de-ze moesten dus op het laatste moment nog weer worden aangevuld. En op de bewuste zondag stonden er zomaar weer diverse verse andere locals te pronken. Per saldo was er die zondag voldoende moois te zien. Nieuw dit jaar was dat Wanda de Winter op de route een eigen stalletje had opgezet waar zij in lekkere kruiden ge-bakken champignons liet proeven. De vraag was echter zó groot dat zij al rond het middaguur door de voorraad heen was. Dat vraagt om herhaling volgend jaar! Ook nieuw was een experiment van Mike en Trudy om verkleed als pad-denstoel de route op te gaan. Dit duo heeft zich deze dag uitstekend vermaakt en ondervond veel waardering van het toegestroomde publiek. We zijn benieuwd wie volgend jaar de stoute schoenen aantrekt om dit een keer te gaan doen? Voor het eerst dit jaar was ook de paddenstoelen-kwekerij Portabella uit Lettele present. Dat was echt een mooie stand met vele verschillende soorten eetbare pad-denstoelen en paddenstoelenproducten. Dit was een wel-kome aanvulling op ons assortiment kramen. Nieuw was ook de inbreng van St. IJssellandschap die de ‘verhalenwagen’ hadden ingezet. Daar stond een ‘vrolijke freule Stratenus met dochter’ die de bezoekers vertelde over het landgoed en hoe het er toeging vroeger. Alle werk van tevoren werd ruim beloond. We konden 304 bezoekers noteren, waarvan ruim 40% kinderen. Zij heb-ben genoten van de mooie uitgezette wandeling langs vele soorten paddenstoelen en zwammen. Een klein lijstje met bezienswaardigheden: Gestreept nest-zwammetje, Witte kluifzwammen, Vliegenzwam, Pracht-vlamhoed, Dodemansvingers, Biefstukzwam, Porselein-zwam, Parelstuifzwam, Spekzwoerdzwam en nog veel meer. Het was een prachtige dag die alleen mogelijk was door de inzet van maar liefst 22 vrijwilligers! Sommigen waren reeds om 7.00 uur gestart en verlieten het terrein pas weer 11 uur later. Maar dat zal ook aan de gezellige borrel achteraf gelegen hebben. Veel dank aan iedereen die heeft meegeholpen! Voor volgend jaar: zet 13 oktober 2019 nu alvast in je agenda! Dan is er weer een mooie paddenstoelendag.

Vliegenzwamechtpaar Trudy en Mike

Paddenstoelenverkoop (↑) Wanda met haar champignons (↓)

Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3 15

* Porseleinzwammen

* Kleurende kinderen

* Uitzetten en ook weer afbreken

* Veel volk op de been

* De reuzenbovisten waren reuze!

* De vrolijke freule met dochter

* een vliegenzwam aan het werk

* kleine ‘afterparty’

Foto’s: Gerjan Ananias en Mike Hirschler

16 Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3

Even inzoomen Mike Hirschler

Als dit geen vermiljoen is! De Vermiljoenhout-zwam is een algemene houtzwam die voor-komt op dood loofhout als berk, lijs-terbes en krent. Een echte opruimer dus. Komt algemeen voor op de arme zandgron-den, dus in het oosten en zuiden van Neder-land en in de duinen. Je ziet hier alleen de onderkant met de gaatjes, de bovenkant is licht fluwelig en heeft een iets lichtere kleur. In begin jaren ’80 van de vorige eeuw werd hij nog als zeldzaam aangemerkt, maar tegenwoordig vind je ze overal.

