NATUUR & SAMENLEVING TUINIEREN & GEZONDHEID FLORA & … · can grow no taller though lack of water....

KNNV UITGEVERIJ

najaarsaanbieding 2020

NATUUR & SAMENLEVING

~

TUINIEREN & GEZONDHEID

~

FLORA & FAUNA

~

KINDERBOEKEN

auteurs Luc Hoogenstein, Jip Louwe Kooijmans, Ger Meesters illustraties Elwin van der Kolk pagina’s 320 formaat 110 x 180 mm uitvoering flexiband isbn 978 90 5011 581 0 nur 435 prijs € 16,95 verschijnt november fonds A

Zakgids vogels van Nederland en België

Ż bestseller

KNNV Uitgeverij is dé uitgever van boeken over natuur & duurzaamheid. Je vindt bij ons inspirerende boeken op het gebied van Groen & Gezond, Kind & Natuur, Wildlife & Reizen, Natuur & Samenleving en Ecologie & Natuurbeheer.

Colofonknnv uitgeverijBoulevard 123707 BM Zeist

verkoopmonique lochtenberg+31(0)30 233 35 [email protected]

vertegenwoordiging Nederlandveltman distributie b.v.Daniël ZouteriksEnergieweg 33542 DZ Utrecht +31(0)346 284 [email protected]

distributiecentraal boekhuisErasmusweg 104104 AK Culemborg

bestelinformatieBestellingen van nog nietverschenen boeken wordenin nota gehouden en direct naverschijnen toegezonden.Alle titels van deze aanbiedingzijn te bestellen via CentraalBoekhuis of www.knnvuitgeverij.nl.

foto voorzijde Martijn Nugteren

kvk 109033Vorm- en prijswijzigingenvoorbehouden

www.knnvuitgeverij.nl

inhoudsopgave

Zakgids vogels van Nederland

en België 3

Gewilde Dieren 4

Mijn Plant journal 6

Tuinmysteries 10

Rothmaler – flora van Nederland 12

Het andere dierenboek 14

Veluwse verkenningen 18

Alleen op avontuur 20

Vogels en hun veren 22

Vogelaars zijn romantici 24

Dit is míjn tuin! 26

Minigids Tuinvogels 28

Paddenstoelen in kunst, cultuur

en natuur 30

Libellen in Overijssel 32

Fondslijst 34

Ż30.000 verkocht10e druk

3

Ż Natuur algemeen

Bijzondere verhalen van dieren die opnieuw zijn uitgezet in ons land

Mark Zekhuis, werkzaam als senior ecoloog bij Landschap Overijssel. Vogelaar, fotograaf, reisleider en natuurgids op Rottum. Auteur van Fauna van Rottum (2012).

Luc Hoogenstein, ecoloog bij Natuur-monumenten. Natuurfotograaf en auteur van onder andere de Zakgids vogels en Handboek Vogels van Nederland & België en diverse reis-gidsen. Winnaar Groene Camera 2019.

Louis van Oort, eindredacteur bij BDU Media, journalist, projectbegeleider Beleef de Lente (Vogelbescherming Nederland) en redactielid Vlinders (de Vlinderstichting).

auteurs Luc Hoogenstein, Louis van Oort en Mark Zekhuis pagina’s 240 formaat 170 x 240 mm uitvoering gebonden isbn 978 90 5011 768 5 nur 430 prijs € 27,95 verschijnt november fonds A

Hoe succesvol is de herintroductie van de hamster, is de otter nu gered, heeft het pimpernelblauwtje vaste voet aan de grond gekregen, zijn er écht ooit grauwe ganzen uitgezet en waarom werden nesten van rode bosmieren verhandeld? Zomaar een paar vragen die beantwoord worden in dit boek. Gewilde dieren geeft een overzicht van wilde dieren die bewust in Nederland zijn uitgezet. Van een twintigtal inheemse diersoorten beschrijven deskundigen in detail de succes- en faalfactoren. Onderzoekers van vele verschillende organisaties vertellen op hun eigen manier over de herintroductie. Hun verhalen zijn vergezeld van originele foto›s of data, wat vaak spannende, boeiende en meeslepende verhalen oplevert.

Gewilde DierenHerintroducties van dieren in Nederland

Ż voor natuurliefhebbers en vakmensen met interesse in natuurbeheer

Ż actuele gegevens verstrekt van deskundigen

Ż antwoorden en boeiende verhalen uit de praktijk

5

journalPlant

mijn

Mijn Plant Journal is een inspirerend dagboek/notitieboek mettips, lijstjes, handige adressen, voorbeelden en uitdagingen.

Met Mijn plant journal op zak kun je altijd iets opzoeken, even snel een (planten)idee opschrijven, een leuk adresje noteren of een mooi blad natekenen, of je nou in het bos loopt, in de

trein zit of bij een vriendin bent!Met veel handige tips en invullijstjes en veel ruimte om

dingen te noteren over je eigen planten en het boek verder af te maken op je eigen persoonlijke manier.

PLANT-JOURNAL-omslag-dummy-HR.indd 1PLANT-JOURNAL-omslag-dummy-HR.indd 1 18-05-2020 13:5018-05-2020 13:50

Ż Huis- en tuinplanten

Houd je eigen creatieve plantendagboek bij

Margo Togni runt vanuit haar honderd jaar oude huis in Woerden een eigen ontwerp-studio. De grafische vormgever heeft naast haar liefde voor reizen en fotografie nog een grotere passie: bloemen en planten. Over dit onderwerp debuteerde ze in 2017 met haar boek Groentje.

auteur Margo Togni pagina’s 240 formaat 145 x 200 mm uitvoering gebonden isbn 978 90 5011 770 8 nur 424, 422 prijs € 17,95 verschijnt oktober fonds A

Mijn Plant journal is een inspirerend dagboek/notitieboek met tips, lijstjes, handige adressen, voorbeelden en uitdagingen. Met het Plantjournal op zak kun je altijd iets opzoeken, even snel een (planten)idee opschrijven, een leuk adresje noteren of een mooi blad natekenen, of je nou in het bos loopt, in de trein zit of bij een vriendin bent! Met veel handige tips en invullijstjes en veel ruimte om din-gen te noteren over je eigen planten en het boek verder af te maken op je eigen persoonlijke manier.

Mijn Plant journalHoud je eigen groene dagboek bij

Ż inspirerend plantendagboek

Ż met ideeën, tips en ruimte voor notities, lijstjes en opdrachten

Ż mooi vormgegeven, met elastiek en leeslint

7

4

Met deze checklist kun jij elke groene uitdaging aan!

Checklist

Aardappelschilmesje

Aarde

Bloemenpers

Bloemzaden

Gieter

Hark(je)

Liefde

Pen & papier

Plantenspuit

Plantenvoeding

Potten voor binnen & buiten

Schepje(je)

Snoeischaar

Touw

Tuin handschoenen

Tuinkleding

Vazen voor (snij)bloemen

Water

Kun je heel makkelijk zelf

maken! Zie pagina 22

PLANT-JOURNAL-dummy-HR.indd 4PLANT-JOURNAL-dummy-HR.indd 4 18-05-2020 13:4918-05-2020 13:49

5

my Green goalsMilieubewuster leven, meer wandelen of de ultieme jungle-kamer maken.

Welke ''Green-goals' wil jij graag bereiken?

1

2

3

4

5

6

7

8


6

Waneer heb jij voor het laatst je plant water of voeding gegeven? Geef hier gemakkelijk aan wanneer jouw plant iets nodig heeft!

Planttracker

1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22 23 24 25 26 27 28

29 30 31

De palm in de woonkamer

voeding geven

water geven

1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22 23 24 25 26 27 28

29 30 31

Home is

where my

plants are


7

voeding geven

water geven

1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22 23 24 25 26 27 28

29 30 31

1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22 23 24 25 26 27 28

29 30 31

1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22 23 24 25 26 27 28

29 30 31


8

Altijd lastig, de juiste kamer-plant uitzoeken. Met dit overzicht weet je gelijk waar je aan toe bent. Geef ook je eigen oordeel!

Kamerplanten van makkelijktot moeilijk

makkelijk < > moeilijk

Tips voor het kopen van

een kamerplant

Monstera

Cactus

Sanseveria

AnanasplantZamioculcas

Pannenkoekplant


9makkelijk < > moeilijk

Vliegenval

Krulvaren

Peperomia

Calathea

Skeletplant

Lepelplant

Pannenkoekplant

Bromelia

Rubberplant


10

Plak hier de planten-verzorgings- kaartjes op of teken ze na. Zo vergeet je ze nooit meer.

PLANTENkaarten


11

ALOË VERA


If a garden is abandoned, first annual weeds will cover the ground, then

grasses and perennial weeds, followed by brambles. After that, small pioneer trees such as ash, Fraxinus, birch, Betula, maple, Acer, mountain ash, Sorbus aucuparia, pine, Pinus,

sycamore, Acer pseudoplatanus, and willow, Salix, will start to appear. Pioneer species are often relatively short-lived (80 years or so). As they fall, larger trees will come to dominate: beech, Fagus, lime, Tilia, and oak, Quercus, for example. It may take hundreds of years for these ‘climax vegetation’ trees to reach their ultimate height before beginning a long period of decline. In gardens it is the smaller pioneer trees that are particularly valued – birch, maples and willows being widely cultivated. The giants are best restricted to parks and forestry.

Room to grow Trees to the general observer are big things that cast shade and have a single stem from which branches radiate usually at some distance above the ground. However, size is only possible where water and nutrients are available so that arid regions

There must also be a genetic component that also limits the height of trees. No matter how much you water an oak tree (far left) it will never match the loftiness of a Californian redwood, Sequoia sempervirens (left).

12 How Do Worms Work?

QWWaaaarroomm zziijjnn bboommeenn zzoo ggrroooott??Life is as much a struggle for plants as for others, andthe bigger the plant the more likely it is to overcome its competitors and come out on top. By casting shade, and to a much lesser extent hogging water and nutrients, trees suppress other vegetation.

13

and rocky or mountainous parts are populated by lesser plants – grasses, shrubs, low growing plants – that cling to the soil surface and by bulbs, corms and tubers.

WHERE TO PLANT A TREE

Some soils, particularly clays, shrink as they dry. In summer, trees extract water and soils shrink. Winter rains restore soil moisture, but although the soil swells again it does not always restore the soil to its original volume. Soil shrinkage accumulates over time, potentially causing damage to nearby buildings. Ideally, you should avoid planting trees close to buildings, and strengthen foundations when building near existing trees.

The ‘suction’ exerted from the leaves can only lift water so far, and eventually a tree can grow no taller though lack of water.

And why no bigger? The taller the tree the greater the exposure to wind damage and more leverage on the lower parts. To strengthen the lower trunk and base of boughs the tree has to invest as much as eight times as much timber as near the top or bough extremities. At some stage the investment in timber outweighs the benefits and it is no longer ‘profitable’ for trees to get taller even though by doing so they would shade the competition. This limit is more quickly reached in windy Europe than in calmer Californian valleys, for example.

ABy growing tall, trees literally put shrubs and other plants in the shade, ensuring their success by outgrowing their competitors for light.