Heeft u ook een ‘inzoomen’, mail die dan naar natuurwijzerdeventer@gmail.com

Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3 17

Groene Glibbers 46, Neuzen in de natuur Jeanette Boogmans

GG is een rubriek over Groene zaken met af en toe een uitglijder opzij. De Glibbers gaan bijvoorbeeld over cul-tuurhistorie, volksverhalen of naamsherkomst en heb-ben altijd een link met het Groene. De naam is geleend van een plakkerige, overwegend oranje/gele (!) padden-stoel, de Groene glibberzwam Leotia lubrica. Allerlei collega’s bedenken mooie zomer- en herfstacti-viteiten buiten. Ik probeerde er drie uit, eentje in augus-tus en twee in oktober. Mijn ervaringen staan op chro-nologische volgorde. BB= Bijzonder Beeld, WW= Wild Woord. Veldcursus Ommen In een prachtige omgeving veel naar buiten gaan, meestal op zoek naar planten of insecten. Langs de Vecht, op de heide en op de weiden van het Junner Koeland. BB: een grappig Teletubbie-achtig landschap met rare heuveltjes. Gele weidemieren wonen hier in fraaie bulten en veroorzaken zo dit reliëf. WW: de beek-piraat. Deze naam hoort bij een spin en roept automa-tisch maffe associaties op, zoals een spin met een oog-lapje. Er deden vier mensen uit de IVN Natuurgidsenop-leiding mee. Wat ik heel leuk vond, was de laagdrempe-ligheid in contacten. De prijs is gunstig in verhouding tot het aantal dagen. Wat me tegenviel was een gebrek aan opbouw in de informatie. De tochten waren interessant, maar feitelijk waren het losse excursies, geen cursus. Het aantal deelnemers was te groot, volgend jaar wordt het maximaal 20 mensen met 2 begeleiders. ‘Veldcursus flora, fauna, ecologie’ 2018 in Ommen, door Natuurpresentaties (Kees Boele) gesponsord door KNNV, duurt 3 dagen (verspreid over 4 dagen: een halve dag aan begin en aan het einde), 25 deelnemers, prijs € 175,- inclusief een jaarlidmaatschap van de KNNV. Natuur-Ervaringsnacht in Ommen De bijeenkomst was gericht op uitwisseling tussen jon-geren en gidsen. De jongeren sliepen onder de blote hemel. BB: de rommelige kluit jongeren, die met allerlei soorten slaapmiddelen bij elkaar lagen. En toch hebben de meesten goed geslapen. Wij oudjes lagen onder een tentdak (met open zijkanten), maar hadden het flink koud. Inhoudelijk ging het over bushcraft, wolven en vleermuizen. We zochten ons eigen droge hout, maak-ten vuur en soep. Na de soep kregen we een smakelijke stamppot. Een minpuntje was dat we dat niet wisten en dachten dat we de nacht door moesten komen met soep en geroosterde kastanjes. In het donker deden we een struintocht door het bos. We kregen informatie over vleermuizen, die was goed, maar duurde te lang. Bij het vuur vertelde Jan Lantinga over wolven. WW: wasstraatwolf. Een wolf was gefilmd door de beveili-gingscamera’s terwijl deze door een wasstraat heen liep. Vieze wolf? Nee, de wolf liep doelgericht, de was-straat lag toevallig in de juiste richting. Mooi was de

afronding de volgende ochtend. De jongeren hadden juist het buiten slapen als erg leuk ervaren. ‘Natuur-Ervaringsnacht’ voor zowel jongeren en natuur-gidsen in Ommen, door NMO (Peter Adema), duur: van 16.00 uur ‘s middags tot 9 uur de volgende dag, 40 deel-nemers, gratis Muir trek over de Veluwe Staatsbosbeheer verzorgt struintochten van zonsop-komst tot zonsondergang. De start is de avond ervoor. John Muir was een Amerikaanse natuurliefhebber. Hij maakte ontdektochten door de natuur. De struintocht is zonder doel, behalve in ‘het nu’ zijn. We mochten om de beurt de koers bepalen. Meestal liepen we dwars door het terrein. Ik ontdekte dat bosbessenstruikjes je bij de enkel grijpen. We stoppen regelmatig en soms krijgen we een kleine opdracht. Het meegenomen eten is verrukkelijk. WW: een hertenzandspeelplaats. Je ziet de edelherten bijna zandtaartjes bakken en op hun gat een heuvel af rollen! BB: ik lag op m’n rug in de beuken-bladeren omhoog te kijken. Een blaadje dwarrelde een stuk naast mij naar beneden. Het maakte een gekke looping en landde op mijn wang. Toen voelde ik me echt even één met de omgeving. Het was fijn om een lange dag door de herfstbossen te dwalen, de zwijnen te ruiken en soms te zien. Als beloning sloten we af met een heerlijke warme maaltijd. Jammer genoeg is de prijs best hoog en daardoor kan dit een drempel zijn om mee te doen. ‘Muir trek over de Veluwe’, door SBB (in dit geval bos-wachter Monique Zondag), duur: van 19.00 uur tot 21.00 uur de volgende avond , 11 deelnemers, prijs € 195,- .

18 Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3

Vragen ledenmiddag 2, Bijen en wespen-deel 2 Mike, Trudy, Hans

Van de vragen en antwoorden die zijn gesteld op de ledenmiddag op 19 augustus jl. is een serie van 6 delen ge-maakt die in de Natuurwijzer gepubliceerd wordt. Dit is deel 2. NB: op veel vragen zijn meerdere antwoorden mo-gelijk. Je mag zelf ook nog even puzzelen. De antwoorden staan op blz. 19. 1.Welke van deze dieren zijn bijen? a. Veenhommel, b .Veenbij, c. Slobkousbij, d. Moshommel, e. Rosse metselbij, f. Kloothommel, g. Grote wol bij, h. Grote Kantbij, i. Behangersbij, j. Glanzende dwergbloedbij, k. Vosje, l. Tijgerblauwtje, m. Zoldermot, n. Aardbij 2.Wilde bijen: hoelang kan een koningin leven? a. enkele weken, b. enkele maanden, c. enkele jaren 3.Wat is het verschil tussen honingbijen en wilde bijen? 4.Een koekoeksbij heet zo omdat hij: a. de kleuren (vooral grijs ) heeft van een koekoek b. een zacht alternerend zoemend geluid voortbrengt wat aan een koekoek doet denken. c. zij eitjes bij andere bijen in het nest legt waardoor ze niet zelf voor de larf hoeft te zorgen d. graag de larven onderin het nest van een koekoek legt, zodat deze ze beschermt. e. Koekoeken deze bijen graag eten 5.Wie kan je vaker steken, een wesp of een bij en waarom is dat? 6.Welke zijn de twee grootste bedreigingen op dit moment voor het bestaan van de bijen?Wat zijn de oorzaken hiervan? 7.Honingbijen leven in kolonies. De koningin (ook wel ‘moer’ genoemd) is de baas en zij is de enige die eitjes legt. Hoeveel eitjes per dag kan zij leggen? a. 75b. 250c. 1900d.2000 8. Een bijenwolf is een …….

Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3 19

Antwoorden bijen en wespen-deel 2 1. Welke van deze dieren zijn bijen? a, c, d, e, g, i, j, k. l is een vlindersoort en de andere namen zijn bedacht (b, f, h , m, n). 2. Wilde bijen: hoelang kan een koningin leven? c. enkele jaren, wilde bijen kunnen wel 5-6 jaar oud worden. 3. Wat is het verschil tussen honingbijen en wilde bijen? Dit zit hem in de leefwijze. De meeste wilde bijen zijn solitaire bijen, dus die leven alleen. Ook nestelen ze in de grond, terwijl een honingbij in grote groepen leeft en een honingraat maakt. Van de 358 bijensoorten in Nederland is er maar één honingbij. 4. Een koekoeksbij heet zo omdat ze: c, behoren tot de wespbijen. Dit heet een nestparasiet. Als de larve van de koekoeksbij eenmaal uitkomt wordt de larve van de gastheer gedood (niet opgegeten, bijen eten immers geen vlees) en eet hij de voedsel voorraad (stuifmeelpollen) op die voor de ander was bestemd. 5. Wie kan je vaker steken, een wesp of een bij en waarom is dat? Een wesp kan wel 10x steken, een bij maar één keer. Dit komt doordat aan de angel van de bij een weerhaak je zit. Bij een bijensteek blijft dan de angel vastzitten in het slachtoffer. Bij het terugtrekken wordt een deel van de darminhoud na de steek uit de bij gerukt en dat overleeft deze niet. Wespen hebben geen weerhaak aan de angel en daarbij gebeurt dit dan niet. 6. Wat zijn de twee grootste bedreigingen op dit moment voor het bestaan van de bijen? Wat zijn de oorzaken hiervan? Gebrek aan voedsel en te weinig nestgelegenheid. Grootschalige landbouw, verstedelijking, te efficiënt groenbeheer 7. Honingbijen leven in kolonies. De koningin (ook wel ‘moer’ genoemd) is de baas en zij is de enige die eitjes legt. Hoeveel eitjes per dag kan zij leggen? c-d 8. Een bijenwolf is een graafwesp die bijen vangt. Wat er gebeurt: Als de wesp een bij heeft gevonden, pakt ze hem vast. Tegelijkertijd geeft de wesp de