Seeds and Plants

68

QVVaalllleenn aappppeellss eecchhtt zzoo ddiicchhtt bbiijj ddee ssttaamm??As the old saying goes, apples do fall close to the tree – gravity ensures that. However, the tree has produced a delicious fruit as part of its strategy to get its seeds taken some distance away – far enough to ensure that they will grow successfully and will not compete with the parent tree for sunlight and nutrients.

How Do Worms Work?

Not only will an animaltransport the apple seed to a

new spot to grow, but travelling on its own journey through that animal’s digestive tract will also help to prepare the seed for rapid germination when it gets there.

Like father, like son?Despite the trouble the tree has gone to, it might not recognise its offspring when they grow. Apple trees grown from seed seldom resemble their parents (or ‘come true’ in horticultural jargon), as apples’ genetic make-up is very variable. Apples are also notoriously difficult to root as cuttings. So when breeders

Malus domestica ‘Cox’s Orange Pippin’. Braeburn, Cox, Gala and Bramleys dominate UK apple production. Delicious is the most popular EU apple.

ALarge, sweet, juicy fruits are hugely expensive for a tree to produce. The investment the parent makes is calculated, however: if the apples appeal to passing animals and are eaten, the seeds will then be excreted well away from the original tree.

69

ANY APPLE IS BETTER THAN NO APPLE

North America is especially rich in old and heirloom apple cultivars. This is partly said to be because the first pioneers travelling west had difficulty transporting living trees into the trackless interior by the slow and uncertain transport available to them. This left them with no choice but to establish their new orchards from apple seeds, which, while unreliable, were at least easy to carry. The resulting trees would have been highly variable and probably of relatively poor quality, but, in early pioneering days, any apple was better than no apple. And the widespread use of apple seed from all kinds of stock resulted in a large, diverse population of trees from which a few outstanding examples were subsequently propagated by grafting, and used for breeding.

Flowers and Fruits

Malus ‘Hyslop’. This large crab apple of unknown origin was first recorded in 1869. It has dark red skin with purple overtones and its name is sometimes spelled Hislop.

want an apple tree that will reliably produce a specific fruit, they propagate their stock by grafting. This means that a budding piece of the desirable parent tree is inserted into a split in a young tree of the

same or similar species (called the rootstock) so that the vascular, growing tissue of the two exactly line up. In time, the graft will ‘take’, producing a tree that will crop faithfully to the original parent.

Eerder verschenen:

Hoe help ik de dieren in mijn tuin978 90 5011 727 2

Ż Tuinieren

Verrassende feiten en tips over planten, bomen en ander leven in de tuin

Guy Barter is een ervaren tuinier en sinds lange tijd adviseur voor leden van de RHS. Vanuit die rol ziet hij jaarlijks honderden vragen van tuiniers langskomen.

auteur Guy Barter vertaler Frank van der Knoop pagina’s 224 formaat 140 x 210 mm uitvoering gebonden isbn 978 90 5011 775 3 nur 424 prijs € 22,50 verschijnt januari fonds A

Ooit geweten hoe wormen ademen? Of waarom bomen eigenlijk zo groot zijn? Dit boek behandelt alle aspecten van tuinen en tuinieren en zal de nieuwsgierigheid van elke tuinder prikkelen. Dit fraai geïllustreerde boek beantwoordt heel veel vragen die je altijd al had willen stellen: van gewoon praktische aard tot eigenaardig en vreemd.

Tuinmysteries belicht allerlei bijzondere en onbekende aspecten van tuinieren waarvan je nog nooit gehoord hebt. Een perfect boek voor de beginnende en gevorderde tuinliefhebber.

TuinmysteriesZo werkt het in jouw tuin

Ż een boeiende tuingids voor beginners en gevorderden

Ż rijk geïllustreerd en aantrekkelijk vormgegeven

Ż toegankelijk geschreven, verrassende feiten en handige tips

11

Ż Populair wetenschappelijk

De ideale aanvulling op bestaande flora's!

STEEF STEEnEKEn (drs) – 1954 - studeerde mariene-milieubiologie aan de Universiteit van Groningen. Bijna 28 jaar is hij verbonden aan de lerarenopleiding biologie van NHL-Stenden Hogeschool in Leeuwarden. Daarnaast verzorgt hij jaarlijks verschillende excursies en veldwerkweken in Nederland.

vertaler Steef Steeneken pagina’s ca. 500 formaat 125 x 190mm uitvoering paperback isbn 978 90 5011 766 1 nur 420 prijs € 34,95 verschijnt november fonds W

Werner Rothmaler (1908-1962) was een Duitse plantenkundige. In 1950 publiceerde hij zijn eerste uitgave van de Exkursionsflora, een „Pflanzenbestimmungsbuch für Schulen und Hochschulen“. Hieruit ontstaat later Rothmaler’s Exkursionsflora von Deutschland. In de Nederlandse versie heeft Steef Steeneken aan de hand van de nieuwste wetenschappelijke inzichten, met veel zorg een flora van de voor Nederland belangrijke vaatplanten samengesteld. Naast de algemene tot zeer zeldzame planten zijn tevens tekeningen van uitgestorven soorten opgenomen.Rothmaler is al tientallen jaren een begrip, niet alleen in Duitsland. Ook Nederlandse ecologen, botanici en systematici maken veel gebruik van deze uitvoerige en gedetailleerde naslag-werken. Het boek sluit naadloos aan bij de bestaande flora’s die Nederland kent. Het boek is een aanvulling voor het onderwijs en voor iedereen die in planten is geïnteresseerd.

RothmalerFlora van Nederland

Afbeeldingen van vaatplanten

Ż bijna 1900 gedetailleerde getekende afbeeldingen

Ż gerangschikt volgens het nieuwe wetenschappelijke classificatiesysteem

13

Ż Kinderboek

Wat je niet wist over bekende dieren

Victoria Farkas is kinderboekenschrijfster, educator in Apenheul, natuurnerd en dieren-liefhebber. Ze laat zich graag verwonderen door de natuur. Nadat ze eerst drie jaar als onder-wijzeres voor de klas stond, begon ze met het schrijven van kinderboeken. Inmiddels heeft ze al meer dan vijftien kinderen jeugdboeken geschreven.

auteur Victoria Farkas fotograaf Luc Hoogenstein pagina’s 160 formaat 210 x 210 mm uitvoering gebonden isbn 978 90 5011 774 6 nur 430, 210 prijs € 19,95 verschijnt oktober fonds A

In Het andere dierenboek staat verwondering centraal. Ontdek een bijzondere eigenschap van een dier en laat je verrassen door wie daarbij hoort. Zo lees je over onverwachte kenmer-ken van op het oog hele gewone dieren zoals de ringslang, een reiger of een mol... Hele gewone dieren blijken te beschikken over bijzondere eigenschappen. Na het lezen van dit boek bekijk je tal van Nederlandse dieren met andere ogen.

Het andere dierenboekNederlandse dieren en hun superkrachten

Ż 25 doodgewone bijzondere dieren

Ż stoere eigenschappen van onze dieren

Ż prachtige foto's

15

Dummy Het Andere Dierenboek.indd 6Dummy Het Andere Dierenboek.indd 6 02-06-20 11:3702-06-20 11:37

Hij leegt eerst zijn anaalklier, gaat dan op zijn rug liggen en laat zijn tong uit zijn bek hangen.En als de vijand dan nog twijfelt of hij dood is, laat hij een druppeltje uit zijn bek sijpelen …


Dummy Het Andere Dierenboek.indd 8Dummy Het Andere Dierenboek.indd 8 02-06-20 11:3702-06-20 11:37 Dummy Het Andere Dierenboek.indd 9Dummy Het Andere Dierenboek.indd 9 02-06-20 11:3702-06-20 11:37


De ringslang is de grootste slang in Nederland. Hij is...

Lorem ipsum is een opvultekst ie drukkers, zetters, grafisch ontwerpers en dergelijken gebruiken om te kijken hoe een opmaak er grafisch uitziet. De eerste woorden van de tekst luiden doorgaans: Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. De reden waarom die tekst gebruikt wordt.

Is dat bij een leesbare tekst de lezer afgeleid zou worden door de inhoud, terwijl het alleen om de vormgeving gaat. Bovendien heeft het Lorem ipsum een redelijk normale afwisseling van de verschillende letters en korte en lange woorden.



Met zijn speciale antenne hij drollen van grote afstand. Poep is het enige dat hij eet. Omdat er genoeg vocht in de mest zit hoeft hij nooit te drinken.


Dummy Het Andere Dierenboek.indd 14Dummy Het Andere Dierenboek.indd 14 02-06-20 11:3702-06-20 11:37 Dummy Het Andere Dierenboek.indd 15Dummy Het Andere Dierenboek.indd 15 02-06-20 11:3702-06-20 11:37


Per mestballetje legt hij één eitje. Binnenin de mest is het lekker broeierig; precies de juiste temperatuur om het eitje tot ontwikkeling te laten komen.

Wanneer het eitje na ongeveer een week uitkomt kan er meteen gegeten worden. Een enkele mestkever kan per dag

zijn eigen lichaamsgewicht aan poep begraven.

Met hun graafwerkzaamheden maken mestkevers de grond vruchtbaar. Bovendien houden de kevers de grond luchtig, waardoor het beter vocht kan vasthouden, dat is nog een voordeel voor de plantengroei.


Ż Natuur algemeen

voor liefhebbers van natuur en cultuur, bezinning en beleving

Wim Huijser (1960) is schrijver/publicist op het snijvlak van geschiedenis, literatuur en land-schap. Hij is auteur en samensteller van ruim vijftig titels en daarnaast redacteur en mede-werker van verschillende tijdschriften. Veel van zijn onderwerpen verkent hij wandelend. Zijn biografie over de schrijver C. Buddingh’ werd in 2015 genomineerd voor de ECI Literatuurprijs. Een drietal andere titels stond op de longlist van de Jan Wolkers Prijs. Bij KNNV Uitgeverij verscheen in 2017 De populier. Onze volksboom in nieuw perspectief.

auteur Wim Huijser fotograaf Martijn Nugteren pagina’s 240 formaat 150 x 230 mm uitvoering paperback isbn 978 90 5011 764 7 nur 410 prijs € 24,95 verschijnt september fonds A

De Veluwe wordt gerekend tot de mooiste natuurgebieden in Nederland. Maar het is ook een gebied met diep gewortelde tegen stellingen: nat en droog, zwaar en licht, natuur en cultuur, bezinning en beleving. Bij zowel bewoners als bezoekers roepen ze een gevoel van verlangen én verwarring op. De vraag is dan ook wat de Veluwe zo boeiend maakt.

Wim Huijser ging op pad met twintig betrokkenen die in het gebied werkzaam zijn. Van terreinbeheerders en deskundigen tot betrokken burgers. Met verhalenverteller Louis Fraanje bezoekt hij het Speulderbos, met schrijver-journalist Kester Freriks ervaart hij de stilte van Radio Kootwijk, met bos-wachter Lennard Jasper neemt hij de schade op in de droge zomer en met landschapsfilosoof Eric Brinckmann onder-zoekt hij het Heelsumse Beekdal. Verkennend en filosoferend worden boeiende uithoeken van de Veluwe bezocht, op zoek naar de ziel van het landschap.