bij een verlammende steek en perst deze het gif door het lichaam van de bij. Hierbij komt de eventuele nectar uit de mond van de bij, welke de wesp opdrinkt. Dan legt de wesp een aantal van deze verlam de bijen in haar nest en legt op één ervan een eitje. Wanneer het eitje uitkomt eet de larve de bijen een voor een op. Omdat deze niet zijn gedood maar zijn verlamd, zijn deze nog vers en ze worden dus levend opgegeten.

Een Bijenwolf (Philanthus triangulum) met een gevangen bij (Foto: Twan Martens)

20 Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3

Agenda

Donderdag 27 december 14.00- tot ongeveer 16.00 uur, “After Kerst”-wandeling bij Diepenveen in het bos rond de Zoogenbrink. Voor leden van IVN, KNNV en be-langstellenden. Lekkere wandeling door het winterse bos. Start vanaf de parkeerplaats van de Zoogenbrink, Molenweg 3, 8121PP Olst. Info Gerrie Roetert, 06-25135575 Donderdag 27 december 10.00- tot ongeveer 12.00 uur, Eindejaarsplantenjacht. Voor leden van KNNV, IVN en belangstellenden. Elk jaar gaat een aantal mensen van de plantenwerkgroep sa-men met andere liefhebbers op zoek naar bloeiende planten in de winter. De resultaten worden doorgege-ven aan Floron. Zie http://www.floron.nl/plantenjacht. In principe een route van een uur, bij goed weer doen we er twee. Het startpunt is aan de voet van de stads-muur onder de Bergkerk bij de Rotonde van de Kazer-nestraat. Meer informatie bij Gerrit Hendriksen gw_hendriksen@zonnet.nl.

Vrijdag 28 december 14.00- 16.00 uur, Ulebelt: Kook-workshop “Koken met noten” Deze kookworkshop is onderdeel van de campagne Stadsnoten van de Stichting Land & Keuken en de Ulebelt. Daarnaast worden er lessen ‘Kraak eens een noot’ op Deventer basisscholen gegeven, excursies ge-organiseerd en is een feestelijke notenplantdag in voor-bereiding. Hazelnoten kun je eten als een gezond tus-sendoortje, maar als je minder vlees en meer plantaar-dig wilt eten, dan zijn hazelnoten zeer geschikt. Ze be-vatten veel plantaardige eiwitten, onverzadigde vetzu-ren, vitaminen en mineralen. In deze workshop ga je noten kraken, roosteren en verwerken in een voorge-recht, hoofdgerecht en diverse snacks, zowel zoet als zout. Beperkte ruimte dus snel opgeven bij de Ulebelt. Zaterdag 5 januari 2019 11.00- 15.00 uur, Minicursus Tuinvogels herkennen in Bathmen. Ook dit jaar organiseert de KNNV op diverse plaatsen in het land de Minicursus Tuinvogels herkennen, samen met Vogelbescherming Nederland en Jaarrond Tuintel-ling. De KNNV heeft een laagdrempelige (mini-)vogelcursus gemaakt voor de deelnemers van de Natio-nale Tuinvogeltelling. Die telling vindt plaats op 25, 26, 27 januari 2019. In Bathmen geeft Gerjan Ananias de minicursus op één dag: ’s morgens het theoriegedeelte en aansluitend geeft hij in de directe omgeving de tuinvogelexcursie.