Veluwse verkenningenOp zoek naar de ziel van het landschap

Ż belicht een van de mooiste natuurgebieden van Nederland

Ż boeiende, verkennende, filosoferende verhalen

19

Ż Wandelen

Wandelen is gezond, inspirerend en leuk!

Lidewey van Noord (1985) is auteur vanPellegrina, Une belle histoire, Peter Saganen Terug naar de natuur. Haar debuutPellegrina werd genomineerd voor Sportboek van het Jaar 2016 en werd naar het Duits vertaald; Peter Sagan verscheen in 2019 in het Tsjechisch.

auteur Lidewey van Noord pagina’s 128 formaat 125 x 200 mm uitvoering paperback met kleurenkatern isbn 978 90 5011 776 0 nur 502, 410 prijs € 17,50 verschijnt oktober fonds A

Schrijvers en filosofen zijn het erover eens: om echt van een wandeling te kunnen genieten, moet je alleen op pad gaan. Je hoort beter, ziet meer en ervaart het landschap fundamenteel anders. Bovendien: wie zich aan de natuur overgeeft, is nooit alleen. Maar dat is de theorie. In je eentje door uitgestrekte natuurgebieden lopen heeft ook minder romantische kanten, zo ontdekte Lidewey van Noord. Op haar solotochten door de Piëmontese Apennijnen – zonder mobiel bereik – kwam ze al haar angsten tegen. Wat als ik een been breek, of verdwaal? Hoe ga ik om met die drie dikke stieren in dat weiland waar ik doorheen moet? En wat nou als er achter die kastanjeboom een enge man verscholen zit? Het plezier won het keer op keer van de vrees en daarom schreef ze dit handboek voor de solowandelaar. Met alles over waarom een mens alleen op pad zou gaan en heel veel tips voor veilig wandelen in je eentje en het bezweren van allerhande angsten.

Alleen op avontuurAlles over wandelen in je eentje

Ż handboek voorde solowandelaar

Ż met praktische tips

We kunnen onszelf gezelschap houden. Ik ben het als alleenwonende, thuiswerkende schrijver op het Italiaanse platteland gewend om veel en langdurig alleen te zijn. Om soms dagen- of zelfs wekenlang geen niet-digitaal contact te hebben met andere mensen, op een kort beleefd gesprekje over het weer met de buur-vrouw of kruidenier Mario in het dorp na. Als ik in die productieve periodes, waarin ik volledig ín een boek zit en in die flow wil blij-ven, niet regelmatig naar buiten ga om lange wandelingen te maken, keldert mijn humeur en verslechtert mijn relatie met mezelf. Omdat mijn wereld te klein wordt, waardoor ik niet genoeg ruimte heb om mezelf van een gezond afstandje te bekijken. Ik zit mezelf te dicht op de huid.

In de heuvels vind ik mezelf dan terug, omdat ik mijn vermogen tot zelfreflectie terug-vind. Ik hoor mijn eigen ademhaling weer en voel hoe mijn hart het bloed door mijn lichaam pompt. Ontluikende bloesem, een voorbijflit-sende wielewaal, zonnende hagedisjes, ze halen me even weg uit mijn hoofd, vergroten mijn wereld. Ik voel verwondering, verrukking en blijdschap om de schoonheid om me heen, en al die positieve gevoelens maken dat ik mezelf ook weer een leuker mens ga vinden.

21

Ż Vogels

Alles over vogelveren, rui en rui-patronen

Marc DuquET is hoofdredacteur van Ornithos, een van de belangrijkste vakbladtijdschriften in Europa van dit moment. Hij is expert op het gebied van zangvogels en roofvogels op het noordelijk halfrond. Hij is een van de leidende figuren in de Franse ornithologie.

SébaSTiEn rEEbEr werkt sinds zijn 23e bij de SNPN (Societe Nationale de Protection de la Nature / National Society for Nature Protection) in het Lac de Grand-Lieu National Nature Reserve, nabij Nantes. Hij is daar ver-antwoordelijk voor het monitoren van vogels daar. Hij is ook redactielid van Ornithos.

auteurs Marc Duquet en Sebastien Reeber vertaler Ger Meesters pagina’s 192 formaat 190 x 225 mm uitvoering paperback met flappen isbn 978 90 5011 767 8 nur 435 prijs € 32,95 verschijnt september fonds W

Altijd al willen weten wat slagpennen of handpennen zijn? Of, waar zitten nou eigenlijk de tertials? En hoe gaat de rui bij een vogel nu eigenlijk? Dit is de eerste gids die speciaal gewijd is aan het verenkleed van vogels en de rui.Welk soort veren heeft een vogel, hoe worden ze gevormd en wat is hun functie? De rui wordt uitgebreid uitgelegd en geïllustreerd met foto’s en tekeningen. Vragen zoals ‘waarom ruien vogels?’ en ‘in welke volgorde worden de veren vervan-gen?’ worden beantwoord.

Vogels en hun veren geeft je uitgebreide informatie over het verenkleed en ruipatronen. Daarmee is het mogelijk om de soort en leeftijd van veel vogels te bepalen en dikwijls ook om welke ondersoort het gaat.

Vogels en hun verenVerenkleed en rui

Ż door gerenommeerde specialisten geschreven

Ż meer dan 260 foto’s en illustraties

Ż 31 diagrammen over ruipatronen per soortgroep

23

66 de rui van vogels begrijpen rui en ruistrategieën 67

In welke volgorde ruien de veren van een vogel? Is er een

constante volgorde binnen elk type rui? Van de ene soort

of individu naar de andere? Deze vragen zijn nog veel te wei-

nig bestudeerd en toch interessant.

Voorbeeld bij de eendenBij eenden van de geslachten Anas en Aythya begint de

rui met de vliegveren. Daarna komen de veren van de kop,

de mantel en de nek, dan de borst, de schouders, de buik

en ten slotte de achterkant van het lichaam, de vleugeldek-

veren en de tertials. Verscheidene ruicentra worden duidelijk

gelijktijdig op verschillende plaatsen van het lichaam geac-

tiveerd, maar over het algemeen is er een neiging om van

de kop naar de achterkant van het lichaam te ruien. Bij deze

soorten omvat een gedeeltelijke rui geen vliegveren en heb-

ben ze slechts gedeeltelijk of helemaal geen betrekking op

de delen van het lichaam die ruien tijdens een volledige rui

(buik, staart, vleugeldekveren, staartpennen ...).

Rui van de vleugelsOver het verloop van de rui met betrekking tot de vleugels

is veel meer bekend en meer in het bijzonder die van de

slagpennen en de staartpennen, omdat die nu eenmaal de

grootste en meest zichtbare veren zijn. De ruiperiode van de

vleugels varieert, maar er is een algemeen aspect dat door

veel soorten wordt gedeeld: de slagpennen, handpendek-

veren en grote armdekveren (met vaak als uitzondering de

binnenste) ruien aflopend, dat wil zeggen van de binnenste

(P1) naar buitenste (P10 tot P12); het gaat tegenovergesteld

bij de armpennen, die oplopend worden vernieuwd, dat wil

zeggen van de buitenste (S1) tot de binnenste (S9 tot S11 bij

zangvogels); de staartpennen ruien meestal van het middel-

ste paar (R1) naar het buitenste (R6, meestal). Er zijn echter

veel uitzonderingen. Eenden, ganzen en zwanen verliezen

bijvoorbeeld al hun vliegveren tegelijkertijd, waardoor ze ten

minste 3 weken in het geheel niet kunnen vliegen. Andere

vogels vernieuwen hun slagpennen vanuit verschillende

ruicentra. Bepaalde grote roofvogels, op volwassen leeftijd,

hebben zodoende drie actieve ruicentra in de handpennen,

waarvan de veren aflopend worden vervangen, en drie cen-

tra in de armpennen, waarvan de pennen oplopend, aflo-

pend of excentrisch (in beide richtingen vanuit een centrum)

ruien. Deze excentrische rui is typerend voor valken, zowel

in de hand- als in de armpennen; een aflopende rui wordt

toegevoegd, die begint vanaf de binnenste armpen (S13) en

zich aansluit bij de gedeeltelijke ruigolf vanaf S5 tussen de

twee (S8-S10).

Het verloop van de ruiVerloop van de vleugelrui bij een zangvogel (rechts) Algemeen verloop bij veel soorten, vooral zangvogels. Tijdens de rui zijn de binnenste handpennen nieuw en de buitenste handpennen gesleten; het omgekeerde geldt voor de armpennen. (Sébastien Reeber)

Verloop van de vleugelrui bij een valk (rechts) Naast excentrische ruigolven in de hand- en armpennen begint een aflopende rui (hier niet getoond) vanaf S13. Tijdens de rui zijn de middelste handpennen en de middelste armpennen daarom nieuw en zijn omgeven door gesleten veren. (Sébastien Reeber)

Verloop van de vleugelrui bij een grote roofvogel (rechts) De aflopende rui van slagpennen duurt enkele jaren en een nieuwe cyclus begint weer voordat de vorige is voltooid, vandaar de gelijktijdige aanwezigheid van verschillende actieve ruicentra. (Sébastien Reeber)

Topper, mannetje, 1e winter (boven) Deze eend heeft een aantal van zijn juveniele kopveren vervangen. De nieuwe veren verschijnen globaal genomen, vaak van de voorkant van het lichaam naar de achterkant. Frankrijk, december © Sébastien Reeber

P1S1S9-11

P10-12

oplopende rui

aflopende rui

P1S1S4S5S11… S8P10 (11)

oplopende rui

oplopende rui

aflopende rui

(tot 3 ruicycli opeen-volgend verlopen)

aflopende rui

S4-5S1

S10

P1

P4-5

P10 (11)

excentrische rui

excentrische rui

30 de rui van vogels begrijpen veren en verenkleed 31

De veren van de vleugel

maximaal 25 bij de monniksgier.

Op de gesloten vleugel overlappen de armpennen elkaar,

waardoor alleen de rand van de buitenvlaggen zichtbaar

zijn; wanneer die licht zijn, vormen de armpennen een licht

vleugelveld, zoals het geval is bij de matkop, spotvogels en

roodstaarten. Dit vleugelveld loopt soms door tot op de

handpennen en vormt vervolgens een vleugelbaan, zoals

bijvoorbeeld bij de putter of bij sommige duikeenden.

Bij de grondeleenden (geslacht Anas) vertoont het boven-

oppervlak van de armpennen een kleur met metaalachtige

weerschijn, de spiegel, zichtbaar tijdens de vlucht, maar ook

gedeeltelijk bij een staande vogel. De kleur is een determi-

natiekenmerk bij de vrouwtjes, waarvan het gecamoufleerde

verenkleed verder niet veel verschilt tussen de soorten.

De bases van de handpennen dragen soms een licht veld

(vaak wit of geel), die het handpenveld wordt genoemd,

waarvan de vorm en de omvang het mogelijk maakt om

verwante soorten te onderscheiden (bijvoorbeeld bij ‘bonte’

vliegenvangers).