Het adres is: Deventerweg 8, 7437 BJ Bathmen. De kos-ten zijn €2,00 voor koffie en thee. Neem zelf een lunch-pakket mee. Opgeven verplicht via gerjananani-as@hotmail.com. Woensdag 16 januari 2019 van 20.00 – 21.30 uur, Ulebelt. Lezing Ko van Huissteden getiteld ‘Ontdooiende permafrost, de joker in het klimaat’. Voor KNNV/IVN-leden en belangstellenden. Opwarming van het klimaat gaat het hardst in het Arc-tisch gebied. Dat heeft ook grote gevolgen voor de per-manent bevroren bodem. Het ijs in de bodem ontdooit langzaam maar zeker. Dat kan de opwarming van het klimaat versterken, doordat er meer broeikasgassen uit de bodem vrijkomen: kooldioxide en het veel sterkere broeikasgas methaan (moerasgas). Maar hoe gebeurt dat precies, is het echt zo erg als het weleens voorge-steld wordt of wordt het gevaar onderschat? Een ver-haal over vijftien jaar onderzoek in de Oost-Siberische toendra, Siberische kraanvogels en kwade dampen, over veenmossen en kraters, overstromingen in de toendra, de overeenkomsten tussen Nederland en Sibe-rië. En wat is 'yedoma'? Ko van Huissteden is lid van KNNV-Deventer. Hij is van huis uit Kwartairgeoloog /bodemkundige en heeft vanaf 2004 onderzoek gedaan in Siberië aan permafrost, broeikasgasemissies en toendra-ecosystemen; de laat-ste expeditie was deze zomer. Ko is voor uitgeverij Springer een wetenschappelijk boek aan het schrijven over de koolstofcyclus in permafrostbodems. Locatie: Ulebelt, Maatmansweg 3, Deventer. Info: Frens Westenbrink: f.westenbrink@kpnmail.nl Woensdag 27 februari 2019 van 20.00 – 21.30 uur, Ulebelt. Lezing Frens Westenbrink over libellen. Libellen vliegen al 320 miljoen jaar boven de aarde en zijn in die tijd qua uiterlijk nauwelijks veranderd. Het zijn agressieve jagers die met snelheden tot wel 50 kilo-meter per uur op insecten jagen. Wereldwijd komen er zo’n 8000 soorten voor waarvan je er 70 in Nederland kunt zien. Na een zeer eigenaardig paringsproces leg-gen de libellenvrouwtjes hun eitjes in zoet water. Daar-uit ontwikkelen zich larven die maanden tot zelfs meer-dere jaren op de bodem van vennen, kanalen of rivieren leven. Na 10 – 15 vervellingen kruipt de larve uit het water, barst de libel uit zijn larvehuidje en vliegt uit. Ze zijn onvoorstelbaar mooi van kleur, van indigoblauw tot karmozijnrood en van goudgeel tot pikzwart. Komt dat alles zien, op woensdag 27 februari! Loca-tie: Ulebelt, Maatmansweg 3, Deventer. Info: Frens Westen-brink: 06-53226766, f.westenbrink@kpnmail.nl.

Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3 21

Zaterdag 24 november jongstleden was de landelijke dag van SOVON in Apeldoorn. Een gedenkwaardige dag die mij nog lang zal heugen! Ruim 2000 vogelaars bij elkaar in het enorme Omnisport. Het begon al in de trein die bomvol met vogelaars zat. Dat was al een apar-te ervaring. In Omnisport was het één en al handen schudden of anderszins gedag zeggen. Voor de meeste aanwezigen zal het een jaarlijkse reünie zijn en worden oude belevenissen opgerakeld. De gemiddelde leeftijd van de aanwezigen is minstens 55+. Hiernaast is het ook een markt voor buitenlui met talloze standjes voor vo-gelboeken (ook niet-vogelboeken gelukkig), vogelreizen, optiek, ecologische adviesbureaus, kunst etc. Er worden allerlei lezingen gehouden. Onder andere door Rob Bijlsma, roofvogelgoeroe en één van de bekendste Ne-derlandse vogelaars. Het vergrijzende publiek viel hem uiteraard ook op (daar schaart hij zichzelf ook onder hoor). Oudere vogelaars horen en zien uiteraard stuk-ken minder als de jonge honden. Hij raadde dan ook aan te stoppen met dat getel van vogels en soorten en óf gedragsonderzoek aan vogels te doen óf postduiven gaan houden. Met dit laatste heb je immers een positie-ve invloed om de havikstand op peil te houden. Oud

Deventenaar én ook bekende vogelaar Geert Groot Koerkamp hield een lezing over vogels in Moskou: daar uitstekend stadsparkbeheer met nietsdoen! De klapper van de dag was echter de overhandiging van het eerste exemplaar van de nieuwe vogelatlas aan mi-nister Carola Schouten. Het boek is qua formaat en ge-wicht minstens vergelijkbaar met een statenbijbel. De gemeente Deventer heeft het Waterhoentje in het boek gesponsord; die staat model voor de inrichting van na-tuurvriendelijke oevers waar we al jaren aan werken. De minister liet blijken dat ze het belangrijk vindt dat de Grutto niet alleen überhaupt nog in de volgende atlas voorkomt maar zelfs vooruit gegaan zou moeten zijn. Dat is een zware belofte waarvoor de landbouw flinke veren zal moeten laten. Maar het geeft hoop! De vogel-atlas geeft van alle soorten gedetailleerde informatie weer. We hoeven ons niks meer te laten wijsmaken door te algemene berichten in de pers over de vogel-stand. Zoals in bijgaand krantenartikeltje uit valt te le-zen; zo zeldzaam was de Blauwe reiger nou ook weer niet én gelukkig is de stand enorm verbeterd. Ook daar-om is zo’n boek een flinke stap voorwaarts.

Van onder de Lebuïnustoren 17 Erik Lam, stadsecoloog gemeente Deventer

9 juli 1931

22 Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3

Belang van de PWG voor beheer en Beleid Gerrit Hendriksen

Op 8 december hield ik namens de Plantenwerkgroepen van KNNV en IVN een korte presentatie op de landelijke FLORONdag, met als onderwerp “De bijdrage van de PWG aan kennisontwikkeling van flora in stedelijk en landelijk gebied”. In het kader daarvan heb ik o.a. Erik Lam, stadsecoloog gemeente Deventer en Gerben Vis-ser, ecoloog van Stichting IJssellandschap, gevraagd hoe zij zien wat de gezamenlijke plantenwerkgroep nu ei-genlijk voor nut heeft. Naast gezelligheid, kennisontwik-keling of gewoon lekker buiten zijn, probeert de coördi-natie van de PWG ook altijd een nuttig doel te vinden.

Minimaal 1 onderwerp is altijd een FLORON KM-hok, daarover is al diverse keren geschreven. Veelal zijn het ook gebieden die op een of andere manier interessant zijn, op aanvraag van een terreinbeherende instantie of na onderling overleg met de stadsecoloog worden on-derzocht op floristische samenstelling. Vanuit beide aangeschreven personen kreeg ik een ontzettend leuke reactie, zo leuk dat in overleg met de redactie van de Natuurwijzer is besloten om 2 pagina’s te wijden aan dit onderwerp en de bijdragen van beide organisaties op te nemen.