ArmpennenDe lange, relatief symmetrische en grotendeels gelijke

(behalve de tertials, zie hierboven) armpennen zijn beves-

tigd aan de onderarm en vormen het binnenste deel van de

vleugel. Bij grote zwevers (roofvogels, ooievaars, enz.) vor-

men ze het grootste deel van het vleugeloppervlak. Er zijn

er 9 tot 11 bij zangvogels, maar hun aantal varieert aanzien-

lijk met de grootte van de vogel: 6 bij sommige kolibries en

po-metacarpus, een bot dat bij vogels ontstaat door de

samensmelting van de carpale en de metacarpale botten en

drie onvolledige vingers, de andere twee zijn tijdens de evo-

lutie verdwenen. Aan de voorzijde van de carpo-metacarpus

heeft vinger 1 (ook ‘duim’ genoemd) een of twee zeer korte

vingerkootjes; vinger 2 bestaat uit twee redelijk ontwikkelde

vingerkootjes en vormt het uiteinde van het benige deel van

de vleugel; vinger 3, gereduceerd tot een enkele falanx, is te

vinden aan de achterzijde, aan de basis van vinger 2.

Handpennen Deze lange veren zijn bevestigd aan de botten van de hand

(inclusief de vingers) en vormen het buitenste deel van de

vleugel. Ze spelen een belangrijke rol in de voortstuwing van

de vogel tijdens de vlucht. Bij de meeste vogels zijn er 10 per

vleugel en tot 12 bij niet-zangvogels. Veel zangvogels lijken er

echter slechts 9 te hebben, omdat de buitenste kort of zeer

kort is en bijna onzichtbaar aan de voorkant van de vleugel

zit (deze is soms niet langer dan de alula). Veel eenden, roof-

vogels, steltlopers, meeuwen, enz. hebben 11 handpennen,

maar de buitenste is zeer kort en is vaak niet goed zichtbaar

waardoor het er slechts 10 lijken te zijn.

De buitenste handpennen zijn duidelijk asymmetrisch en

hebben vaak versmallingen in het distale deel van de vlag:

deze kunnen te vinden zijn op de binnenvlag als op de

buitenvlag; de combinatie van deze versmallingen van de

buitenste handpennen zorgt voor de ‘vingers’ aan het einde

van de vleugel (we spreken van ‘gevingerde’ handpennen).

Deze zijn vooral goed zichtbaar bij grote vogels (roofvogels,

ooievaars, enz.) tijdens het zweven, aangezien de lange bui-

tenste handpennen dan sterk opvallen en hun aantal is een

belangrijk element voor de determinatie van bepaalde soor-

ten arenden, buizerds of kiekendieven.

Om te begrijpen hoe de verschillende groepen vleu-

gelveren zijn georganiseerd, is het nuttig om de ana-

tomie van de vleugel te kennen en de verschillende botten

waaruit een vleugel bestaat.

Anatomie van de vleugelDe vleugels van een vogel komt wat betreft skelet overeen

met de voorpoten van andere dieren (dus met onze armen);

hierdoor zijn er dezelfde anatomische elementen te vinden:

de schouder (scapula), de bovenarm (humerus), de elleboog,

de onderarm (ulna en radius), de pols, de hand (carpo-me-

tacarpus) en de vingers. Maar bij vogels zijn deze verschil-

lende delen moeilijker te onderscheiden, enerzijds omdat

ze worden gemaskeerd door de veren en anderzijds omdat

sommige botten van de ‘voorpoot’ van vogels tijdens het

evolutieproces zijn verdwenen of versmolten tot één bot.

De humerus is erg kort, de arm en schouder van de meeste

vogels zijn niet zichtbaar: tegen het lichaam aangedrukt zijn

ze verborgen onder het verenkleed, maar wel het gewricht

van de humerus met de radius en de ulna, die de schouder

van de vogel lijkt te vormen… terwijl het eigenlijk de elleboog

is. De arm is echter duidelijk zichtbaar bij sommige grote

zeevogels, zoals albatrossen en genten.

Dan komt wat de ornithologen gewoonlijk (maar ten

onrechte) de ‘arm’ van de vogels noemen, dat wil zeggen

wat lijkt op het binnenste deel van de vleugel, maar dat

eigenlijk slechts de onderarm van de vogel is, gevormd door

de radius en de ulna (dit laatste bot heette vroeger cubitus).

Bestaande uit twee kleine botten – de radius en de ulna –

wordt het gewricht tussen de onderarm en de hand, de pols,

vaak de vleugelbocht genoemd.

Het buitenste deel van de vleugel, voorbij de pols, komt

overeen met de hand: het is samengesteld uit het car-

Plaatsing van de slagpennen op de botten van de vleugel (boven) Alle armpennen zijn geplaatst op de ulna (in paars), het grootste bot van de onderarm; de drie binnenste veren (S13S15) zijn de tertials. Vinger 1 (in oranje), kort en beweeglijk, draagt de alula, zichtbaar aan de voorkant van de pols. De handpennen zijn bevestigd aan de andere botten van de hand (carpometacarpus en vingers 2 en 3). Wanneer er tien handpennen zijn (wat het meest voorkomt), zijn de zes binnenste handpennen (P1P6) bevestigd aan het carpometacarpus (in groen), is P7 bevestigd aan vinger 3 (in rood) en de andere buitenste handpennen zijn bevestigd aan de twee vingerkootjes van vinger 2 – P8 en P9 op het eerste (in geel) en P10 op het tweede (in blauw). De hier afgebeelde vleugel is van een adult mannetje kleine trap, waarvan P7 sterk versmald is en veel korter dan die van het vrouwtje (hier heeft hij zijn maximale lengte). (François Desbordes)

P1P2

P3P4

P5

P6

P7

P8

P9

P10

Handpennen

S1S2S3S4S5S6S7S8S9S10S11S12

Armpennen

S13

S14

S15

Tertials

Alula

knnv uitgeverij knnv uitgeverij

Vogelaars zijn romantici

gerard ouweneel

gera

rd o

uw

eneel V

ogelaars zijn romantici

Omslag Vogelaars zijn romantici-1.indd 1 | Elgraphic - Vlaardingen 29-04-20 15:15

Ż Vogels

70 verhalen over 70 jaar vogelaarsbestaan

gErarD ouwEnEEl (1937) is een vogelkenner annex vogelbeschermer, reisleider, columnist en publicist. Hij schreef honderden artikelen over vogels. Vijftien jaar maakte hij deel uit van het redactieteam van De Lepelaar/Vogels, het tijdschrift van Vogelbescherming.

auteur Gerard Ouweneel pagina’s 240 formaat 150 x 230 mm uitvoering paperback isbn 978 90 5011 765 4 nur 410 prijs € 19,95 verschijnt oktober fonds A

Vogelaars zijn romantici…De titel van zijn nieuwe verhalen-bundel ontleende Ouweneel aan een uitspraak van de in 2001 overleden professor Karel Voous, met wie hij tijdens zijn werk voor Vogelbescherming vaak had te maken. Dat adagium loopt als een rode draad door de verhalen in deze bundel. Verhalen over belevenissen met vogels en mensen uit zowel zijn eigen tuin te Maasdam als in de Pacific. Dat vogelaars romantici zijn blijft overeind, ondanks de hightech die ook in vogelaarskringen zijn intrede heeft gedaan. In het laatste hoofdstuk De Favorieten komt de schrijver tot een keuze van zijn voorkeursoorten.

Vogelaars zijn romanticiverhalen over de relatie tussen vogels en mensen

Ż mooie verhalen en belevenissen met vogels en mensen

Ż voor vogelaars, professionals en amateurs

Ż onderhoudend, kritisch en vermakelijk

25

Ż Kinderboek

Ontdek het leven van tuinvogels samen met je (klein-)kinderen

VEra DE bacKKEr is illustrator en heeft zo’n vijftig prentenboeken geïllustreerd en uitge-geven. In al haar boeken komen dieren voor, maar ze doen meestal menselijke dingen. Het is een extra uitdaging om dieren helemaal naar de natuur te illustreren en in het verhaal ook zo natuurlijk mogelijk te laten gedragen.

rob buiTEr is freelance wetenschapsjourna-list. Hij schrijft als freelancer artikelen over bio-logische en medische onderwerpen. Daarnaast is hij actief als redacteur en verslaggever voor het wetenschapsprogramma Hoe?Zo! op Teleac/NOT-Radio. Sinds 1998 werkt Rob als verslaggever voor Vroege Vogels.

auteurs Vera de Backker en Rob Buiter illustrator Vera de Backker pagina’s 32 formaat 200 x 200 mm uitvoering gebonden isbn 978 90 5011 771 5 nur 435, 210 prijs € 14,95 verschijnt november fonds A i.s.m. Vogelbescherming Nederland

In Dit is míjn tuin! ontdekken jonge kinderen welke vogels in de tuin leven: welke vogels komen eten in de winter, wie maakt er een nestje, wat eten ze en wat kun je voor de vogels doen. Dit is míjn tuin! is een vrolijk boek met informatie over het leven van vogels in de tuin.

Dit is míjn tuin!Maak kennis met de vogels in je tuin

Ż educatieve uitgave over tuinvogels

Ż met grote illustraties

Ż sluit aan bij de Nationale Tuinvogeltelling

27

Ż Minigids

Nieuw in de succesvolle serie minigidsen

Jip Louwe Kooijmans werkt bij Vogel-bescherming Nederland en is enthousiast vogelaar. Hij schreef verschillende natuur- boeken, waaronder de succesvolle Zakgids vogels van Nederland en België.

Elwin van der Kolk is bioloog en natuurschil-der. Hij is één van de bekendste vogeltekenaars van Nederland en maakt illustraties voor talloze publicaties zoals de Zakgids vogels van Nederland en België.

auteur Jip Louwe Kooijmans illustrator Elwin van der Kolk pagina’s 16 formaat 100 x 210 mm uitvoering uitvouwkaart nur 435 prijs € 6,95 verschijnt januari 2021 fonds A i.s.m. Vogelbescherming Nederland Inkoop alleen per set van 3 isbn set 978 90 5011 786 9 prijs € 20,85

In deze nieuwe minigids ontdek je bijna 70 tuinvogels. Vogels die algemeen voorkomen in tuinen in dorpen en steden, watervogels in vijvers en grachten en vogels op bedrij ven- terreinen. Ook een aantal wintergasten komt aan bod.

Met natuurgetrouwe illustraties en informatie over de belang-rijkste kenmerken voor snelle herkenning.

Minigids Tuinvogels68 Vogels in tuinen, dorpen en steden

Ż de meest voorkomende vogels in tuinen

Ż met prachtige illustraties van Elwin van der Kolk

Ż ideaal cadeau voor de Nationale Tuinvogeltelling 2021

Alle minigidsen zijn per 1 januari in een set van 3 te verkrijgen, setprijs € 20,85

Vogels van Nederland en België978 90 5011 778 4

Vlinders978 90 5011 780 7

Strand en zee978 90 5011 788 3

Stoepplantjes 978 90 5011 782 1

Roofvogels van Nederland en België 978 90 5011 777 7

Eetbare bloemen 978 90 5011 783 8

Diersporen978 90 5011 789 0

Bijen en hommels 978 90 5011 779 1

Minigids Wad- en kustvogels 978 90 5011 784 5

Display Minigidsen

Gratis eenmalige

lege display bij bestelling van

minimaal 6 setjes

isbn 978 90 5011 785 2

Wildplukkaart978 90 5011 781 4

29

1 1 S P E U R E N E N O N T D E K K E N 1 0

Aan succes daarbij kan iedereen het nodige zelf bijdragen. Bijvoorbeeld: door in het goede jaargetijde op stap te gaan of een gebied uit te kiezen waar de kans groot is om padden-stoelen aan te treffen. Met een beetje verstand van zaken kom je dan al een heel eind, want zo moeilijk is het echt niet. Je vergroot je kans op succes - en wellicht ook op plezier - behoorlijk door er met z’n tweeën of met een groepje op uit te trekken. Vier of nog méér ogen zien namelijk dikwijls meer dan twee. Halsbrekende toeren hoef je tijdens zo’n wandeling door de natuur niet uit te halen. In bermen langs wandelpaden is meestal al meer dan genoeg te zien. Doe wel goede schoenen aan, trek een jas aan en ga naar buiten!