Stadsecoloog Erik Lam:

Tijdens de laatste vrijwilligersdag is nog eens het belang van de natuurvrijwilligers in het algemeen benadrukt, met als groot voorbeeld natuurlijk de herinrichting van de Ceintuurbaan. Naast het geweldige werk van de Am-fibieënwerkgroep hier ook de bijdrage van de PWG. De PWG heeft een groeiplaats van Akkergeelster ontdekt, net voor een van de natuurfietstochten een jaar of 5 geleden. De PWG heeft door continue monitoring (ofwel opname in Waarneming.nl en daarmee Nationale Databank Flora en Fauna NDFF) deze plaats blijvend op de kaart gehouden. De PWG heeft, naast de losse bijdragen van floristen die Deventer bezoeken, met enkele duizenden waarnemin-

gen op Waarneming.nl een goed beeld tot stand ge-bracht van de huidige stand van zaken van de flora in de stad Deventer. Dit komt o.a. tot uitdrukking in soms heel kleine dingen, zoals de bescherming van een muur-tje waarop diverse tongvarens groeien, tot een bijdrage aan een lijst met soorten waarmee het Groenbedrijf aan de slag gaat om de soorten te beschermen.

Verder worden jaarlijks nieuwe soorten aan de soorten-lijst toegevoegd, waardoor een steeds completer beeld van de Deventer Flora en Fauna ontstaat.

Akkergeelster (Gagea villosa) (Foto: Gerrit Hendriksen)

Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3 23

Stichting IJssellandschap, Gerben Visser:

IJssellandschap beheert en ontwikkelt sinds 1267 land, landgoederen, boerderijen en huizen rondom Deven-ter. Door de eeuwen heen zijn we met zorg en respect omgegaan met het land, de natuur, de mensen die er wonen en de mensen die er willen recreëren. Volgens goed rentmeesterschap hebben we de bezittingen in de loop der tijd laten groei-en en ontwikkeld ten be-hoeve van de inwoners van stad én land. Het IJsselland-schap van nu is onlosmake-lijk verbonden met het ver-leden. Een verleden dat tevens de inspiratiebron is voor de toekomst, waarin we ruimte willen creëren voor in-novatie, gericht op natuur, duurzame landbouw, onder-nemerschap en recreatie.

‘Natuur’ is relatief nieuw binnen IJssellandschap. Naast het beheer van De Slenk (al ruim 40 jaar) en de Ossen-waarden (sinds medio jaren ’90), is het areaal natuur-grond pas echt toegenomen sinds 2005. Diverse gebie-den zijn (her)ontwikkeld, zoals De Reutekolk, De Moes-potsleide, Heide Wechelerveld, Lettelerleide, Gooier-mars, KeizersRande / Bolwerksweiden / Veenoordkolk, Dortherbeek en Olthofsweiden.

In alle gevallen (behalve Wechelerveld) betreft dit nieu-we natuur op voormalige landbouwgronden. Natuur-

ontwikkeling is spannend. We proberen zo goed moge-lijk het systeem klaar te zetten voor de soorten die we beogen. Dus we gaan gericht afgraven, water vasthou-den, sloten dempen, poelen realiseren, etc. En we gaan zo goed mogelijk maaien, afvoeren, verschralen, probe-ren de bodem te sparen, kalium toe te voegen, etc. Maar daarna is het afwachten en kijken of het gebied zich ontwikkelt richting de doelen die in de meeste ge-vallen ook afgesproken / vastgelegd zijn richting de pro-vincie.

Dat kijken kost tijd. Het rijtje hierboven maakt al duide-lijk hoe groot en hoe versnipperd het areaal is dat beke-ken moet worden. Daarnaast vraagt het kennis. Zowel van soorten als van methodieken. ‘That’s where the PWG comes in….’. Op dit vlak is de plantenwerkgroep

van KNNV / IVN De-venter van grote waarde voor St. IJs-sellandschap. In een hele serie voorjaars- en zomeravonden monitoren de vrijwil-ligers deze terreinen. Resultaten worden teruggekoppeld, vaak vergezeld van be-heeraanbevelingen. St. IJssellandschap kan hierop reageren in haar beheer. Dat is voor ons de betekenis van deze samenwer-king.