Laag bij de grond Wanneer je eropuit trekt met paddenstoe-lenliefhebbers, valt hun trage wandeltempo op. Je kunt ze tot op hoge leeftijd gemakkelijk bijbenen. Liefhebbers geven hun ogen namelijk goed de kost en daarbij past geen haast. Ze speuren de grond af en letten op de kleinste verschillen in vorm en kleur. Alles wat maar een beetje afwijkt, krijgt aandacht. Verwonderd staan ze stil bij onverwachte vondsten. Met enthousiasme wordt gewezen op opvallende kleurnuances of geur. Zelfs een vieze slijmlaag boven op de hoed van een paddenstoel of een walgelijke stank zorgt er direct voor dat men elkaar opzoekt. Paddenstoelenzoekers zijn in groepsverband ook niet bepaald zwijgzaam; ze

et zit als het ware in de natuur van mensen verankerd om op zoek te gaan naar voedsel. Jagen op dieren, plukken van fruit en het verzamelen van veldvruchten. Deze aspecten komen de laatste tijd ook weer naar voren wanneer het aanleggen en beheren van zogenoemde voedselbossen aan de orde is. Daarbij staat immers een grotere biodiversiteit en het leveren van eetbare producten voorop, maar wel op een manier die geen intensief beheer vraagt en die ook niet leidt tot uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Het verschijnen van paddenstoelen sluit naadloos bij deze doelstellingen aan. Sowieso versterkt hun aanwezigheid de biodiversiteit, maar ook omdat sommige paddenstoelen geschikt zijn voor consumptie. Ze zijn voedzaam en gezond. Maar er zijn ook andere redenen om paddenstoelen te gaan zoeken, bijvoorbeeld omdat er soorten zijn met geneeskrachtige eigenschappen. Vooral in het buitenland zoekt men soms ook paddenstoelen vanwege hun geestver-ruimende effect. In ons land gaat men meestal om ‘minder praktische’ redenen op zoek naar paddenstoelen. Men trekt naar buiten om speciaal die verwonder-lijke verscheidenheid aan paddenstoelen te ontdekken, om te genieten van hun variatie in vorm, kleur en geur.

Kans op succesHet spreekt bijna voor zich dat iedereen die op zoek gaat naar paddenstoelen ook daadwerkelijk iets wil vinden. Je gaat immers niet voor niets de deur uit.

HS

PE

UR

EN

E

N O

NT

DE

KK

EN

'Paddenstoelen in wording', Otakar Hudecek (1954) CZ 'Paddenstoelen familie', Juchul Kim (1963) KR 'Dromen van paddenstoelen', Maggie Napangardi Watson (1921-2004) AU


1 1 V E N I J N I G G I F 1 0

verschijnen, lijkt het alsof bij veel mensen een soort jachtinstinct wakker wordt, een verza-melwoede die hen als het ware dwingt om op zoek te gaan naar eetbare exemplaren. Elk jaar opnieuw staat ook in Nederlandse kranten te lezen dat bij het zoeken van paddenstoelen slachtoffers vallen. Gelukkig niet altijd met dodelijke afloop. Toch wemelt het van de incidenten. Al ver vóór onze jaartelling was er regelmatig sprake van verdachte omstandig-heden bij de dood van hoogwaardigheidsbe-kleders of van wereldgeschiedenis bepalende calamiteiten als gevolg van het gebruik van (giftige) paddenstoelen.

Recente incidentenSeptember 2019: Het Universitair Medische Centrum Utrecht (UMC) waarschuwt in een persbericht voor het plukken en eten van

voeren ze door stoffen te verspreiden die voor de andere soort niet prettig is. Laboratorium-proeven met schimmels laten hetzelfde zien. Zo zijn proeven bekend waarbij schimmelculturen van twee of meer soorten elkaar beconcurreren en afstoten wanneer ze dicht in elkaars buurt komen. Aangenomen wordt dat ditzelfde zich ook voordoet bij paddenstoelen. Daarom is het hoogst waarschijnlijk dat ook paddenstoelen - net zoals planten - ondergronds een perma-nente strijd om leefruimte voeren. En ook dat ze naar alle waarschijnlijkheid bij dit gevecht (gif )stoffen inzetten, als een vorm van biolo-gische oorlogsvoering.

Vleesetende paddenstoelenNaast de onderlinge concurrentiestrijd tussen paddenstoelensoorten verdient ook ander ondergronds microleven aandacht. In de grond krioelt het namelijk van kleine diertjes, zoals aaltjes. Aaltjes zijn parasieten. Ze houden zich onder meer in leven door plantenwortels aan te prikken. Hierbij ontzien ze echter het kwetsbare myceliumdradenstelsel van padden-stoelen niet. Het bestaan van vleesetende planten is algemeen bekend: er zijn soorten die bijvoor-beeld vliegjes vangen en voedingsstoffen hieruit halen. Er blijken ook vleesetende paddenstoelen te bestaan: soorten die met hun gifstoffen aaltjes te lijf gaan en doden, als vorm van zelfverdediging of op grond van samen-werking tussen soorten. Planten en bomen profiteren van deze strijd, want de mykorrhiza blijft zo intact. Een strijd dus, met aanvallers en verdedigers.

De geschiedenis herhaalt zichZodra de eerste paddenstoelen in de nazomer

'Paddenstoelen', Artur Kulikov (1960) RU 'Paddenstoelen en Lathyrus', Renata Laryszová (1975) CZ

'Natuurlijke Historie Deel 1, Paddenstoelen (nr VII)' 1974, Cy Twombly (1928-2011) VS

'Bosgrond', Claudio Köppel (1960) CH 'Dood in het bos', Ala Meja Lockhart (1994) VS 'Paddenstoelen', Jitka Anlaufova (1962) CZ

paddenstoelen uit de natuur. Er zouden dat jaar in de voorgaande weken al negen gevallen van paddenstoelvergiftiging gemeld zijn. Het UMC constateert dat hierbij vaak sprake was van patiënten die geen Nederlandse afkomst hebben en die blijkbaar onze inheemse paddenstoelen onvoldoende kennen. Eind oktober 2019 bericht het Nationaal Vergifti-gingen Informatie Centrum (NVIC) dat dit aantal incidenten al tot achtentwintig is opgelopen. September 2017: Nederland kent een relatief vochtige nazomer met hoge temperaturen. Hierdoor is er sprake van een uitzonderlijk goed paddenstoelenjaar. Overal duiken veel verschillende soorten op. Het Nationaal Vergif-tigingen Informatie Centrum maakt bekend in deze maand al meer dan honderdtachtig meldingen te hebben ontvangen van gevallen die mogelijk verband houden met vergiftiging

1 5 O N V E R G A N K E L I J K E K U N S T1 4

verschrompeld en verpieterd. Hoe snel kan het afgelopen zijn! Dit geldt niet voor de schilder-stukken zelf uit dit verre verleden. Hoe vergan-kelijk het afgebeelde ook is, honderden jaren later kunnen we er nog altijd van genieten.

Levende natuurIn de loop van de Gouden Eeuw veranderden de bloemstillevens van karakter. Aanvankelijk waren het slechts afbeeldingen van vazen vol met de prachtigste bloemen. Geleidelijk werden die vazen steeds luxer van vorm en de bloemen steeds exotischer. Nog weer later kwamen er allerlei gebruiksvoorwerpen, vruchten, zaden en etenswaren bij. Daarna gingen schelpen, edelstenen en curiosa de compositie verle-vendigen evenals insecten, vlinders en rupsen. Een enkele schilder durfde het zelfs aan om paddenstoelen in de schikking op te nemen, als symbool bij uitstek van vergankelijkheid. Halverwege de 17e eeuw was er sprake van een revolutionaire ontwikkeling. Het werd wetenschappers steeds duidelijker hoe het leven en de natuur in elkaar staken. Uitvin-dingen zoals de microscoop hielpen daarbij. Dit alles leidde ertoe dat tot dan toe veelal onderschatte levensvormen zoals insecten en ook paddenstoelen volop in de schijnwerpers kwamen te staan. Dit werkte door in de kunst. Paddenstoelen werden niet meer afgebeeld als statische, dode dingen maar als levende elementen te midden van een zeer gevarieerde natuur. Onvergankelijk zijn ze als het ware. Schilderijen van de uit Nijmegen afkomstige kunstenaar Otto Marseus van Schrieck getuigen daarvan. Zijn kunstwerken zijn zo interessant dat dit boek hieraan een apart hoofdstuk wijdt.

tulpenmanie – had vooral te maken met gebrek aan vertrouwen in het toenmalige econo-mische bestel. Deze periode vol speculatie was overigens snel verleden tijd. Men ontdekte nieuwe vermeerderingsmethoden waarna de waarde van bloembollen snel kelderde. Ook in ons land blijven de meesters uit de Gouden Eeuw navolgers houden, tot op de dag van vandaag. Tot het oeuvre van bijvoorbeeld Cornelis Le Mair en Roman Reisinger behoren uiterst natuurgetrouwe bloemstillevens, zelfs soms met paddenstoelen erbij. In Duitsland heeft Hildegard Schwammberger veel succes. Voor de werken van deze hedendaagse kunst-schilders is men bereid forse bedragen neer te tellen.

IJdelheid en vergankelijkheidOndanks alle pracht en praal bezitten veel bloemstillevens ook een dubbele betekenis, namelijk die van ijdelheid en vergankelijkheid. Het hiermee verband houdende begrip ‘vanitas’ komt dikwijls voor in de naamgeving van deze kunstwerken. Bloemen bloeien immers maar kort. Zelfs erg kostbare tulpen verleppen na een paar dagen en verliezen snel al hun schoonheid. Deze schilderijen bevatten meestal nog veel meer symboliek. Vruchten en zaden duiden op het najaar, de herfst van het leven. Opvallend vaak worden citroenen afgebeeld, gedeeltelijk geschild, als een enigszins zuur symbool voor de eindigheid van het leven. Schitterend gedetailleerde insecten en rupsen vreten – ondanks hun schoonheid - gaten in het frisgroene blad en wijzen op die manier op de kwetsbaarheid van elk leven. Het afbeelden van insecten, vlinders maar ook van padden-stoelen past moeiteloos in deze symbolentaal: een paar dagen in volle glorie en daarna

Stilleven met gele kruik en groenvergiet, uien en paddenstoelen, Cornelis Le Mair (1944) Stilleven met paddenstoelen, Hildegard Schwammberger (1950) Stilleven met paddenstoelen, Roman Reisinger (1970)

N

1 7 A C H I T E C T U U R1 6

hun oorlogsschepen niet in het water te laten liggen maar telkens op het droge te trekken. De strijdkracht van de Royal Navy liep steeds verder achteruit, terwijl de verhouding met de Fransen er niet beter op werd. Veel schepen bleken ongeschikt en waren eigenlijk drijvend wrakhout. Dit leidde tot regelmatig tot catas-trofale scheepsrampen terwijl de scheeps-werven niet in staat waren om in voldoende tempo nieuwe schepen te bouwen. Wat paddenstoelen niet allemaal kunnen bewerk-stelligen…zelfs een grootmacht als Engeland liep gevaar totaal ontwricht te worden.