Vroege zegge in de Ossenwaarden (Carex praecox) (Foto: Gerrit Hendriksen)

Bruin cypergras in de Oltshofweiden (Cyperus fuscus) (Foto: Gerrit Hendriksen)

24 Natuurwijzer | Jaargang 1, 2018, nr. 3

Oplossing van de vorige keer: door enkelen is een vijg gesuggereerd, maar dat zou te makkelijk zijn geweest. Dit is de vrucht van een struikkastanje. Een struikkas-tanje, wat is dát nu weer? Heel kort: een kastanje in struikvorm, dan heb je het plaatje wel zo’n beetje com-pleet. In en om Deventer staan er, voor zover ik weet, momenteel 3. Een hele grote in de Douwelerkolk, één bij boerderij bij de Zoogenbrink en eentje bij de laan van Borgele vlakbij de Ceintuurbaan aan de westzijde in het park Het Nieuwe Plantsoen. Vroeger stond er ook eentje bij Achter de Muren, maar die is om onverklaar-bare reden enkele jaren geleden verdwenen. Deze kas-tanjesoort heet ook wel de Amerikaanse struikkastanje of Californische kastanje. Ook heet deze struik wel ‘herfstpaardenkastanje’ omdat het blad in de herfst zul-ke mooie kleuren heeft. Afkomstig dus uit de VS waar hij solitair groeit op de graslanden in laagvlaktes. Deze struik is in 1850 voor het eerst ingevoerd in Engeland. Het is wel een exoot, maar niet invasief en noch Kastanjemineermot, noch de gevreesde kastanjebloedingsziekte of de bladvlekken-ziekte hebben er vat op. Deze struikvorm van een kas-tanje wordt niet meer dan 3-4 meter hoog, alhoewel er een in Engeland schijnt te staan die 12 meter hoog is, uitzonderingen bevestigen de regel tenslotte. Hij kan zich in de breedte sterk uitbreiden door afleggers (takken die de grond raken en van daaruit weer uitlo-pen). De bladeren zijn, net als bij onze paardenkastanje,

handnervig met 5 lobben (wel smaller en langer) en er komt ook een mooie grote, scherp uitlopende, smalle pluim van wit-roze bloemen in die wel 30 cm. hoog kan worden, nogal wat hoger dus dan bij de paardenkastan-jes bij ons. De knoppen zijn net als bij de paardenkas-tanje kleverig. In haar natuurlijke omgeving kan ze wel 300 jaar oud worden. De bloempluimen ruiken heel zoet en hebben een grote aantrekkingskracht op insec-ten. De vruchten hebben een niet-stekelige bolster, wel is deze zacht behaard. Er zit één vrucht in die op onze vertrouwde kastanjes lijkt, en die mooi oranjebruin is en best groot kan worden, maar die giftig is. Het schijnt dat sommige indianenstammen in de VS de vruchten ge-bruikten om vis te verdoven in stroompjes om ze zo makkelijker te kunnen vangen. Vroeger behoorde deze boom tot de paardenkastanjefamilie (Hippocastanaceae), maar tegenwoordig niet meer. Men rekent hem nu tot de Sapindaceae, ofwel de Zeep-bomenfamilie waar ook de Koelreuteria paniculata (Chinese vernisboom) toe behoort (deze staat o.a. in het Rijsterborgherpark). Waarom die indeling overhoop is gehaald, geen idee, maar er is blijkbaar toch een be-paalde verwantschap. Zelfs de esdoorns wil men er in gaan onderbrengen die nu nog tot de esdoornfamilie (Aceraceae) worden gerekend. Het schijnt nogal een discussie te zijn.

Raadselplaatje Mike Hirschler

Nieuw raadselplaatje Wat zie je precies?

Stuur je oplossing naar : natuurwijzerdeventer@gmail.com

Sluitingsdatum volgende kopij: 1 maart 2019