WrakhoutDe geschiedenis herhaalde zich hier. Groot Brittannië was namelijk al eerder, namelijk halverwege de achttiende eeuw door een explosieve uitbraak van Echte huiszwam getroffen. Het landsbelang liep toen zelfs gevaar! Bijna al het beschikbare bouwhout was namelijk nodig geweest om Londen weer opnieuw op te bouwen na de desastreuze ‘Grand Fire’ van 1666. En de rest van het goede hout was gebruikt om een nieuwe oorlogs-vloot te bouwen nadat deze ettelijke keren in de strijd met Holland was vernietigd. De houtvoorraad was nagenoeg uitgeput en vergt tientallen jaren voordat er weer voldoende hout met forse afmetingen beschikbaar is. Eikenbomen groeien nu eenmaal niet zo hard! Daarom stelde men zich toen in de scheepsbouw regelmatig tevreden met kwalitatief minderwaardig hout. Hout dat dus gemakkelijk aangetast werd door Echte huiszwam, ook omdat de Britten uit angst voor vijandelijke acties besloten hadden om

infecteren met hun uiteindelijke dood als resultaat. Houten constructies in huizen en gebouwen blijken na verloop van tijd gevoelig te zijn voor aantasting door paddenstoelen. Vocht en luchtvochtigheid spelen hierbij een rol. Het meest berucht is de Echte huiszwam (Serpula lacrymans). Deze soort breekt het cellulosemateriaal in het hout af, waarna nog slechts het bruine lignine resteert. Het hout verbrokkelt als het ware in kubusachtige brokken. Zolang hout onder water ligt, zal het niet aangetast worden, maar Leiden (en Amsterdam!) is in last wanneer hout te maken krijgt met wisselende omstandigheden. Daarom is men in Amsterdam – gebouwd op houten palen – zo bevreesd voor daling van de grond-waterspiegel. De palen zouden dan immers kunnen gaan rotten.

SloophoutIn de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog deed zich in Londen een massale uitbraak van huiszwamaantasting voor. Door bombarde-menten waren veel houten zolderverdiepingen en dakconstructies jarenlang blootgesteld aan weer en wind. Dit alleen al bevorderde de leefomstandigheden voor deze soort. Daarnaast werd ook nog eens vaak doornat balkhout uit onherstelbaar gebleken woningen gebruikt voor de reparatie van huizen die er beter aan toe waren. Uiteindelijk bleek bijna vijftig procent van alle gebouwen in Londen te maken te hebben met aantasting door Echte huiszwam. Meestal kon men niet anders dan al het hout in die huizen te vervangen. Een kostbare reparatie waarbij regelmatig tot volledige nieuwbouw - met beton - werd besloten.

N

Paddenstoelen inspireren architecten: The Thatch House, ‘mushroom houses’, Earl Young (1889-1975) Charlevoix Michigan VS Parlementsgebouw The Senedd, Richard Rogers (1933) Cardiff GB

Diamond Island Community Hall, Vo Trong Nghia Architects Ho Chi Minh Stad VN

Paddenstoelen inspireren ontwerpers: Sluitsteen portiek Spaarndammerplantsoen, Amsterdam, Michel de Klerk Exterieur én (er onder) interieur villa Mushroom House Pittsford VS, James Johnson (1865-1939)

Centre Pompidou te Metz Fr, Shigeru Ban






H

SP

EU

RE

N E

N O

NT

DE

KK

EN



1 1 V E N I J N I G G I F 1 0
















N

1 7 A C H I T E C T U U R1 6





N










H

SP

EU

RE

N E

N O

NT

DE

KK

EN



1 1 V E N I J N I G G I F 1 0
















N

1 7 A C H I T E C T U U R1 6





N






Paddenstoelen als inspiratie voor kunstenaars, en een belofte voor de toekomst

Antoon Kuhlmann en Dominique Clement - beide afgestudeerd aan Wageningen Universiteit -brengen hun enthousiasme voor de natuur over met korte verhalen en fraaie afbeeldingen. Eerder maakten ze samen het boek ‘Hortus Nijmegen, de groene schatkamer’.

auteurs Antoon Kuhlmann & Dominique Clement pagina’s 272 formaat 210 x 210 mm uitvoering gebonden isbn 978 90 5011 769 2 nur 410, 640 prijs € 24,95 verschijnt november fonds A

Lees verhalen over hoe paddenstoelen onze samenleving hebben beïnvloed. Bewonder een scala aan kunstuitingen die tot stand kwamen nadat kunstenaars geïnspireerd raakten door paddenstoelen. Ontdek met dit boek de veelzijdigheid en de schoonheid van paddenstoelen.

Er gaat een wereld voor je open. Bijna 400 kunstenaars, verza-melaars, wetenschappers, schrijvers, architecten, dichters uit ongeveer 50 landen werkten mee aan dit lees- en kijkboek. Het plezier straalt ervan af. Met als resultaat dat je voortaan met andere ogen naar paddenstoelen kijkt.

Paddenstoelen

in kunst, cultuur en natuur

Ż paddenstoelen als inspiratiebron

Ż lees en kijk, geniet en verwonder

Ż rijk geïllustreerd met kunst en cultuur

31


Overijssel is het Walhalla van de libellen in Nederland

Gabi Milder-Mulderij zocht dagenlang naar beestjes in de vijver van haar ouders en maakte hiervan haar werk. Ze is mede-eigenaar van Bureau Biota ecologisch advies & educatie.

Martijn Bunskoek (1981) is ecoloog met een bijzondere belangstelling voor libellen. Hij bestiert Bunskoek Natuurlijk, gericht op veldonderzoek en advies.

Evert Ruiter (MA) voormalig musicus, muziek- docent en nu veldbioloog is eigenaar van Alcedo Natuurprojecten.

Alex Huizinga (1960) heeft een passie voor natuur en fotografie en struint al jaren door Overijssel om libellen te fotograferen.

auteurs Gabi Milder-Mulderij, Martijn Bunskoek, Evert Ruiter en Alex Huizinga redactie Paul Knolle, Wim Bakker pagina’s 348 formaat 300 x 300 mm uitvoering gebonden isbn 978 90 5011 773 9 nur 432 prijs € 34,95 verschijnt november fonds W

Overijssel is een libellenrijke provincie. De meeste van in Nederland voorkomende soorten zijn er te vinden. Niet voor niets trekt Overijssel jaarlijks een groot publiek van in libellen geïnteresseerden uit het hele land. In deze rijkelijk met briljante foto’s geïllustreerde uitgave worden alle in de ‘tuin van Nederland’ voorkomende libellen- soorten voor het voetlicht gebracht en beschreven. Aan de hand van verspreidingskaarten is te zien waar ze voorkomen. Het uitgangspunt is om de lezer te verlokken naar buiten te gaan, de libellen op te zoeken en ervan te genieten. Vandaar dat er speciale libellenroutes worden gepresenteerd waar-langs al dat moois te vinden is.

Libellen in Overijssel

Ż voor beginnende en gevorderde libellenliefhebbers

Ż verspreidingskaarten en briljante foto's

Ż speciale libellenroutes om de soorten te ontdekken

33

Ż

backlist

Ż

backlist educatie

& kinderboeken

v

knnv uitgeverij

Vera de Backker Vera de Backker && Rob Buiter Rob Buiter

Dit is míDit is mí n tuin!n tuin! ~ Maak kennis met de ogels in je tuin ~ ~ Maak kennis met de ogels in je tuin ~

Dit is míjn tuin978905011771 5€ 14,95

Het andere dierenboek9789050117746€ 19,95

Van nature klikt het!Leerboek voor de junior fotograaf

nature klikt het!Fotodocent en Fotograaf FotoBart

✔ Basistechniek van de fotografi e✔ Hoe word je een goeie fotograaf✔ Fototips uit de natuur

Voor junior fotografen die een klik hebben met de natuur Dit boek is geschreven voor kinderen tussen de 6 en 14 jaar die

graag (beter) willen leren fotograferen. Als thema hebben we

gekozen voor de natuur. Natuur is schitterend, indrukwekkend,

rustgevend en overal. Je hoeft dus niet heel veel moeite te doen

om mooie foto onderwerpen te vinden, want in je tuin, of in het

park kun je al beginnen. In dit leerboek voor de junior fotograaf

leren we je op een hele begrijpelijke manier de basis beginselen

van de fotografi e. Aan de hand van hele mooie foto’s inspireren

we jou en laten we je zien wat er allemaal mogelijk is. Techniek is

belangrijk, maar plezier staat voorop!

Een deel van de opbrengst van dit boek komt ten goede aan

Stichting KidzKlix, om zoveel mogelijk kinderen kennis te

kunnen laten maken met de natuur.

9 789050 117289

knnvuitgeverij.nl

Vannature klikt het! Fotodocent en Fotograaf FotoB

art

Boek-VanNatureKliktHet-cover.indd 100 19-08-2019 12:51Van nature klikt het9789050117289€ 24,95 Wilde bijen parade

9789050117395€ 19,95

www.knnvuitgeverij.nl

Vera de Backker en Sabine Wisman

Zeg kleine bij wat dans jij m

ooi

Doris de bij en haar zusjes willen zo

snel mogelijk de bijenkast uit. Ze willen

allemaal de zoetste nectar vinden voor

de lekkerste honing. En Doris weet het

zeker: zij gaat de aller-zoetste vinden.

Lukt dat ook?

Kleuters leren bijen kennen. Een mooi verhaal en vier

pagina’s vol informatie over de bij. Wist jij bijvoorbeeld

dat een nest wel een koningin heeft maar geen koning?

Dit is het achtste deel in de prachtige serie ‘Zeg kleine…’

voor kinderen vanaf 4 jaar.

Ook verschenen:

• Zeg kleine egel

• Zeg kleine zeehond

• Zeg kleine vleermuis

• Zeg kleine dolfijn

• Zeg kleine eekhoorn

• Zeg kleine bever

• Zeg kleine roodborst

Met liedjes van Ivo de Wijs en Judith Nieken.

Zeg kleine bijwat dans jij mooi

Kijk ook op www.zegk

lein

e.nlm

et meer informatie, kleurplaten en k

nuts

elid

eeën

Zeg kleine bij9789050117388€ 12,95

Hallo Egel!9789050117159€ 14,95

Yaru Makki’s reis

Irene de Pous

Met illustraties van Nora Tinholt

Irene de Pous

Met illustraties van Nora Tinholt

Yaru Makki’s reis9789050116886€ 19,95

Bender Missie Red de Tijger9789050116473€ 14,95

Azul Missie Red de Haai9789050116190€ 9,95

Missie Red de dieren 9789050116220€ 12,95

Judith van der Stelt

Met illustraties van Tineke van der Stelt

vol zomerse verhalen,

buitenactiviteiten, knutselideeën,

dieren- en plantenweetjes

Judith van der Stelt m

et illustraties van Tineke van der Stelt

Hotel ACHTERTUIN

Hotel Achtertuin9789050116763€ 19,95

Alle kinderen naar buiten! 9789050115797€ 29,95

Rupsen horen poepen 9789050113250€ 27,50

Stefs grote neuzenboek9789050115995€ 24,95

Ons mooie voedselboek9789050115834€ 24,95

groen

& gezond

Tuinmysteries9789050117753 € 21,95

Mijn Plant journaal9789050117708€ 17,95

Zo kan het ook9789050117432€ 24,95

Geluksklavers9789050117524€ 17,50

Duurzaam tuinieren9789050117487€ 21,95

Volkstuinverhalen9789050117401 € 21,95

Maak je eigen jungle9789050117296 € 24,95

H E L E N B O S T O C K & S O P H I E C O L L I N S

HOEHELP ik

DIEREN TUIN

Inspirerende ideeën om het dierenleven in de tuin te verrijken

INMIJN

HE

LE

N B

OS

TO

CK

& S

OP

HIE

CO

LL

INS

HO

E HELP

ik de D

IEREN

in mijn T

UIN

Hoe help ik de dieren in mijn tuin is een boek met meer dan honderd handige ideeën om het dierenleven in je tuin te verrijken, plus tips om dieren te helpen die er al zijn. Naast eenvoudige, goedkope projecten, zoals de bouw van een egelhuisje of een diervriendelijke vijver, bevat dit boek ook informatie over de beste bloemen voor bestuivende insecten en hoe je kunt tuinieren zonder schadelijke, chemische bestrijdingsmiddelen.

Bij elkaar opgeteld vormen onze voor- en achtertuinen in potentie een gigantisch leefgebied voor wilde dieren. Dit boek laat zien wat iedereen zelf kan doen met zijn eigen tuin, hoe klein dan ook, om een tastbare bijdrage te leveren aan de bio-diversiteit in je eigen omgeving.

Een boek vol fascinerende feiten en ideeën, dat tegelijk leuk en informatief is, met veel illustraties, informatieblokjes en verras-sende weetjes. Een boek dat we allemaal nodig hebben en waar het hele gezin plezier aan zal beleven.

knnvuitgeverij.nl

de

Hoe help ik de dieren in mijn tuin9789050117272 € 21,95

Dieren in mijn tuin telschrift9789050117166 € 7,50

Tuinschrift avontuurlijk tuinieren9789050117159€ 9,95

De afvalvrije keukencyclus9789050117142€ 21,95

De smaak van wildplukken9789050116909€ 19,95

Mini expedities9789050116893€ 21,95

Avontuurlijk tuinieren 9789050116787€ 24,95

Alle ouderen naar buiten9789050116701€ 24,95

De natuur als medicijn9789050116572€ 17,95

Botanisch handboek medicinale planten9789050116633€ 27,95

Plant & eter9789050116466€ 19,95

De veelzijdige honingbij9789050116626€ 24,95

De natuur op je bord9789050116558€ 24,95

Eetbare paddenstoe-len9789050115216€ 24,95

Voedselbos9789050116534€ 29,95

Een kleine eetbare tuin9789050116244€ 22,95

M

IJN

BA

LKON

TUIN

Mijn BALKONTUIN

vier seizoenen oogsten van een paar vierkante meter

Stella Faber

KNNV UITGEVERIJ

Mijn balkontuin 9789050116091€ 19,95

Praktijkboek het nieuwe moestuinieren9789050116060€ 39,95

Zaaiagenda 9789050114776€ 24,95

Van zaaien tot oogsten 9789050116541€ 14,95

Natuurlijke nestkasten9789050116206€ 19,95

Pluk Almanak 9789050115490€ 17,95

Bloemen met smaak9789050116053€ 24,95

vogels

3534

Ż

backlist

Ż

backlist

Vogels en hun veren 9789050117678 € 32,95

Wat maakt vogels zo interessant 9789050117500 € 17,50

Wat zingt daar? 9789050117425€ 16,95

De zeearend in Nederland 9789050117364€ 24,95

De Griel 9789050117357€ 27,95

Turn the tide 9789050116978€ 44,95

Ad Tolhuijs

11-talig handboek met de namen van alle Holarctische vogels

De officiële namen en actuele

taxonomie van 3040 vogelsoorten van de uitgestrekte Holarctische regio:

Europa, Noord-Afrika, het Nabije en Midden Oosten, Azië ten noorden van het Himalayamassief met China, Japan en Taiwan, dan Canada, Nunavut, Groenland, de kontinentale USA, niet-tropisch Mexico en de Arctische, Noord-Atlantische en Noord-Pacifische Oceanen met de toebehorende eilanden;

in deze talen:

1. Latijn (wetenschappelijke namen)

2. Engels (English) 3. Duits (Deutsch) 4. Nederlands

5. Deens (Danske) 6. Zweeds (Svenska) 7. Pools (Polski) 8. Frans (Français) 9. Spaans (Español) 10. Italiaans (Italiano)

11. Russisch (Pусский)

11-talig handboek met namen van alle Holarctische vogels9789050116817€ 34,95

Veldgids Vogeltrek9789050116657€ 32,95

Bedreigde vogels in Nederland9789050116688€ 24,95

Alle vogels van Europa9789050115940€ 27,95

Zeldzame vogels van Europa9789050116411€ 20,00

Roofvogels van Europa, Noord Afrika en het Midden Oosten9789050116022€ 29,95

Handboek vogels van Nederland en België9789050115803€ 20,00

Minigids tuinvogels 978905011786 9€ 20,85 (set van 3)

Minigids roofvogels van Nederland en België9789050117128€ 6,95

Minigids Vogels van Nederland en België9789050116985€ 6,95

Zakgids vogels van Nederland en België9789050115810€ 16,95

Koekoek9789050115872€ 14,95

Handleiding veldonderzoek Roofvogels 9789050115476€ 19,95

Veldgids vogelzang van Europa 9789050115728€ 35,95

minigidsen

Minigids tuinvogels 978905011786 9€ 20,85 (set van 3)

Minigids stoepplantjes9789050117517€ 6,95

van

Z A K G I D S

VlindersV L I N D E R S H E R K E N N E N | 70 S O O R T E N I N E E N O O G O P S L A G

VLIN

DER

S H

ERK

ENN

EN | 70

SO

OR

TEN IN

EEN O

OG

OP

SLA

G

Nederland en België

vanVogelsNederland en België

MINIGIDS

knnv uitgeverijknnv uitgeverij

Texel

Lauwersmeer

Oostvaardersplassen

Arkemheen

NP Hoge Veluwe

Meinweg’t Zwin

Kalmthoutse heide

Biesbosch

Maasvlakte

Brouwersdam

Zuid-Limburg

Sallandse Heuvelrug

IJmuiden zuidpier

Wormer- & Jisperveld

ZoniënwoudNP Hoge Kempen

Groningse & Friese waddenkust

Fochteloërveen

1615

2

46

7

9

1113 14

17

18

19

12

108

1

3

5

Deze minigids vogels

laat je in een oogopslag

de rijkdom aan vogels van

Nederland en België zien!

· 200 vogels

· gerangschikt naar leef-

gebied en soortgroep

· prachtige illustraties

· wanneer is de vogel te zien

Ideaal voor iedereen die vogels wil leren kennen!

De illustraties laten het volwassen mannetje in broedkleed zien, tenzij anders aan-

gegeven. Kleuren en patronen kunnen in andere seizoenen valer of zelfs afwezig zijn.

De vogels zijn niet op schaal afgebeeld.

Symbolen: man vrouw zomer winter juv. juveniel 9 toplocatie

De vermelde lengte is van kop tot staart, van sommige soorten is ook de spanwijdte

vermeld. De seizoenen geven aan wanneer de kans het grootst is om de soort te zien.

Wil je meer weten over vogels?

Wetenswaardigheden, foto’s, filmpjes , geluiden en de leukste vogelherkenningsproducten vind je op www.vogelbescherming.nlWil je meer weten over de vogelstand en hoe je vogels kunt tellen: www.sovon.nlMeer weten over vogels in België: www.natuurpunt.beMeer vogelboeken vind je op: www.knnvuitgeverij.nl

Illustraties - Elwin van der Kolk

Samenstelling – Jip Louwe Kooijmans

Vormgeving – Studio Oxédio

© 2012, KNNV Uitgeverij

5e druk, 2019

ISBN 978 90 5011 698 5

NUR 435

knnvuitgeverij.nl

minigids

Vlin

de

rs van N

ederlan

d en

België

Minigids vlinders9789050117418€ 6,95

Minigids roofvogels van Nederland en België9789050117128€ 6,95

Minigids Amfibieën en reptielen9789050116923€ 6,95

Minigids Wad- en kustvogels9789050116916€ 6,95

Minigids Vogels van Nederland en België9789050116985€ 6,95

Minigids [wilde] Dieren in de tuin9789050116459€ 6,95

Minigids Bijen en hommels9789050116374€ 6,95

Minigids Boerenland-vogels9789050116381€ 6,95

Wildplukkaart9789050115292€ 6,95

Minigids Eetbare bloemen9789050116145€ 6,95

Natuurwijzer Bos9789050116152€ 6,95

Minigids Diersporen9789050117333€ 6,95

Natuurwijzer Tuin9789050116183€ 6,95

Minigids Strand en zee9789050117340€ 6,95

reizen

Alleen op avontuur9789050117760€ 17,50

De natuur als kompas9789050117494€ 19,95

Eiland Blues9789050117135€ 24,95

Extremadura9789491648182€ 28,95

Provence and Camargue - France9789491648168€ 29,95

Madeira - Portugal9789491648175€ 28,95

Canary islands, vol I 9789491648045€ 24,95

Canary islands, vol II 9789491648069€ 28,95

Cévennes and Grands Causses9789491648052€ 28,95

Eastern Rhodopes Bulgaria and Greece 9789491648014€ 29,95

3736

Ż

backlist

Ż

backlist

Kempen en Maasland (België) 9789050114028€ 15,95

veldgidsen

Libellen in Overijssel978905011773 9€ 34,95

Zeezoogdieren van Europa9789050117463€ 24,95

Veldgids Sprinkhanen en Krekels van Europa9789050117326€ 39,95

Verrassend vlakbij - Bijen & Hommels9789050117111€ 14,95

Veldgids Diersporen van Europa9789050117067€ 37,95

Veldgids Planten-gemeenschappen van Nederland9789050117081 € 42,95

Veldgids Schelpen9789050116862€ 32,95 Veldgids Vogeltrek

9789050116657€ 32,95

Veldgids Kevers van Europa9789050116664€ 38,95

Veldgids Dagvlinders 9789050115131€ 35,95

Veldgids Amfibieën en reptielen 9789050115247€ 35,95

Veldgids Europese zoogdieren 9789050117579€ 34,95

Veldgids Nederlandse flora 9789050114912€ 43,95

Veldgids Paddenstoelen I 9789050117548€ 40,95

Veldgids Paddenstoelen II 9789050117555€ 40,95

Veldgids Romp- gemeenschappen 9789050115162€ 40,95

Veldgids Slakken en mossels 9789050115155€ 30,95

Veldgids Vleermuizen9789050116046€ 38,95

Veldgids Vogelzang van Europa 9789050115728€ 35,95

Veldgids Libellen9789050117586€ 28,95

Veldgids Mieren van Europa9789050116268€ 39,95

Veldgids Zweefvliegen9789050117562€ 34,95

Veldgids Korstmossen9789050116428€ 45,95

Basisboek Paddenstoelen 9789050112413€ 22,95

De gladde slang9789050117050 € 24,95

Fotogids Larven van libellen 9789050114868€ 55,00

Fotogids Larvenhuidjes van libellen 9789050114097€ 55,00

Basisgids Bomen en struiken9789050117302€ 22,95

Basisgids Stinzenplanten9789050117104€ 22,95

Basisgids Paddenstoelen9789050117074€ 22,95

Basisgids Strandvondsten9789050116855€ 22,95

Basisgids Wilde bijen9789050116848€ 22,95

Basisgids Spinnen9789050116671€ 22,95

Basisgids Composieten9789050116121€ 22,95

Eastern Andalucía, Córdoba to Cabo de gata - Spain 9789491648106€ 29,95

Spanish Pyrenées 9789491648076€ 29,95

Dordogne - France9789491648137€ 29,95

Southern Portugal - Algarve and Alentejo9789491618144€ 29,95

Wadden, De natuurgids9789491648151€ 25,95

Veluwe, De natuurgids9789491648113€ 24,95

Hortobágy 9789050112765€ 24,95

Iceland 9789491648038€ 29,95

Lesbos 9789491648083€ 28,95

Loire Valley 9789050113540€ 26,95

North-east Poland - Biebrza, Bialowieza and Wigry 9789491648007€ 29,95

Western Andalucía, Huelva to Málaga - Spain 9789491648090€ 29,95

3938

Ż

backlist

Ż

backlist

Basisgids Orchideeën9789050116015€ 22,95

Basisgids Grassen9789050115117€ 22,95

Basisgids Korstmossen 9789050115001€ 22,95

Basisgids Mossen 9789050115582€ 22,95

Basisgids Slakken9789050116275€ 22,95

populair

weten - schappelijk

Veluwse verkenningen 9789050117647€ 24,95

Gewilde dieren 9789050117685€ 27,95

Basisboek veldbiologie9789050117616€ 24,95

VISIES OP LEGITIMITEIT EN NATUURBELEID

ARJEN BUIJS EN FROUKJE BOONSTRA

ARJ

EN BUIJS E

N FROU

KJE B

OONSTRA

knnv uitgeverij

natuurbeleid betwist

c a n c e l l e d * c a n c e l l e d * c a n c e l l e d * c a n c e l l e d * c a n c e l l e d * c a n c e l l e d * c a n c e l l e d * c a n c e l l e d *

c a n c e l l e d * c a n c e l l e d * c a n c e l l e d * c a n c e l l e d * c a n c e l l e d * c a n c e l l e d * c a n c e l l e d * c a n c e l l e d *

na

tu

ur

be

le

id b

et

wis

t

Natuurbeleid betwist9789050117456€ 19,95

Het nachtvlinderboek9789050117043€ 89,95

Honingbijen9789050114738€ 29,95

Vogelaars9789050116749€ 17,95

De Nieuwe Biesbosch9789050116312€ 9,95 Lopen langs de Linge

9789050117098 € 22,95

Natuur in Nederland9789050113762€ 35,00

Vogels en de liefde9789050116237€ 9,95

Handboek Natuurfotografie9789050116527€ 24,95

Dodelijke planten9789050116640€ 37,95

De man op de dijk978905011760 9€ 17,50

Botanische revolutie 9789050115780€ 27,95

Waarom je hond geen fruit hoeft te eten 9789050115841€ 19,95

natuurhistorie

en beschouwing

Paddenstoelen978905011769 2€ 24,95

Rothmaleri978905011766 1€ 34,95

Vogelaars zijn romantici978905011765 4€ 19,95

Rumphius' Kruidboek9789050117470€ 24,95

Spiegel van de natuur9789050116725€ 24,95

Het begon allemaal in Artis9789050117319€ 12,95

Frederik Willem van Eeden9789050116954€ 12,95

Jac P. Thijsse9789050116565€ 12,95

Eli Heimans9789050116947€ 12,95

Van vuilnisbelt tot natuurmonument9789050116930€ 12,95

Martin Drenthen

Natuur inmensenland

Essays over ons nieuwe cultuurlandschap

KNNV UitgeVerij

Natuur in Mensenland9789050116367€ 24,95

Wandelen met Meester Li9789050116350€ 24,95

Filosofische wandelingen 9789050114844€ 27,95

De Reis van de Beagle9789050116213€ 39,95

Plaats 9789050114462€ 19,95

De soortenstorm 9789050114356€ 14,95

Wilde apen 9789050115957€ 9,95

Zwijgzame natuur 9789050115506€ 12,95

Bij nader inzien9789050116510€ 10,95

Onze natuur vraagt om ruimte, duidelijkheid en betrokkenheid9789050116008€ 9,95

Is er nog hoop voor de natuur9789050115704€ 9,95

In de spiegel van de Inuit9789050114929€ 9,95

Een onbegrepen werelddeel 9789050115254€ 9,95

romans

Wild water9789050116718€ 19,95

4140

Ż

backlist

Ż

backlist

Fieldguide to the Birds of Suriname 9789004352315€ 59,95

Fish Atlas - of the Celtic sea, North sea and Baltic sea9789050115377€ 79,50

Hoverflies of northwest Europe 9789050111997€ 55,00

Microclimate, vegetation and fauna9789050115452€ 45,00

Salamanders of the old world9789050114851€ 62,50

The European families of the Diptera9789050112451€ 65,00

Natural history travel narratives 9789050115964€ 225,00

Aquatic Oligochaeta of the Netherlands and Belgium 9789050113786€ 199,00

Atlas of the European dragonflies and damselflies9789050114806€ 79,95

Chironomidae Larvae vol.1 Tanypodinae 9789050112598€ 79,95

Chironomidae Larvae vol.2 Chironomini 9789050113038€ 79,95

Chironomidae Larvae vol.3 Orthocladiinae 9789050114592€ 89,95

Natuur als nooit tevoren 9789050113137€ 22,95

Natuur in de uitverkoop 9789050114820€ 22,95

engels-, duits-

en franstalig

Ad Tolhuijs

11-Language Handbook to the Names of all Holarctic Birds

The official names and current

taxonomy of 3040 bird species of the extended Holarctic region:

Europe, Northern Africa, the Near and Middle East, Asia north of the Himalayas with China, Japan and Taiwan, then Canada, Nunavut, Greenland, the Continental USA, non-tropical Mexico, and the Arctic, Northern Atlantic and Northern Pacific Oceans with the pertaining islands;

in these languages:

1. Latin (Scientific names) 2. English 3. German (Deutsch) 4. Dutch (Nederlands) 5. Danish (Danske) 6. Swedish (Svenska) 7. Polish (Polski) 8. French (Français) 9. Spanish (Español) 10. Italian (Italiano) 11. Russian (Pусский)

11-Language Hand book to the Names of all Holarctic Birds9789050116794€ 34,95

Ad Tolhuijs

11-sprachiges Handbuch der Namen sämtlicher Vögel der Holarktis

Die offiziellen Namen und aktuelle

Taxonomie von 3040 Vogelarten der erweiterten Holarktischen Region:

Europa, Nord-Afrika, der Nahe und Mittlere Osten, Asien nördlich des Himalaja-Massivs mit China, Japan und Taiwan, dann Kanada, Nunavut, Grönland, die kontinentalen USA, das nicht-tropische Mexiko und die Arktischen, Nordatlantischen und Nord- pazifischen Ozeanen mit den zugehörigen Inseln;

in diesen Sprachen:

1. Lateinisch (wissenschaftliche Namen)

2. English (English) 3. Deutsch

4. Niederländisch (Nederlands) 5. Dänisch (Danske) 6. Schwedisch (Svenska) 7. Polnisch (Polski) 8. Französisch (Français) 9. Spanisch (Español) 10. Italienisch (Italiano)

11. Russisch (Pусский)

11-sprachiges Handbuch der Namen sämtlicher Vögel der Holarktis9789050116800€ 34,95

Bergplaas

KNNV UitgeVerij

Princess irene

A story about the relationship with Nature

Bergplaas9789050116398€ 19,95

Handvest Antropoceen9789050116992€ 21,95

ecologie,

beheer en

determinatie

Het akkerboek9789050117593€ 27,95

Dendrologie van de lage landen9789050112963€ 55,00

Planten van hier9789050116695€ 27,95

Zet de berm in bloei voor de bij9789050116589€ 17,95

De nematoden van Nederland 9789050110150€ 39,95

De waterkevers van Nederland 9789050110532€ 39,95

De Europese families van muggen en… 9789050114455€ 39,95

Amerikaanse vogelkers9789050114523€ 29,95

Sloten - ecologisch functioneren en beheer9789050115094€ 32,95

Heidebeheer9789050114622€ 22,95

Atlas van de Nederlandse zoogdieren9789050115346€ 55,00

De Nederlandse zweefvliegen 9789063910051€ 49,95

Botanisch woordenboek 9789050112895€ 22,95

1 Hymenelio-Fontinalietea

DE VEGETATIE VAN NEDERLAND-6

Klaas van Dort

Bas van Gennip

Marcel Schrijvers-Gonlag

Mossen- en korstmossengemeenschappen

Mossen-gemeenschappen9789050115926€ 75,00

Plantengallen9789050116039€ 49,95

Aquatische ecologie9789050114875€ 55,00

Stromend landschap9789050113892€37,95 Buigen of barsten

9789050116602€ 22,95

Geboeid door het verleden 9789050114493€ 22,95

Gewapende vrede 9789050113526€ 22,95

Grenzen in beweging 9789050112871€ 22,95

Het oude continent 9789050115148€ 22,95

42 43

Ż nieuwe titels najaar 2020

SEpTEMbEr

Veluwse verkenningen

Vogels en hun veren

oKTobEr

Alleen op avontuur

Het andere dierenboek

Mijn Plant journal

Vogelaars zijn romantici

noVEMbEr

Dit is míjn tuin!

Gewilde Dieren

Paddenstoelen in kunst, cultuur en natuur

Libellen in Overijssel

Rothmaler – flora van Nederland

januari

Tuinmysteries

Minigids Tuinvogels

KNNV UITGEVERIJ

NATUUR & SAMENLEVING TUINIEREN & GEZONDHEID FLORA & … · can grow no taller though lack of water....

Documents

Transcript of NATUUR & SAMENLEVING TUINIEREN & GEZONDHEID FLORA & … · can grow no taller though lack of water....